aandrijftechniek Aandrijven - Besturen - Toepassen nr. 9 November 2014

Transcriptie

1 Aandrijven - Besturen - Toepassen nr. 9 November 2014 aandrijftechniek ELEKTRISCH Attractiebouwer KMG heeft frequentieregelaars gecombineerd met supercondensatoren (supercaps) om zowel sensatie als energiebesparing bij kermisattracties te realiseren ELEKTRISCH Sleephopperzuiger Fairway werd na een aanvaring volledig gerenoveerd. Voor de levering van meer dan 125 nieuwe elektromotoren koos Boskalis voor Kolmer Elektromotoren BESTURINGEN Een van de nauwkeurigste machinebesturingen is de NYCe De ontwikkeling hiervan gebeurt alweer de nodige jaren onder de regie van Bosch Rexroth. De stand van zaken

2 krachtige beweging Ontwikkeling en productie van hydraulische componenten scan met layar en ontvang de gratis usb-stick brevini fluid power benelux brengt u verder Wereldwijd hebben onze innovatieve en betrouwbare hydraulische systemen hun sporen verdiend. Of het nu gaat om losse componenten, complete custom made hydraulische systemen of turnkey projecten, onze oplossingen worden breed toegepast in diverse sectoren als de offshore, industrie, landbouw en recycling. Zo maken we traploze bediening en feilloze aandrijving van (specialistische) machines en installaties mogelijk. bfp.benelux@brevini.com / T +31 (0) / INTERACTIEVE PRINT Download de gratis Layar app Scan de pagina met Layar Ontdek de extra digitale content

3 Aandrijven - Besturen - Toepassen NOVEMBER 2014 nr. 9 aandrijftechniek INHOUD 10 ELEKTRISCH 14 ELEKTRISCH 22 BESTURINGEN 04 NIEUWS Sioux en CCM bundelen krachten Supply Partners in 2015 weer naar Hannover 06 TECHNISCH NIEUWS Sensornetwerk helpt bij bewaking van windturbines Aandrijving voor zware pers 10 ELEKTRISCH Attractiebouwer KMG heeft frequentieregelaars gecombineerd met supercondensatoren om zowel sensatie als energiebesparing bij kermisattracties te realiseren. 14 ELEKTRISCH Voor de levering van meer dan 125 nieuwe elektromotoren voor de gerenoveerde sleephopperzuiger Fairway koos Boskalis voor Kolmer Elektromotoren. 17 ELEKTRISCH WEG breidt zijn aanbod van industriële standaardmotoren flink uit. 18 SENSOREN De wereldwijde omzetstijging van Turck valt dit jaar iets hoger uit dan de 5 procent van 2013 en hiermee zal de omzet voor 2014 uitkomen op ongeveer 470 miljoen euro 21 BESTURINGEN Indu-Sol biedt voor de bewaking van Profinet- en ethernetnetwerken een slimme gecombineerde oplossing voor diagnose en topologie. 22 BESTURINGEN De ontwikkeling van de NYCe 4000 gebeurt alweer de nodige jaren onder de regie van Bosch Rexroth. AandrijfTechniek liet zich over de stand van zaken bijpraten door Ad Scheepers. 26 BESTURINGEN Met een omzetgroei van meer dan 13 procent ten opzichte van 2013 komt de concernomzet van B&R dit jaar op 535 miljoen euro. 28 MECHANISCH Green Turbine brengt samen met AE Magnetics een kleine stoomturbine met geïntegreerde generator op de markt. In september kwam het bedrijf met een tweede type, dit keer met een vermogen van 15 kw. 30 MECHANISCH Rodriguez moet het hebben van kleinere series speciale lagers en lagermodules. AandrijfTechniek nam een kijkje op de hoofdvestiging in Eschweiler bij Aken. 34 HYDRAULISCH Sauer Bibus fabriceert, engineert, levert, repareert, reviseert en modificeert hydraulische componenten en aanverwante producten voor zowel de industrie als voor mobiele toepassingen. 38 PNEUMATISCH Om Smart Industry te kunnen realiseren, is een open communicatiestructuur noodzakelijk waarmee producten van verschillende fabrikanten probleemloos met elkaar kunnen communiceren. OP DE VOORPAGINA Als u naar de naam van een bekende lagerfabrikant wordt gevraagd, zal Rodriguez waarschijnlijk niet als eerste bij u opkomen. Wij moeten het ook niet hebben van grote aantallen standaard lagers, maar van kleinere series speciale lagers en lagermodules. Rodriguez GmbH Ernst-Abbe-Strasse 20 D Eschweiler Tel.: (+49) VAKBEURS Met een nagenoeg volledig bezet beurscomplex is SPS IPC Drives de grootste Europese beurs op het gebied van elektrische automatisering. 41 TOYS FOR BOYS De Kingfisher is een op afstand bestuurbaar en draagbaar vaartuigje dat geschikt is voor gebruik in zoet water. 42 PRODUCTNIEUWS Noviteiten van deze maand. 46 SERVICE Agenda en colofon. november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 3

