1. Sociaal-economische ontwikkelingen

Transcriptie

1

2 1. Sociaal-economische ontwikkelingen Het sentiment onder de regionale ondernemers in het Kamergebied Centraal-Gelderland is sinds het eerste kwartaal van 2013 langzaam verbeterd. De verwachting voor het economisch klimaat is toegenomen en ook de andere indicatoren voor een positief sentiment (omzet, personeelssterkte en investeringen) nemen sinds de tweede dip weer toe. Deze tweede dip lijkt Centraal-Gelderland harder geraakt te hebben dan landelijk. Investeringen, personeelssterkte en de verwachting voor het economisch klimaat namen in vergelijking tot landelijke gemiddelden hier meer af. Op 1 januari 2013 woonden in de twintig stadsregiogemeenten in totaal mensen. Met een toename van 2,0% over vijf jaar (sinds 2009) ligt de bevolkingsgroei in de stadsregio iets lager dan landelijk (2,1%). De verstedelijkingsas (het gebied van Arnhem via Overbetuwe en Lingewaard naar Nijmegen en Wijchen) tekent zich duidelijk af als groeigebied. In dit gebied wonen mensen, wat goed is voor ruim 60% van het totaal aantal inwoners binnen de stadsregio. In vijf jaar is de bevolking in deze as met 3,4% fors gegroeid in vergelijking met het totaal in de stadsregio en in Nederland. Krimp, zij het beperkt, vindt vooral plaats in het noorden van de stadsregio (-0,3%). De beroepsbevolking in de stadsregio is sinds 2005 met 7% gegroeid, een groei in lijn met het landelijke gemiddelde van 6%. In de periode versnelt de groei flink. Na 2008 is er een lichte krimp, die in 2012 met name in de stadsregio omslaat in een opvallende groei. Het is niet duidelijk wat hiervan de achtergrond is. Ondanks de groei van de beroepsbevolking, neemt de werkloosheid met enkele conjunctuurhobbels af tot een historisch lage 4,2% eind Na 2008 stijgt zowel in Nederland als in de stadsregio de werkloosheid fors. Ontwikkelingsindicatoren *Betreft ontwikkeling over periode INWONERS WERKGELEGENHEID WERKLOOSHEID* ++= NIEUWE ONDERNEMINGEN STADSREGIO 0,3% -1,5% 16,7% 10,6% NEDERLAND 0,3% -1,2% 17,4% 12,5% Figuur 1: Ontwikkelingsindicatoren Stadsregio Arnhem Nijmegen Bron: CBS, PWE-Gelderland 2013, Kamer van Koophandel De stadsregio telt banen bij vestigingen van bedrijven en instellingen. Tussen 2009 en 2013 is dit aantal banen met 0,9% (3000 banen) gekrompen, dat is een kleinere krimp dan landelijk (-1,8%). We zien tussen 2009 en 2013 de grootste banenkrimp in de bouwnijverheid en nutsbedrijven (beide -20%) en in iets mindere mate bij de landbouw, industrie en overheidssector (-8% elk). Groei zit tussen 2009 en 2013 vooral in de gezondheidszorg (+6%, banen) en de zakelijke dienstverlening (+4%, banen). De gezondheidszorg vertoont na 2012 wel voor het eerst krimp (-1,4%, 1000 banen). Pagina 2 van 9

3 Een groot deel van de banen in de stadsregio (55%) vinden we in Arnhem (99.840) en Nijmegen (96.960). Beide steden kennen economische specialisaties waarbinnen ze landelijk spelers van formaat zijn. Zo zijn in Arnhem de energiesector, financiële instellingen, zakelijke dienstverlening en overheid sterk vertegenwoordigd (38% van de banen binnen Arnhem). In Nijmegen zijn het onderwijsgezondheidscluster en de naar verhouding wat grotere industrie de economische dragers (51% van de banen binnen Nijmegen). Parallel aan een sterk afzwakkende conjunctuur in de jaren na 2008, zien we het aantal startende ondernemingen verder oplopen. In 2011 bereikt het aantal starters in stadsregio het aantal van bedrijven. Na een geringe daling in 2012, groeit ook in 2013 het aantal starters weer. 2. Mobiliteit In het afgelopen