Teach Less, Learn More!

Transcriptie

1 Teach Less, Learn More! Studiereis naar Japan, de bakermat van Lesson Study Van 18 tot 25 november mocht ik van de HU op studiereis naar Japan, het land waar Lesson Study is ontstaan. In dit fascinerende land aan de andere kant van de wereld doet men al meer dan 100 jaar aan Lesson Study, een methodiek voor vakdidactisch teamleren: leren over het leren van je leerlingen door gezamenlijk lessen te ontwerpen en die stapsgewijs te verbeteren (zie voor meer info). Gedurende een week maakte ik deel uit van een reisgezelschap bestaande uit 16 collega s van verschillende universiteiten, hogescholen en VO- en MBO-scholen, allen actief op het gebied van Lesson Study. Tijdens deze reis leerde ik over hoe de Japanse docenten Lesson Study hebben vormgeven en hoe dit verschilt van de Nederlandse vertaling. Ik ben erachter gekomen dat wij zaken net even anders doen. In hoeverre is Lesson Study lost in translation? Of zou je kunnen zeggen dat Lesson Study geëvolueerd is? Ik denk dat laatste. Wij hebben het al aangepast aan onze cultuur. Toch kunnen we zeker nog een aantal zaken van hen leren. Het Lesson Study reisgezelschap

2 Ben je docent in Japan, dan is de kans groot dat je aan Lesson Study doet. Dit gegeven is in de rest van de wereld echter pas zo n jaar of 30 bekend geworden dankzij de TIMSS studie, een internationale vergelijkende studie naar wiskunde onderwijs (Stigler & Hiebert, 2009). Japanse leerlingen scoorden internationaal steevast zeer goed ten aanzien van wiskunde. Men is toen gaan kijken wat docenten in de klas doen, in Japan, Duitsland en de VS. Japanse docenten bleken niet alleen op een veel hoger niveau les te geven (weinig reproductie), ze bleken ook heel anders les te geven, namelijk onderwijzen door probleemoplossen. Japanse docenten gaven aan door Lesson Study te weten dat leerlingen zo het beste wiskunde leerden. Na publicatie van dit onderzoek verspreidde Lesson Study zich vervolgens over de wereld en wordt het nu beschouwd als de snelst groeiende vorm van professionele ontwikkeling in de wereld (Dudley, 2015). Bezoek aan scholen in Tokyo Om te zien hoe Lesson Study op Japanse scholen wordt uitgevoerd bezochten we twee basisscholen in de regio Tokyo. Beide lessen waren wiskundelessen waarin werd onderwezen door probleemoplossen. De leerlingen kregen een probleem voorgeschoteld en moesten dit zelfstandig oplossen met behulp van al eerder geleerde strategieën. Het probleem in de eerste les was het bepalen van de hoek van een onregelmatige vierhoek (quadrilateral). De docent legde kort uit wat het probleem was en liet vervolgens de leerlingen worstelen. Tijdens de les liep hij rond en gaf hier en daar hints. Na een tijdje pakte hij de les centraal en inventariseerde welke strategieën de leerlingen hadden toegepast. De eerste les over het vaststellen van hoeken van een ongelijkmatige vierhoek De gedachte achter dit onderwijs is dat je meer leert door minder te onderwijzen: teach less, learn more! Door deze aanpak neemt het probleemoplossende vermogen van leerlingen toe en kunnen ze met meer gemak nieuwe en zelfs onbekende problemen tackelen. Dat deze aanpak werkt blijkt uit internationaal vergelijkend onderzoek. Japanse leerlingen behandelen weliswaar minder onderwerpen die deel uitmaken van de PISA tests dan bijvoorbeeld Singapore of de VS, maar Japanse leerlingen scoren desondanks zeer hoog op deze test. De onderzoekslessen die we bijwoonden werden uiteraard in het Japans gegeven, dus waren voor ons in principe niet letterlijk te verstaan. Omdat we de lessen echter op deze eerste dag uitgebreid

