Workshop. Hoe prentenboeken werken en wat kleuters daarvan weten Enkele aspecten van literaire competentie bij kleuters

Transcriptie

1 Workshop Hoe prentenboeken werken en wat kleuters daarvan weten Enkele aspecten van literaire competentie bij kleuters Conferentie Motiverend Leesonderwijs CED Groep Utrecht, 4 oktober 2017 dr. Coosje van der Pol coosjevanderpol@skynet.be coosjevanderpol@bibliotheekmb.nl 1

2 Literaire competentie Inzicht in hoe verhalen werken en betekenis krijgen. Een verhaal is gemaakt door een schrijver en een illustrator. Zij gebruiken: verzonnen elementen : fictie een opbouw : structuur vertelmiddelen : vertelstrategieën, -conventies een bepaalde stijl : in tekst en beeld Dit is nogal abstract voor kleuters, daarom willen we het concreet maken! 2

3 Literaire competentie Concreet maken via drie thema s: Verhaalfiguren want die komen in elk verhaal voor Spanning want daarvan houden kleuters Humor want lachen, dat willen kleuters ook! 3

4 Verhaalfiguren Wat zijn dat? Waar zijn ze? Wie of wat kunnen er allemaal verhaalfiguur zijn? Hoe leren we ze kennen? 4

5 Verhaalfiguren Wie doen er in een verhaal mee? Wie is er het belangrijkst? Uit: Piet Polies en de giftige taart (2004) Kaschogo! 5

6 Verhaalfiguren Hoofd- en bijfiguren Hoofdpersonage staat vaak op voorkant en op (bijna) alle bladzijden, naam staat in de titel. 6

7 Verhaalfiguren Hoofd- en bijfiguren Uit: De uil die bang was in het donker (2000) Jill Tomlinson en Paul Howard Hoofdpersonage meestal groot en op de voorgrond, bijfiguren klein en op de achtergrond. 7

8 Verhaalfiguren Hoofd- en bijfiguren Uit: Bommes en het Beest (2000) Jane Simmons Hoofdpersonage heeft meestal een naam, bijfiguren meestal niet. 8

9 Verhaalfiguren Stereotypen en symbolische figuren Stereotype: vastliggend beeld. Symbolische figuur: heeft (al dan niet realistische) eigenschap(pen) toegekend gekregen, die culturele betekenis hebben. Let op: cultuurspecifiek! 9

10 Aan de slag! Uitdagende vragen over personages laten kinderen nadenken over hoe verhalen werken. Kunnen we bij Ridder Rikki op bezoek gaan? Wat doet Woeste Willem wanneer het verhaal uit is? 10

11 Spanning Verhaallijn Inleiding probleem oplossing einde In de oplossingspogingen schuilt de spanning. Spannend verhaal eindigt met: ont-spanning Goede afloop is belangrijk kenmerk van de verhaalopbouw. Ik houd van verhalen die een beetje slecht beginnen en goed aflopen (Guusje, 5 jaar). 11

12 Spanning Verdelen van informatie Wie weet wat? Informatievoorsprong van de lezer op een of meer personages of andersom: personage weet meer dan lezer, of dan andere personages. 12

13 Spanning Conventies Conventies op het vlak van: Perspectief Ruimte Symbolen Koppels Stijl: (beeld)taal, kleur, typografie 13

14 Spanning Conventies Perspectief Uit: Muizenissen (1996), Sam McBratney en IvanBates Spannende perspectieven: wie kijkt? Uit: Hennetje Rood en Sluwe Vos (1994), Vivian French en Sally Hobson 14

15 Spanning Conventies Ruimte Uit: Muizenissen (1996), Sam McBratney en Ivan Bates Waar is het? Vaak contrast gevaarlijke - veilige ruimte 15

16 Spanning Conventies Symbolen Uit: Juffrouw van Zanten en de zeven rovers (2011) Mathilde Stein en Dorine de Vos Uit: Piet Polies en de giftige taart (2004) Kaschogo! Wat betekent dat? 16

17 Spanning Conventies Koppels Uit: Piet Polies en de giftige taart (2004) Kaschogo! Als er een. is, dan komt er meestal ook een Uit: Muizenissen (1996), Sam McBratney en Ivan Bates 17

18 Spanning Conventies Stijl: (beeld)taal, typografie Taal: Bonzend hart, stokkende adem Uit: Jaap Schaap (2000) Leendert Jan Vis Beeldtaal: Typografie 18

19 Ironische humor Wat vinden jonge kinderen grappig? Pies- en kak-grappen; Onhandigheid; Ongelukjes; Woordgrapjes... Uit: De prinses met de lange haren (1999, 2009) Annemarie van Haeringen In prentenboeken ook vaak ironische humor. Dikwijls moeilijk voor kleuters! Hebben ze de ironische humor niet door? Dan is het verhaal niet zo grappig. 19

20 Ironische humor Contrast Ironische humor draait om (bewust aangebracht) contrast tussen bedoeling en uitvoering; tussen wat er gebeurt en wat er eigenlijk had moeten gebeuren. Centraal werkingsprincipe: Contrast. De sleutel tot ironische humor: Het is niet wat je verwacht (Stott, 1982) 20

21 Ironische humor Eerst de conventies kennen Voorwaarde: eerst goed weten wat de bedoeling is; wat gebruikelijk is; hoe het meestal gaat in verhalen of in de echte wereld. Bekend met de conventies? Dan klaar voor ironisch spel: Uit: Jaap Schaap (2000) Leendert Jan Vis 21

22 Ironische gebeurtenis Verwacht het onverwachte Wat doet juffrouw Van Zanten?!!! Ze doet niet wat je had verwacht!! Juffrouw van Zanten en de zeven rovers (2011) Mathilde Stein en Dorine de Vos 22

23 Ironische humor Ironische gebeurtenis signaleren en (mogelijk) waarderen Drie stappen voor het ontsleutelen van ironische humor: 1. Benadruk de bedoeling, de conventie. 2. Benadruk de onverwachte uitkomst. 3. Sta stil bij het contrast tussen bedoeling en uitvoering en bij het humoristische effect daarvan. 23

24 Ironische humor Tips! HERHALING iets gaat niet slechts één keer anders dan verwacht maar verschillende keren. Er onstaat een patroon. Kinderen krijgen dus verschillende kansen om het ongerijmde te signaleren. OVERDRIJVING wanneer iets misgaat, gaat het heel erg mis. Maar ook aangename gevolgen van een misverstand worden overdreven. 'SIGNAALWOORDEN in de tekst: 'bedoeling' of 'verwachting. Of de voorlezer kan deze woorden gebruiken in parafrase. Eigenlijk kan ook helpen bij het verduidelijken van een ironisch contrast tussen bedoeling en uitvoering. 24

25 Wat bereiken we door aandacht te hebben voor literaire competentie? Nadenken, spreken over verhaal in termen van het verhaal. Aandacht voor wat goed verteld is; vormgevoeligheid. Beter in staat waardering te formuleren. Aansluiting bij onderwijsdoelstellingen Beginnende geletterdheid (taalonderwijs kleuters). 25

26 Verder lezen? Prentenboeken lezen als literatuur verschenen bij Stichting Lezen (2010) 26

27 Bedankt voor uw aandacht! Uit: Het kind van de Gruffalo (2004) Julia Donaldson en Axel Scheffler 27