Ruimte voor relaties Ethisch verantwoorde ouderenzorg

Transcriptie

1 Ruimte voor relaties Ethisch verantwoorde ouderenzorg Chris GASTMANS KU Leuven Zorgnet Icuro

2 Mijn inspiratiebronnen Personalistische ethiek de mens centraal Verpleegkundige ethiek ethiek van dagelijkse zorg Zorgethiek verbonden in kwetsbaarheid Empirische ethiek Zorg als antwoord op kwetsbaarheid Organisatie-ethiek contextuele inbedding van ethiek

3 Ouderenzorg: intrinsiek ethisch geladen Zorg Zorg is antwoord op gedeelde ervaring van kwetsbaarheid Zorg is gericht op bevordering van menswaardigheid Menswaardigheid als doel Maakt ouderenzorg intrinsiek ethisch geladen Relativeert efficiëntie en winst als waarden Mens-waardigheid verwijst naar mens-visie Lichamelijk psychisch relationeel sociaal moreel levensbeschouwelijk Mens is geen behoeftewezen Mens is zinwezen: We willen ten einde toe gezien en gehoord worden

4 Ouderenzorg: instrinsiek ethisch geladen Mens-visie geeft ons waarden die ons inspireren, motiveren en in beweging zetten: gezondheid, zelfontplooiing, verbondenheid, solidariteit, autonomie, zin,... Woonzorgcentrum als waardengemeenschap Een morele gemeenschap van mensen (gemeenschap geïnspireerd door waarden) Die gericht zijn op het bevorderen van menswaardigheid via het verlenen van goede zorg De morele identiteit van een WZC

5 Wat is ethiek? Kwetsbaarheid stelt waardigheid onder druk Intrinsieke gewone en meer-dan-gewone kwetsbaarheid van het mens-zijn en ouder-worden Kwetsbaarheid door interacties met anderen: uitgesloten worden van communicatie, verbaal geweld, ongepaste aansprekingen, geen oogcontact, objectivering, geen respect voor privacy, ongevoeligheid voor verhaal van ouderen, infantilisering,... Confrontatie met kwetsbaarheid maakt ons ethisch verantwoordelijk Ethiek wordt geboren uit kwetsbaarheid Paradoxale structuur van ethiek Ethisch moeten Dat niet kan worden afgedwongen Ethisch moeten is gebaseerd op vrije en geïnformeerde keuze

6 Wat is ethiek? Van ethische intuïtie naar ethische reflectie Ethische intuïtie: spontaan ethisch aanvoelen van wat goed is Een systematische kritische reflectie op het menselijk gedrag in het licht van menswaardigheid Kritische invraagstelling is kern van ethiek Ter ver-antwoord-ing geroepen worden als menselijke karakteristiek Van ethische reflectie naar ethisch gedrag

7 Twee soorten ethische problemen Ethisch geladen problemen Situaties die de waardigheid van de oudere onder druk zetten als gevolg van maatschappelijke, institutionele, interpersoonlijke factoren (vb. disengaged care, ouderen niet zien staan) Laten zich niet oplossen, vereisen ruime bewustmaking en procesmatige attitude- en cultuurverandering Ethische dilemmas Een langdurig conflict tussen twee of meer waarden (vb. levenseindebeslissingen, wilsonbekwaamheid, privacy, dwang) Interdisciplinaire, ethische reflectie is nodig

8 Ethiek op drie niveaus Individueel niveau: de hulpverleners Meso niveau: het woonzorgcentrum Macro niveau: de maatschappij

9 Individueel niveau: de hulpverleners De persoon van de hulpverlener en de zorgrelatie als instrumenten om goede zorg te verlenen Permanente kritische en creatieve zoektocht naar wat het beste zorgantwoord is voor de kwetsbare situatie waarin de bewoner zich bevindt

10 Individueel niveau: de hulpverleners Moeilijkheden Sterke context-afhankelijkheid van ethisch denken Conventioneel niveau van ethisch denken Te weinig deskundigheid (vb. zoeken van alternatieven, creativiteit) Te weinig tijd (ethische reflectie als aparte, niet-geïntegreerde activiteit) Complexiteit van ethische problemen (geen juist/fout antwoord) Routinegedrag versus kritische invraagstelling Onvoldoende communicatievaardigheden voor interpretatieve dialoog Plaats van emoties Moral distress, eeltvorming, burnout, verlaten van beroep Hulpverlener als slachtoffer van omstandigheden

11 Individueel niveau: de hulpverleners Mogelijkheden Post-conventioneel denken Skilled companion moral agency reflective practitioner Combinatie van deskundigheid (kritisch denken) en zorgzame houdingen Geraakt worden door situaties van kwetsbaarheid Aandacht voor het particuliere (geen veralgemeningen, routines,...) Cultiveren van intellectuele, emotionele en communicatieve vaardigheden Verantwoordelijkheidsgevoel Reflectievragen Wat is goede zorg voor mij en voor ons team? Kan ik/ons team goede zorg verlenen? Ondersteunende en hinderende factoren? Welke zijn verbetermogelijkheden? In welke zin kunnen Sociaal Ondersteunende Robots een positieve bijdrage leveren tot ethisch goede zorg?

