Dementie & motoriek. Motorische veranderingen in een cognitief proces. Jeroen Demarteau, MSc Prof. Dr. Ivan Bautmans

Transcriptie

1 Dementie & motoriek Motorische veranderingen in een cognitief proces Jeroen Demarteau, MSc Prof. Dr. Ivan Bautmans Dementie & motoriek Dementie Corticale vs. Subcorticale beelden Faseringen in dementie Verschillende indelingen Functioneren bij dementie Aangrijpingspunten en verrichtingen fysiotherapie Wat kunnen we aan dementie doen? Medicamenteuze en niet-medicamenteuze preventie en behandeling Pag. 2

2 Dementie Corticale dementie: Vasculaire dementie Lewy-body dementie Ziekte van Alzheimer Frontotemporale dementie Frontalekwabdementie Primaire progressieve afasie Posterior corticale atrofie Langzaam progressieve apraxie Ziekte van Creutzfeldt-Jacob Syndroom van Gerstmann- Sträussler-Scheinker Subcorticale dementie: Vasculaire dementie Lewy-body dementie Normal pressure hydrocephalus Parkinson dementie Progressieve supranucleaire palsy Dementia pugilistica Ziekte van Huntington Progressieve multifocale leukoencefalopathie HIV-dementie Neurolues Toxische / metabole encefalopathie Pag. 3 Dementie Corticale dementie: Vergeetachtigheid, m.n. inprentingstoornissen Gnostische stoornissen Fatische stoornissen Praktische stoornissen Subcorticale dementie: Vergeetachtigheid, m.n. geheugenophaal stoornissen, trage verwerking van informatie en reactie daarop Depressiviteit, inertie, apathie Bradykinesie, hypokinesie, rigiditeit Loop- en stabiliteitsstoornissen Hypofonie, dysartrie Pag. 4

3 Dementie Corticale dementie: Vergeetachtigheid, m.n. inprentingstoornissen Gnostische stoornissen Fatische stoornissen Praktische stoornissen Subcorticale dementie: Vergeetachtigheid, m.n. geheugenophaal stoornissen, trage verwerking van informatie en reactie daarop Depressiviteit, inertie, apathie Bradykinesie, hypokinesie, rigiditeit Loop- en stabiliteitsstoornissen Hypofonie, dysartrie Pag. 5 Faseringen in dementie Global Deterioration Scale (Reisberg B. e.a., 1982) Clinical Dementia Rating scale (Morris JC., 1993) Diagnostic and Statistical Manual of Mental disorders-3-r (American Psychiatric Association, 1987) Belevinggerichte Zorg (Feil N., 1989) Pag. 6

4 Faseringen in dementie GDS CD R DSM-3 BGZ Fase 1 Subjectively and objectively normal 0 Normal Fase 2 Subjective complaints, objectively normal Fase 3 Mild Cognitive Impairment 0,5 Very mild dementia Fase 1 Bedreigde ik Fase 4 Early dementia 1 Mild dementia 1 Lichte dementie Fase 5 Moderate dementia 2 Matige dementie Fase 2 Verdwaalde ik Fase 6 Moderately severe dementia 2 Moderate dementia Fase 3 Verborgen ik Fase 7 Severe dementia 3 Severe dementia 3 Ernstige dementie Fase 4 Verzonken ik Pag. 7 Faseringen in dementie GDS CD R DSM-3 BGZ Fase 1 Subjectively and objectively normal 0 Normal Fase 2 Subjective complaints, objectively normal Fase 3 Mild Cognitive Impairment 0,5 Very mild dementia Fase 1 Bedreigde ik Fase 4 Early dementia 1 Mild dementia 1 Lichte dementie Fase 5 Moderate dementia 2 Matige dementie Fase 2 Verdwaalde ik Fase 6 Moderately severe dementia 2 Moderate dementia Fase 3 Verborgen ik Fase 7 Severe dementia 3 Severe dementia 3 Ernstige dementie Fase 4 Verzonken ik Pag. 8

5 Functioneren bij dementie International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001 Pag. 9 Functioneren bij dementie International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001 Pag. 10

6 Functioneren bij dementie International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001 Pag. 11 Functioneren bij dementie International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001 Pag. 12

7 Functioneren bij dementie International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001 Pag. 13 Functioneren bij dementie International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001 Pag. 14

