Fanbeleving versterken door middel van real-time data

Transcriptie

1 Fanbeleving versterken door middel van real-time data afstudeerscriptie manouk van den berg

2 2013 Manouk van den Berg Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. 3

3 colofon naam studentnummer adres Manouk van den Berg instituut opleiding minor afstudeerjaar Communicatie, Media & Informatietechnologie (CMI) Communicatie & Multimedia Design Innovation by Media & Design afstudeervoorzitter afstudeerdocent Saskia Best Jacqueline Philippen afstudeerbedrijf begeleider adres telefoonnummer IN10 Vincent Luyendijk Kratonkade 7, 3024 ES Rotterdam

4 inhoudsopgave Colofon 5 Inhoudsopgave 7 Voorwoord 9 Samenvatting 10 Summary 12 inleiding 14 Aanleiding 16 UItdaging 17 Doelstelling 18 Kennisgebieden 18 Onderzoeksvragen 19 Onderzoeksmethodes 20 Uitleg begrippen real-time data in sport 24 Innovatie & sport 26 Meten van sportdata 29 Real-time data voor de fans 39 Conclusie Fanbeleving 44 Fanbeleving 46 Fans 50 Baanwielren fans 53 Conclusie data visualiseren 70 Datavisualisatie 72 Betekenisvolle data 78 Conclusie 80 Conceptueel model 82 Ontwerpcriteria 84 interactief product 86 Concept 88 Stakeholders 90 Persona s 92 Ontwerpproces 96 Gebruikstesten 102 Prototype 105 conclusie 110 aanbevelingen 111 bronnenlijst 112 bijlagen 116 Doelgroep onderzoek sportfans 116 Doelgroep onderzoek baanwielren fans 118 Interviews 121 Gebruikstesten de olympische spelen van Technologische veranderingen 62 Invloed Olympische Spelen 65 Fans Olympische Spelen 67 Conclusie

5 voorwoord Zo het zit er op. Vier jaar CMD is voorbij gevlogen en ik heb geen seconde spijt gehad van mijn keuze voor deze opleiding. Alhoewel het niet altijd even leerzaam was en ik een hoop geklaagd heb kan ik met trots terug kijken op deze vier jaar. De Berlijn reis, de Londen reis en de trip naar Essen waren toch echt de hoogtepunten! Met keihard werken heb ik uiteindelijk mijn scriptie voltooid en ik ben dan ook super trots op het eindresultaat. Jordy, jij bent in deze periode echt mijn rots in de branding geweest! Jij hebt mij zoveel vertrouwen gegeven in hetgeen waar ik mee bezig was en wist op de juiste momenten de goede feedback te geven. Bedankt hiervoor! Daarnaast had ik mij geen beter afstudeerbedrijf kunnen wensen dan IN10. De begeleiding, de vrijheid en de mensen, het was echt top. In het bijzonder wil ik Vincent Luyendijk & Bart Baekelandt bedanken voor de goede begleiding en de kritische feedback. Ik heb echt wat aan jullie gehad. Binnen IN10 wil ik ook Amarens, Nadia, Rosalie, Tiago, Bart N., Ivo en Rick bedanken voor de super gezellige Duvel Vibes -avonden! En natuurlijk ook voor al jullie hulp tijdens mijn afstuderen. Als laatste heb ik onwijs veel gehad aan de feedback en wijze woorden van Saskia en Jacqueline, dankzij jullie heb ik mijn scriptie naar een hoger niveau kunnen tillen. 8 9

6 samenvatting Real-time data zorgt ervoor dat sporters meer inzicht krijgen in hun eigen sportprestatie en zichzelf hierdoor continue kunnen verbeteren. Dit komt omdat verschillende sensoren hun snelheid, kracht en lichamelijke conditie kunnen meten. Met de moderne technieken is het niet alleen mogelijk om deze inzichten te verduidelijken voor de sporters, maar ook de fans die vanuit thuis naar de wedstrijd kijken. Zij krijgen de mogelijkheid om deze kennis te gebruiken om zo niet alleen de sport, maar ook hun sporter beter te begrijpen. Deze mogelijkheid van real-time data ontvangen is nog niet mogelijk voor fans in het stadion. Voor fans die minder kennis hebben van de sport en vooral gezellig een sportevenementen bezoeken, is dit een gemis in hun beleving. Om hun beleving te versterken is er onderzocht hoe real-time daar een rol in kan spelen. Door middel van customer journey s, diepte-interviews en een fysieke enquête is de beleving van de verschillende Er is gekeken welke kennis noodzakelijk is om een sport te kunnen volgen en waar de fans die wel de kennis hebben, die vandaan halen. cyclotrack Aan de hand van deze conclusies is de mobiele applicatie Cyclotrack ontwikkeld. Cyclotrack richt zich op het baanwielrennen omdat dat een sport is waar nu veel data gemeten wordt. Ook is het een sport met veel onderdelen en regels, de complexiteit maakt dat het moeilijk is om de sport te volgen zonder kennis van deze regels. Het interactief product richt zich op de Olympische Spelen van Veel fans die afkomen op dat toernooi komen voor de gezelligheid en de sfeer. Met behulp van Cyclotrack krijgen zij inzichten in de sport, de renners en de prestatie die ze op dit moment neerzetten. De real-time data is volgens de Bertin- en Gestalt principes gevisualiseerd, dit zorgt ervoor dat het overzichtelijk, eenvoudig en als eenheid gepresenteerd is. De fans kunnen zo op een gemakkelijke en snelle manier de informatie lezen. Naast deze mogelijkheid kan de fan ook een voorspelling maken van de wedstrijd. Met deze voorspelling richt de fan zich op een aantal sporters en gaat hiervan intenser de resultaten volgen. De fan wordt meer betrokken bij de wedstrijd en wat er in de wedstrijd gebeurt krijgt voor hem betekenis. Hieruit is gebleken dat fans die veel kennis van de sport zich voorafgaand aan de wedstrijd inlezen met informatie over de sporters. Aan de hand hiervan maken ze onderling voorspellingen over de wedstrijd. Dit zorgt ervoor dat ze meer betrokken zijn bij de sport en de prestaties van de voorspelde sporters. Om dit toe te kunnen passen in de beleving van de fans die minder kennis hebben van de sport, dient de real-time data een ondersteunende rol te hebben in de beleving van de fans