decennium is het aantal automobilisten in de Stadsregio Arnhem Nijmegen met ruim 25% toegenomen. De verwachting is dat deze groei tot 2040 blijft doorzetten. Daarbij wordt tot 2020 de grootste mobiliteitsgroei verwacht (ongeveer 9%). De Stadsregio Arnhem Nijmegen zet zich in voor een betere regionale bereikbaarheid, aantrekkelijker openbaar vervoer en het beter op elkaar aansluiten van auto, trein, bus en fiets. Dit doet de stadsregio onder andere door mobiliteitsmanagement, het aanleggen van nieuwe stations, het creëren van assen van hoogwaardig openbaar vervoer (HOV) en het bouwen van fietssnelwegen. Maar ook door het bevorderen van verkeersveiligheid en het zoeken naar een optimale afstemming tussen ruimtelijke ontwikkeling en verkeer. Fiets Het afgelopen jaar is de fietsbrug bij Lent (het Groentje) geopend. Dat geldt ook voor de fietstunnel onder de A15. Beide ontwikkelingen maken onderdeel uit van het snelfietsroutenetwerk dat in de regio wordt gerealiseerd met onder andere de routes Arnhem-Nijmegen, Arnhem-Zevenaar, Nijmegen- Beuningen, Nijmegen-Cuijk en Arnhem-Wageningen. Er was internationale aandacht en bezoek van buitenlandse delegaties aan de snelfietsroutes in de regio. Ook werd de app Bicycle Buddy geïntroduceerd. Daarnaast vonden in 2013 de eerste voorbereidingen voor Velocity 2017 plaats. OV-concessie Het eerste jaar van de concessie voor het regionale openbaar vervoer voor de periode is goed verlopen, hetgeen ook bleek uit de hogere klantwaardering. Alleen met de trein waren er wat opstartproblemen, maar deze konden snel worden verholpen. Daarnaast werd de overeenkomst voor de treinverbinding Arnhem Düsseldorf ondertekend. Speciale service stewards van Breng bieden extra reisinformatie, hulp bij het instappen en het vastzetten van rolstoelen in de bus. Zij verlenen extra service op knooppunten en bussen in en rond Arnhem. De service stewards zijn cliënten van Pluryn en Driestroom. In april ging het Breng Kenniscentrum online. Met bieden de Stadsregio Arnhem Nijmegen, ROCOV Gelderland/Stadsregio, Radboud Universiteit Nijmegen, Hogeschool Arnhem Nijmegen en Hermes/Breng een platform om kennis rond mobiliteit in de regio te ontwikkelen en te delen. Stadsregiorail Ook op het spoor is vooruitgang geboekt. In het kader van het programma Stadsregiorail werden met Prorail en de gemeenten projectovereenkomsten ondertekend voor het keerspoor Wijchen, het derde spoor in Elst en voor station Nijmegen-Goffert. De projecten worden eind 2014 opgeleverd. Het aantal in- en uitstappers op het nieuwe station Westervoort verdubbelde. Samen met de provincie werd een studie gedaan naar verbetering op het spoor tussen Zevenaar en Didam. Er kwam een helder advies over reactivering van de spoorlijn Nijmegen Kleve. Er was aandacht voor verbetering van de aansluiting van fiets, bus en auto op de trein; zo kwam er extra financiering voor P+R Dieren. Infrastructuur wegen Tenslotte is de bereikbaarheid over de weg een belangrijk thema geweest. De nieuwe stadsbrug bij Pagina 3 van 9

4 Nijmegen en de extra brug over de A50 gingen open. De verbreding van de A50 en de verbetering aan de knooppunten Neerbosch, Valburg en Ewijk werden afgerond. Ook werd de projectovereenkomst voor de doortrekking van de A15 ondertekend. Mobiliteits- en verkeersmanagement In het programma SLIM, Samen Leidend In Mobiliteit, werken de wegbeheerders samen met het bedrijfsleven en het ministerie van I&M. Zij bieden reizigers alternatieven aan om hun reisgedrag aan te passen en zodoende de doorstroming in de regio te verbeteren. Het project SLIM