8 Functioneren bij dementie International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001 Pag. 15 Functioneren bij dementie International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001 Functies 1. Mentale functies 2. Sensorische functies en pijn 3. Stem en spraak 4. Functies van hart en bloedvatenstelsel, hematologisch systeem, afweersysteem en ademhalingsstelsel 5. Functies van spijsverteringsstelsel, metabool stelsel en hormoonstelsel 6. Functies van urogenitaal stelsel en reproductieve functies 7. Functies van bewegingssysteem en aan beweging verwante functies 8. Functies van huid en verwante structuren Anatomische eigenschappen 1. Anatomische eigenschappen van zenuwstelsel 2. Anatomische eigenschappen van oog, oor en verwante structuren 3. Anatomische eigenschappen van structuren betrokken bij stem en spraak 4. Anatomische eigenschappen van hart en bloedvatenstelsel, afweersysteem en ademhalingsstelsel 5. Anatomische eigenschappen van spijsverteringsstelsel, metabool stelsel en hormoonstelsel 6. Anatomische eigenschappen van urogenitaal stelsel 7. Anatomische eigenschappen van structuren verwant aan beweging 8. Anatomische eigenschappen van huid en verwante structuren Activiteiten en participatie 1. Leren en toepassen van kennis 2. Algemene taken en eisen 3. Communicatie 4. Mobiliteit 5. Zelfverzorging 6. Huishouden 7. Tussenmenselijke interacties en relaties 8. Belangrijke levensgebieden 9. Maatschappelijk, sociaal en burgerlijk leven Pag. 16

9 Functioneren bij dementie International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001 Functies 1. Mentale functies 2. Sensorische functies en pijn 3. Stem en spraak 4. Functies van hart en bloedvatenstelsel, hematologisch systeem, afweersysteem en ademhalingsstelsel 5. Functies van spijsverteringsstelsel, metabool stelsel en hormoonstelsel 6. Functies van urogenitaal stelsel en reproductieve functies 7. Functies van bewegingssysteem en aan beweging verwante functies 8. Functies van huid en verwante structuren Anatomische eigenschappen 1. Anatomische eigenschappen van zenuwstelsel 2. Anatomische eigenschappen van oog, oor en verwante structuren 3. Anatomische eigenschappen van structuren betrokken bij stem en spraak 4. Anatomische eigenschappen van hart en bloedvatenstelsel, afweersysteem en ademhalingsstelsel 5. Anatomische eigenschappen van spijsverteringsstelsel, metabool stelsel en hormoonstelsel 6. Anatomische eigenschappen van urogenitaal stelsel 7. Anatomische eigenschappen van structuren verwant aan beweging 8. Anatomische eigenschappen van huid en verwante structuren Activiteiten en participatie 1. Leren en toepassen van kennis 2. Algemene taken en eisen 3. Communicatie 4. Mobiliteit 5. Zelfverzorging 6. Huishouden 7. Tussenmenselijke interacties en relaties 8. Belangrijke levensgebieden 9. Maatschappelijk, sociaal en burgerlijk leven Pag. 17 Aangrijpingspunten fysiotherapie International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001 Functies 1) Mentale functies Algemene mentale functies Energie en driften Energieniveau: mate van kracht en uithoudingsvermogen Slaap Specifieke mentale functies Aandacht Psychomotorische functies Psychomotorisch controle Kwaliteit van psychomotorische functies Stemming Perceptie Auditieve, visuele, geur, smaak, tactiele perceptie Bepalen sequentie bij complexe bewegingen Ervaren van zelf en tijd Ervaren van zelf Lichaamsbeeld Pag. 18

10 Aangrijpingspunten fysiotherapie International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO ) Sensorische functies en pijn Hoorfuncties en vestibulaire functies Vestibulaire functies Positiegevoel Balans Bewegingsgevoel Andere sensorische functies Smaak Reuk Propriocepsis Tast Sensorische functies verwant aan tempratuur en andere stimuli Tempratuurwaarneming Waarnemning van druk Pijn Pijngewaarwording Pag. 19 Aangrijpingspunten fysiotherapie International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO ) Functies van hart en bloedvatenstelsel, haematologisch systeem, afweersysteem en ademhalingstelsel Functie van hart en bloedvatenstelsel Hartfuncties Functies van bloedvaten Bloeddruk Functie van ademhalingsstelsel Ademhaling Functies van ademhalingsspieren Andere functies en gewaarwordingen van hart en bloedvatenstelsel en ademhalingsstelsel Inspanningstolerantie Algemeen fysiek uithoudingsvermogen Aërobe capaciteit Vermoeibaarheid Pag. 20