7 summary Real-time data allows athletes to get insights into their performance. With this technique they can improve themselves by improving their sport performance. Different sensors can measure speed, power and physical condition. The modern techniques not only allows athletes to get insight into their performance, but now spectators at home can also analyse the information acquired. With this information they can understand the sport and the athletes on another level. The spectators in the stadium can t receive this real-time data when their watching the match, the spectators with less knowledge of the sport and watch the game for the great atmosphere, miss this extra knowledge in their experience. In this study we investigated how the experience can be enhance and how real-time data can provided this. With customer journey s, interviews and a physical survey the experience of the different types knowledge necessary to follow a sport. This has shown that fans who have much knowledge of the sport, get their information from articles that they read before the game. With this information they make predictions with friends. This ensures that they are more involved in the sport and the performance of the predicted athletes. To be able to apply this in the experience of the fans who have less knowledge of the sport, the real-time data needs to be in a supporting role in their experience. cyclotrack With these conclusions the mobile application Cyclotrack is developed. Cyclotrack focuses on track cycling because of the amount of data that is already measured. Track cycling is also a sport with a lot low. Cyclotrack is aimed towards the Olympic Games of A lot of fans of the Olympics are visiting matches because of the great atmosphere. With Cyclotrack they get insights in the sport, the athletes and the real-time performance. The real-time data is visualized by Bertin and the Gestalt principles, this makes that it is presented clearly, simply and as a unit. By this the spectators can read the information on a quick en simple way. Besides this possibility, the spectator can als make a prediction of the match. With this prediction, the fan is focused on a number of athletes and experience the match more intense. The spectator is more involved in the game and he understands what happens in the match

8 inleiding aanleiding uitdaging doelstelling onderzoeksvragen kennisgebieden onderzoeksmethodes uitleg begrippen een jonge fan tijdens de olympische spelen van 2012 (s. lecka, 2012) 14 15

9 aanleiding uitdaging Tijdens de Olympische Spelen van 2012 in Londen zat ik voor de buis gekluisterd. Niet letterlijk voor de TV maar voor mijn ipad. Als fan had ik de mogelijkheid alle sporten rechtsreeks te bekijken en de daarbij behorende analyses en statistieken van de wedstrijden te zien. Ook kon ik mijn favoriete sporters volgen via een speciale Twitter app London Heroes. Deze app is bedacht en ontwikkeld door IN10. IN10 is een Rotterdams creatief bureau voor interactieve merk- communicatie. Via hun dochterbedrijf Fans First willen ze sport en fans samen brengen. Ze onderzoeken waar kansen liggen en spelen daar als digitaal sportmarketing bureau op in. In de loop van de jaren is data een steeds belangrijkere rol gaan spelen in de sport. Sporters trainen aan de hand van datasets en proberen zo inzicht te krijgen in hun prestaties. Ook bepalen ze aan de hand van data hun wedstrijdtactieken. Het Nederlands Honkbal team werd in 2011 wereldkampioen doordat zij met data wisten waar de zwakke punten van de tegenstander lagen (Labyrint, 2013). Voor fans betekent data inzicht in de sporters en de wedstrijd. Second screens maken het mogelijk om extra informatie tijdens de wedstrijd te kunnen ontvangen. Bij het voetbal is het mogelijk om te zien hoeveel goede passes een speler heeft gegeven en bij het basketbal vanaf welke zone de meeste punten zijn gescoord (Sidekick, 2013; NBA game time, 2013). Fans die naar de Olympische Spelen gaan, nemen in een korte periode heel veel informatie tot zich. Ze komen terecht in een nieuwe omgeving met heel veel sportaanbod. Als organisatie wil je dat de fans een unieke en zo intens mogelijke ervaring beleven, ondanks alle omstandigheden (A. Nisbett, 2012). Je komt als sportfan in aanraking met veel sporten en sportonderdelen die je niet dagelijks op tv of internet volgt. Niet alle regels van de sport zijn dan bekend bij de fans in het stadion. Een sport die veel regels en onderdelen bevat is het baanwielrennen. Tijdens het eigen uitgevoerde onderzoek naar de fans van het baanwielrennen kwam naar voren dat je vaak meerdere ogen nodig hebt om de sport te volgen. Respondenten gaven tijdens de interviews aan dat ze vaak met vrienden kennis uitwisselen over de renners en wat er op dat moment op de baan gebeurt. Het onderzoek had als doel om de beleving van de fans in kaart te brengen. Zij gaven aan dat de complexiteit van de sport zit in de verschillende onderdelen, veel renners op de baan en het gebruik van een puntensysteem tijdens wedstrijden. Meer over dit onderzoek is te vinden in bijlage B (p.118). De context van de uitdaging speelt zich af tijdens de Olympische Spelen van Voor sporters betekent dit dat er meer van hun prestatie gemeten kan worden door middel van sensoren in hun kleding en schoenen. Door technologische ontwikkelen zal de Olympische Spelen er anders uit zien dan voorgaande edities. Fans hebben toegang tot internet tijdens de wedstrijden en kunnen hun beleving rechtstreeks delen met de rest van de wereld (The Economist, 2012). De Olympische Spelen is een evenement dat iedere vier jaar plaats vindt. Ieder evenement ziet er anders uit en dat komt door de veranderingen van technieken. Tijdens de Spelen van Beijing volgden we het toernooi alleen via de televisie. Vier jaar later, tijdens de Spelen van Londen kwamen hier de tablets en smartphones bij. Als fan had je zelf de controle over wat je zag en welke informatie jij interessant vond om te volgen. Deze informatie beperkte zich wel tot uitslagen, geschiedenis van de sporter en achtergrond informatie van de sporter. Ook voor de fans die de wedstrijden bezochten was de beleving anders. Via een speciale app van de Olympische Spelen konden ze real-time de uitslagen volgen en inzicht krijgen waar en wanneer welke wedstrijden begonnen. De fans die afkomen op de Olympische Spelen weten niet alle regels van de sporten, dit zorgt ervoor dat bij een aantal moeilijke sporten de fanbeleving niet sterk is. De uitdaging is om de fans in een Olympisch stadion inzicht te geven in de sport door middel van de real-time data die de renners genereren. Deze inzichten zorgen ervoor dat de kennis over de sport vergroot wordt. Hierdoor gaan de fans anders naar de wedstrijd kijken. Ze kunnen inschatten wie er gaat winnen en welke sporters goed presteren. Deze veranderingen zorgen ervoor dat de fanbeleving sterker is geworden. De focus voor het interactieve product ligt op de sport baanwielrennen. Het baanwielrennen meet al veel data en doet dit vanuit verschillende meetbronnen. Om tot een oplossing te komen is het belangrijk om in kaart te brengen hoe data gemeten wordt en op welke manier de data waardevol kan zijn voor de fans. Kennis zoals de regels van de sport en wie de sporters zijn onderdeel van een sterke fanbeleving (D. Wann, M. J. Melnick, G. W. Russell & D. G. Pease, 2001). Vanuit Fans First kwam dan ook de vraag hoe je bij deze fans de beleving zou kunnen versterken door middel van real-time data. Met real-time data krijg je meer kennis toegereikt over de sport. De uitdaging is hierin op welke manier de real-time in de beleving van de fans past

