Van harmonieorkest tot danceparty: Cultuurparticipatie in Noord-Brabant. Nulmeting (november 2007) - Provinciaal rapport

Transcriptie

1 Van harmonieorkest tot danceparty: Cultuurparticipatie in Noord-Brabant Nulmeting (november 2007) - Provinciaal rapport

2

3 Van harmonieorkest tot danceparty: Cultuurparticipatie in Noord-Brabant Nulmeting (november 2007) - Provinciaal rapport mevrouw drs. H. van de Berg drs. E. Edelmann PON Instituut voor advies, onderzoek en ontwikkeling in Noord-Brabant maart 2008

4 Het PON heeft dit onderzoek verricht in opdracht van de provincie Noord-Brabant en in samenwerking met het UITmarketingburo ISBN PON Instituut voor advies, onderzoek en ontwikkeling in Noord-Brabant. Het auteursrecht van deze publicatie berust bij het PON. Gehele of gedeeltelijke overname van teksten is toegestaan, mits daarbij de bron wordt vermeld. Vermenigvuldiging en publicatie in een andere vorm dan dit rapport is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van het PON. Deze publicatie is te bestellen onder vermelding van PON-publicatie PON Postbus LA Tilburg Telefoon: (013) Fax: (013) Internet:

5 Inhoud Samenvatting 5 1 Inleiding Cultuurdeelname in Nederland Cultuurdeelname in Brabant De Brabantse Cultuurmonitor Onderzoeksopzet voor een monitor Vragenlijst Steekproef Veldwerk Weging en representativiteit Leeswijzer 19 2 Cultuurconsumptie door Brabanders Inleiding Voorstellingen en bijeenkomsten Bezoekers Verschillen tussen groepen binnen de Brabantse bevolking Gemiddeld aantal bezoeken Voorzieningen Bezoekers Verschillen tussen groepen binnen de Brabantse bevolking Gemiddeld aantal bezoeken Musea Verschillen tussen groepen binnen de Brabantse bevolking Bibliotheken Verschillen tussen groepen binnen de Brabantse bevolking Filmtheaters en bioscopen Verschillen tussen groepen binnen de Brabantse bevolking Theater, concertzaal of muziekcentrum Verschillen tussen groepen binnen de Brabantse bevolking Beeldvorming over het cultuuraanbod in Brabant Verschillen tussen groepen binnen de Brabantse bevolking Kunst in de openbare ruimte Verschillen tussen groepen binnen de Brabantse bevolking 41 3 Actieve participatie Inleiding Actieve cultuurparticipatie in Noord-Brabant Verschillen tussen groepen binnen de Brabantse bevolking Muziek en dans Het bespelen van een instrument De muziekgenres Verschillende dansstijlen Optredens Lidmaatschappen Instellingen voor kunstzinnige vorming Verenigingen, clubs of gezelschappen Historische verenigingen en heemkundekringen Besturen Vrijwilligerswerk 53

6 4 Cultuur en media Inleiding Cultuurconsumptie via verschillende media Tijdbesteding voorstellingen en concerten De gebruikte mediakanalen bij indirecte cultuurconsumptie Waar schaffen gebruikers van de verschillende media deze aan? Leesgedrag Informatie zoekgedrag met betrekking tot cultuur Kortingskaarten 65 Bijlage 1: Uitnodigingsbrief + rappelbrief 67 Bijlage 2: Vragenlijst 69 Bijlage 3: Responsverantwoording 83 Bijlage 4: Weging van de data 84 Bijlage 5: Literatuur 85

7 Samenvatting Passieve cultuurparticipatie Bijna alle Brabanders hebben het afgelopen jaar wel eens een cultureel evenement of voorstelling in de provincie Noord-Brabant bezocht. Filmbezoek en het bezoek aan festivals scoort hierbij het hoogst. Circa de helft van alle Brabanders heeft dit in het afgelopen jaar gedaan. Een op de drie Brabanders heeft in het afgelopen jaar minimaal één expositie bezocht en een kwart is naar een popconcert (wereldmuziek), naar een toneel- of cabaretvoorstelling, een uitvoering van een koor of een concert van harmonie, fanfare of Brassband geweest. De mate waarin deze voorstellingen en evenementen worden bezocht laten eenzelfde beeld zien. De Brabander gaat vaak naar de film, festivals en exposities en weinig naar opera of operette en literaire bijeenkomsten. Naast bezoek aan de bioscoop (47%) heeft de helft van de Brabanders in de afgelopen 12 maanden een bezienswaardig gebouw in Brabant bezocht (49%). Een op de drie Brabanders bezocht een Brabants museum en een kwart bezocht een galerie of atelier in Brabant. De bibliotheek is de best bezochte voorziening (met meer dan 5 bezoeken per Brabander per jaar). Deze bezoeken vinden in grote meerderheid plaats in de eigen gemeente. Van de bibliotheekbezoekers is meer dan een derde lid van de bibliotheek (36%). De bibliotheek trekt dus niet alleen burgers om een boek of CD te lenen, maar ook mensen die op zoek zijn naar specifieke informatie of gewoon een krantje of tijdschrift willen lezen. De bibliotheek is daarmee een uitermate geschikte plaats om burgers over lokale en regionale activiteiten te informeren. Gelet op het informatiezoekgedrag van de Brabantse burgers noemt dan ook 15% de bibliotheek en/of het UITpunt (dat in de bibliotheek is gehuisvest). De meeste voorstellingen worden even veel in de eigen gemeente als in een andere Brabantse gemeenten bezocht. Uitzondering hierop zijn toneelvoorstellingen, uitvoeringen van een koor en concerten van harmonie of brassband, cabaretvoorstellingen en bijeenkomsten heemkunde die relatief vaak in de eigen gemeenten worden bezocht. Musicals en popconcerten daarentegen worden bovengemiddeld bezocht in andere Brabantse gemeenten. Ook bezienswaardige gebouwen en musea worden relatief vaak in ander Brabantse gemeenten dan de eigen gemeente bezocht. Brabanders consumeren ook cultuur buiten Brabant. Bij voorstellingen en evenementen gaat het dan met name om festivals, exposities en popconcerten (meer dan 10% van de Brabanders doet dit (ook) buiten Brabant). Gelet op de mate waarin dit gebeurt valt op dat Brabanders vooral voor exposities, voor popconcerten (inclusief wereldmuziek) en voor musicals de provincie verlaten. Ook voor het zien van bezienswaardige gebouwen en musea verlaten relatief veel Brabanders de eigen provincie (respectievelijk 21% en 18%). PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT 5