4 Sioux en CCM bundelen krachten Wat zoekt ú op een beurs? Ik kan het ook niet helpen, maar het najaar is in onze sector nu eenmaal het beurs- en congresseizoen. Als deze AandrijfTechniek bij u in de bus valt, zijn de Precisiebeurs en Het Hydrauliek Symposium net achter de rug en zijn WOTS, Energie en Offshore Energy al weer iets meer voltooid verleden tijd. Beurzen, symposia en themadagen kosten mij veel tijd, maar die heb ik er graag voor over. In deze tijd van Industrie 4.0, Web 2.0, sociale media et cetera gebeurt het redactiewerk veel te veel achter het bureau. Net zoals te veel ontwerpers en constructeurs alleen maar achter hun CAD-station zitten. Een vakbeurs of symposium is een ideale gelegenheid om de techniek van dichtbij te bekijken, bij te praten met relaties en de ogen de kost te geven. Vaak kom ik op een beurs of seminar een bedrijf, product of toepassing tegen die ik nog niet kende. Misschien omdat ik veel te veel binnen zit Maar het rommelt een beetje. Ik heb aardig wat tevreden exposanten??? van WOTS en Offshore Energy gesproken, maar hoorde toch ook de nodige kritiek. De (eerste) WOTS was misschien niet perfect en verdient qua formule wellicht bijschaving, maar niemand zit te wachten op een tweede Industrial Automation & Drives (weet u het nog, in 2012?). Maar wat mij het meest opviel, is dat sommige exposanten het beursprogramma in Utrecht veel te breed vonden: verpakkingsmachines, procesapparatuur, laboratoriummaterialen, printplaten, aandrijvingen Daar zit een kern van waarheid in, maar vijf hallen alleen maar aandrijftechniek is niet meer van deze tijd. In dit hele verhaal mis ik eigenlijk de inbreng van u als bezoeker. Waarom gaat u (of niet) naar een beurs? Wat verwacht u daar? Alleen componenten, of ook applicaties en lezingen? Heeft of maakt u er tijd voor? Uw mening mag u sturen naar Sioux en CCM bundelen hun complementaire krachten en vormen hiermee het grootste onafhankelijke technische systeemhuis van de Benelux. Waar CCM een krachtige speler is op het gebied van mechatronische systemen, is Sioux dat in het domein van embedded systemen. Samen worden ze een technologiepartner met meer dan vierhonderd multidisciplinaire ingenieurs. CCM wordt opgenomen in de Sioux Group. Gezamenlijk kunnen beide bedrijven het gehele palet van technologie consultancy tot en met complete productontwikkeling, productie en life cycle management aanbieden aan klanten. Door de krachtenbundeling ontstaat een complete aanbieder voor ontwikkeling van complete hightech producten en -systemen waarbij software een steeds belangrijker onderdeel vormt. Door het samengaan kunnen Sioux en CCM hun positie in de hightechindustrie strategisch versterken en hierdoor ook interessanter werk aan hun medewerkers bieden. Met de bundeling wordt de integrale afstemming van mechanica, optica, fysica, dynamica, elektronica, wiskunde en software tijdens het productcreatieproces geoptimaliseerd. Kerncompetenties hierbij zijn onder meer precisietechnologie, (motion) control engineering, vacuümtechnologie en hybride aandrijvingen. Maar ook machinebesturing, beeldverwerking, gebruikersinteractie, remote services en mobile apps behoren tot de specialiteiten van de nieuwe combinatie. De nieuwe combinatie richt zich op een breed scala van industrieën: life science & gezondheid, halfgeleider, agro & food, automotive, beeldverwerking, consumentenelektronica, telecommunicatie, machinebouw, verkeer, transport en infrastructuur. Sioux heeft ook de spin-off bedrijven van CCM overgenomen. LumiByte maakt de MuScan, een apparaat om snel en automatisch bacteriën zoals salmonella, legionella en MRSA te kunnen detecteren. MediSpirit maakt de Whistler, een longfunctietester om bijvoorbeeld comfortabel en nauwkeurig astma te kunnen detecteren bij zowel baby s, kinderen als volwassenen. Inl.: Sioux Group BV, tel.: (040) , Sioux en CCM gaan samen verder als ontwikkelings- en productiepartner voor tal van industrietakken (foto: Sioux) Ad Spijkers redactie.aandrijftechniek@eisma.nl 4 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