11 Aangrijpingspunten fysiotherapie International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO ) Functies van bewegingssysteem en aan beweging verwante functies Functies van gewrichten en botten Mobiliteit van gewrichten Stabiliteit van gewrichten Mobiliteit van botten Spierfuncties Spiersterkte Spiertonus Spieruithoudingsvermogen Bewegingsfuncties Motorische reflexfuncties Onwillekeurige bewegingsreacties Controle van willekeurige bewegingen Onwillekeurige bewegingen Onwillekeurige spiercontracties Tremor Tics en maniërisme Stereotypieën en motorische perseveratie Gangpatroon Gewaarwordingen verband houdend met spieren en bewegingsfuncties Spierstijfheid Spierspasme Pag. 21 Aangrijpingspunten fysiotherapie International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001 Activiteiten en participatie 4) Mobiliteit Veranderen en handhaven van lichaamshouding Veranderen van basale lichaamshouding Handhaven van lichaamshouding Uitvoeren van transfers Dragen, verplaatsen en manipuleren van iets of iemand Nauwkeurig gebruik van handen Gebruiken van hand en arm Lopen en zich verplaatsen Lopen Zich verplaatsen Zich verplaatsen tussen verschillende locaties Zich verplaatsen met speciale middelen 7) Tussen menselijke interacties en relaties Algemene tussenmenselijke interacties Basale tussen menselijke interacties Pag. 22

12 Fysiotherapeutische verrichtingen Classificatie Verrichtingen Paramedische Beroepen (CVPB), WCC 1995 Het bevragen Paramedisch onderzoek Manuele verrichtingen Fysische therapie in engere zin Het sturen / oefenen Begeleiding Instrumentele verrichtingen Medicamenteuze verrichtingen Het voorzien in hulpmiddelen Overige verrichtingen Pag. 23 Fysiotherapeutische verrichtingen Classificatie Verrichtingen Paramedische Beroepen (CVPB), WCC 1995 Het bevragen Paramedisch onderzoek Manuele verrichtingen Fysische therapie in engere zin Het sturen / oefenen Begeleiding Instrumentele verrichtingen Medicamenteuze verrichtingen Het voorzien in hulpmiddelen Overige verrichtingen Pag. 24

13 Fysiotherapeutische verrichtingen Classificatie Verrichtingen Paramedische Beroepen (CVPB), WCC 1995 Manuele verrichtingen Teweegbrengen van articulaire bewegingen Masseren Het sturen / oefenen Individueel sturen / oefenen van functies Groepsgewijs sturen / oefenen van functies Individueel sturen / oefenen van vaardigheden Groepsgewijs sturen / oefenen van vaardigheden Begeleiding Informeren / adviseren / motiveren / stimuleren Bieden van steun Het voorzien in hulpmiddelen Ontwerpen van hulpmiddelen Maken / vervaardigen van hulpmiddelen Veranderen van hulpmiddelen Aanbrengen / aanleggen en verwijderen van hulpmiddelen Testen / meten / controleren van hulpmiddelen Pag. 25 Wat kunnen we aan dementie doen? Farmacologische behandeling: Inhiberend (GDS 3-?) Palliatief (GDS 3-7) Niet-farmacologische behandeling Preventief (GDS 1-2) Palliatief (GDS 3-7) Pag. 26

14 Farmacologische behandeling GDS: 3-? Inhiberend: Experimenteel: NSAID s Vitaminen suplementen (C en E) Hormoonpreparaten (oestrogeen) Anti-amyloïd behandelingen Antioxidantia Beschikbaar: Cholinesterase remmers Memantine Pag. 27 Farmacologische behandeling GDS: 3-7 Palliatief: Eerst niet-medicamenteuze behandeling / zorg, dan pas medicamenteuze behandeling (CBO-richtlijn Dementie, 2005) Gericht op nevensymptomen: Agressie en agitatie Wanen en hallucinaties Apathie en onverschilligheid Depressie, dysforie en Emotionele labiliteit Prikkelbaarheid Angst Eetstoornissen Dwangmatigheid Slaapstoornissen / nachtelijke onrust Ontremming (opwindingstoestand) Ontremming (seksueel) Euforie Motorische onrust Pag. 28

15 Farmacologische behandeling GDS: 3-7 Palliatief: Eerst niet-medicamenteuze behandeling / zorg, dan pas medicamenteuze behandeling (CBO-richtlijn Dementie, 2005) Gericht op nevensymptomen: Agressie en agitatie Wanen en hallucinaties Apathie en onverschilligheid Depressie, dysforie en Emotionele labiliteit Prikkelbaarheid Angst Eetstoornissen Dwangmatigheid Slaapstoornissen / nachtelijke onrust Ontremming (opwindingstoestand) Ontremming (seksueel) Euforie Motorische onrust Pag. 29 Niet-farmacologische behandeling GDS: 1 en 2 Determinanten & risicofactoren: Leeftijd Geslacht Erfelijke aanleg Overige familiaire factoren Risicofactoren voor hart- en vaatziekte Hoofdletsel Alcoholgebruik Opleidingsniveau Geneesmiddelen, hormonen en vitamines Overige factoren Pag. 30