12 Meso niveau: het woonzorgcentrum Hulpverlener- bewoner relatie is ingebed in institutionele context Waardigheidsbevorderende zorg is meestal niet alleen resultaat van solitaire act, maar wel van gezamenlijke, interdisciplinaire inzet Waardigheidsbevorderende zorg vereist dynamische ethische infrastructuur Informeel: huiscultuur, morele identiteit, geïntegreerde aandacht voor ethiek,... Formeel: moreel beraad, commissie voor ethiek, missie, ethische adviezen, ethische vorming

13 Meso niveau: het woonzorgcentrum Moeilijkheden Ethiek van mooie woorden Leidt ethiek tot betere zorg? Afzondering van ethiek versus geïntegreerde reflectie Snelle en trage ethiek Reductionistisch discours en evaluaties Juridisch, economisch, medisch,... Vertrouwen en risico (cfr. scharrelruimte voor medewerkers) versus wantrouwen en controle (proceduralisme) Zwijgzaamheid versus bespreekbaarheid Balans tussen eenheid en verscheidenheid in het ethisch verhaal

14 Meso niveau: het woonzorgcentrum Mogelijkheden Waardegedreven WZC: morele gemeenschap van mensen die gericht is op het realiseren van steeds meer menswaardigheid (personalistisch perspectief) Beleid creëert contexten en structuren die menswaardige zorg verlenen mogelijk maakt Positieve interne en externe beeldvorming: bewoners en medewerkers worden als mens benaderd Op alle niveaus dialoog en reflectie over centrale waarden en normen stimuleren: wat verstaan wij onder goede zorg? Gastvrijheid: toegankelijkheid voor bezoekers, vriendelijkheid Betaalbaarheid: transparante facturatie Solidariteit: verbondenheid, collegialiteit Appelerende en lerende gemeenschap

15 Meso niveau: het woonzorgcentrum Reflectievragen Is onze missie duidelijk en richtinggevend? Is er tijd voor ethische reflectie? Is er voldoende ruimte voor ethische vorming? Zijn we aanspreekbaar voor ethisch gevoelige vragen? Is er aandacht voor ethische aspecten van beleid en bestuur? Laten we ons kritisch bevragen? Is er aandacht voor gewetensbezwaren van hulpverleners?

16 Macro niveau: de samenleving Maatschappelijke mentaliteit Is vergrijzing een probleem of een kans? Welke plaats heeft zorg verlenen en zorg ontvangen? Elkaar tot last zijn Financiering van ouderenzorg Regulering van levenseindezorg (vb. levensmoeheid)

17 Macro niveau: de samenleving Moeilijkheden Professionalisering (efficiëntie, output,...) Economisering (zorg als product, commercialisering, schaarste,...) Juridisering (zorgrelatie als contractrelatie, bioethische wetten,...) Secularisering (moeilijk om gedeeld waardenkader te vinden,...) Vergrijzing als probleem Lage waardering voor zorg

18 Macro niveau: de samenleving Mogelijkheden Reflectievragen Wat is onze maatschappelijke meerwaarde als WZC? Kunnen we alle zorgvragen aan? Wat als we dat niet kunnen? Hoe gaan we om met wachtlijsten? Hebben we aandacht voor maatschappelijke thema s (vb. armoede, milieu, gendergelijkheid, grensoverschrijdend gedrag) Welke bijdrage leveren we aan ethische reflectie op maatschappelijk niveau (vb. levensmoeheid, robots,...?

19 Besluit Geïntegreerde beweging: alle alle niveaus, in alle keuzes, in alles wat we doen Continu proces: beweging i.p.v. losse initiatieven Op maat van elk WZC Kritische en creatieve reflectie vanuit kernwaarden en normen Ambitieus (meer dan mooie woorden) en bescheiden (het goede ligt vaak in kleine dingen)

20 Literatuur Gastmans, C., Dierckx de Casterlé, B. Verpleegkundige excellentie: verpleegkunde tussen praktijk en ethiek. Elsevier Gezondheidszorg, Maarssen, Goethals, S., Gastmans, C., Dierckx de Casterlé, B. Nurses ethical reasoning and behaviour: a literature review. International Journal of Nursing Studies 47 (2010) Vanlaere, L., Gastmans, C. Zorg aan zet: ethisch omgaan met ouderen. Davidsfonds, Leuven, Zorgnet-Icuro. Waardegedreven ondernemen in de zorg (Advies 17). Brussel, 2015.