Uit De Spits (het grootste spitsmijdproject van Nederland) haalde zo n auto s per maand uit de spits deelnemers verdienen cadeaus als zij de spits mijden en zo bijdragen aan een beter bereikbare regio Arnhem - Nijmegen. Zij kregen hierbij hulp van de SLIM app, waarmee zij makkelijk hun ritten konden registreren en zichzelf uitdagen tot ander reisgedrag. In SLIM Werken en Reizen werden maatregelen genomen om werknemers anders te laten reizen of op andere tijdstippen. Met name fietsen naar het werk kreeg een boost. Dat gebeurde vanuit het programma Fluitend naar je werk. Met een financiële stimuleringsregeling en een aansprekende campagne hielp SLIM werkgevers om medewerkers op de fiets te krijgen én te houden. Om reizigers voor, tijdens en na hun reis van goede informatie te voorzien, heeft SLIM samen met 9 andere regio s in Nederland een prijsvraag bedacht waarmee marktpartijen werden uitgedaagd betere reisinformatie beschikbaar te stellen. In 2013 werden 5 marktpartijen geselecteerd die het beste idee hadden. De diensten worden in 2014 operationeel. De regio heeft met SLIM als eerste een aantal maatregelen van Beter Benutten afgerond. Voor het vervolgprogramma heeft het Rijk bovendien weer een aanzienlijk budget ( 18 miljoen) aan de regio beschikbaar gesteld. 3. Woningen De aanblijvende onzekerheid op de woningmarkt heeft het afgelopen jaar opnieuw gezorgd voor een daling van de gemiddelde woningprijs. De prijs van een gemiddelde woning in Nederland is eind 2013 circa euro. Daarmee is de prijs voor het derde jaar op rij gedaald. Hetzelfde geldt voor de stadsregio, waar een gemiddelde woning eind 2013 circa euro kost. In de stadsregio daalt deze prijs al vijf jaar op rij. Het aanbod aan koopwoningen in 2013 in de stadsregio is in vergelijking met een jaar terug licht gedaald van 8633 naar 8541 woningen (-1,1%). Ten opzichte van de landelijke ontwikkeling (-4,7%) is dit een geringe daling. Ook de gemiddelde verkooptijd van een woning is in de stadsregio afgenomen. In 2013 duurde het gemiddeld 171 dagen tot verkoop van een woning, in 2012 bedroeg de verkooptijd nog 179 dagen. Wanneer wij dit met het landelijke beeld vergelijken, dan valt ook daar een daling te zien (van gemiddeld 160 dagen tot verkoop in 2012 naar 152 dagen in 2013). Daarmee is de gemiddelde verkooptijd in de stadsregio nog altijd hoger dan landelijk. Wat betreft het aantal transacties vertoont de stadsregio dezelfde (dalende) trend die ook landelijk zichtbaar is. Over heel 2013 zijn in stadsregio in 4561 woningen verkocht. Drie jaar eerder waren dit nog 5714 woningen. Ten opzichte van 2010 is daarmee de verkoop met circa 20% afgenomen. Landelijk gaat het om een daling van circa 13% over dezelfde periode. De woningvoorraad van corporaties ontwikkelde zich over 2013 positief. Begin 2012 telde de voorraad van de Nederlandse corporatiesector ruim 2,4 miljoen woningen. In 2013 werden in totaal nieuwe woningen opgeleverd, huurwoningen en koopwoningen. Ook in de stadsregio constateren wij een toename van de voorraad van corporaties die zijn aangesloten bij Stichting Enserve. In de periode nam de voorraad hier toe van naar woningen. Een forse toename, die voor een deel veroorzaakt wordt doordat steeds meer corporaties zich aansluiten bij Enserve. Kijken we naar de kengetallen voor druk op de markt voor sociale huurwoningen dan valt op dat het Pagina 4 van 9