16 Niet-farmacologische behandeling GDS: 1 en 2 Determinanten & risicofactoren: Leeftijd Geslacht Erfelijke aanleg Overige familiaire factoren Risicofactoren voor hart- en vaatziekte Hoofdletsel Alcoholgebruik Opleidingsniveau Geneesmiddelen, hormonen en vitamines Overige factoren Pag. 31 Niet-farmacologische behandeling GDS: 1 en 2 Preventief (Middleton L. e.a., 2009): Beperken cardiovasculaire risicofactoren: bloeddruk cholesterol bloedsuikers gewicht, alcoholgebruik roken Cognitieve training (hersengymnastiek) Actieve leefstijl (lichaamsbeweging) Tijd doorbrengen met familie en vrienden Gezond eten: meervoudig onverzadigde vetzuren (vis, granen en noten) antioxidanten (groenten, fruit, koffie en thee) Behandelen van depressie Pag. 32

17 Niet-farmacologische behandeling GDS: 1 en 2 Preventief (Middleton L. e.a., 2009): Beperken cardiovasculaire risicofactoren: bloeddruk (Jonker C. e.a., 2009) cholesterol bloedsuikers gewicht, alcoholgebruik roken Cognitieve training (hersengymnastiek) Actieve leefstijl (lichaamsbeweging) Tijd doorbrengen met familie en vrienden Gezond eten: meervoudig onverzadigde vetzuren (vis, granen en noten) antioxidanten (groenten, fruit, koffie en thee) Behandelen van depressie Pag. 33 Niet-farmacologische behandeling GDS: 3-7 Palliatief: Psychosociale interventies: Cognitieve stimuleringsprogramma s Emotie georiënteerde programma s Zintuigstimuleringsprogramma s Bewegingstimuleringsprogramma s Stimuleren van (plezierige) activiteiten Psychotherapeutische interventies Fysieke interventies Stimuleren van actieve leefstijl (ook preventief) Trainen (ook preventief) Bewegingstimuleringsprogramma s Passieve houdings- / bewegingsinterventies Pag. 34

18 Psychosociale interventies GDS: 3-7 Gericht op de patiënt: Cognitieve stimuleringsprogramma s: Cognitieve stimulatie therapie / Cognitieve training Realiteitsoriënterende benaderingswijze (ROB) Emotiegeörienteerde programma s: Behaviour management Reminiscentie Validation therapy Warme zorg Animal Assisted Therapy (AAT) Zintuigstimuleringsprogramma s: Massage / touch therapies Muziektherapie Aromatherapie Lichttherapie Multisensorische stimulatie (Snoezelen) Environmental manipulation / omgevingsfactoren Pag. 35 Psychosociale interventies GDS: 3-7 Bewegingstimuleringsprogramma s: Physical activity / Exercise Psychomotorische therapie / Bewegings Activerings Programma (BAP) Stimuleren van (plezierige) activiteiten: Activiteitenbegeleiding Sociaal-maatschappelijke interacties Psychotherapeutische interventies: Gedragstherapie Ergotherapie Pag. 36

19 Psychosociale interventies GDS: 3-7 Gericht op de mantelzorger: Psychotherapeutische interventies: Informatie / psycho-educatie Aanleren vaardigheden Vergroten sociale steun Gedragstherapie Ergotherapie Pag. 37 Psychosociale interventies GDS: 3-7 Muziektherapie, massage / touch therapie en fysieke activiteit / lichamelijke oefening werden in een recente review effectief bevonden voor specifieke symptomen bij dementie (Hulme C. e.a., 2010) Voor bijna alle psychosociale interventies is in meer of mindere mate evidentie beschikbaar Accupunctuur en Counseling werden niet bewezen effectief bevonden Er wordt in de literatuur een sterke voorkeur uitgesproken voor psychosociale interventies gericht op zowel de patiënt als de mantelzorger, m.n. gedragstherapie en ergotherapie (Jonker C. e.a., 2009). Multidisciplinaire benadering: Verpleging Fysiotherapie, ergotherapie en logopedie Activiteitenbegeleiding Mantelzorgers Pag. 38

20 Psychosociale interventies GDS: 3-7 Mogelijke werking psychosociale interventies: Belasting = belastbaarheid zowel cognitief als fysiek Gedrag: rustig Tonus: ontspannen Gemoedstoestand: neutraal, opgewekt, open, toegankelijk etc. Belasting belastbaarheid zowel cognitief als fysiek Gedrag: onrustig Tonus: gespannen Gemoedstoestand: angstig, emotioneel, geagiteerd, agressief, verward etc. Pag. 39 Fysieke interventies GDS: 1-7 Stimuleren van actieve leefstijl (GDS 1-3) Trainen (GDS 1-4) Bewegingstimuleringsprogramma s (GDS 4-5) Passieve houdings- / bewegingsinterventies (GDS 6-7) Pag. 40