10 doelstelling onderzoeksvragen Het doel van het onderzoek is om de fanbeleving in een Olympisch stadion te versterken door middel van real-time data die sporters genereren. IN10 richt zich met Fans First op de fans van verschillende sporten. Vanuit dit oogpunt zoeken ze naar verbeteringen in de beleving en kijken ze waar kansen liggen voor innovatieve projecten. In een Olympisch stadion is de beleving bij een aantal sporten niet sterk, waaronder het baanwielrennen. Wanneer je weinig kennis hebt over de sport is het moeilijk te volgen hoe de wedstrijd in elkaar zit. Door middel van real-time data krijg je als fan inzicht in de wedstrijd. Het doel is om te kijken hoe deze real-time data in de huidige fanbeleving toegepast kan worden op een manier dat het voor de fan betekenisvol is. Wanneer de fanbeleving sterker is voelt de fan zich meer betrokken bij de sport en krijgt het hetgeen wat in de wedstrijd gebeurt betekenis. De praktische relevantie van het onderzoek is dat er naar een manier wordt gezocht waar real-time data onderdeel wordt van de fanbeleving en het helpt de fanbeleving te versterken. In de toekomst kan er steeds meer data gemeten en gepresenteerd worden aan de fans. Het doel van het onderzoek is om te kijken hoe deze ontwikkeling past in de beleving van de fans en hoe dit hun beleving sterker maakt. kennisgebieden hoe kan real-time data de fanbeleving in een olympisch stadion versterken? Real-time data is de data die sporters genereren en op dat moment inzichtelijk is voor de trainers of fans. Tegenwoordig kan er steeds meer data worden gemeten. Alleen op welke manier is dit voor de fans betekenisvol en versterkt het hun beleving? deelvragen 1. Hoe wordt real-time data die sporters genereren nu gebruikt? - Wat is data? - Hoe wordt real-time gemeten? - Hoe maken sporten gebruik van real-time data? - Hoe wordt er innovatie doorgevoerd in de sport? - Welke rol gaat real-time data spelen in de toekomst van sport? - Op welke manier krijgen de fans nu inzicht in de real-time data? 2. Welke waarden spelen een rol bij een sport fanbeleving? 3. In welke context speelt de Olympische Spelen van 2016 zich af? - Welke technologische veranderingen zullen er plaats vinden in 2016? - Wat voor invloed hebben deze veranderingen op de Olympisch Spelen? - Wat voor fans komen er af op de Olympische Spelen van 2016? 4. Op welke manier kan de real-time data worden gevisualiseerd zodat het voor de fans betekenisvol is? - Wat is een datavisualisatie? - Hoe wordt een datavisualisatie gemaakt? - Welke data is voor de fans betekenisvol? Datajournalistiek datajournalistiek sport - Wat is fanbeleving? - Waarom kijken fans sport? - Welke soorten fans zijn er? - Hoe ziet de reis van een fan eruit? Sport Experience design experience design 19