5 aantal reacties per woning redelijk gelijk is gebleven. Tussen 2005 en 2013 schommelt het aantal reacties per woning tussen de 82 en 88 reacties. Dit met een piek in de jaren toen het aantal reacties per woning circa 100 bedroeg. Het aantal nieuwe huurcontracten is de afgelopen jaren wel sterk toegenomen (zie figuur). In 2012 werden 6048 nieuwe huurcontracten afgesloten bij de corporaties die zijn aangesloten bij Enserve. In 2013 ging het om 6869 contracten, hetgeen een toename betekent van circa 13,5% ten opzicht van Aantal nieuwe huurcontracten Stadsregio Arnhem Nijmegen Aantal contracten Figuur 2: Aantal nieuwe huurcontracten van de corporaties aangesloten bij Enserve Bron: Stichting Enserve 4. Winkels De detailhandelsstructuur in de Stadsregio Arnhem Nijmegen is opgebouwd uit een groot aantal centrumgebieden van verschillende omvang en functie. De binnensteden van Arnhem en Nijmegen zijn veruit de grootste winkelgebieden in de stadsregio. Door het uitgebreide nietdagelijkse aanbod trekken deze binnensteden veel consumenten vanuit omliggende gemeenten en functioneren zij goed. Door het overlappende verzorgingsgebied zijn de binnensteden concurrenten, echter door verschil in aanbod en uitstraling onderscheiden zij zich wel van elkaar. Arnhem Het aantal winkels dat in Arnhem op 1 januari 2014 te huur werd aangeboden is in vergelijking met een jaar terug licht gestegen. Van de 586 winkels stonden er 72 te huur. Gezamenlijk vertegenwoordigen deze winkelpanden een vloeroppervlakte van circa vierkante meter. In het licht van de totale voorraad betekent dit een stijging van het aanbodpercentage van 11,6% naar 12,3%. Het aantal transacties in Arnhem is flink afgenomen ten opzichte van het (record)jaar In 2013 vonden 48 winkels een nieuwe huurder, in 2012 gold dit voor 59 panden. Opvallend is de toename van het aantal transacties op A-locaties en de afname van het aantal transacties op de B2- en C-locaties. In 2012 lag het transactieniveau voor winkels op een C-locatie nog op 25 panden, in 2013 betrof het 16 winkels. Kijken we naar de activiteiten van de nieuwe huurders, dan valt op dat de branches Confectie & Textiel en Dienstverlening goed vertegenwoordigd zijn. De groep dienstverlening huurt daarbij enkel panden op de B-2 en C-locaties. Dit wijst erop dat winkelfuncties op deze locaties in toenemende mate worden getransformeerd, onder andere tot kantoorfuncties. Nijmegen De winkelmarkt van de Nijmeegse binnenstad heeft het afgelopen jaar een sterke verandering doorgemaakt. De belangrijkste ontwikkeling is de realisatie van het nieuwe Plein 1944, waarvan de Pagina 5 van 9

6 appartementen en commerciële ruimten eind 2013 zijn opgeleverd. Inmiddels zijn de meeste commerciële ruimten in gebruik genomen door diverse landelijke winkelketens, zoals Intersport, Only, Zara, M&S Mode en Primark. Deze laatste winkelketen heeft in april 2014 haar deuren geopend en huurt circa vierkante op het vernieuwde Plein. Het aantal winkels dat in Nijmegen op 1 januari 2014 te huur werd aangeboden is in vergelijking met een jaar eerder licht gestegen (+3%). In totaal stonden 60 winkels van de 793 winkels te huur. Deze winkels hadden een gezamenlijk vloeroppervlakte van circa vierkante meter. Wat opvalt is dat zelfs op de altijd zeer gewilde A1-locaties er winkels te huur staan. Het aanbod in de Broerstraat bijvoorbeeld bedroeg op 1 januari 2014 drie panden. Het aantal transacties in Nijmegen is in 2013 fors gedaald ten opzichte van In 2012 werd voor 56 winkels een nieuwe huurder gecontracteerd. In 2013 was dit voor 37 panden het geval. Aanbod winkelruimte Arnhem in aantallen Aanbod winkelruimte Nijmegen in aantallen A1 A2 B1 B2 C A1 A2 B1 B2 C Figuur 3: Aanbod winkelruimte in Arnhem en Nijmegen op 1 januari 2014 