21 Stimuleren van actieve leefstijl GDS: 1, 2 en 3 Nederlandse norm gezond bewegen voor ouderen: 30 min. matig intensief bewegen, 5 dagen per week Nederlandse fitnorm voor ouderen: 20 min. intensief bewegen, 3 dagen per week Sporten voor ouderen: 60 min. intensief bewegen, 3 dagen per week Pag. 41 Stimuleren van actieve leefstijl GDS: 1, 2 en 3 Onderzoek ouderen: Sofi F. e.a., 2011 Meta-analyse, 15 prospectieve cohort studies geïncludeerd Doelgroep: niet dementerende personen >65 jaar (totaal n=33.816) Tijdspanne: follow-up 1-12 jaar Outcome measures: Cognitieve achteruitgang (10 studies MMSE, 5 studies anders): tijdens follow-up 3210 gevallen van cognitieve achteruitgang Resultaat: Hoog niveau van fysieke activiteit: 38% minder kans op cognitive achteruitgang dan passieve personen Laag tot gemiddeld niveau van fysieke activiteit: 35% minder kans op cognitive achteruitgang dan passieve personen Pag. 42

22 Trainen GDS: 1, 2, 3 en 4 Grondmotorische eigenschappen: Kracht Uithoudingsvermogen Snelheid Lenigheid Coördinatie Toevoegingen: Mobiliteit Sensibiliteit (proprioceptie) Balans Wendbaarheid Dubbel taken Functionele oefeningen Pag. 43 Trainen GDS: 1, 2, 3 en 4 Grondmotorische eigenschappen: Kracht Uithoudingsvermogen Snelheid Lenigheid Coördinatie Toevoegingen: Mobiliteit Sensibiliteit (proprioceptie) Balans Wendbaarheid Dubbel taken Functionele oefeningen Pag. 44

23 Trainen GDS: 1, 2, 3 en 4 Trainingsvariabelen bepalen trainingsprikkel Trainingsvariabelen: Intensiteit (zwaarte) Duur (tijd) Frequentie (aantal X per week) Omvang (duur X frequentie.) Dichtheid (verhouding arbeid / rust) Pag. 45 Training kracht GDS: 1, 2, 3 en 4 Beweging maximaal 1-30x uitvoerbaar = krachtprikkel Van Bemt e.a., 2001 Bepalen 1RM (repetition maximum) Start tussen 30-45% 1RM / 1-3 series Opbouw 5% per week Trainen tussen 50-80% 8-10 oefeningen van grote spiergroepen b.v. circuit training 8-12 herhalingen per serie 3-5 series 2-3x per week Minimaal 6 weken Voorkeur functionele oefenvormen (de Vreede P., 2006) Pag. 46

24 Voorbeelden circuit krachttraining GDS: 1, 2, 3 en 4 Pag. 47 Voorbeelden functionele krachttraining GDS: 1, 2, 3 en 4 Pag. 48

25 Training uithoudingsvermogen GDS: 1, 2, 3 en 4 Beweging langdurig uitvoerbaar = UHV-prikkel Van Bemt e.a., 2000 HRR bepalen (Karvonen) Start 30-45% HRR / 20 min. Elke 2 weken +5%HRR / +5 min. Trainen tussen 50-70% HRR min. niet noodzakelijk aansluitend 3x per week Pag. 49 Voorbeelden cardiorespiratoire training GDS: 1, 2, 3 en 4 Pag. 50