5 Nieuws Supply Partners in 2015 weer naar Hannover Tijdens de Hannover Messe 2015 (13 tot en met 17 april 2015 ) zal de Nederlandse toeleverende industrie zich presenteren in een paviljoen dat zelfs 50 procent groter is dan in Na de succesvolle deelname aan de Hannover Messe 2014 (Nederland was partnerland) is gebleken dat steeds meer ondernemers hun aanwezigheid op buitenlandse markten willen uitbreiden. De belangstelling voor beursdeelname hier groeit, merken initiatiefnemers Brainport Industries, Koninklijke Metaalunie, Mikrocentrum en Nevat. Inl.: Mikrocentrum, tel.: (040) , Nederland is in 2015 nog prominenter aanwezig op de Hannover Messe (foto: Benny Gudde) Innovatiepuls voor Vlaanderen In Vlaanderen is een strategisch onderzoekscentrum van start gegaan waarin Vlaamse onderzoekscentra en universiteiten hun krachten bundelen. Ze gaan samen met technologiebedrijven uit de maakindustrie werken aan niet bedrijfsgebonden onderzoek en innovatie. Een zestigtal bedrijven heeft toegezegd deel te nemen aan één of meerdere onderzoeksprogramma s. In eerste instantie mikken de Belgen op toepassingen voor de voertuigen, machines en fabrieken. Flanders Make heeft vestigingen in Lommel, Diepenbeek en Leuven en bij de vijf Vlaamse universiteiten. Inl.: Flanders Make, tel.: (+32) , Bendoo Box leert jeugd programmeren Omdat programmeren en computertechniek in de toekomst steeds belangrijker worden, heeft Reshift Digital een doe-het-zelfdoos voor jongeren op de markt gebracht. Met de Bendoo Box kunnen ze spelenderwijs aan de slag met het bouwen van computers, robots, websites, apps en andere digitale experimenten. De Bendoo Box is een soort Meccano of Knex versie 2.0. In de doos zit de nieuwste B+ versie van de Raspberry Pi, leermateriaal, kabels, een draadloos toetsenbord met touchpad, USB-aansluiting en andere benodigdheden. Inl.: Reshift Digital, tel.: (023) , Met de Bendoo Box kunnen kinderen spelenderwijs aan de slag met digitale techniek (foto: Reshift Digital) Kort nieuws 4De afdeling Railbouwkunde van TU Delft start deze maand met een deeltijdstudie in Rail Engineering. De studie is gericht op professionals in de branche die zich in kennis willen versterken en biedt ook aan zij-instromers de mogelijkheid zich te kwalificeren voor technische vacatures in de railsector (foto: NS). 4Vanderlande Industries heeft het Duitse Smatec overgenomen. Daarmee breidt de onderneming uit Veghel haar productportfolio uit en ontstaat een kenniscentrum voor het ontwikkelen van nieuwe producten in de belangrijkste groeimarkten. Smatec is gespecialiseerd in het ontwikkelen van technologie en concepten voor magazijnautomatisering. 4 In oktober vierde Helvoet Rubber & Plastic Technologies zijn 75- jarig bestaan. Het assortiment van de oorspronkelijke Nieuw Hellevoetsche Rubberfabriek bestond uit zolen en hakken voor schoenen en rubber tennisballen. Tegenwoordig behoren ook LSR, 2K spuitgieten, thermoharder precisiespuitgieten en hoogvolume assemblage tot de competenties. 4VSE Industrial Automation is al bijna veertig jaar actief als aandrijfspecialist en levert besturingen voor machines en productielijnen. Het bedrijf is wereldwijd als eerste Siemens Solution Partner gecertificeerd als motion control specialist. Ook is het bedrijf Motion Performance Partner geworden van Lenze. 4 STM Sensor Technologie München is overgenomen door de Balluff groep. Beide bedrijven zijn al geruime tijd technologische ontwikkelingspartners op het gebied van fotoelektrische sensoren. Door de integratie van STM zal de positie van Balluff versterkt worden op het gebied van miniaturisatie van sensoren in de industriële automatisering. 4 RS Components heeft via de online-community een themakanaal opgezet voor het Internet of Things (IoT). Hier zijn hulpmiddelen en tools voor softwaredesign beschikbaar voor rapid prototyping en productontwikkeling. De IoT-pagina is te vinden via de knop Design Centres en bevat de nieuwste blogs en een reeks artikelen van partners, leden van de DesignSpark-community en experts in de branche. november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 5

6 Sensornetwerk helpt bij bewaking van windturbines onderzoekers van het Fraunhofer-Institut für betriebsfestigkeit und Systemzuverlässigkeit (LbF) in Darmstadt hebben een windturbine en haar trillingsgedrag onder de loep genomen. Ze ontwikkelden een sensornetwerk, waarvan de gegevens kunnen dienen als ingang voor de bewaking van de constructie. Door intelligentie onder te brengen in een sensornode kan het dataverkeer over een bussysteem lopen (foto s: Fraunhofer LBF) Door gebruik te maken van sensornodes kan de bekabeling worden beperkt en is ook montage achteraf mogelijk Er wordt steeds meer windenergie opgewekt, waardoor zowel het aantal als de grootte van windturbines snel toeneemt. Deze systemen werken