11 onderzoeksmethodes 1. hoe wordt real-time data die sporters genereren nu gebruikt? 3. in welke context speelt de olympische spelen van 2016 zich af? Om erachter te komen wat er nu gedaan wordt met de real-time data die sporters generen is er door middel van literatuuronderzoek een scala aan voorbeelden verzameld. Deze voorbeelden zijn geanalyseerd op wat zij doen met de real-time data en wat voor betekenis dit heeft voor de fans. Naast literatuuronderzoek is er ook gesproken met experts rond dit vakgebied. Zo is er een datajournalist benaderd om erachter te komen hoe het proces van database tot een verhaal in zijn werking gaat. Ook experts op het gebied van data en sport zijn aan het woord gekomen om hun visie te geven over de toekomst van real-time data in de sport. 2. Welke waardes spelen een rol bij een sport fanbeleving? Om een beter beeld te schetsen in welke context de case zich zal bevinden zijn er verschillende trendrapports en internetartikelen geanalyseerd. Hieruit zijn een aantal trends en ontwikkelingen naar voren gekomen die invloed hebben op hoe de Olympische Spelen van 2016 eruit gaan zien. Daarnaast is er een expert op het gebied van sport en innovatie geïnterviewd. Hij kijkt vanuit een ander perspectief naar de toekomstige situatie en vanuit daar kan hij de bevestiging geven of iets wel of niet kan gebeuren. 4. op welke manier kan de real-time data worden gevisualiseerd zodat het voor de fans betekenisvol is? Deze deelvraag richt zich op de doelgroep, sportfans. Door middel van literatuuronderzoek is er vanuit verschillende invalshoeken de term fanbeleving belicht. Om de doelgroep goed te onderzoeken is er eerst breed onderzoek gedaan naar sportfans. Door middel van een fysieke enquête komt de beleving van sportfans voor/na en tijdens een wedstrijd bezoek aan bod. Door middel van een fysieke enquête kunnen respondenten met tekeningen en collages hun beleving in kaart brengen. Dit gaat niet digitaal. Deze inzichten hebben geleid tot resultaten die laten zien hoe verschillende sportfans een wedstrijd ren fans. Verschillende fans zijn geïnterviewd waarom zij fan zijn en hoe zij een wedstrijd beleven. Als eerste is er onderzocht wat belangrijk is bij het visualiseren van data. Hiervoor is gebruik gemaakt van literatuuronderzoek. Aan de hand van deze inzichten zijn we zelf aan de slag gaan met prototypes van visualisaties. De prototypes gaan niet alleen getest worden op visualisatie maar ook op het soort data. De verschillende prototypes geven inzicht welke manier de doelgroep de data betekenisvol vindt

12 uitleg begrippen real-time data Real-time data is data die op dat moment gegenereerd wordt en waar je gelijk inzicht in krijgt. datavisualisatie Het inzichtelijk maken van data door middel van visuale elementen. Fanbeleving Fanbeleving is de beleving van fans die zij ervaren als ze betrokken zijn bij hun passie. Waarden Dieper liggende motivatie van mensen die gedrag een bepaalde richting geven. olympische zomerspelen De Olympische Zomerspelen is een internationaal sportevene- ment dat eens in de vier jaar wordt georganiseerd. sensoren Een sensor is een apparaat dat waarneemt en wat informatie verzameld. rfid tags stelt je in staat om van een afstand informatie op te slaan en af te lezen van zogenaamde RFIDtags die op of in objecten of levende wezens zitten. second screen Second screens zijn begeleide apparaten zoals een tablet of smartphone die met een applicatie het televisie kijkend publiek in staat stelt interactie te hebben met de televisie uitzending of extra informatie te ontvangen die bij de uitzending horen. augmented reality Augmented Reality is een live beeld van de werkelijkheid waaraan elementen worden toegevoegd door een computer. Deze toege- voegde elementen bevatten extra informatie over de omgeving en wordt op een intuïtieve manier weergegeven. big data Big Data is het vast leggen, analyseren en visualiseren van grote hoeveelheden datasets. smart stadium Een Smart Stadium is een stadion waar elektronische diensten in geïntegreerd zijn. google glass Google Glass is een technologie bril die informatie op het glas van de bril projecteert. De bril staat in verbinding met de smartphone en kan bestuurd worden door middel van spraak en een touchpad aan de zijkant van de bril. smartwatch Een smartwatch is een horloge die in verbinding staat met je smartphone. Het horloge heeft een digitaal scherm waar je bijvoorbeeld s en internet of things Internet of Things is een technologische ontwikkeling waarbij niet alleen mensen verbonden zijn aan het internet maar ook apparaten gebruik maken van dit systeem. Deze apparaten staan in verbinding met elkaar om de fysieke wereld aan de gang te houden. stakeholdersmap Een stakeholdersmap laat alle individuen en organisaties die betrokken zijn. In de map komen de relaties en invloeden naar visueel naar voren. customer Journey Een customer journey beschrijft de ervaringen van een gebruiker tijdens het gebruik van een product of dienst. Het laat de volledige reis zien. Een customer journey laat hoogte en dieptepunten zien waar je als ontwerper op in kan spelen

13 1. real-time data in sport innovatie & sport meten van sportdata real-time data voor de Fans conclusie Real-time data speelt een belangrijke rol in sport. In dit hoofdstuk wordt een beeld geschetst hoe dit zich verhoudt tot verschillende sporten en wat voor invloed het heeft op de sport. De sport gebruikt niet alleen real-time data, op verschillende vlakken is ook gewone data van belang. Maar wat is data precies en op welke manier meet het prestaties? Nadat het gebruik van data in de sport duidelijk is wordt er ingezoomd op de real-time data in de sport. Welke sporten maken er al gebruik van en wat betekent dit voor de fans? michael phelps (J. squire, 2008) 24 25