26 Trainen GDS: 1, 2 en 3 Onderzoek geïnstitutionaliseerde kwetsbare ouderen: Weening-Dijksterhuis E. e.a., 2011 Review, 27 studies geïncludeerd Doelgroep: geïnstitutionaliseerde kwetsbare ouderen ( 70 jaar) RCT s: 12 hoge kwaliteit, 12 RCT gemiddelde kwaliteit en 3 lage kwaliteit (adca) Outcome measures gebaseerd op Effect Size: Kracht: 4 studies sterk / erg sterk effect, 5 studies gemiddeld / beperkt effect Uithoudingsvermogen: 2 studies sterk / erg sterk effect, 1 studie beperkt effect Lenigheid: 2 studies gemiddeld effect Coördinatie: tegenovergesteld effect Balans: 1 studie sterk / erg sterk effect, 9 studies gemiddeld / beperkt effect Functionele prestatie: 4 studies sterk / erg sterk effect, 8 studies gemiddeld / beperkt effect ADL: 1 studie sterk / erg sterk effect, 5 studies gemiddeld / beperkt effect, 1 studie tegenovergesteld effect Kwaliteit van leven: 2 studies effect op depressie beperkt en algeheel welbevinden beperkt / sterk Resultaat: evidence-based trainingsadviezen geformuleerd. Pag. 51 Trainen GDS: 1, 2 en 3 Evidence-based trainingsadviezen: Kracht: Type: progressieve weerstand training Intensiteit: 40-80% van 1RM Volume: van 1 set / 8 herhalingen naar 3 sets / 8 herhalingen Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: minimaal 10 weken Uithoudingsvermogen: Type: progressieve weerstand training Intensiteit: 80% van 1RM Volume: van 1 set / 8 herhalingen naar 3 sets / 8 herhalingen Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 10 weken Lenigheid en Coördinatie: Geen sterk bewezen effect daarvoor geen advies Balans: Type: individuele behoefte en mogelijkheden Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 3 maanden Functionele prestatie: Type: progressieve weerstand training Intensiteit: 40-80% van 1RM voor PWT Volume: van 1 set / 8 herhalingen naar 3 sets / 8 herhalingen Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 10 weken Type: progressieve functionele training (lopen, steppen, sport en spel) Intensiteit: opbouwen naar individuele behoefte en mogelijkheden in de tijd voor PFT Pag. 52

27 Trainen GDS: 1, 2 en 3 ADL prestatie: Type: progressieve weerstand training Intensiteit: 40-80% van 1RM voor PWT Volume: van 1 set / 8 herhalingen naar 3 sets / 8 herhalingen Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 10 weken Kwaliteit van leven: Type: weerstandstraining Volume: 2 sets / 8-12 herhalingen Frequentie: 1x per week Duur: 60 minuten Episode: 6 maanden Type: functionele training middels spel Frequentie: 1x per week Duur: 60 minuten Episode: 6 maanden Pag. 53 Trainen GDS: 1, 2 en 3 Evidence-based trainingsadviezen: Kracht: Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: minimaal 10 weken Uithoudingsvermogen: Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 10 weken Balans: Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 3 maanden Functionele prestatie: Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 10 weken ADL prestatie: Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 10 weken Kwaliteit van leven: Frequentie: 1x per week Duur: 60 minuten Episode: 6 maanden Pag. 54

28 Trainen GDS: 3 en 4 Onderzoek dementerende ouderen: Blankevoort CG. e.a., 2010 Review, 16 studies geïncludeerd Doelgroep: dementerende ouderen ( 70 jaar, MMSE 24/30) 10 RCT s (niveau 2b), 6 Case series (niveau 4), gemiddelde kwaliteit Outcome measures gebaseerd op Effect Size: Loopsnelheid (normaal): 6 studies gemiddel effect Loopsnelheid (snel): 2 studies beperkt effect Uithoudingsvermogen: 5 studies erg sterk effect Functionele mobiliteit: 6 studies gemiddeld effect Kracht onderste extremiteit: 7 studies erg sterk effect Balans: 5 studies erg sterk effect ADL: 4 studies sterk effect Haalbaarheid trainingsprogramma: 85% geschikt voor deelname, 20% dropout, geen tegenovergesteld effect gerapporteerd; Hogere MMSE, hogere uitval ; Resultaat: evidence-based trainingsadviezen geformuleerd. Pag. 55 Trainen GDS: 3 en 4 Evidence-based trainingsadviezen: Train in alle stadia van dementie binnen de behoefte en mogelijkheden van de persoon Gevonden effecten zijn vergelijkbaar met resultaten van ouderen zonder cognitieve beperkingen en geïnstitutionaliseerde ouderen zonder cognitieve beperkingen. Gebruik multi-componenten interventies Duur: minuten per sessie Frequentie: mininimaal 3x per week Episode: 12 weken of langer Pag. 56