autonoom, zijn onderhevig aan trillingen en worden sterk belast door omgevingsinvloeden. Daarom moeten turbinebouwers bij het ontwerp terdege rekening houden met het trillingsgedrag van deze systemen. Bovendien is het cruciaal om de condities van windturbines permanent in het oog te houden. Waar installaties niet continu kunnen worden bewaakt middels inspecties is een gedegen conditiebewaking vereist. Dit geldt vooral voor offshore-windturbines. Voor de aandrijflijn van de installatie zijn intussen op commerciële schaal systemen beschikbaar, maar de bewaking van de rotorbladen en de constructie zijn nog steeds onderwerp van onderzoek en ontwikkeling. Experimentele analyses van zulke grote constructies vergen veel ervaring en de juiste apparatuur. Daarom behoren ze bij de fabrikanten van windturbines en rotorbladen niet tot de kernactiviteiten. Fraunhofer-LBF is gespecialiseerd in de ontwikkeling van methoden en hulpmiddelen voor conditiebewaking. Samen met Swift Gesellschaft für Messwerterfassungssysteme mbh in het nabijgelegen Reinheim ontwikkelden de onderzoekers een netwerk van intelligente sensornodes, die autonoom de modale parameters (eigenfrequenties, dempingsverhoudingen, eigenfrequentievormen en dergelijke) van de toren van een windturbine bepalen. De benadering van de bewaking van de constructie van de onderzoekers bestaat uit een data-acquisitienetwerk en een analysemethode. De achterliggende gedachte is een uitbreiding van het databestand op basis waarvan uitspraken over de conditie van de toren zijn te doen. Enerzijds kunnen de onderzoekers in dit project de tijdspanne van de database verbreden doordat ze gebruikmaken van langdurige autonome bewaking, in plaats van dat ze steekproefsgewijs data verzamelen. Anderzijds kunnen ze ook de reikwijdte van de testresultaten uitbreiden door meerdere modale parameters te combineren, in plaats van een afzonderlijke testresultaat te gebruiken. Sensoren op de toren Het doel van de onderzoekers was, met behulp van een sensornetwerk herhaaldelijk en autonoom modale parameters te bepalen. Deze moeten later worden gebruikt als ingangsvariabelen voor methoden om de constructie te bewaken. Om het ontwikkelde systeem ook voor montage achteraf interessant te maken, moest een gedecentraliseerde opbouw de hoeveelheid bedrading aanzienlijk verminderen. Als proefkonijn gebruikten de onderzoekers Lange Anna, een windturbine met een nominale capaciteit van 2 MW in het nabijgelegen Odenwald. De trillingen van de toren gaven de onderzoekers inzicht in de eigenfrequenties maar vooral in de eigentrillingsvormen. Daartoe installeerden ze een netwerk met vijf intelligente sensornodes die dankzij voorbewerking van de meetgegevens via een busstructuur - en daardoor met weinig bedrading - kunnen communiceren. De voorbewerking gebeurde met de Random Decrement methode. Aansluitend combineerden de onderzoekers de verzamelde data met parameters uit de omgeving en de procesparameters uit de besturing van de installatie. Vervolgens schatten ze met tijdensintervallen van tien minuten intervallen van de genoemde modale parameters met methoden uit de operationele modelanalyse. Deze gegevens kunnen later met verschillende methoden worden geëvalueerd op afwijkingen, bijvoorbeeld schades aan de toren. Momenteel zijn langetermijntesten gepland tot eind dit jaar. In de toekomst moet opnieuw een evaluatie van de meetresultaten in samenhang met de bedrijfs- en omgevingsparameters en de belasting op bijvoorbeeld de voet van de toren worden uitgevoerd. Ook moet de geschiktheid van andere analysemethoden worden onderzocht en daarmee moeten ook studies naar de bepaling van de modale demping worden gedaan. Inl.: Fraunhofer-LBF, tel.: (+49) , november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

