Ziektebeleving en psycho-sociale benadering.

Transcriptie

1 Ziektebeleving en psycho-sociale benadering. Opleiding kanker beautyprofessional. Christine Leys Psychologisch dienst AZ Turnhout

2 Even voorstellen Wat is jouw persoonlijke link met kanker? Waarom wil je met kankerpatiënten werken? Wat is jouw vraag voor vandaag?

3 Leven met verandering Coping en verwerking van een chronische ziekte

4 Kanker is een proces met vele ingrijpende veranderingen waaraan patiënten zich zullen moeten aanpassen of ze willen of niet.

5 A. Fases in verwerken van de ziekte 1. bij diagnose 2. bij het begin van de ziekte 3. onderweg B. Gaandeweg 1. ziekte is rouw 2. trauma

6 Zichtbare symptomen Gezwel Vermoeidheid Fysische klachten - pijn Misselijkheid Haarverlies Verbrande huid Littekens... Dit is zichtbaar/duidelijk voor jezelf

7 Onzichtbare symptomen Je werkt trager Je kan je niet concentreren Je vergeet meer (waar liggen die sleutels, welke datum had ik een afspraak,...) Je kan geen twee dingen meer tegelijk doen Je wordt veel sneller moe als je tv kijkt Je weet niet meer wat je net hebt gelezen Je maakt fouten bij het koken... => Dit is minder zichtbaar voor jezelf, maar vooral voor je omgeving

8 Herken je dit? Kan je je gedachten er moeilijk bijhouden? Is het moeilijk om iets nieuws te onthouden of iets nieuws te leren? Vind je vaak het juiste woord niet? Duurt het langer om je taken af te krijgen? Kan je geen twee dingen tegelijk meer doen? Soms voel je het zelf niet zo erg, maar klagen de mensen in je omgeving hierover.

9 Top 5 klachten bij kanker en behandeling Borstkanker: Andere kankers: Spanning/angst Spanning/angst Vermoeidheid Vermoeidheid Piekeren/somberheid Piekeren Conditie Slapen Geheugen/concentratie Pijn Geheugen/concentratie (Pullens ea, 2009)

10 Vele oorzaken Vermoeidheid Ouderdom Medicatie Psychische problemen Geheugen en concentratie Hormonen Impact diagnose Radiotherapie Chemotherapie

11 Inlevingsoefening Je wordt uit de bevolkingsscreening gelicht: Wat denk je, wat voel je, wat zou je willen doen? Wat heb je nodig? Je gaat voor diagnose naar het ziekenhuis en krijg positief nieuws? Wat denk je, wat voel je, wat zou je willen doen? Wat heb je nodig? Je krijgt chemo: Wat denk je, wat voel je, wat zou je willen doen? Wat heb je nodig? Je krijgt radiotherapie: Wat denk je, wat voel je, wat zou je willen doen? Wat heb je nodig?

12 A. Fases in verwerking van ziekte Begin = confrontatie met de ziekte Midden: groeiend besef en aanpassing Einde = aanvaarding of vernieuwd evenwicht tussen draagkracht en draaglast

13 1. Bij diagnose Crisis de reactie van een persoon op een ernstige verstoring van zijn evenwicht ten gevolge van een ingrijpende situatie of gebeurtenis waartegen de persoon geen verweer heeft en die bij hem ongewoon sterke emoties losmaakt Crisis is ook een kans!

14 Omgaan met een crisis Twee stijlen: Monitoring (willen weten ) Blunting (vermijden, niet willen weten ) Monitors ondersteunen in de moeilijkheden Blunters respecteren (niet per sé willen confronteren)

15 Dappere Heike (15) op YouTube: 'Ik heb kanker' 7Days - dé...

16 2. Eerste fase Gerichtheid op bestrijden van ziekte en de gevolgen Nadruk op het lichamelijke Streven naar herstel Minimaliseren van de gevolgen Probleemgerichte coping

17 Coping Omgaan met ingrijpende gebeurtenissen die bij het leven horen Twee soorten strategieën: Probleemgerichte strategieën Emotiegerichte strategieën

18 Copingstijlen Actief aanpakken; doelgericht te werk gaan om het probleem op te lossen Verzachtende reactie; afleiding zoeken, je proberen prettiger te voelen door bv. roken/ drinken Vermijden; de situatie uit de weg gaan, afwachten, de zaak op zijn beloop laten Sociale steun zoeken; het zoeken van troost en begrip bij anderen Passief reactiepatroon; zich volledig in beslag laten nemen, piekerend in zichzelf terugtrekken, tot niets meer komen Expressie van emoties; laten blijken van ergernis of kwaadheid Geruststellende gedachten; het komt wel goed, na regen komt zonneschijn.