29 Bewegingstimuleringsprogramma s GDS: 4 en 5 Therapeutisch lopen o.b.v. Fysiotherapeut: Lopen met een rollator is voor personen ouder dan 75 jaar een activiteit met een gemiddelde tot hoge intensiteit waarbij het aerobe uithoudingsvermogen getraind wordt (Eggermont L. e.a., 2006) Groepsgym i.s.m. activiteitenbegeleiding gericht op sport, spel en ontspanning Bewegings Activerings Programma (BAP), Droes RM., 1987: Psychomotorische groepstherapie voor dementerende ouderen Elementen van ROB / Validation Doel: verminderen of voorkomen van psychosociale problemen door beweging en aandacht voor lichaamsbeleving Drie aspecten: 1. (Re-) activering 2. (Re-) socialisering 3. Bevorderen van het affectief functioneren 59 bewegingsactiviteiten met vaste opbouw Duur:45 min. Frequentie: 2xp/w Pag. 57 Passieve interventies GDS: 6 en 7 Passive Movement Therapy (PMT): Hobbelen H., 2010 Doelgroep: dementerende ouderen met paratonie Defenitie paratonie: Paratonie is een vorm van hypertonie met een onvrijwillige variabele weerstand tegen passief bewegen die voorkomt bij dementie De uitingsvorm van paratonie kan veranderen met het vorderen van de dementie De mate van weerstand veranderd met de snelheid van bewegen De mate van paratonie neem toe als de behandelaar meer kracht gebruikt De ernst van de paratonie neemt toe met de progressie van de dementie De weerstand kan in elke bewegingsrichting voelbaar zijn (geen patroon) Er is geen sprake van een knipmesfenomeen Paratonia Assessment Instrument (PAI): Een onvrijwillige variabele weerstand bij passief bewegen Er is geen sprake van een knipmesfenomeen De weerstand op passief bewegen is in elke bewegingsrichting voelbaar Weerstand is voelbaar in één lidmaat in twee richtingen of in twee ledematen De mate van weerstand correleert met de snelheid van bewegen Resultaat: op korte termijn effect, op lange termijn tegenovergesteld effect. Pag. 58

30 Passieve interventies GDS: 6 en 7 PDL: Een complex van handelingen, maatregelen en voorzieningen die bijdragen aan een optimale begeleiding, verzorging en verpleging van mensen bij wie zelfzorgtekorten niet meer zijn op te heffen. Aandachtsgebieden: liggen, zitten, gewassen worden, gekleed worden, verschoond worden, verplaatst worden en gevoed worden. Instruerende rol fysiotherapeut: spasme inhiberende technieken, vermijden ongewenst optredende reflexen, efficiënte transfers begeleiden, bieden van optimale houdingen en ondersteunende maatregelen. Methode van de Rakt: Ontstaan foetale houding door perceptieprobleem als reactie op gebrek aan stabiliteit en verminderde tactiele input waardoor men op zoek gaat naar interne input. Behandeling door verhogen tactiele input en stabiliteit door gebruik van harde matrassen en kussens. Pag. 59 Overzicht GDS: 1 Patiënt Cognitieve functie: Geen cognitieve achteruitgang Psychosociale interventies: Stimuleren actieve leefstijl Fysieke interventies: Stimuleren actieve leefstijl Pag. 60

31 Overzicht GDS: 2 Patiënt Cognitieve functie: Zeer lichte cognitieve achteruitgang Psychosociale interventies: Stimuleren van actieve leefstijl Fysieke interventies: Stimuleren van actieve leefstijl Trainen Mantelzorger Psychosociale interventies: Informatie / psycho-educatie Pag. 61 Overzicht GDS: 3 Patiënt Cognitieve functie: Lichte cognitieve achteruitgang Psychosociale interventies: Cognitieve stimulatie therapie / Cognitieve training Realiteitsoriënterende benaderingswijze Omgevingsfactoren Gedragstherapie Ergotherapie Fysieke interventies: Stimuleren van actieve leefstijl Trainen Mantelzorger Psychosociale interventies: Informatie / psycho-educatie Aanleren vaardigheden Vergroten sociale steun Gedragstherapie Ergotherapie Pag. 62

32 Overzicht GDS: 4 Patiënt Cognitieve functie: Matige cognitieve achteruitgang Psychosociale interventies: Realiteitsoriënterende benaderingswijze Reminiscentie Validation Omgevingsfactoren Warme zorg Gedragstherapie Ergotherapie Fysieke interventies: Trainen Mantelzorger Psychosociale interventies: Informatie / psycho-educatie Aanleren vaardigheden Vergroten sociale steun Gedragstherapie Ergotherapie Pag. 63 Overzicht GDS: 5 Patiënt Cognitieve functie: Matig tot ernstige cognitieve achteruitgang Psychosociale interventies: Reminiscentie Validation Animal Assisted Therapie Muziektherapie Omgevingsfactoren Warme zorg Gedragstherapie Ergotherapie Fysieke interventies: Psychomotorische therapie / Bewegings Activerings Programma Mantelzorger Psychosociale interventies: Informatie / psycho-educatie Aanleren vaardigheden Vergroten sociale steun Gedragstherapie Ergotherapie Pag. 64