14 innovatie & sport Sporters zijn altijd op zoek naar nieuwe manieren om zichzelf te verbeteren. Samen met hun trainers onderzoeken ze nieuwe trainingsmethodes en innovatieve uitrustingen. De wetenschap speelt daar de laatste jaren een steeds belangrijkere rol in. Samen met bewegingswetenschappers en universiteiten wordt gekeken hoe de presentaties verbeterd kunnen worden (J. van der Wal, W. van den Brink & B. Kerkhof, 2008). Zo werkt het Nederlands Honkbal team samen met Marije Filius, een bewegingswetenschapper aan de VU in Amsterdam. Zij helpt de slagmannen beter te presteren door middel van eye-tracking. De slagmannen moeten namelijk aanleren dat zij anders naar een pitcher moeten kijken om de beweging van de bal vast te stellen (Labyrint, 2013). noc*nsf In aanloop van de Olympische Spelen van 2012 heeft het NOC*NSF in samenwerking met InnoSportNL het Wetenschappelijke Ondersteuning Topsport (2009) opgericht. Het NOC*NSF is de Nederlandse sportorganisatie met als doel (top)sport in Nederland te bevorderen. Het wetenschappelijke programma is opgezet om sporters en trainers te ondersteunen in hun trainingsprogramma s. Het programma gaat verder dan het reguliere trainingsprogramma en is bedoeld om mee te blijven met de concurrentie en om uiteindelijk excellente sportprestaties te leveren. Het programma is aan de ene kant het toepassen van bestaande kennis en aan de andere kant het ontwikkelen van nieuwe kennis en producten. Er is veel kennis over sporters, het menselijk lichaam en voeding beschikbaar. Door samen waardevol voor de sporter. Sporters en trainers kunnen de complexe wetenschappelijke artikelen dan niet helemaal doorgronden en door een directe samenwerking met experts wordt het gelijk toegepast in de sportpraktijk. Het ontwikkelen van nieuwe kennis en producten draait om innovatie. Innoveren is agenda s ingezet om te onderzoeken of potentiële ideeën leiden tot innovatietrajecten. Onder het NOC*NSF vallen 77 sportbonden. Sinds 2009 heeft het NOC*NSF deze bonden onderverdeeld in drie categorieën. De hoogste categorie heeft drie steren en daarin wordt door het NOC*NSF het meeste geld in geinvesteerd. Met deze bonden worden innovatieagenda s opgezet en wordt er voor gezorgd dat het niveau van de sport omhoog gaat. Deze sporten leveren Nederland de meeste medailles en geld op en daarom vindt het NOC*NSF dat daarin het meeste subsidie moet worden gestopt. Ook heeft de NOC*NSF vertrouwen in de structuur van de organisatie. De sporten die in deze categorie vallen zijn de hockey (KNHB), voetbal (KNVB) en tennis (KNLTB). De andere twee categorieen zijn onderverdeeld in onder andere deze sporten: Categorie 2 Atletiek, Badminton, Basketbal, Bridge, Golf, Gymnastiek, Handbal, Hippische sport, Judo, Klim- en Bergsport, Korfbal, Motorrijders, Schaatsen, Ski, Volleybal Watersport en Zwembond. Categorie 1 American Football, Autosport, Baseball en Softball, Biljart, Bobslee, Bowling, Cricket, Damsport, Danssport, Darts, Oosterse Gevechtskunsten, Frisbee, Handboog,, Krachtsport en Fitness, Kruisboog, Midgetgolf, Motorboot, Onderwatersport, Racquetteball, Roeien, Rugby, Schaken, Schermen, Sjoelen, Skaten, Taekwondo, Tafeltennis, Triathlon en Wielrennen. Cor van der Geest is de technisch directeur van de Judobond en vindt deze verdeling een goede stap van het NOC*NSF. Van der Geest wilt dat de Judobond professioneler wordt en meer mankracht aantrekt om talenten te helpen de top te halen (ANP, 2012). dat vind ik fantastisch, ik begrijp dat veel kleinere sportbonden met weinig medaillekansen daar minder blij mee zijn. maar als we als nederland helemaal geen medailles halen, krijgt helemaal niemand meer wat. Cor van der Geest 26 27

15 sportdata meten Anne Loes Kokhuis (2013, interview, zie bijlage C p. 121) is Mangager Marketing en Sponsoring bij de KNWU (Koninklijke Nederlandsche Wielren Unie). In haar functie probeert ze de sport zo goed mogelijk te promoten zodat er meer sponsoren en inkomsten binnenkomen. Zij noemt het een vicieuze cirkel waar het wielrennen nu in zit. Zonder extra subsidie van het NOC*NSF is er geen ruimte voor innovatietrajecten, en zonder die innovatietrajecten maak je de sport niet beter, waardoor het minder aantrekkelijk wordt voor sponsoren en media om aandacht te besteden aan de sport. De innovatietrajecten zijn voor haar noodzakelijk om de sport te laten groeien en bekender te maken onder de doelgroep. innovatietrajecten Innovatietrajecten die nu zijn opgezet door InnoSportNL(2013) zijn gebaseerd op Sportstimulering en sportfaciliteiten, Prestatiemonitoring en sportinfomatiesystemen, Talentontwikkeling en gezondheid, Sportproducten en Voeding. Prestatiemonitoring en sportinfomatiesystemen richt zich op mogelijkheden om prestaties beter te monitoren. Voorbeelden zulke innovatie zijn camerasystemen bij het turnen, sporters kunnen hiermee gelijk hun performance terugkijken. Een ander voorbeeld is een de Lasertrainer. Door middel van een laserlichtspot op de baan kan de sporter visueel een trainingsinterval volgen. Camerabeelden turnen Lasertrainer data Data bestaat uit cijfers en abstracte gegevens. Deze staan gebundeld in datasets. Wanneer je deze data waardevol gaat maken spreek je over Big Data (D. Boyd & K. Crawford, 2011). Deze term komt wat verwarrend over omdat je denkt dat het over een grote hoeveelheid data gaat. Dit hoeft echter niet het geval te zijn (P. Zikopoulos et al., 2013). Tegenwoordig is het niet meer zo moeilijk om data te vinden, data is namelijk overal. Zo heb je data hoe hard iemand rent, wat voor boodschappen je doet bij Albert Heijn of hoeveel bezoekers uit Afrika je Facebook pagina hebben geliked (J. Bloem, M. van Doorn, S. Duivestein, T. van Manen & E. van Ommeren, 2012). Deze data is te vinden in een database en is weergegeven in cijfers en afstracte gegevens. De moeilijke factor van deze data is het waardevol maken ervan. Met het waardevol maken van data geef je de gebruiker inzicht op een gemakkelijke manier. De gebruiker kan patronen en verbin- Over het waardevol maken van data is Herwin Thole (2013) geïnterviewd. Thole is journalist bij Z24 en onderzoekt in zijn vrije tijd hoe hij gebruik kan maken van data om tot nieuwe ontdekkingen te komen. Waardevol maken van data Om de data waardevol te maken kan je vanuit drie uitgangspunten werken (H. Thole, 2013). 1. Je kan jezelf eerst een vraag stellen en met een hypothese het antwoord vinden in de data. 2. Je kan uitgaan van de data en kijken wat daar in opvalt en patronen vinden. 3. Een derde manier is om te kijken wat een gebruiker waardevol zou vinden en vanuit daar kijken of je dat met de datasets kan bereiken 28