19 Oefening Je man moet naar een congres in Brussel. Je gaat mee voor een dagje voor jezelf. Je kent Brussel niet. Hij zet je af op een pleintje en zegt: Tot straks schat, om 15u op het Europaplein Je stapt uit de wagen en merkt dat je GSM plat is en geen stadsplan bij je hebt. Wat denk je, wat voel je, wat doe je?

20 Sint-Elisabethziekenhuis vzw Rubensstraat Turnhout 20

21 Actief aanpakken: op zoek gaan naar het infopunt voor toerisme en een stadsplan zien te bemachtigen Verzachtende reactie: op een terrasje gaan zitten en op je gemakje iets drinken Vermijden: op de grond gaan zitten met je rug tegen het stadhuis en afwachten Sociale steun zoeken: iemand aanspreken en vragen of die jou naar de juiste plaats kan brengen Passief reactiepatroon: piekerend rondjes beginnen lopen op de grote markt Expressie van emoties: een vriendin opbellen om haar te laten weten in welke situatie je zit Geruststellende gedachten: het komt wel goed, als ik echt te lang weg blijf zal mijn partner me hier wel terug komen zoeken

22 Coping in de beginsituatie Aandacht op hier en nu: de situatie is tijdelijk, er zijn veel behandelmoglijkheden (of alternatieve therapiën) Er is hoop om de draad met voor de behandeling terug op te pakken Dit geeft de mogelijkheid om verdriet en boosheid tgv onzekerheid en angst die met de dreiging samenhangen te beheersen

23 Coping in de beginsituatie Vorm van vermijden = effectief om met de gevolgen van het nu om te gaan s nachts: onaangename gevoelens Controle: angstgevoelens Nieuwe klachten: is dit mijn ziekte of wat anders?

24 Voordelen Energie behouden om met de behandeling voort te gaan Kracht en moed verzamelen om met de ongemakken om te gaan Prijs: emotionele terugslag De emoties komen als de behandeling achter de rug is, het ergste voorbij is De emoties komen op een veilig moment: de lichamelijke overleving is zeker gesteld.

25 3. Onderweg Confrontatie met de grenzen van herstel Realiseren van blijvende gevolgen Groeiend besef van het definitieve Emotiegerichte coping Verwerken van verlies

26 Gaandeweg Steeds meer confrontatie met blijvende gevolgen. Lichamelijk Psychosociaal: op gebied van werk, relaties, reacties van de omgeving Met het feit dat doelen, wensen, overtuigingen en toekomstverwachtingen niet meer haalbaar zijn

27 Persoonlijke opdracht voor elke patiënt Ophouden met vechten tegen de ziekte Oude overtuigingen, doelen, wensen,verwachtingen, gedachten, routines aanpassen aan de voor altijd veranderde situatie Zelfbeeld en wereldbeeld aanpassen Opnieuw greep krijgen op het leven

28 Dit proces vraagt tijd! Afhankelijk van: Gevolgen van de ziekte Persoonlijkheidskenmerken: wie ben je, hoe zit je in elkaar Reacties van de omgeving

29 Proces van aanvaarding: Geen rechte lijn! Een weg en weer gaan tussen streven naar herstel en accepteren van blijvende gevolgen

30 Omgeving De omgeving ondergaat een gelijkaardig proces als de patiënt zelf Het verloop van dat proces is parallel aan dat van de patiënt

31 B. Gaandeweg: Rouw Trauma

32 1. Rouw De prijs die men betaalt voor het verlies van een betekenisvolle band Kanker, ziekte is verlies van gezondheid Verwerken van verlies combineren met streven naar herstel of het beperken van de gevolgen

33 Ziek worden is een rouwproces Rouwtaken: De realiteit van het verlies aanvaarden De pijn en het verdriet doorleven Zich aanpassen aan een leven waarin het verlorene niet meer aanwezig is De draad van het leven terug oppakken

34 Rouw Dubbele opdracht: Accepteren wat onomkeerbaar is Binnen de beperkte mogelijkheden vorm en inhoud geven aan het leven

35 Rouw is loslaten van Hoop op volledige genezing Meer van hetzelfde doen: stoppen met wat niet werkt Vechten tegen de gevolgen van de ziekte

36 Rouw is de eerste stap naar beter functioneren Het een plek geven, accepteren. Het gevecht opgeven, ook het zoeken naar genezing. In de toekomst leven met beperkte draagkracht, vergrote kwetsbaarheid, blijvende klachten, De tijd krijgen om je erbij neer te leggen en op zoek te gaan naar dat stuk in jezelf dat de kracht heeft (power).