7 Technisch nieuws Batterijtje van 1 MW Bij het Fraunhofer-Institut für Fabrikbetrieb und -automatisierung (IFF) in Magdeburg staat een van de grootste mobiele opslagsystemen van Duitsland. Bij de officiële presentatie koppelden de onderzoekers hun eigen onderzoekgebouw volledig los van het elektriciteitsnet. In het ideale geval komt elektrische energie uit regeneratieve bronnen. Maar als windturbines en zonnecellen onvoldoende energie leveren, moeten conventionele elektriciteitscentrales bijspringen. Krachtige energieopslagsystemen kunnen een oplossing zijn: ze slaan overtollige energie uit regeneratieve bronnen op en geven deze bij spanningsschommelingen terug aan het net. De batterijopslag met een vermogen van 1 MW is afkomstig van het Zuid-Koreaanse SK Innovation, dat partner is van het instituut op het gebied van batterijonderzoek. De batterij (circa 5000 lithium-ion batterijcellen in een container) heeft een capaciteit van 0,5 MW uur en kan het onderzoeksinstituut vijf uur lang van energie voorzien. Behalve als autonome energiebron kan de batterij ook functioneren om kleine spanningsschommelingen in het regionale net op te vangen of om piekbelastingen te compenseren en zodoende het beheer van de belasting te optimaliseren. De energieopslagsystemen bij het Fraunhofer-IFF in Magdeburg (foto: Fraunhofer IFF/Viktoria Kühne) Momenteel werken de onderzoekers aan de beste manieren voor de integratie en aan de vraag, hoe de megabatterijen economisch en technisch het meest efficiënt kunnen worden gebruikt. Het doel is, om de vermogenscapaciteit en besturingstechniek van toekomstige netwerken zodanig in te richten, dat ze flexibel kunnen reageren op knelpunten en uitval en 24 uur per dag dezelfde hoge netkwaliteit bieden. Inl.: Fraunhofer-IFF, tel.: (+49) , Krachtige piëzohydraulische actuator Onderzoekers van Siemens hebben een kleine, maar krachtige piëzohydraulische actuator ontwikkeld. Deze is ongeveer 90 mm lang, maar kan een kracht uitoefenen van meer dan 150 N (15 kgf). De actuatoren kunnen dienen voor het bewegen van ventielen of kleppen. Het ontwerp combineert piëzomechanica met hydrauliek. Een elektrische spanning zorgt voor een kleine uitzetting van een piëzokristal en een intern hydraulisch systeem van 6 mm 3 zet deze kleine beweging om in een slag van 20 mm. Alle hydraulische olie zit in het systeem dat alleen een elektrische spanning nodig heeft maar geen toevoer van vloeistof. Het ingekapselde hydraulische systeem bestaat uit drie aan elkaar gekoppelde metalen balgen, die in axiale richting kunnen uitzetten en met terugslagventielen met elkaar zijn verbonden. Wordt het piëzokristal aangestuurd, dan zet de middelste kamer uit, levert daar druk en opent daarmee het ventiel in de volgende kamer, waar een aandrijfstang aan de voorzijde zit. De instromende olie zorgt voor geringe uitzetting van de balg, waardoor de aandrijfstang naar buiten beweegt. De ontwikkelaars sturen het piëzokristal aan met een hoogfrequente zaagtandspanning, waardoor de snelle kleine uitzettingen worden opgeteld tot de gelijkvormige beweging van de aandrijf- Siemens ontwikkelde een compacte maar krachtige piëzohydraulische actuator (foto: Siemens) stang. Als men de omgekeerde spanningsvorm aansluit, draait de pomprichting om en daardoor ook de beweging. Bovendien houdt de actuator een eenmaal ingestelde slag stabiel vast. De ontwikkelaars zien toepassingsmogelijkheden in de robotica, de bediening van vleugelflaps van vliegtuigen, de medische- en cleanroom-techniek. Inl.: Siemens Nederland NV, tel.: (070) , november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 7

8 Technisch nieuws Aandrijving voor zware pers In opdracht van een Belgische machinefabriek heeft Hydrauvision Systems de aandrijving en besturing van een zware hydraulische pers ontwikkeld. De pers wordt gebruikt om natte vezelcementplaten te ontwateren en is bedoeld voor een fabrikant van onder meer dak- en gevelplaten. De hydraulische pers bestaat uit een juk met zes cilinders. Zodra de perslading in de pers staat, zorgen vier ijlgangcilinders ervoor dat het onderblok met de gehele lading, inclusief de onderliggende perscilinders, tegen het bovenblok van de pers wordt getrokken. Tijdens deze ijlgang worden de zes perscilinders uitgetrokken, waardoor een onderdruk kan ontstaan. Dit stelde speciale eisen aan de afdichting. De pers is voorzien van een synchronisatiesysteem met vier sensoren met een nauwkeurigheid van 5 µm, die de positie van het onderblok meten. De besturing van de pers wordt uitgevoerd in een PLC-systeem, dat de signalen van de positiesensoren honderd keer per seconde uitleest en verwerkt. Zowel de vier ijlgangcilinders als de zes perscilinders hebben een eigen servoklep die onafhankelijk van elkaar door de PLC worden aangestuurd, waarmee nauwkeurig de positie van de cilinders wordt geregeld. Hierdoor wordt het onderblok van de pers tijdens de ijlgang en de persslag vlak gehouden met een maximale afwijking van 1 mm tussen de hoeken van het onderblok. Na stil- De perscilinders