16 sportdata bewegingssensoren Voordat de data in datasets komt moet het eerst Een andere manier om bewegingen te meten gegenereerd en gemeten worden. Het meten zijn door middel van bewegingssensoren. De van data is voor elk soort data anders en kan bewegingssensoren registreren van een af- ook nog op verschillende manieren (P. M. McGin- stand de bewegingen en zetten dit om een in nis, 1999). 3D model. De sensoren reageren op sensoren die op het lichaam zijn geplakt. Deze techniek Tegenwoordig meten sporters steeds meer data wordt onder andere door Lolo Jones (2012), een zelf door middel van hun smartphone en met 100m hordeloopster gebruikt om haar prestatie behulp van extra accessoires. Dit gebeurt door middel van capacitieve sensoren. Capacitieve Nike+ te verbeteren. Lolo Jones sensoren zijn sensoren die gebruik maken van Bij het ritmische gymnastiek werkt deze tech- het menselijk lichaam als input (Ko & Wang, niek echter niet nauwkeurig genoeg. De sporter 1999). beweegt hierbij veel in de ruimte en dan is het voor een bewegingssensor moeilijk te regis- Een druksensor is bijvoorbeeld zo n soort treren waar de sporter is. Mimi Cesar beoefent sensor. Nike+ gebruikt deze sensor in speciale deze sport en gebruikt voor het meten van haar sportschoenen. Op deze manier wordt de druk prestatie een speciaal pak, de MotivePro (2012), van de voet gemeten en dat kan uitgelezen deze is gevuld met sensoren om de bewegingen worden in snelheid, springkracht en bewegingen te meten. van de voeten (Nike, 2012). Adidas micoach Mimi Cesar Er zijn veel verschillende soorten sensoren die Adidas micoach (2011) maakt gebruik van de- de inspanningen van de sporters meten. Voor zelfde techniek als Nike+. Alleen kan je hiermee elke sport zijn weer verschillende toepassingen direct de gegenereerde data op je smartphone te vinden die wel werken voor de ene sport maar zien. niet voor een andere sport. Peter M. McGinnis (1999) beschrijft in zijn boek Biomechanics Of Voor triatlon deelnemers is er een speciale Sport And Exercise dat het meten van data te smartwatch van Garmin Sports (2012). Met dit maken heeft met de context waar de sport zich horloge houden ze bij welke afstand ze zwem- in bevindt. Voor sommige sporten is het gemak- kelijker om sensoren op het lichaam te plakken en hoe dit is in vergelijking met tegenstanders. Garmin Sports die de sporter niet belemmert in zijn prestatie. Om deze data te meten zitten er sensoren in het horloge

17 sporten De manieren van data meten zijn afsteld op het soort sport. Bij iedere sport beweeg je anders en kan je andere data meten. Ook is het zo dat de ene sport open staat voor deze nieuwe technologiën terwijl andere sportorganisaties daar heel conservatief in zijn. Een voorbeeld van zo n conservatieve sportorganisatie is de FIFA (internationale organisatie voetbal). De president van de FIFA, Sepp Blatter wilt geen technologische hulpmiddelen in het voetbal. In het voetbal nemen de scheidsrechters alle beslissingen in de wedstrijden. Hierdoor zijn er in het verleden cruciale momenten verkeerd beoordeeld. Een discussie die de afgelopen jaren gaande is, is het gebruik van doellijn technologie. Door middel van deze techniek kan worden gemeten of een bal over de doellijn is geweest, of niet. Dit zorgt ervoor dat doelpunten gemeten zouden kunnen worden in plaats van dat je er met het menselijk oog wordt beslist. Door de snelheid van het spel kan het voorkomen dat terechte doelpunten onterecht worden afgekeurd (P. Bandini, 2010). Jerome Valcke (2013), algemeen secretaris van de FIFA vindt dat het inbrengen van deze technologie de sport juist ten goede komt. Integendeel tot wat Blatter beweert, denkt Valcke dat het geen invloed heeft op de sfeer, de snelheid en de waarde van het spel. De fans zullen er weinig van merken omdat de techniek in een seconde kan aangeven of het een doelpunt is of niet. please do not insist on the technology. the day that the referee takes two captains aside to study monitors and see if something is inside the box or outside is the day the spectators will say no, we are not coming to the game. Alhoewel het meten van data en het inbrengen van nieuwe technologiën niet wordt gestimuleerd vanuit de FIFA, zijn deze ontwikkelingen wel gaande in het voetbal. Zo zijn er al verschillende modellen bedacht die het meten van de sport mogelijk maken. Misu, Naemura, Zheng, Izumi & Fukui (2002), Iwase & Saito (2003), Gedikli, Bandouch, Hoyningen-Huene, Kirchlechner & Beetz (2007) veronderstelden dat de sport het beste gemeten kan worden vanuit verschillende camera standpunten. De camera s weergeven de bewegingen van de spelers en de acties die de spelers maken. De techniek achter de camera s vertaalt dit door in concrete data. Pingali, Jean en Carlbom (1998) hebben echter een andere methode ontwikkeld, het Football Interation and Process Model (FIPM model). Deze methode maakt gebruik van verschillende sensoren om een voetbalwedstrijd te meten. Pingali, Jean en Carlbom hebben met hun methode rekening gehouden met de verschillende factoren die een voetbalwedstrijd bepalen. Zo verandert een speler zijn gedrag naar aanleiding van een actie van de tegenstander. Hij besluit dan bijvoorbeeld toch de bal te passen of voor te geven. Volgens Pingali, Jean en Carlbom vraagt de sport om een meetsysteem die kijkt naar beweging, situatie, tactiek en beoordeling. Een sensor in de bal en sensoren in spelers hun schoenen meet de positie. Door de bepaling van de positie kan worden waargenomen hoe een speler beweegt. Deze bewegingen worden doorvertaald in concretere acties zoals dribbelen, loopacties en sprints. Aan de hand van de bewegingen van spelers kan de tactiek opgemaakt worden. De beoordeling meet hoe de tactiek wordt uitgevoerd. Komt een pass goed aan, jagen de spelers de tegenstanders genoeg op en geeft het veel druk naar voren. Daarnaast zijn er in het voetbal verschillende soorten situaties zoals een vrije trap, een ingooi en corners deze meet het model apart. Sepp Blatter 32 33