Bron: Strijbosch Thunnissen Research, MVGM Bedrijfshuisvesting 5. Kantoren Voor de Nederlandse kantorenmarkt was 2013 opnieuw een moeilijk jaar. Door het aanhoudende ongunstige economische klimaat voelden veel bedrijven zich vorig jaar genoodzaakt te snijden in de kosten voor bedrijfsvoering. Dit heeft zich landelijk vertaald in een afnemende vraag naar kantoorruimte en een groei van de leegstand. Arnhem Met een voorraad van circa vierkante meter is Arnhem na de vier grote steden, Eindhoven en Haarlemmermeer de zevende kantorenconcentratie van Nederland. In Arnhem werkt circa 85% van de werknemers in de dienstensector, grotendeels in een kantooromgeving. Ook huisvest de stad een aantal grote kantoorgebruikers, waaronder Arcadis, Cito, Enexis, Novartis en Akzo. In Arnhem is het opnameniveau vergelijkbaar met de jaren 2010 tot en met 2012 en blijft op een structureel lager niveau dan de jaren ervoor. In totaal bedraagt de opname over 2013 circa vierkante meter. De gebieden Centrum en Arnhem Zuid laten daarbij de grootste opnames zien (respectievelijk en vierkante meters). Zowel het aanbod als de leegstand zijn in 2013 verder toegenomen. Het aanbod kantoorruimte va. 250 m² is in totaal vierkante meter. Het grootste deel hiervan bevindt zich in Arnhem Zuid ( vierkante meters). De leegstand in Arnhem bedraagt per 1 januari 2014 bijna 17%. Dit komt neer op circa vierkante meter kantooroppervlak. Ook qua trends is het beeld in Arnhem sinds 2008 weinig veranderd. Zo blijft de vraag naar kantoorruimte zich met name richten op de prominente locaties rondom het Centraal Station en in het centrum van Arnhem. De behoefte naar kantoorruimte aan de rand van de stad neemt daarentegen Pagina 6 van 9

7 verder af. Uitzondering hierop vormen de locaties met een duidelijk profiel, zoals Arnhems Buiten en IJsseloord Opname kantoren Arnhem va. 250 m² in meters Centrum Noord Oost West Zuid Figuur 4: Opname kantoren in Arnhem va. 250 vierkante meters Bron: Strijbosch Thunnissen Research, MVGM Bedrijfshuisvesting Nijmegen In Nijmegen is het aantal vierkante meters beschikbare kantoorruimte verder toegenomen. Op 1 januari 2014 bedraagt het aanbod circa vierkante meter, wat een toename betekent van 37% ten opzichte Het opnameniveau in Nijmegen is in het afgelopen jaar verder gedaald. Na een piek in 2010 ( vierkante meter) bedraagt de opname over 2013 circa vierkante meter. Hiervan komt een groot deel (circa 5000 vierkante meter) voor rekening van de kantoorverplaatsing van Royal Haskoning DHV. Dit bedrijf besloot in 2013 haar kantoor op de Barbarossastraat te verruilen voor het moderne FiftyTwoDegrees aan het Jonkerbosplein in Nijmegen Aanbod en opname kantoren Nijmegen in vierkante meters Aanbod kantoorruimte va. 250 m² in meters Opname kantoorruimte va. 250 m² in meters Centrum Oost West Zuid Figuur 5: Confrontatie aanbod en opname kantoren in Nijmegen over 2013 Bron: Strijbosch Thunnissen Research, MVGM Bedrijfshuisvesting Kijken we naar de trends, dan valt op dat kantoorgebruikers zich meer en meer laten leiden door de huurprijs in plaats van de locatie. Op de prominente singels in het centrum van Nijmegen is het transactievolume laag en is steeds vaker sprake van leegstand. Het opnameniveau in West en Zuid daarentegen met lagere medianenhuurprijzen: 90 tegen 130 in het Centrum is in vergelijking Pagina 7 van 9