3 hadden voorbesproken, en de lessen en de nabespreking bovendien simultaan werden vertaald konden we goed volgen wat er gebeurde. Geleerde lessen Wat heeft de studiereis me aan inzichten opgeleverd? Hoewel de didactiek die toegepast werd niet wereldschokkend revolutionair was (redelijk docentgestuurd, weinig differentiatie in de les, geen ICT-gebruik, en ook in Nederland is meer aandacht voor onderwijs door middel van probleemoplossen), was het wel indrukwekkend te zien dat basisschoolleerlingen zo zelfstandig aan de slag gingen met voor die leeftijd behoorlijk pittige wiskunde. Lesson Study zit in de vezels van de schoolcultuur Wat veel indruk maakte was de schoolbrede aanpak met Lesson Study. Alle docenten en de schoolleiders waren aanwezig bij de onderzoeksles. Deze scholen hebben eens in de maand een middag waarop één van de Lesson Study groepen een onderzoeksles uitvoert. Eén klas blijft hiervoor op school, de andere leerlingen krijgen vrij en gaan naar huis of naar de naschoolse opvang. Een docent van het Lesson Study team voert de les uit en alle andere docenten (circa 25) zijn aanwezig om de les te observeren. De les wordt vervolgens nabesproken door alle docenten. Hierbij zijn ook schoolleiders aanwezig en een docent van de Universiteit. Het is indrukwekkend om te zien hoe Lesson Study in de vezels zit van de schoolcultuur. Het wordt niet gezien als een eenmalig event, zoals het soms helaas nog wel gezien wordt door docenten en schoolleiders in Nederland. In Japan ben je docent en dus doe je aan Lesson Study. Eens in de zoveel tijd ben jij de docent die uitvoert, maar ook als anderen uitvoeren ben je er bij en leer je. Het helpt hierbij natuurlijk dat Japan een collectivistische cultuur is waarbij wij voor ik gaat (Hofstede, Minkov, & Hofstede, 2016). Onderwijs is dan geen individuele aangelegenheid, zoals in Nederland op veel scholen wel het geval is, maar een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Ook is het deel van de Japanse cultuur om te streven naar perfectie. Dit is terug te zien in onder meer de positie van het ambacht in Japan en in bijvoorbeeld het Japanse theeritueel. Interessante verschillen tussen Lesson Study in Japan en in Nederland Ik krijg wel vaker de vraag of iets dat in de Japanse cultuur is ontstaan wel kan werken in Nederland. Het is zeker niet een gegeven dat je iets zomaar van de ene context kan overplanten in een andere.

4 Door de authentieke Japanse Lesson Study mee te maken, heb ik kunnen vaststellen dat de Lesson Study die wij hier doen zich al heeft ontwikkeld en al deels aangepast is aan onze cultuur. Lesson Study heeft al een reis gemaakt over de wereld (via de Verenigde Staten en Engeland) voordat het bij ons begon, en een aantal zaken doen wij al heel anders dan in Japan. Een paar in het oog springende verschillen zijn 1) het gebruik van case-leerlingen en onderzoeksmethodes (observatie en interview), en 2) de wijze waarop de nabespreking verloopt. In Japan liepen alle docenten tijdens het zelfstandig werken kriskras door de leerlingen. Een systeem viel hier niet in te ontdekken. Er was geen taakverdeling afgesproken wie op wie zou letten. Ook waren er geen onderzoeksinstrumenten ontwikkeld (geen observatieformulieren) en werden na afloop van de les geen leerlingen geïnterviewd. Deze elementen worden in de Nederlandse context wel toegepast. Wij kiezen weloverwogen zogenaamde case-leerlingen. Leerlingen die een groep leerlingen representeren op grond van bijvoorbeeld capaciteit of motivatie. Er worden voorspellingen gedaan, hypothesen, over hoe deze leerlingen op de les reageren en welke vragen ze zullen stellen. Vervolgens wordt door middel van gerichte observatie en interview gecheckt of deze voorspellingen kloppen. Het werken met case-leerlingen draagt naar mijn idee bij aan een systematischer aanpak. Door af te bakenen zie je juist meer. Docenten lopen tijdens zelfstandig werken kris kras door de klas. De nabespreking verliep ook veel formeler dan die in Nederland zou verlopen. Er werd op een getrapte manier nabesproken. De docenten bespraken de les eerst in kleinere groepen na en noteerden feedback in vier categorieën (vragen, aanbevelingen, complimenten en anders). Deze feedback werd vervolgens plenair besproken waarbij de docent zelf eerst reflecteerde op de les. Ik