37 2. Trauma Schokkende gebeurtenis, overweldigend, onvoorspelbaar Gevoel van hulpeloosheid, van overgeleverd zijn aan Verstoord het beeld over het leven zoals ik dat heb, er ontstaat een ervoor en erna

38 Kenmerk van trauma Na het trauma zijn de psychologische reacties nog aanwezig terwijl het gebeuren achter de rug is. Er is nood aan verwerking Aanpassing van opvattingen bijv. dit kan mij niet overkomen, het leven is rechtvaardig, als ik gezond leef, word ik niet ziek, Referentiekader of wereldbeeld moet aangepast worden.

39 Kenmerk van trauma Afwisseling tussen Herbeleving: beelden van, emotionele ontreddering, angst, Ontkenning: het zal wel meevallen, het is niet gebeurd, morgen is alles voorbij Vermijding: mijden van plekken die verbonden zijn met de ingrijpende gebeurtenis

40 Meest voorkomende stress bij kanker Gevoelens van hulpeloosheid en machteloosheid: Ik kan niets doen Ik kan er niets aan doen, ik leef toch gezond? Ik ben overgeleverd aan de dokters en de wetenschap Gevoelens van angst: Is alles weg? Zal het terugkomen? Word ik ooit nog de oude? Gevoelens van verlies en verdriet: Ik mis mijn lichaam zoals het was Ik mis mijn energie, mijn levenslust

41 Welbevinden is afhankelijk van het hebben van controle over klachten en beperkingen, niet van het afwezig zijn van

42 Ziek en gezond Iedereen is meer dan zijn ziekte. Er is altijd een gezond stuk Bij chronische ziekte is het belangrijk om dit gezonde stuk te ontwikkelen. Vanuit aanvaarding van de beperkingen kan men werken naar verbetering

43 Het kwetsbaarheidsmodel Niemand is honderd procent ziek, iedereen heeft een gezond stuk Niet streven naar klachtenvrij zijn Vat hebben op de klachten geeft gevoel van controle en beïnvloed het algemeen gevoel van welzijn en welbevinden

44 Het kwetsbaarheidmodel Bepaalde klachten of beperkingen zijn vaststaand: ze zullen niet meer veranderen De aandacht wordt gericht naar de mogelijkheden die er zijn ondanks de beperkingen Gerichtheid op vergroten van gezondheid en geluk, niet op het bestrijden van ziekte of ongeluk.

45 Acceptatie is aandachtsverschuiving Van probleem naar doel of oplossing Van verleden naar heden en toekomst Van ongewenste ervaringen naar gewenste ervaringen Van zoeken naar oorzaken van het probleem naar het zoeken van nieuwe perspectieven

46 Hindernissen onderweg Acceptatiebelemmerende gedachten Vormen van verzet Leefstijl niet kunnen/willen aanpassen

47 Acceptatiebelemmerende gedachten Waarom ik? Waaraan heb ik dit verdiend? Mijn wereld is ingestort, ik kan niets meer, ik ben niets meer

48 Andere vormen van verzet Niet met de problemen bezig willen zijn Wegdrinken, -slikken, -eten (verslavingen) Anderen of zichzelf de schuld geven

49 Filmpje: acceptatie Eveline Koopmans en haar bedankbrief aan de ziekte kanker

50 Wat kun je doen? Observeren Luisteren Signaleren Doorverwijzen

51 Luisteren: Verbaal: Door in te stemmen: hm n Door te herhalen, te parafraseren Non-verbaal: Door (oog)contact Door de juiste afstand

52 Vragen stellen: vuurtorenvragen Hoe heb je je gevoeld? Wat heb je gedacht? Wat heb je gedaan? Wat had je willen doen? Wat waren de risisco s? Wat voelde je lichamelijk? Hoe keken anderen naar jou? Welke beelden had je erbij? Nog iets?

53 Let op: Geen ik gesprekken Geen interview-gesprekken Geen W-gespreken (wie, wat, waar, wanneer, hoe )

54

55 Doorverwijzen Signaleringsfunctie Patiënt Andere hulpverleners inlichten