8 Meer dan tweederde van de Brabanders staat wel eens stil bij kunst in de openbare ruimte. Beperken we ons tot de afgelopen maand dan zegt 4 van de 10 Brabanders stil te hebben gestaan bij een beeld of schilderwerk, 3 van de 10 Brabanders bij een muziekoptreden, 2 van de 10 Brabanders bij toneel of stand-up comedian en dergelijke en 1 van de 10 Brabanders heeft stil gestaan bij een dansvoorstelling in de openbare ruimte. Dit alles is natuurlijk niet los te zien van de mate waarin deze culturele aangelegenheden in de openbare ruimte worden aangeboden. Actieve cultuurparticipatie Op wat voor manieren zijn Brabanders zelf kunstzinnig of cultureel bezig? De Brabander blijkt anno 2007 vooral te zingen (14%), grafisch bezig te zijn (tekenen, schilderen en grafisch werk - 13%) en/of een muziekinstrument te bespelen (12%). Ook serieuze fotografie (10%), dansen (10% ) en het schrijven van verhalen, gedichten, columns en recensies (9%) scoren redelijk hoog. Slechts weinigen spelen cabaret (0,9%), maken radio/tv-programma s (0,9%) en/of het houden zich bezig met poppenspel (0,4%). Gelet op de mate waarin Brabanders deze activiteiten ontplooien zijn de muzikanten het meest met hun activiteit bezig (gemiddeld 4,7 uur per week), gevolgd door de zangers (gemiddeld 3,3 uur per week) en de grafici (gemiddeld 3,2 uur per week). De groep mensen die zich bezighouden met textiel werkvormen is qua omvang weliswaar niet zo groot (6%), maar zij stoppen hier wel relatief veel tijd in (gemiddeld 3,6 uur per week). Dit geldt ook voor het spelen van toneel (respectievelijk 2% en gemiddeld 3 uur per week). De meeste Brabanders die in hun vrije tijd kunstzinnige activiteiten ondernemen treden daar niet mee op. Het betreft hier 57% van de beoefenaren. De rest treedt wel op, meestal met regelmaat en in verenigingsverband (24%), soms incidenteel (15%) of regelmatig buiten verenigingsverband (3%). Eén op de tien Brabanders die in hun vrije tijd kunstzinnige activiteiten ondernemen was in 2007 ingeschreven bij een instelling voor kunstzinnige vorming. En meer dan een kwart van de Brabantse creatievellingen (28%) was in verband met deze activiteiten in 2007 lid van een vereniging, club of gezelschap. Indirecte cultuurparticipatie Naast het consumeren van cultuur door naar voorstellingen en optredens te gaan, specifieke culturele voorzieningen te bezoeken of in de openbare ruimte met kunst en cultuur in aanraking te komen kunnen mensen vandaag de dag ook op ander, meer indirecte wijze, cultuur tot zich nemen. Bij deze indirecte cultuurconsumptie gaat het dan om consumptie via zowel de oude (radio en TV) als nieuwe media (DVD s, internet en dergelijke). Driekwart van de Brabanders (74%) kijkt of luistert één keer of vaker per maand via radio of televisie, gekochte of gehuurde CD s/dvd s of via het internet naar kunst en cultuur. Zestig procent van de Brabanders heeft in de afgelopen maand minimaal 1 keer een film bekeken. En dan met name via de TV (87%) en de DVD (59%). 6 PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT

9 Hiermee is niets gezegd over het kunstzinnige of culturele gehalte van de films waarnaar men heeft gekeken. Ongeveer een kwart van de Brabanders heeft de afgelopen maand gekeken of geluisterd naar een popconcert, naar een cabaretvoorstelling of naar een programma over kunst, geschiedenis of literatuur. En 1 op de 7 Brabanders heeft de afgelopen maand naar een klassiek muziekconcert gekeken of geluisterd. Kijken we naar de mate waarin Brabanders indirect cultuur consumeren dan kijkt men gemiddeld 5,4 uur per maand naar film en 2,5 uur per maand naar pop- en wereldmuziek. Ook klassieke muziekconcerten en programma s over kunst, geschiedenis en literatuur scoren nog redelijk hoog met gemiddeld 1,6 uur per maand). De liefhebber van klassieke muziek luistert of kijkt gemiddeld 8,7 uur per maand en de in kunst geïnteresseerde Brabander die naar kunstprogramma s kijkt doet dit gemiddeld 5,4 uur per maand Informatiezoekgedrag Gevraagd naar de meest geraadpleegde bron als men zich over culturele activiteiten wil informeren blijkt mond-tot-mondreclame de meest genoemde bron is. Meer dan de helft van de Brabanders krijgt informatie via vrienden, vrienden en kennissen (56%). Ook huis-aan-huisbladen wordt door veel Brabanders gebruikt (54%) gevolgd door lokale/regionale dagbladen en brochures, folders programmaboekjes en dergelijke (beiden (48%). Omroep Brabant neemt bij de informatievoorziening naar Brabanders een belangrijke plaats in. Een derde van de Brabanders zegt culturele informatie te ontvangen via Omroep Brabant TV (35%) en een kwart via Omroep Brabant Radio (27%). Oordeel over Brabants cultuuraanbod Het culturele aanbod in de provincie Brabant wordt positief beoordeeld. Vrijwel iedereen is van mening dat Brabant veel karakteristieke dorpen en steden kent en acht op de tien Brabanders vindt de Brabantse cultuur levendig. Bijna tweederde van de Brabanders (62%) is het (helemaal) eens met de bewering dat Brabant een zeer divers cultuuraanbod kent. Driekwart van de Brabanders vindt dat er een ruime keuze is aan theatervoorstellingen en dat de provincie rijk is aan historische gebouwen. Meer dan de helft (57%) zegt dat er veel keuze is uit verschillende muziekvoorstellingen. Verschillende groepen Brabanders en cultuurparticpatie Geslacht Wat zijn de meest opvallende verschillen in cultuurparticipatie als we kijken naar het onderscheid man-vrouw. Over de hele linie beschouwt participeren vrouwen meer dan mannen, maar dit geldt niet voor alle verschillende soorten activiteiten. PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT 7