33 Overzicht GDS: 6 Patiënt Cognitieve functie: Ernstige cognitieve achteruitgang Psychosociale interventies: Reminiscentie Validation Massage- / touch therapies Animal Assisted Therapie Muziektherapie Aromatherapie Lichttherapie Snoezelen Omgevingsfactoren Warme zorg Ergotherapie Fysiek interventies: Passiviteiten dagelijks Leven (PDL) Mantelzorger Psychosociale interventies: Informatie / psycho-educatie Aanleren vaardigheden Vergroten sociale steun Gedragstherapie Ergotherapie Pag. 65 Overzicht GDS: 7 Patiënt Cognitieve functie: zeer ernstige cognitieve achteruitgang Psychosociale interventies: Massage- / touch therapies Animal Assisted Therapie (AAT) Muziektherapie Aromatherapie Lichttherapie Snoezelen Omgevingsfactoren Warme zorg Ergotherapie Fysiek interventies: Passiviteiten dagelijks Leven (PDL) Van de Rakt-methode Mantelzorger Psychosociale interventies: Informatie / psycho-educatie Aanleren vaardigheden Vergroten sociale steun Gedragstherapie Ergotherapie Pag. 66

34 Vragen? Pag. 67 Literatuur Jonker C. et al, Handboek dementie, BSL 2009 (ISBN ) Wolters E. et al, Neurologie, BSL 2001 (ISBN ) van der Brugge F., Neurorevalidatie bij centraal neurologische aandoeningen, BSL 2008 (ISBN ) de Morree J. et al, Inspanningsfysiologie, oefentherapie en training, BSL 2006 (ISBN ) WHO, Internationale statistische classificatie van ziekten en met gezondheidverband houdende problemen, BSL 2010 (ISBN ) APA, Diagnostic and statistical manual of mental disorders - fourth edition text revision, D&S Company 2000 (ISBN ) WHO, Internationale classificatie van het menselijk functioneren, BSL 2001 (ISBN X) CBO, Richtlijn Diagnostiek en medicamenteuze behandeling van dementie, 2005 (ISBN ) NGR, Rapport Gezondheidsraad Dementie, 2002 (ISBN: ) Hobbelen J., Paratonia enlightened, Gildeprint 2010 (ISBN ) RIVM, Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2007: /gezondheid-en-ziekte/ziekten-enaandoeningen/psychische-stoornissen/dementie/ Pag. 68

35 Literatuur Weening-Dijksterhuis et al. Frail institutionalized older persons: A comprehensive review on physical exercise, physical fitness, activities of daily living, and quality-of-life. American journal of physical medicine & rehabilitation / Association of Academic Physiatrists (2011) vol. 90 (2) pp Sofi et al. Physical activity and risk of cognitive decline: a meta-analysis of prospective studies. Journal of Internal Medicine (2011) vol. 269 (1) pp Hulme et al. Non-pharmacological approaches for dementia that informal carers might try or access: a systematic review. International Journal of Geriatric Psychiatry (2010) vol. 25 (7) pp Dual protection: 6 steps for preventing dementia. Harvard heart letter : from Harvard Medical School (2010) vol. 20 (8) pp. 6 Blankevoort et al. Review of effects of physical activity on strength, balance, mobility and ADL performance in elderly subjects with dementia. Dementia and Geriatric Cognitive Disorders (2010) vol. 30 (5) pp Hogan et al. Diagnosis and treatment of dementia: 5. Nonpharmacologic and pharmacologic therapy for mild to moderate dementia. CMAJ : Canadian Medical Association journal = journal de l'association medicale canadienne (2008) vol. 179 (10) pp Pag. 69 Literatuur Eggermont et al. Walking with a rollator and the level of physical intensity in adults 75 years of age or older. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation (2006) vol. 87 (5) pp Ferri et al. Global prevalence of dementia: a Delphi consensus study. Lancet (2005) vol. 366 (9503) pp De prevalentie bij ouderen van de ziekte van Alzheimer, vasculaire dementie en dementie bij de ziekte van Parkinson; het ERGO-onderzoek. (2005) pp. 1-6 Choi et al. Interchanging scores between clinical dementia rating scale and global deterioration scale. Alzheimer disease and associated disorders (2003) vol. 17 (2) pp van Bemt C. et al, De effectiviteit van trainingsprogramma s voor ouderen ter verbetering van de spierkracht, Fysiotherapie & ouderenzorg (2001) pp Van Bemt C. et al, De effectiviteit van trainingsprogramma s voor ouderen ter verbetering van het maximaal aeroob uithoudingsvermogen, Fysiotherapie & ouderenzorg (2000) pp Feil. Validation therapy. Geriatric nursing (New York, NY) (1992) vol. 13 (3) pp Pag. 70