8 beter. Ook de eisen die de hedendaagse kantoorgebruiker stelt aan het pand veranderen. Zo zijn pandeigenschappen als duurzaamheid en energiekosten van steeds grotere waarde. Verder verwacht de kantoorzoeker steeds meer van aanbieders; er is behoefte aan kantoorruimte volledig afgestemd op de vraag. Het grotendeels openkantoorconcept, met enkele spreekkamers en stilte werkplekken, is daarbij op dit moment erg in trek. 6. Bedrijfsruimte en bedrijventerreinen De vastgoedmarkt in zijn algemeenheid en de bedrijfsruimtemarkt in het bijzonder hebben al meerdere jaren behoorlijk last van de economische tegenwind. Dit heeft ervoor gezorgd dat het aanbod van bedrijfsruimte is gegroeid en de prijzen zijn gedaald. Landelijk is de opname van bedrijfsruimte in periode ongeveer gelijk gebleven (circa 2,0 miljoen vierkante meter). Hierbij is een lichte stijging van de vraag naar bestaand vastgoed ten opzichte van nieuwbouw zichtbaar. De vraag naar bedrijfsruimten van meer dan vierkante meter zal de komende jaren niet verder groeien. De verwachting is dat de vraag naar kleinere bedrijfsruimten wel toeneemt. Bedrijfsruimte Het aanbod bedrijfsruimten is in de Stadsregio Arnhem Nijmegen licht gestegen. In 2012 werd circa vierkante meter bedrijfsruimte aangeboden. In 2013 is het aanbod met 1,5% toegenomen tot circa vierkante meter. Wanneer wij het aanbod in 2013 vergelijken met het jaar 2011, dan is de toename fors te noemen (+30%). In 2011 werd namelijk nog circa vierkante meter bedrijfsruimte aangeboden. Het hoge niveau en de beperkte stijging van het aanbod over het afgelopen jaar komt overeen met het landelijke beeld. Ook hier is ondanks het toegenomen vertrouwen van ondernemers in 2013 en het feit dat de Nederlandse economie in het laatste kwartaal voorzichtig uit de recessie kwam nog weinig vooruitgang waar te nemen. In 2013 is de opname van bedrijfsruimte in de stadsregio gedaald naar vierkante meter. Dit is circa 34% lager dan de opname in 2012 ( vierkante meter). Het opnamecijfer over 2013 ligt ook onder het gemiddelde in de afgelopen tien jaar van circa vierkante meter. Wanneer we naar het niveau van subregio kijken, vallen de onderlinge verschillen op. De Liemers kende met circa vierkante meter een sterke opname (+51% ten opzichte van 2012). In vergelijking met het piekjaar 2012 vonden in de gemeenten ten zuiden van de waal (regio Zuidwaal) beduidend minder transacties plaats (-64%). Aangezien het uitschieters betreft zonder een duidelijke lijn, kunnen hier geen nog conclusies aan worden verbonden. Bedrijventerreinen De Stadsregio Arnhem Nijmegen beschikt over goed bereikbare bedrijventerreinen gelegen op strategische knooppunten. Het beleid van de 20 regiogemeenten, de Stadsregio Arnhem Nijmegen en de provincie Gelderland is er op gericht om de kwaliteit van deze bedrijventerreinen en bedrijfsruimten te optimaliseren. De komende jaren investeert de provincie Gelderland met haar Bedrijventerreinen Agenda 2020 in het herstructureren van verouderde terreinen. Deze vernieuwde agenda betekent voor de provincie een verschuiving van accent in het bedrijventerreinenbeleid. Waar in het verleden bedrijventerreinen werden aangepakt vanwege de ruimtelijke kwaliteit (verrommeling) staat nu de vraag (kans/knelpunt) van de ondernemer centraal. De uitgifte van bedrijventerreinen in de Stadsregio Arnhem Nijmegen staat al enkele jaren op een laag niveau. In 2012 is de uitgifte gehalveerd ten opzichte van 2011 (8,1 hectare in 2011 tegen 3,4 hectare in 2012). De uitgifte over het afgelopen jaar is iets hoger dan in 2011 en bedraagt 6,3 hectare. Ondanks een kleine toename staat het uitgifteniveau nog in schril contrast met het piekjaar Toen werd in de stadsregio in totaal 57 hectare bedrijventerrein uitgegeven. Pagina 8 van 9

9 Pagina 9 van 9