5 kan me voorstellen dat deze getrapte manier van nabespreken het gemakkelijker maakt om kritisch te zijn op het lesontwerp en het lesgeven zelf. In Japans is gezichtsverlies iets dat ten alle tijden vermeden moet worden, dus rechtstreeks kritische feedback geven is lastig. Door het op deze manier vorm te geven is het niet het individu dat kritisch is, maar de groep. De universitaire docent gaf na de gehele nabespreking een slotcommentaar van ongeveer 45 minuten waarin hij gegevens gebruikt die hij tijdens de onderzoeksles had verzameld. Dat commentaar produceerde hij ter plekke, tijdens de nabespreking door de docenten. Volgens dr. Takahashi speelt de Universitaire docent in Japanse Lesson Study een zeer belangrijke rol als knowledgable other. Zijn slotcommentaar geeft echt diepgang aan het leren. Ik vind het moeilijk voorstelbaar dat dit in de Nederlandse context zou werken. Een professor die aan het eind van de Lesson Study nog eens een nabrander geeft en zegt wat er allemaal wel of niet goed is aan de onderzoeksles. Dat zouden Nederlandse docenten denk ik niet erg waarderen. Hoewel ik de opvatting deel dat kwalitatief goede input van groot belang is in Lesson Studies, denk ik dat je die input eerder in het proces zou moeten geven, bijvoorbeeld bij het bespreken van het lesontwerp voordat deze wordt gegeven. Het voelt flauw dit pas op het eind te doen. Ik vermoed dat dit te maken heeft met een belangrijk verschil tussen de Japanse en de Nederlandse cultuur. Japan is erg hiërarchisch, Nederland absoluut niet. WALS 2017, de Internationale Lesson Study conferentie in Nagoya Voor het tweede deel van de reis gingen we naar Nagoya, een grote industriestad, bekend van Toyota, aan de zuidkust van Japan, tussen Kyoto en Tokyo. Hier vond de WALS 2017 plaats ( WALS staat voor World Association of Lesson and learning Studies en

6 is een organisatie met leden van over de gehele wereld. Het programma van de driedaagse was goed gevuld met veel interessante keynotes, symposia en presentaties. Helaas was het Engels van veel bijdragen uit Azië moeilijk te verstaan, waardoor de kwaliteit niet altijd op waarde geschat kon worden. Nederlands was bijzonder sterk vertegenwoordigd met de VU, UTwente, de RUG, Windesheim, de HvA en de HU. De bijdragen vanuit andere landen, onder meer Singapore, VS en Zweden, bevatten punten die erg herkenbaar waren. Kwesties als de beperkte tijd, hoge werkdruk van docenten en de schaarste van vakdidactische expertise werden vaak genoemd. In mijn eigen presentatie sloot ik precies aan op deze knelpunten. Samen met Theo van den Bogaart en Stan van Ginkel hadden we een presentatie ingediend over Blended Lesson Studies, over de pilot die we in het schooljaar hebben uitgevoerd. Deze presentatie is hier terug te vinden: De WALS 2019 komt naar Nederland LessonStudyNL heeft met succes een bid uitgebracht voor de internationale conferentie in Deze zal in Amsterdam plaats vinden. Uiteraard gaan we vanuit de HU zorgen voor een flinke delegatie en een aantal mooie bijdragen. Je kan de ontwikkelingen volgen via Maar eerst kunnen we ons verheugen op de nationale Lesson Study conferentie op 8 mei Hiervoor kun je tot 15 januari 2018 bijdragen indienen. Voor meer informatie ga naar Referenties Dudley, P. (2015). How lesson study works and why it creates excellent learning and teaching in dudley. Lesson Study: Professional Learning for our Time, London, Rutledge,, Hofstede, G. J., Minkov, M., & Hofstede, G. (2016). Allemaal andersdenkenden: Omgaan met cultuurverschillen Business Contact. Stigler, J. W., & Hiebert, J. (2009). The teaching gap: Best ideas from the world's teachers for improving education in the classroom. Simon and Schuster.