18 Allebei de methodes van data meten hebben onderhand hun intrede gemaakt in het voetbal. De eerder genoemde doellijn technologie werkt door middel van camera s in het stadion. Deze technologie kijkt in tegenstelling tot de andere methodes alleen naar de bal. Door middel van textuur en kleur kan de bal bepaald worden en gevolgd worden. Het bedrijf dat de Engelse Premier League (hoogste voetbalniveau van Engeland) gaat voorzien van deze technologie is Hawk Eye. Door middel van zeven verschillende camera s kan gemeten worden of een bal wel of niet over de doellijn is geweest. De scheidsrechter krijgt dan via een speciaal horloge direct het resultaat te zien (Hawk Eye, 2013). De Hawk Eye techniek wordt al sinds 2006 gebruikt in het tennis. Bij alle internationale wedstrijden wordt deze techniek gebruikt als hulpmiddel voor de scheidsrechter. Spelers kunnen gedurende de wedstrijd een terugblik aanvragen van de lijn van de bal. De camera s registreren waar de bal zich bevindt en waar de bal op de baan landt. Een computersysteem dat gelinkt staat aan de camera beelden maakt hier binnen enkele seconde een 3D simulatie van. Zo kan vrijwel direct worden beslist of een bal wel of niet over de lijn is geweest (Hawk Eye, 2013). Het gebruik van sensoren zoals beschreven staat in het FIBM Model, wordt pas sinds korte tijd gebruikt in het voetbal. Adidas heeft deze techniek verder ontwikkeld en daaruit is het Adidas micoach Elite Team System (2013) ontstaan. Een sensor (Elite Player Cell) in het shirt van de spelers meet van iedere speler apart de data. Dit komt vervolgens real-time bij de trainers terecht. Deze techniek is al in gebruik bij de voetbalclub AC Milan, met de Adidas sensoren meten zij de data van de spelers, analyseren dit en spelen hier op in met trainingen en wedstrijden. Met deze techniek is het alleen zo dat je de individuele prestatie van een speler meet, niet hoe dit in combinatie is met het team. Zoals de FIBM model al uitlegde gaat het bij voetbal om meerdere factoren die het spel bepalen. Het gaat om de tactiek en hoe deze wordt uigevoerd op het veld. Daarom werd in dat model ook gebruik gemaakt van sensoren in ballen. Nu bevatten de voetballen nog geen sensoren en kan er vanuit de bal niets gemeten worden. micoach Elite Player Cell micoach Elite Dashboard In de toekomst zal van deze meettechniek wel gebruik gemaakt kunnen worden. Adidas presenteerde tijdens hun jaarlijkse innovatielab (2013) een nieuwe bal met sensoren. Met deze bal kan onder andere de balcirculatie, de snelheid van de bal en het aantal goede passes worden gemeten. micoach Smart Ball 34 35

19 Bij het voetbal komen deze manieren van prestatie meten langzaam op gang. Bij veel sporten is het meten van data al verder doorontwikkeld. Zo rijden de baanwielrenners al met een speciaal apparaat vermogen en de hartslag worden gemeten via een SRM systeem (G. Vroemen, 2008). De bondscoach van het Nederlandse baanwielrennen, Rene Wolff (2013) traint ook met dit systeem en zegt zo beter de prestaties van de sporters te kunnen meten. Om meer te weten te komen hoe er met de data wordt getraind, is hij geïnterviewd over dit onderwerp. Via zijn ipad ziet hij de data die de renners in eerdere wedstrijden en trainingen hebben gegenereerd. Hij vindt het systeem waarmee de Nederlandse bond werkt complex, soms heeft hij wel 20 minuten nodig om de data te kunnen lezen toekomst van sportdata meten Het meten van data kan steeds nauwkeuriger worden uitgevoerd. Voor de topsport wordt dit ook verlangt om de prestatie nog beter te optimaliseren. Sensoren worden steeds meer onderdeel van de sportoefening. Atos (2012) is de IT-partner van de Olympische Spelen en kijkt hoe technologieën het beste kunnen worden ingezet voor sporters, supporters en organisaties. Zij verwachten dat de bron van meten steeds dichter bij gaat komen. Sensoren komen op het lichaam en in de kleding te zitten. lichaam gemeten kan worden en real-time kan worden bekeken door de trainer. Zij verwachten dat je onder andere de hartslag, de visuele reactie het zuurstofniveau inzichtelijk wordt. Hij geeft aan dat andere landen met geavanceerdere systemen werken. Deze systemen laten gelijk de vorige prestaties zien en meten veel precizierer de data. Om met deze systemen te kunnen werken, moet er geïnvesteerd worden in de sport. Een voorbeeld van een land die dat gedaan heeft, is Groot-Brittannië. Voor de Olympische Spelen van 2012 hebben zij met vernieuwde meetsystemen gewerkt, die nauwkeuriger waren en waardoor de renners preciezer zichzelf konden verbeteren. Dat heeft uiteindelijk geresulteerd in 12 medailles voor de Britse baanwielrenners, dat is meer dan de verwachte 6-10 medailles. Thorwald Veneberg (2013) is technisch directeur van de KNWU (Koninklijke Nederlandsche Wielren Unie) hij werd ook geïnterviewd over hoe het baanwielrennen traint met real-time data. Door zijn functie is hij bezig hoe de sport baanwielrennen verbeterd kan worden en met welke middelen dit bereikt kan worden. Hij geeft net als Wolff aan dat er betere systemen nodig zijn om nauwkeuriger te kunnen trainen, hij geeft aan dat dit direct invloed heeft op de prestaties en geeft ook als voorbeeld de baanwielren ploeg van Groot-Brittannië. hartslag visuele reactie zuurstof Een elektrocardiograaf meet de hartslag van een sporter. Zo n sensor meet niet de prestatie maar meer of een sporter nerveus is of en de intensiteit van zijn oefening (Atos, 2012). Technische directeur van de KNWU, Thorwald Veneberg (2013) geeft aan dat er nu niet meer getraind wordt met hartslagmeters. Dit omdat er een vertraging zit om de intensiteit te meten. Sensoren in lenzen of een bril meet waar de sporter naar kijkt. Atos (2012) De jeugd van het Nederlands honkbal traint al met deze techniek. Een speciale bril meet wanneer de slagmannen een bal in het vizier krijgen en waar ze op letten vlak voordat een bal gegooid wordt (Labyrint, 2013). Sensoren in het shirt kunnen meten hoeveel een borstkas op en neer gaat. Aan de hand daarvan wordt het ademhalingsritme gemeten. Wanneer deze sensoren samenwerken met sensoren die de bloedsomloop meten, kan worden gemeten hoe 36