hebben een maximale werkdruk van 350 bar, wat overeenkomt met een totale perskracht tot ton. stand van het onderblok wordt de afwijking weggeregeld tot een waarde kleiner dan 0,2 mm. Inl.: Hydrauvision Systems, tel.: (0117) , Smeerolie scheepsmotor kan veel langer mee Om de standtijd van de smeerolie te verlengen, heeft een aantal binnenvaartschepen twee jaar lang de smeerolie van de motoren en tandwielkasten voorzien van een additive van Archoil. Onafhankelijke olieanalyses laten zien dat de standaard smeerolie na 1600 uur nog altijd ruim aan de nodige waarden voldoet. Archoil AR9100 is onder meer toegepast op de duwboot Zebulon (foto: NanoXL Nanogroep) De smeerolie van het type Archoil AR9100 is twee jaar lang op verschillende typen scheepsmotoren gebruikt. Na de voorgeschreven 500 draaiuren zijn olie en filters afgetapt en ververst en is Archoil AR9100 toegevoegd aan de olie. De afgetapte olie is geanalyseerd. Na 500 uur is de ververste olie opnieuw geanalyseerd zodat een eerste vergelijk ontstaat tussen onbehandelde en behandelde smeerolie. Op basis van de resultaten van de smeeroliemonsters en op basis van de motor of transmissiebelasting werd een eerstvolgend moment voor monstername bepaald. Vervolgens is na elke 250 of 500 uur de olie bemonsterd om de smeeroliekwaliteit te kunnen blijven bepalen. Het gebruikte additief is een nano cubic boron nitride (cbn) toepassing, waarbij een wrijving verlagende stof via de olie naar het metaal wordt gebracht. Nano cbn bindt zich chemisch met het metaaloppervlak, in tegenstelling tot conventionele smeermiddelen die een mechanisch houdende film vormen. De gebonden nanolaag voorkomt metaal-op-metaalcontact en vermindert de wrijvingscoëfficiënt van metaaloppervlakken tot onder 0,037, waardoor wrijving en slijtage minimaal zijn. De toevoeging kan worden gebruikt in alle typen motoren, tandwielkasten, reductoren en hydraulische systemen. Inl.: NanoXL Nanogroep, tel.: (0517) , november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

9 HOLLAND-HYDRAULICS.NL Every hour Hydraulic power a Distance ahead Photoelectrics by Pepperl+Fuchs HYDRAULISCHE SYSTEMEN AGGREGATENBOUW ACTUATORS TURNKEY PROJECTEN SERVICE EN ONDERHOUD IMPORTEURSCHAPPEN EN COMPONENTEN ZWENKAANDRIJVING RVS-CILINDERS STROOMDELERS Holland Hydraulics biedt een complete dienstverlening met engineering, toonaangevende componenten, een eigen productiewerkplaats, installatie, onderhoud en 24/7 service. WORLD-WIDE INDUSTRIAL HYDRAULICS INDUSTRIËLE CILINDERS DRUKVERSTERKERS VDM28 Hoogwaardige technologie in een compact design Nauwkeurige afstandssensor voor een breed scala aan toepassingen PRT-meetmethode voor betrouwbare meetresultaten Hoge graad van immuniteit en bestendigheid tegen omgevingsinvloeden Geen wederzijdse interferentie Meer informatie over optische sensoren met meetfuncties op: BINNENHAVENSTRAAT 14, 7553 GJ HENGELO +31 (0) INFO@HOLLAND-HYDRAULICS.NL

10 Meer sensatie en minder energie dankzij supercaps [tekst] Ad Spijkers [foto s] Emerson Industrial Automation BV, Sliedrecht Kermisattracties zijn een beetje hybride: zowel stationair als mobiel. In tegenstelling tot stationaire en mobiele machines moeten ze de eindgebruiker (de kermisbezoeker) een zeker gevoel van sensatie geven. Tegelijkertijd gelden voor de exploitanten algemene criteria als veiligheid, betrouwbaarheid, beschikbaarheid en energieverbruik. Attractiebouwer KMG heeft frequentieregelaars gecombineerd met supercondensatoren (supercaps) om zowel sensatie als energiebesparing te realiseren. Met supercondensatoren kan de exploitant bij de start of tijdens de rit van de XLR8 kortstondig een extra hoge stroom naar de motoren sturen, zodat de bezoekers de sensatie van een extra (flinke!) versnelling ondergaan (foto: Godrie Spijkers hullygully.nl) KMG staat voor Kermis- en Machinebouw Gaasendam. De in Neede (Achterhoek) gevestigde onderneming ontwikkelt en bouwt attracties voor kermissen en kleine pretparken, in hoofdzaak voor de eerste categorie. KMG is eigendom van de familie Kroon, die al enkele generaties met kermisattracties door binnen- en buitenland trekt. Directeur/ eigenaar Albert Kroon weet dus precies wat het opbouwen, exploiteren en afbreken van kermisattracties inhoudt. Zijn vader bouwde in het stille winterseizoen als hobby sommige attracties zelf, als hij tijd had ook voor andere exploitanten. Bijna een kwart eeuw geleden werd een bedrijfspand