10 Musicals en balletvoorstellingen zijn meer in trek bij vrouwen dan bij mannen. Vrouwen bezoeken ook in grotere getale de bibliotheek en zijn hier ook vaker lid van dan mannen. Ook worden filmhuizen vaker door vrouwen dan door mannen bezocht. Bij de actieve participatie scoren vrouwen over de hele linie hoger dan mannen met uitzondering van de meer serieuze fotografie dat meer door mannen dan door vrouwen wordt beoefend. Maar ondanks dat vrouwen meer kunstzinnig actief zijn, zijn het de mannen die vaker optreden met de activiteiten die ze ondernemen. De voorkeur van vrouwen voor ballet en musicals zien we ook terug bij de indirecte cultuurconsumptie. Vrouwen kijken meer naar balletvoorstellingen en musicals, terwijl mannen verhoudingsgewijs iets vaker naar cabaret en popconcerten kijken of luisteren. Leeftijd Wat zijn de meest opvallende verschillen in cultuurparticipatie tussen Brabanders jonger dan 35 jaar, in de leeftijd van 35 tot 55 jaar en Brabanders ouder dan 55 jaar. Jonge Brabanders bezoeken verhoudingsgewijs vaker festivals, popconcerten, de film en dance- en houseconcerten. Bij bioscoopbezoek is het aandeel jongeren aanzienlijk groter dan onder de 35 t/m 54-jarigen en 55-plussers. Echter bij het bezoek aan filmhuizen vinden we geen verschil tussen het aandeel jongeren en ouderen. De Brabantse jongeren t/m 34 zijn meer dan gemiddeld actief als het gaat om tekenen, een muziekinstrument bespelen, dansen, schrijven, fotograferen en film maken dan de oudere leeftijdsgroepen. Bij de indirecte cultuurparticipatie via verschillende media blijken jongeren bovengemiddeld te kijken of luisteren naar cabaret, popconcerten en films (zowel voor wat betreft het percentage jongeren als de mate waarin wordt gekeken). Oudere Brabanders (55+) bezoeken bovengemiddeld toneel, een klassiek concert, de opera, een uitvoering van een harmonieorkest, literaire bijeenkomst, lezing of expositie of een kooruitvoering. Ook bij het bezoek aan culturele voorzieningen zien we dat ouderen dit vaker doen dan jongeren (met uitzondering van het filmtheater). Ouderen bezoeken vaker een museum. Dit geldt voor alle typen musea, met uitzondering van musea voor wetenschap en techniek en archeologische musea. Zij bezoeken ook vaker een galerie, archief of gebouw dan jongeren. Oudere Brabanders kijken of luisteren bovengemiddeld naar kunst en cultuuruitingen via de media, met uitzondering van cabaret, popconcerten en films wat vaker door jongeren wordt bekeken. Voor de middengroep in de leeftijd van 35 tot 55 jaar vinden we alleen met betrekking tot bibliotheekbezoek dat zij dit vaker doen dan de jongeren en de ouderen. Opleiding Hoewel we ook in Brabant zien dat naarmate het opleidingsniveau hoger is er ook meer wordt deelgenomen aan het culturele leven, blijkt de mate waarin voorstellingen worden bezocht niet bij alle soorten cultuuruitingen evenredig toe te nemen met het toenemen van het opleidingsniveau. 8 PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT

11 Zo bezoeken Brabanders met een gemiddeld opleidingsniveau even vaak een festival of een popconcert dan hoger opgeleiden. Daarnaast wordt er binnen de groep met een gemiddeld opleidingsniveau vaker een popconcert in een andere Brabantse gemeente bezocht dan door de beide andere opleidingsgroepen. In een aantal opzichten valt de participatie van deze middengroep juist lager uit dan dat van de laagst en hoogst opgeleiden. Dit geldt voor het bezoeken van klassieke concerten, opera s en operettes, literaire bijeenkomsten en lezingen over lokale geschiedenis. Brabanders met een hogere opleiding bezoeken vaker festivals binnen Nederland, cabaret, een concert van klassieke muziek, literaire bijeenkomsten, een film in bioscoop of filmhuis en exposities. Naarmate het opleidingsniveau hoger is worden ook vaker de verschillende culturele voorzieningen bezocht. De hoger opgeleiden bezoeken vaker een museum voor beeldende kunst, een natuurhistorisch museum en een cultuurhistorisch museum. Voor deze hoogopgeleiden is het ook vaker wat korter geleden dat zij stilstonden bij beeld of schilderwerk en toneel in de openbare ruimte. Wat betreft actieve deelname aan cultuur bespelen relatief veel hoger opgeleiden een muziekinstrument en houden zij zich vaker bezig met serieuze fotografie. Brabanders met een laag opleidingsniveau bezoeken verhoudingsgewijs vaak een uitvoering van een koor, een harmonieconcert en opera s of operettes binnen de eigen gemeente. Van de culturele voorzieningen wordt het archief door laag opgeleiden significant vaker bezocht. Het thuis bekijken van films wordt als indirecte participatie veel gedaan door de laag en middelbaar opgeleide Brabanders. Regio De Brabantse regio s vertonen veel overeenkomst als het gaat om het consumeren van cultuur. Slechts in een enkel geval zijn er significante verschillen: In Noordoost-Brabant bezoekt men verhoudingsgewijs vaker het toneel in de eigen gemeente, lezingen, bezienswaardige gebouwen en musea. Men bezoekt bovengemiddeld archeologische en cultuurhistorische musea. In Midden-Brabant gaan er relatief veel mensen naar popconcerten in de eigen gemeente. Met betrekking tot museumbezoek gaat men in Midden- Brabant bovengemiddeld naar natuurhistorische musea. In Zuidoost-Brabant is het bezoek aan opera en operette relatief laag, evenals het bezoek in de eigen gemeente aan musicals en ballet. Maar men gaat in Zuidoost bovengemiddeld naar musea voor beeldende kunst. In West-Brabant gaan significant minder bewoners naar cabaretvoorstellingen, de film, exposities en musea in een andere gemeente van Brabant. Maar men bezoekt in West-Brabant bovengemiddeld jazzconcerten en filmhuizen in de eigen gemeente. Gelet op de actieve participatie en de indirecte participatie via verschillende mediakanalen zien we nauwelijks tot geen verschil tussen de vier Brabantse regio s. PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT 9

12 Stad versus platteland Zijn er verschillen in cultuurparticipatie tussen stedelingen en plattelanders? Stadsbewoners bezoeken vaker een voorstelling en voorzieningen in de eigen gemeente dan bewoners van het platteland. Deze voor de hand liggende constatering kent één uitzondering, te weten het bezoek aan harmonieorkesten, dat door plattelandsbewoners meer in eigen gemeente wordt bezocht dan door stedelingen. Exemplarisch is het bioscoop bezoek dat door 39% van de stedelingen binnen de eigen gemeente plaatsvindt tegenover 6% bij de plattelandsbewoners. Bij indirecte participatie blijken stedelingen vaker naar jazzconcerten, ballet en programma s over kunst en geschiedenis te kijken en/of te luisteren. Daarnaast besteden stedelingen gemiddeld aanzienlijk meer tijd aan het luisteren naar klassieke muziek en het kijken naar films dan plattelanders. De bewoners van het platteland geven vaker aan dat zij voor voorstellingen naar een andere gemeente gaan. Aannemelijk is dat dit vaak de grotere gemeenten in de regio zal zijn waar verhoudingsgewijs meer culturele evenementen zijn. Bij de actieve cultuurparticipatie vinden we geen verschillen tussen stedelingen en plattelanders. 10 PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT

13 1 Inleiding In het Bestuursakkoord ; Vertrouwen in Brabant spreekt de provincie Noord-Brabant zich uit voor het versterken van de culturele infrastructuur in Brabant. Niet alleen binnen de programmalijn Perspectiefrijk Brabant wordt cultuur belangrijk geacht, ook binnen de andere programmalijnen als Verbindend Brabant en Dynamisch Brabant, maar ook bij Schoon Brabant en Mooi Brabant spelen culturele componenten een belangrijke rol. Een bloeiende cultuur draagt bij aan het creatief en innovatief vermogen van de samenleving, de ondernemingszin, en heeft ook een samenbindend vermogen. Daarom is het kennis kunnen maken met en deel kunnen nemen aan cultuur door zo veel mogelijk mensen van wezenlijk belang. Het Rijk, de provincies en de gemeenten zorgen gezamenlijk dat de culturele factor in de verschillende sectoren van het maatschappelijk leven worden versterkt. Samenwerkingsverbanden tussen professionele culturele organisaties en bijvoorbeeld scholen of welzijnsinstellingen kunnen daar een bijdrage aan leveren. 1.1 Cultuurdeelname in Nederland In het SCP rapport Het bereik van de kunsten werd in 2000 geconcludeerd dat slechts voor een minderheid van de bevolking, met name ouderen, autochtonen, hoger opgeleiden en stedelingen, kunst een belangrijke rol in het leven speelt. Ondanks pogingen om het bereik te vergroten, lijkt het er niet op dat hier snel verandering in zal komen. Er wordt zelfs voor gewaarschuwd dat de dalende interesse onder jongeren op termijn het culturele draagvlak kan aantasten (de Haan, 2000). Als antwoord op dit rapport hebben begin deze eeuw het Rijk (ministerie van OCenW), provincies (IPO) en gemeenten (VNG) de handen ineen geslagen in een poging de vergrijzing van het cultuurpubliek tegen te gaan en de verkleuring te bevorderen. Dit heeft geresulteerd in het Actieplan Cultuurbereik Doel van het Actieplan was een groter en anders samengesteld - jonger en gekleurder - publiek voor diverse cultuuruitingen te realiseren. Alle twaalf provincies en 30 gemeenten met meer dan inwoners stelden ieder een eigen actieprogramma op dat ruimte moest bieden aan een meer divers samengesteld cultuuraanbod, het leggen van dwarsverbanden tussen cultuursectoren en het actiever aanspreken van het (potentiële) publiek. Om te kijken of dit Actieplan Cultuurbereik de gewenste resultaten oplevert heeft het SCP de gegevens van het Aanvullend Voorzieningengebruik Onderzoek (AVO) uit 1999 en 2003 tussentijds geheranalyseerd. 1 1 SCP merkt hier zelf bij op dat voor een degelijke evaluatie van het Actieplan Cultuurbereik de periode 1999 tot 2003 eigenlijk te beperkt is en dat pas na de volgende meting van het AVO in 2007 effecten echt inzichtelijk gemaakt kunnen worden. PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT 11

14 Er is op landelijk niveau gekeken of het Actieplan Cultuurbereik heeft geleid tot een groter en gevarieerder cultuurpubliek. 2 Er blijkt sprake te zijn van een statistisch significante toename in ongeveer de helft van de vormen van het bijwonen van voorstellingen en evenementen, in de meeste gevallen van receptieve deelname via de media, in iets minder dan de helft van de vormen van bezoek aan cultureel erfgoed en in slechts een enkel geval bij de actieve deelname. Gehergroepeerd naar een aantal hoofdcategorieën toont deze studie aan dat met uitzondering van de traditionele podiumkunsten alle andere kunstvormen, te weten populaire podiumkunsten (popconcerten, musicals en dance), beeldende kunst, cinema en erfgoed (musea, monumenten) populairder zijn geworden sinds Over de gehele linie is er sprake van een stijging in de cultuurdeelname. Initiatieven om scholieren meer bij cultuur te betrekken lijken enig effect te sorteren. Ze zijn anno 2003 in grotere getale in musea aan te treffen dan vier jaar eerder. De groep jong volwassenen (van 20 tot 35 jaar) laat over de gehele linie tussen 1999 en 2003 geen grotere culturele belangstelling zien. Ten aanzien van de Nederlanders met een Turkse, Marokkaanse, Surinaamse of Antilliaanse achtergrond zijn er op onderdelen enige tekenen van een beginnende groei in culturele belangstelling waarneembaar (Van den Broek et.al., 2005). De positieve signalen die veroorzaakt leken te worden door het Actieplan Cultuurbereik in combinatie met de constatering dat er meer tijd nodig is om het in gang gezette proces te laten uitkristalliseren, zorgden ervoor dat een nieuw actieplan voor de periode is opgesteld. Er is meer tijd nodig om vraaggestuurd cultuurbeleid te ontwikkelen en implementeren, om een attitudewijziging bij culturele instellingen te bewerkstelligen en om nieuwe netwerken en samenwerkingsverbanden te laten ontstaan en zich te ontwikkelen. Het besluit om het actieplan nog eens vier jaar voort te zetten heeft geleid tot het Actieplan Cultuurbereik waarin meer aandacht wordt gevraagd voor een integrale aanpak (allianties tussen verschillende beleidsterreinen), waarbij gemeenten en provincies afhankelijk van lokale of regionale situatie keuzes moeten maken (zelf richting geven), aan de hand van een beperkt aantal (meetbare) doelstellingen (geformuleerd op basis van sterkte/zwakte analyses). Belangrijk hierbij is dat er meer in cultuureducatie wordt geïnvesteerd, dat de bereikbaarheid van cultuur voor kleine gemeenten wordt verbeterd en dat er minder en eenvoudigere procedures komen, zowel bij het rijk als bij gemeenten en provincies. 2 Het Aanvullend Voorzieningengebruik Onderzoek (AVO) wordt sinds 1979 elke vier jaar door het SCP gehouden onder een steekproef van rond de 6000 huishoudens. Gegevens van dit AVO boden de mogelijkheid om de ontwikkelingen in cultuurparticipatie na te gaan, ook al waren ze niet voor dit doel verzameld. De nameting in de herfst van 2003 was niettemin aan de vroege kant om effecten van een Actieplan ( ) dat nog maar net in de steigers stond te kunnen ontwaren. Aangezien zowel het Actieplan ( ) als het AVO-onderzoek (in 2007) worden gecontinueerd, ligt een herhaling van deze evaluatie over enkele jaren voor de hand. 12 PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT

15 Binnen het nationale Actieplan Cultuurbereik krijgen de deelnemende gemeenten en provincies de ruimte om zelf te bepalen hoe zij de centrale (outcome)doelstelling ( Het cultureel bewustzijn van burgers versterken door het vergroten van zowel het publieksbereik als de actieve participatie in kunst en cultuur. ) willen bereiken. Wel dienen provincie en gemeenten deze algemene outcome-doelstelling te vertalen naar toetsbaar (in kwalitatieve of kwantitatieve zin) omschreven outputdoelstelling(-en), die gerelateerd is/zijn aan de lokale of provinciale context. Sinds de jaren 80 van de vorige eeuw zijn er verschillende verschuivingen in de Nederlandse cultuurconsumptie waarneembaar. Het bezoek aan populaire muziekevenementen steeg van 18% in 1983 tot 31% in In diezelfde periode steeg dit aandeel bij cabaret van 11% naar 14% en bij film van 48% naar 57%. Op het terrein van de traditionele cultuur steeg het deel van de bevolking dat minstens eens per jaar een klassiek concert bijwoont van 13% in 1983 tot 17% in 1995, om vervolgens weer te dalen tot 14% in Bezoeken aan andere instellingen en evenementen wisten zich - na eveneens een lichte stijging in de jaren 90 - in 2003 ongeveer op het niveau van 1983 te handhaven (ballet 5%, beroepstoneel 14%, musea 38%, monumenten 45%). Ook het volgen van programma s over cultuur op radio en tv lag in 2003 op een vergelijkbaar niveau als in 1983 (10% van de bevolking kijkt of luistert één keer per week of vaker naar een dergelijk programma). Daar staat een daling bij het lezen tegenover: in 1980 gaf nog 48% van de bevolking aan eens per week een boek ter hand te nemen, in 2000 was dit gedaald tot 31%. De actieve beoefening van kunstvormen in de vrije tijd steeg in Nederland van 48% in 1983 tot 51% in 1991, daalde naar 38% in 1995, om vervolgens weer te stijgen tot 44% in Een derde van deze beoefenaren houdt zich bezig met de beeldende kunsten, 21% met muziek en 5% met toneel (van den Broek, 2005). 1.2 Cultuurdeelname in Brabant Uit het Actieplan Cultuurbereik kwamen vele lokale en provinciale projecten voort. Ook in de provincie Noord-Brabant zijn door zowel gemeenten als de provincie in het kader van dit Actieplan een groot aantal activiteiten uitgevoerd. De provincie heeft onder andere veel geïnvesteerd in de website UITinBrabant.nl voor het promoten van culturele activiteiten. In het kielzog is het project UITpunten geïnitieerd om samen met bibliotheken de culturele en uitgaansinformatie op regionaal niveau dichter bij zowel de consumenten als de producenten te brengen. De provincie riep het UITmarketingburo in het leven om de culturele deelname van ouderen, jongeren en allochtonen te verbeteren en het culturele veld te ondersteunen bij het verkrijgen van bruikbare marketinginformatie. Met project Schatten van Brabant heeft de provincie de rijke culturele geschiedenis van Brabant opnieuw onder de aandacht van de burgers gebracht en met het in het leven roepen van de Cultuurhistorische Waardenkaart levert de provincie een waardevolle bijdrage aan zowel provinciale als gemeentelijke beleidsmakers op het terrein van cultuur en erfgoed. PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT 13

16 In de nota Cultuur in Uitvoering geeft de provincie Noord-Brabant haar visie op de ontwikkeling in het culturele veld in Brabant. Cultuur maakt een mensenleven rijker en brengt daarmee de kwaliteit van leven in de samenleving op een hoger plan. Om dit te bereiken wil de provincie Noord- Brabant een zo breed en actief mogelijke deelname aan een divers en kwalitatief goed cultureel leven bevorderen. Deze nota is richtinggevend voor het provinciale cultuurbeleid en dwingt tot het maken van keuzes. Tegelijkertijd laat zij royaal ruimte voor de zelfstandige uitgangspunten en doelstellingen van de bestuurlijke en uitvoerende partners in het culturele veld. In het provinciale Actieplan Cultuurbereik staan in Noord-Brabant twee deelprogramma s centraal: Cultuureducatie en Cultuurmarketing. Het deelprogramma Cultuureducatie wil bevorderen dat cultuureducatie duurzaam verankerd wordt binnen met name het primaire en voortgezette onderwijs. Het deelprogramma Cultuurmarketing richt zich vooral op het versterken van de kennis en kunde van (collectieve) marketing, vraaggericht werken en innovatieve productontwikkeling binnen de bestaande culturele sector. Het incidentele subsidiebeleid kent slechts een beperkte sturende kracht en daarom wordt er door de provincie ingezet op duurzame innovatie van de culturele sector in nauwe samenwerking met gemeenten en provinciale steunfuncties. Daarom wil de provincie er voor zorgen dat de positieve effecten van beleid duurzaam verankerd raken in de lokale/regionale infrastructuur. Voor het bevorderen van nieuwe allianties ten behoeve van cultuureducatie zet de provincie in op de oprichting van lokale of regionale opererende marktplaatsen. Kortom er zijn vele (provinciale) initiatieven in de afgelopen jaren ontplooid. Echter het effect van al deze initiatieven op de cultuurparticipatie van de Brabantse burgers is slechts in zeer beperkte mate onderzocht. Op provinciaal niveau concludeert het SCP dat Noord-Brabant het op meerdere vlakken relatief goed doet als het gaat om cultuurparticipatie. Noord- Brabant scoort zichtbaar beter als het gaat om de stijging in cultuurparticipatie bij populaire podiumkunsten (van 26% naar 32%) en deelname aan amateurkunst (van 39% naar 42%) en dan met name het verzorgen van beeldende kunst (van 25% naar 30%) (Huysmans, 2005). In het kader van de website UitinBrabant.nl is jaarlijks, sinds 2002 een provinciaal onderzoek naar naamsbekendheid en gebruik uitgevoerd. 3 Bij dit onderzoek is ook naar cultuurparticipatie van de Brabanders burgers gekeken. Hieruit blijkt dat in de periode 2003 tot en met 2007 het bezoek aan theatervoorstellingen door Brabantse burgers is gestegen van 46% naar 62% (met een dip van 34% in 2005). Ook het bezoek aan popconcerten laat sinds 2003 een stijgende lijn zien van 27% naar 40% in Na vier jaar lang geschommeld te hebben rond de 28% laat het bezoek aan klassieke concerten, musicals, opera s en operettes in 2007 een daling zien naar 23%. 3 De herhalingsonderzoeken naar naamsbekendheid en gebruik van de website UitinBrabant is elk jaar in februari/maart telefonisch uitgevoerd onder 400 Brabantse burgers in de leeftijd van 12 jaar en ouder. 14 PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT

17 Het bezoek aan tentoonstellingen schommelt sinds 2004 tussen de 33% en 41% (Edelmann, 2007). 1.3 De Brabantse Cultuurmonitor In het Actieplan Cultuurbereik wordt als eis voor landelijke financiering gesteld dat de geformuleerde outcomedoelstelling op provinciaal of lokaal niveau wordt geherformuleerd tot meetbare outputdoelstellingen. Gemeenten en provincies zijn verantwoordelijk voor de beoordeling van de resultaten van het eigen beleid aan de hand van vooraf geformuleerde outputindicatoren. Het rijk gaat er vanuit dat de mate waarin gemeenten en provincies hun outputdoelstellingen behalen dit een indicatie geeft voor het bereiken van de centrale doelstelling van het Actieplan Cultuurbereik (de outcomedoelstelling: het cultureel bewustzijn van burgers versterken door het vergroten van zowel het publieksbereik als de actieve participatie in kunst en cultuur ). Om hierin (gedeeltelijk) te kunnen voorzien heeft de provincie Noord-Brabant aan het PON en het UITmarketingburo te Tilburg opdracht gegeven om in samenspraak met de Brabantse culturele steunfunctie-instellingen een Brabantse Cultuurmonitor (BCM) te ontwikkelen. Het uiteindelijke doel van deze monitor is het in kaart brengen van trends en ontwikkelingen in zowel de passieve als de actieve cultuurparticipatie van de Brabantse bevolking van 15 jaar en ouder. Dit doel kan pas bereikt worden als de Brabantse Cultuurmonitor (BCM) meerdere malen is uitgevoerd. In het najaar 2007 is de basis gelegd met de uitvoering van de eerste meting met dit monitorinstrument (nulmeting). Deze eerste meting geeft zicht op de culturele activiteiten waaraan de Brabander anno 2007 behoefte heeft en wat voor cultuur in 2007 zoal bezocht is door de Brabantse burgers Onderzoeksopzet voor een monitor Als men trends en ontwikkelingen wil monitoren dan is standaardisering het sleutelwoord. Alleen als vraagstellingen door de tijd heen hetzelfde blijven is een monitorinstrument in staat om veranderingen in de tijd waar te nemen. Daarnaast heeft standaardisering ook het voordeel dat verschillende gebieden of verschillende groepen makkelijk met elkaar vergeleken kunnen worden. De in 2001 door het COS Rotterdam, SCP en de Universiteit van Tilburg opgestelde RCO geven een eerste aanzet tot het standaardiseren van lokale vraagstellingen over cultuurparticipatie (Rijpma et.al., 2001). De praktijk leert dat deze RCO slechts ten dele geslaagd is in het realiseren van vergelijkbaar cultuurparticipatie gegevens op lokaal niveau. Dit komt onder andere doordat: 1 De vragen in de verschillende lokale monitoren niet identiek zijn en op details soms afwijken van de richtlijn. 5 2 De volgorde van vragen en vraagblokken binnen vragenlijsten anders is. 3 De dataverzameling niet op een en dezelfde uniforme wijze geschied. 4 5 De BCM en is gebaseerd op de bestaande Richtlijn Cultuurparticipatie Onderzoek (RCO) voor het uitvoeren van lokaal cultuurparticipatie onderzoek. Vaak zijn het lokale situaties die er voor zorgen dat een voorgestelde standaard vraagstelling net iets anders gesteld wordt in een bepaalde gemeenten dan RCO voorschrijft. PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT 15

18 4 De periode waarin het veldwerk wordt uitgevoerd verschillend is. Om in deze situatie verbetering aan te brengen is het PON in 2007 gestart met het ontwikkelen en uitvoeren van een gestandaardiseerde Brabantse Cultuurmonitor. Deze monitor die beleidsinformatie levert tot regionaal niveau kan in de toekomst dienst doen om ook beleidsinformatie te leveren op gemeentelijk niveau. Daarvoor is het belangrijk dat er in 2008 gewerkt wordt aan lokaal draagvlak voor deze monitor. Om van een onderzoek een monitor te maken is het een eerste vereiste dat het onderzoek periodiek herhaald gaat worden. Voor een Brabantse Cultuur- Monitor is het wenselijk dat deze minimaal eens in de vier jaar herhaald gaat worden. Met de BCM bieden we zowel gemeenten als de provincie een instrument dat relevante beleidsinformatie over cultuur deelname en beleving oplevert. De verschillende overheden hebben voor het ontwikkelen van lokaal en provinciaal beleid baat bij periodieke up-to-date informatie. De Brabantse Cultuurmonitor is in 2007 uitgevoerd via een hybride onderzoeksopzet 6 waarbij zowel schriftelijke als online dataverzameling is gecombineerd met zowel survey- als panelonderzoek. Het onderzoek is uitgevoerd onder alle Brabanders, dat wil zeggen de Brabantse bevolking van 15 jaar en ouder. Het mixed mode onderzoeksontwerp bestond uit de combinatie van een empirisch onderzoek dat is uitgevoerd met een aselecte steekproef uit de totale populatie Brabantse huishoudens, waarbij is gevraagd om de eerstjarige uit het huishouden via het internet, dan wel schriftelijk de vragen te laten beantwoorden. Dit survey-onderzoek is aangevuld met data verkregen uit panelonderzoek via het PON Brabantpanel. De panelleden van het PON Brabantpanel zijn uitgenodigd via een bericht om deel te nemen aan het onderzoek. In het survery-onderzoek zijn de huishoudens via een door de gedeputeerde mevrouw Van Haaften ondertekende brief van de provincie Noord- Brabant uitgenodigd deel te nemen aan het onderzoek. Men kon op twee manieren deelnemen aan het onderzoek, namelijk door: a) (Indien men niet in de gelegenheid is om via het internet te responderen) de meegezonden schriftelijke vragenlijst in te vullen en in een portvrije antwoordenvelop te retourneren aan het veldwerkbureau. b) Via het internet de vragenlijst online in te vullen. In de uitnodigingsbrief is expliciet gevraagd om via het Internet te responderen door te surfen naar het in de brief genoemde Internetadres en de in de brief genoemde toegangscode in te voeren Hybride onderzoek oftewel mixed mode onderzoek betekent dat er verschillende vormen van dataverzameling en/of steekproeftrekking in een onderzoek zijn gebruikt. Het is de laatste tijd steeds meer gebruikelijk om een combinatie van dataverzamelingstechnieken toe te passen omdat iedere afzonderlijke techniek zijn voor- en nadelen heeft. Door een goede combinatie van technieken kan het onderzoeksproces worden geoptimaliseerd. Iedere respondent heeft een unieke toegangscode gekregen. Hiermee wordt voorkomen dat iemand de vragenlijst meerdere keren in kan vullen. 16 PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT

19 1.3.2 Vragenlijst Omdat lange vragenlijsten negatief doorwerken op de uiteindelijke respons en tevens vaak, met name aan het eind van de vragenlijst minder valide antwoorden opleveren, is er voor gekozen om voor dit onderzoek een vragenlijst te ontwikkelen die een gemiddelde respondent in circa 20 minuten kan invullen. De basis voor de vragenlijst Brabantse Cultuurmonitor is gelegen in de Richtlijnen Cultuurparticipatie Onderzoek (RCO). Deze RCO vragen zijn zodanig aangepast dat ze niet alleen inzicht geven in de cultuurparticipatie op lokaal niveau, maar ook op provinciaal en regionaal niveau. Daarnaast zijn in overleg met de meeste provinciale culturele steunfunctie instellingen extra vragen toegevoegd om in de in het culturele veld levende informatiebehoeften te kunnen voorzien. De vraagstellingen uit Richtlijnen Cultuurparticipatie Onderzoek zijn echter zo veel mogelijk gehandhaafd. Alleen door ons te conformeren aan bestaande standaarden kunnen we in de toekomst cijfers uit het Brabantse correct vergelijken met andere provincies of gebieden in Nederland Steekproef Om met de Brabantse Cultuurmonitor uitspraken mogelijk te maken over bijvoorbeeld de verschillende culturele subsectoren (podiumkunst, musea en dergelijke), over verschillende doelgroepen (bijvoorbeeld cultuurminnaars, amateurkunstbeoefenaren, en dergelijke) of over verschillende regio s is een steekproef van voldoende omvang vereist. Daarom is er in de hybride onderzoeksopzet gestreefd naar voldoende waarnemingen bij Brabantse burgers die een goede afspiegeling vormen van de totale Brabantse bevolking. De steekproef voor het mixed mode survey onderzoek is getrokken uit het post-afgiftepuntenbestand. In iedere Brabantse regio zijn adressen getrokken uit dit afgiftepunten bestand waarmee de totale steekproef bestond uit adressen. Om de uitnodigingsbrieven meer persoonlijk te kunnen versturen is deze adressensteekproef (daar waar mogelijk) verrijkt met naamgegevens uit het telefoonboek. Voor die adressen waarvoor geen naam gevonden kon worden zijn de uitnodigingsbrieven geadresseerd aan de bewoners van.. 8 In de brief is het belang van het onderzoek voor de Brabantse burger duidelijk gemaakt en door deel te nemen aan het onderzoek maakt men kans op één van de tien waardebonnen van 50, Voor toekomstige metingen is het te prefereren dat de deelnemende gemeenten a- select getrokken steekproeven uit de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA s) gaan aanleveren. In dat geval is ook verrijking van de gegevens vanuit een telefoonboek niet meer nodig. Empirisch onderzoek heeft aangetoond dat zowel een persoonlijke benadering van respondenten als ook het laten deelnemen aan een loterij waarbij enkele geldprijzen ter beschikking worden gesteld de meest kostenefficiënte manier van belonen is. (Deutskens, E.C. et.al., (2003) Conversie van gestandaardiseerd vragenlijstonderzoek naar internet: kritische succesfactoren, in: jaarboek 2003 MOA, Haarlem). PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT 17

20 Al met al zijn er brieven (op briefpapier en in enveloppen van de Provincie Noord-Brabant) en schriftelijke vragenlijsten verstuurd naar een aselecte steekproef van Brabantse huishoudens. We hebben de ontvanger van de brief min of meer vrij gelaten om te bepalen wie binnen het huishouden de vragenlijst wil invullen, mits deze persoon 15 jaar of ouder is. Wel hebben we in de begeleidende brief onze voorkeur uitgesproken om de eerst jarige binnen het huishouden aan het onderzoek te laten deelnemen Veldwerk Het veldwerk is gestart op 15 oktober Twee weken na het versturen van de uitnodigingsbrief met schriftelijke vragenlijst is op 29 oktober een herinneringsbrief gestuurd, waarbij de mensen in de gelegenheid werden gesteld om nog deel te nemen aan het onderzoek tot en met 13 november. Het veldwerk in het Brabantpanel heeft plaatsgevonden in de periode van 22 oktober tot en met 5 november Deze panelleden zijn uitgenodigd per . Aan het eind van de veldwerkperiode bleken in totaal 2533 respondenten een geheel ingevulde vragenlijst te hebben ingestuurd. Deze respons was naar verwachting en heden ten dage normaal voor dit soort schriftelijke en/of mixed-mode onderzoek. Van de totale respons zijn er 1598 vragenlijsten via het internet binnen gekomen (63% van de respons). Vijfenzestig procent van de respons is verkregen via het mixed mode survey onderzoek en 35% via panelonderzoek. De schriftelijke vragenlijsten zijn verwerkt tot een elektronisch analysebestand dat gekoppeld is met het survey- en het panelbestand van de online interviews. Op dit gekoppelde bestand zijn de eerste analyses uitgevoerd die aantoonden dat, ondanks het gebruik van verschillende dataverzamelingstechnieken, toch een herweging van de data noodzakelijk was (zie bijlage 4: weging van de data) Weging en representativiteit Om met de Brabantse Cultuurmonitor voldoende betrouwbare uitspraken te kunnen doen op regioniveau is er voor gekozen om voor iedere regio te streven naar een gelijk aantal waarnemingen. Hierdoor is er een kunstmatige scheefheid aangebracht in het netto analysebestand als het gaat om de resultaten op provincieniveau. Immers alle regio s hebben in dat geval een even grote stem in de provinciale resultaten. Hiervoor is dan ook een correctie aangebracht waarbij de resultaten uit een kleine regio met een klein gewicht in de analyses zijn meegenomen terwijl de ondervraagden uit grote regio s meer gewicht in het provinciale cijfer hebben gekregen. De kunstmatig aangebrachte scheefheid naar regio is achteraf met een herweging gecorrigeerd. Verder bleek cultuurparticipatie samenhang te vertonen met leeftijd, geslacht en opleiding. De netto steekproef is dan ook naar deze achtergrondkenmerken herwogen en is daarmee voor deze kenmerken representatief voor de Brabantse bevolking. 18 PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT

21 1.4 Leeswijzer In de nu volgende hoofdstukken beschrijven we de mate waarin Brabanders deelnemen aan cultuur. De resultaten worden niet alleen voor Brabant als geheel beschreven. Voor specifieke subgroepen is bekeken of er significante afwijkingen zijn tussen de groepen. Hierbij onderscheiden we: - geslacht - drie leeftijdsgroepen - stad versus platteland - vier regio s - drie opleidingsniveaus - mensen met en zonder thuiswonende kinderen - alleenstaanden versus samenwonenden De resultaten voor deze groepen worden in iedere paragraaf in deze specifieke volgorde besproken, zodat de lezer de informatie eenvoudig kan terugvinden. Alleen als er sprake is van significante verschillen worden deze vermeld. In het geval er niets voor een specifieke subgroep wordt vermeld wijkt de groep niet significant af van de provinciale uitkomst. Soms zullen we echter niet nalaten om te benadrukken dat er tussen groepen Brabanders juist geen verschillen aangetoond konden worden. In dat geval is hierover dus wel een opmerking in de bespreking opgenomen. Hoofdstuk 2, Cultuurconsumptie, behandelt de passieve cultuurparticipatie. Hierin wordt beschreven hoeveel procent van de Brabanders verschillende soorten cultuuruitingen bezoeken en hoe vaak dit door de gemiddelde Brabander gebeurd. Daarnaast wordt ingezoomd op de redenen waarom men bepaalde culturele uitingen of voorzieningen bezoekt en geven we een beschrijving over hoe de gemiddelde Brabander het cultuuraanbod in de provincie Noord-Brabant ervaart. Hoofdstuk 3 behandelt de actieve cultuurparticipatie. Wat voor kunstzinnige en culturele activiteiten ondernemen de Brabanders zoal in hun vrije tijd, welke genres zijn hierbij in trek en treedt men hier ook weleens mee op? Daarnaast wordt ook ingegaan op het gebruik van kunstzinnige vorming, lidmaatschap van verenigingen, clubs of gezelschappen en lidmaatschap van historische verenigingen of heemkundekringen. Hoofdstuk 4, Cultuur en media, behandelt de indirecte cultuurparticipatie. Hoeveel procent van de Brabantse bevolking komt in aanraking met kunst en cultuur via verschillende media, in welke mate wordt cultuur indirect geconsumeerd en welke media worden daar voor gebruikt. Tevens wordt in dit hoofdstuk aandacht besteed aan het leesgedrag en het informatiezoekgedrag met betrekking tot culturele activiteiten van de Brabanders. PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT 19

22 2 Cultuurconsumptie door Brabanders 2.1 Inleiding In het SCP-rapport Cultuurminnaars en Cultuurmijders (van de Broek, 2005) wordt geconcludeerd dat de gemiddelde stijging van het opleidingspeil in Nederland niet heeft geleid tot een stijging van de cultuurdeelname. Oudere generaties bleven trouw aan de populaire cultuuruitingen waarmee ze in hun jeugd vertrouwd raakten: de belangstelling voor bioscoop en popconcerten onder mensen van middelbare leeftijd groeide; hun interesse in de traditionelere vormen van cultuur stagneerde. Daar staat tegenover dat de klassieke cultuur zich wist te handhaven in een vrijetijdsdomein waar het met steeds meer andere activiteiten moet concurreren. Ouderen hebben meer belangstelling voor erfgoed, uitvoeringen van klassieke muziek, kunstprogramma s op radio en tv, en literair lezen dan jongeren. Daar staat tegenover dat jongeren, kinderen vooral, oververtegenwoordigd zijn bij de bezoekers van musea, toneel, bioscopen en voorts bij de actieve kunstbeoefening. Onder jongeren van jaar steeg het aandeel dat jaarlijks een museum bezoekt van 39% in 1999 tot 45% in 2003, maar deze groei bleef uit bij de (traditionele) podiumkunsten. Ballet, cabaret en populaire muziek zijn het meest geliefd bij mensen in de leeftijd van jaar. Over het algemeen zijn meer vrouwen dan mannen in cultuur geïnteresseerd. Er zijn echter twee uitzonderingen: bij film liggen de verhoudingen gelijk, terwijl meer mannen dan vrouwen belangstelling hebben voor archieven en archeologie. Hoger opgeleiden zijn oververtegenwoordigd op vrijwel alle terreinen van cultuurdeelname, zowel bij het bezoek van traditionele en populaire kunstuitingen als bij de actieve kunstbeoefening. Het sterkst is deze oververtegenwoordiging bij ballet, klassieke concerten, literair lezen en het bezoeken van archieven. Hoe ziet dit beeld eruit als we alleen naar de Brabantse bevolking kijken? Achtereenvolgens gaan we hier in op het percentage Brabanders dat bepaalde voorstelling of uitvoering bijwoont en op het gemiddeld aantal keer dat zij deze voorstellingen en uitvoeringen bezoekt. Hierbij maken we het onderscheid of men de voorstelling in de eigen gemeente, in een andere Brabantse gemeente of buiten Brabant heeft bezocht. 2.2 Voorstellingen en bijeenkomsten Bezoekers Van alle Brabanders heeft circa de helft in het afgelopen jaar minimaal één film in Brabant bezocht (49%). Dit geldt ook voor het bezoek aan festivals (48%). 20 PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT

23 Een op de drie Brabanders heeft minimaal één expositie in het afgelopen jaar in Brabant bezocht (35%) en een kwart van de Brabanders is minimaal één keer naar een van de volgende voorstellingen geweest: - popconcert (wereldmuziek) - cabaret of kleinkunst - toneelvoorstelling - uitvoering van een koor - concert van een harmonie, fanfare of brassband Het percentage Brabanders dat films of festivals in de eigen gemeente bezoekt is ongeveer even groot als het percentage dat deze activiteiten in een andere Brabantse gemeenten bezoekt. Iets minder dan een derde van alle inwoners geeft aan in het afgelopen jaar eens of vaker naar de film of een festival in de eigen gemeente te zijn geweest. Veel minder vaak bezoekt men een festival (12%) of film (8%) buiten de provinciegrenzen. Een kwart van de Brabanders heeft in de eigen gemeente en één op de vijf in een andere Brabantse gemeente één of meerdere exposities (waaronder ook museumbezoek valt) bezocht. Wat betreft de activiteiten die binnen de gemeentegrenzen plaatsvinden, zien we dat harmonieconcerten, kooruitvoeringen en toneel- en cabaretvoorstellingen eveneens een redelijk omvangrijke groep mensen trekken. Ongeveer één op de vijf inwoners heeft deze voorstellingen en uitvoeringen binnen de eigen gemeente bezocht. Ongeveer één op de tien bezoekt ze (ook of uitsluitend) in een andere gemeente binnen Brabant. Slechts 3% gaat ervoor naar een plaats buiten Brabant. Musicals en popconcerten onderscheiden zich van de andere voorstellingen. Een bezoek hieraan vindt verhoudingsgewijs vaak plaats buiten de grenzen van de eigen gemeente (15% tot 18%) en ook buiten de provinciegrenzen (10%). Binnen de eigen gemeente bezocht 12% een popconcert en 8% een musical. De overige uitvoeringen/voorstellingen trekken kleinere groepen mensen, die iets vaker in de eigen gemeente dan in een andere Brabantse gemeente hier naar toe gaan (5% tot 10%). PON-rapportage: VAN HARMONIEORKEST TOT DANCEPARTY: CULTUURPARTICIPATIE IN NOORD-BRABANT 21