20 real-time data voor de Fans Celestino Guemes Seoane (Interview, 2013 zie bijlage C p.121) is big data expert bij Atos en is onder andere geïnterviewd voor het artikel van Atos Ascent thought leadership from Atos, innovation in sport. Om meer te weten te komen over is hij benaderd voor een interview. In dit interview is er meer gevraagd over nieuwe technieken in de sport en hoe dit gemeten kan worden tijdens de Olympische Spelen van Seoane bevestigt dat deze technieken eraan gaan komen, maar dat dit nog niet te verwachten is op de Olympische Spelen van Deze technieken hebben de tijd nodig om te integreren in de sport. De ontwikkeling komt er wel maar deze zal geleidelijk plaatsvinden. fan ook inzicht krijgen in de data die daar vrij komt. Daarbij geeft hij ook aan dat bij sommige sporten deze ontwikkeling sneller gaat dan bij andere. Dit heeft te maken met of sporten nu al veel data meten en of ze genoeg investeringsmogelijkheden krijgen vanuit een overheid. De technisch directeur van de KNWU, Thorwald Veneberg (2013 zie bijlage C p.121) werd ook gevraagd hoe hij de toekomst van het data meten voor zich ziet. Door zijn functie is hij bezig hoe de sport baanwielrennen verbeterd kan worden en met welke middelen dit bereikt kan worden. Hij legt uit dat in het baanwielrennen al veel data wordt gemeten. De renners rijden met vermogensmeters en deze data wordt real-time inzichtelijk voor de trainers. Deze data is echter nog niet gestructureerd en gekoppeld met andere systemen. Thorwald ziet in de toekomst eerder dat er een betere structuur wordt aangebracht in de databases dan dat er met meer sensoren wordt gewerkt. De real-time data die gegenereerd wordt door sporters is via verschillende manieren al inzichtelijk voor de fans. Wanneer er een wedstrijd op de televisie wordt uitgezonden gaat dit gepaard met real-time data in beeld. Zo is bijvoorbeeld bij een wielerwedstrijd de tijd en snelheden onderin beeld te zien. Tijdens verschillende soorten sportwedstrijden krijgen fans al inzicht in real-time data. Wanneer je een wielerwedstrijd zit te kijken bijvoorbeeld verschijnt de tijd en snelheden onder in beeld. Ook zie je als kijker hoeveel kilometer er tussen de renners zit en wat de weersomstandigheden zijn waar de renners in rijden. Een andere vorm van real-time data voor de fans is het zwemlijntje tijdens zwemwedstrijden. Het lijntje verschijnt door middel van augmented reality op het tv-beeld en laat zien in hoeverre de zwemmers gelijk zwemmen met het wereldrecord. Deze vormen van real-time data helpen de kijker om beter een wedstrijd te kunnen volgen. Naast het televisiescherm is er ook de mogelijkheid om real-time data via een second screen te ontvangen. Via een tablet of smartphone krijgt de fan achtergrond informatie over de wedstrijd die op dat moment bezig is. In verschillende sporten wordt gebruik gemaakt van second screen apps. Door middel van een benchmark is er onderzocht wat die second screens bevatten en wat voor toevoeging zij hebben op de fanbeleving. De selectie van applicatie is gedaan op basis van het tonen van real-time data en de recente releasedatum. Alle applicaties zijn binnen nu en twee jaar gemaakt en maken daardoor gebruik van nieuwe technologiën. 1. sidekick Sidekick is het tweede scherm van Eredivisie Live. Alle wedstrijdstatistieken, spelersvergelijkingen, heatmaps van de wedstrijd en interactie met de studio is mogelijk via de mobiele website. De fans kunnen via de website real-time extra informatie van de voetbalwedstrijd ophalen (Sidekick, 2013). 2. cbs sports for ipad Via de ipad app van CBS Sports kunnen fans verschillende soorten sporten volgen. Van het basketbal, honkbal, american football en het ijshockey kan nieuws, live scores, statistieken en real-time data worden bekeken door de fans (CBS Sports, 2013). 3. heineken star player Heineken Star Player is een applicatie die fans tijdens Champions League wedstrijden voorspellingen laat maken. Het gaat hierbij om het voorspellingen van een doelpunt of in welke hoek een penalty wordt gescoord. Met goede voorspellingen verdien je punten en kom je hoger te staan in de ranking. (Heineken Star Player, 2011)