in Neede betrokken en sindsdien exploiteert de familie niet alleen attracties, maar bouwt ze ook. In die bijna kwart eeuw zijn de kermiswereld en de attracties wel behoorlijk veranderd. Trends in de branche Kroon: Vroeger was een kermis echt seizoenswerk, van april, mei tot september. Buiten het seizoen werd er groot onderhoud gepleegd aan de installaties. Tegenwoordig zijn er winterkermissen, begint het kermisseizoen al in maart en gaat dat door tot eind oktober. Er is dus minder tijd voor groot onderhoud. Maar het publiek wil dat attracties groter, sneller en spectaculairder worden. Tegelijkertijd zijn de veiligheidseisen strenger geworden. De laatste jaren willen exploitanten ook het energieverbruik terugdringen, want de tarieven van gemeenten (voor de aansluiting) en de elektriciteitsmaatschappijen (voor het verbruik) gaan ook alsmaar omhoog. Kermiswereld is behoorlijk veranderd De elektrische aansluiting kan in de papieren lopen. Tot 125 A totaal elektrisch vermogen wordt in de kermiswereld gewerkt met CE-stekkers, daarboven met kabelogen wat per definitie betekent dat er een erkende installateur aan te pas moet komen. Bovenop de aansluitkosten (die per gemeente sterk kunnen verschillen) en eventuele installateurskosten komt dan nog de rekening van het energiebedrijf. Behalve een attractie heeft de exploitant personeel, transportmiddelen en dus brandstof nodig. Hoe minder hij van deze middelen nodig heeft, des te rendabeler de attractie. Kroon: Met deze factoren in het achterhoofd heeft KMG zich gespecialiseerd in zo transportabel mogelijke attracties. Een attractie moet met zo min mogelijk personeel in zo kort mogelijke tijd en liefst met boordmiddelen (een kraan op de trailer zelf) zijn op en af te bouwen. Dat realiseren wij door de aanhanger of trailer en de kraan te integreren in de attractie zelf. Al onze attracties kunnen zichzelf zonder hulpmiddelen van buitenaf (huurkraan) opbouwen en afbre november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

11 TECHNIEK Elektrisch den steeds geavanceerder. KMG probeert dat te ondervangen door storingsmeldingen in de bediening van de attracties in te bouwen. Bij bepaalde storingen kunnen wij op afstand (via de telefoon) assisteren bij het oplossen van storingen. Vaak gaat het om falende sensoren en verkeerde aansluitingen, maar sommige storingen (ondermeer kabelbreuk) zijn op afstand niet te onderkennen. Wij hebben wel eens remote diagnose overwogen en er zijn collega-fabrikanten die het hebben toegepast, maar in de praktijk blijkt dat soort technieken problematisch. ken. Dat maakt de attractie complexer en duurder in aanschaf, maar het scheelt de exploitant personeel en tijd en dat maakt onze attracties vaak economischer. Hoe zit het met de veiligheidswetgeving voor attracties? Kroon: KMG is wereldwijd actief. Globaal heb je met twee typen wetgeving te maken: de Europese (EN) en de Amerikaanse (ASTM). In grote lijnen zijn ze vergelijkbaar, maar deels spreken ze elkaar tegen. Wij werken vooral volgens de Europese richtlijnen en dan met name NEN Deze geldt specifiek voor attracties voor kermissen en kleine pretparken en verwijst onder meer naar de Machinerichtlijn en de Laagspanningsrichtlijn. Bij kermisattracties speelt een aantal facetten die we in de algemene machinebouw niet tegenkomen. Kroon: Volume en gewicht zijn spelbreker. Je bent qua ruimte beperkt tot 2,5 m bij 4 m bij maximaal 17,5 m en qua massa op maximaal 20 ton. Je probeert het aantal wagens zo beperkt mogelijk te houden, liefst op twee wagens, maar soms is meer noodzakelijk. Een exploitant moet dan óf meer trekkers en personeel hebben, óf vaker op en neer rijden. Kun je een attractie op één trailer of vrachtwagencombinatie kwijt, dan is de constructie complexer en duurder maar zijn de operationele kosten lager. Bouw en onderhoud Eenvoudige attracties worden veelal gebouwd in landen met lagere loonkosten. Van sommige attracties worden wereldwijd door alle attractiebouwers samen zo n duizend stuks gemaakt, van sommige wereldwijd maar één. Tot de eerste categorie behoort KMG s X Factory, een lange gondel waarop tot twintig personen naast elkaar plaats kunnen nemen. Deze gondel zit aan twee armen bevestigd die rond gaan draaien. Tot de tweede categorie behoort de Accelerate ofwel XLR8. Zo laag mogelijk geïnstalleerd vermogen KMG zit vooral in het spectaculaire segment dat vooral de jeugd van veertien tot 35 jaar aantrekt. De meeste attracties worden in enkelstuks of kleine series gemaakt. Van zijn meest verkochte attractie heeft KMG in tien jaar zo n vijftig exemplaren gebouwd. Alle attracties worden op bestelling gebouwd. Vanaf de order via de engineering, inkoop van materialen, bouw, beproeving en afmontage tot uitlevering zit ongeveer een jaar. Kermisattracties worden ettelijke keren per jaar opgebouwd, gebruikt, afgebroken en getransporteerd. Niet elke exploitant is even zuinig op zijn (dure) attractie en niet iedere exploitant gaat bij op- en afbouwen volgens fabrieksvoorschrift te werk. De attracties zullen dus wel onderhoudsgevoelig zijn, schat uw redactie. Kroon: Dat valt wel mee, ik zou eerder spreken van storingsgevoelig. Dat geldt dan voor zowel het mechanische als het elektrische deel. Omdat de attracties steeds complexer worden, kunnen ze ook steeds minder zelf oplossen. Met name de aansturing, elektronica en sensoren wor- Schematische weergave van de opbouw van de elektrische aandrijving P[W], U c [V*10) De vermogensbalans van de XLR8 van KMG Energieverbruik Ook bij kermisattracties wordt het energieverbruik steeds belangrijker. Met de opkomst van ledlampen is het aandeel van het licht in het stroomverbruik alleen maar afgenomen. Maar hoeveel lampen en geluidsboxen er op sommige attracties ook aanwezig zijn, de meeste energie gaat naar de aandrijvingen. Die zijn bepalend voor het piekvermogen (en dus aansluitvermogen) bij het starten van de attractie. Daar valt dus het meest te besparen. De motoren die KMG in zijn attracties inbouwt, variëren in vermogen van 1 kw tot 55 kw. Het geïnstalleerd vermogen is uiteraard afhankelijk van de attractie, maar ligt doorgaans tussen 38 kw en 150 kw. KMG was een van de eerste attractiebouwers die frequentieregelaars toepaste. 0 0,33 0,67 1,00 1,33 1,67 2,00 2,33 2,67 3,00 3,33 3,67 4,00 4,33 4,67 5,00 5,33 5,67 6,00 Tijd [s] Vermogensbalans P condensator [W] P boordnet [W] P motor [W] U c [V*10} 4 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 11

12 Zo transportabel mogelijke attracties ,33 0,67 1,00 1,33 1,67 2,00 2,33 2,67 3,00 3,33 3,67 4,00 4,33 4,67 5,00 5,33 5,67 6,00 Het spanningsverloop van de XLR8 in de tijd U condensator U dc De frequentieregelaars zijn ingebouwd in de attractie zelf, wat de nodige ruimte bespaart en het op- en afbouwen vergemakkelijkt Veel bouwers en exploitanten werkten destijds nog met hydrauliek of met gelijkstroomaandrijvingen. Hydrauliek gaf in de praktijk moeilijkheden met draaikoppelingen en doorvoeren, lekkage door veelvuldig aan- en afkoppelen en bijbehorende onderhoudskosten. Bovendien waren het complexe systemen. De nadelen van gelijkspanning waren de hoge aanloopstromen (dus hoog geïnstalleerd vermogen) en de hoge onderhoudskosten. De draaistroomtechniek begon voor KMG omstreeks 1995, toen men een attractie genaamd Move It wilde bouwen. KMG wilde geen hydrauliek meer toepassen, vond ook gelijkstroom te duur en onderhoudsgevoelig en had wel interesse in frequentieregeling. De technici legden links en rechts eisen en wensen neer en kwamen uiteindelijk terecht bij Control Techniques (inmiddels Emerson Industrial Automation). Kroon: Er waren ongetwijfeld meer regelaars die aan onze eisen voldeden, maar Control Techniques was het enige bedrijf dat een retourgarantie gaf. KMG was toen overigens een stuk kleiner dan nu. Sindsdien zijn we bij dit merk gebleven; een enkele zijsprong bleek minder goed uit te vallen. Kroon: Belangrijk voor ons is, dat ze in Sliedrecht met ons meedenken en desgewenst reken- en engineeringwerk voor hun rekening nemen. Even belangrijk is, dat ze wereldwijd aanwezig zijn en bij nacht en ontij vaak lokaal hulp kunnen bieden. Onze attracties staan over de gehele wereld en regelaars op kermissen sneuvelen ook laat op zaterdagavond. Control Techniques kan de betreffende exploitant niet altijd direct helpen, maar vaak wel op korte termijn. Dat is voor die exploitant heel belangrijk. Nog een voordeel is, dat de regelaars betrouwbaar zijn gebleken, veel functionaliteit kennen en dat de uitbreidingsmodules op nagenoeg alle modellen passen. Ofschoon veel attracties erg snel lijken te gaan, valt het qua de toerentallen van de hoofdassen meestal mee. Wel zijn de armen vaak groot en zwaar, zodat de vereiste draaimomenten hoog zijn. Vandaar dat bijna elke as nog is voorzien van een reductor. Kroon: We hebben de mogelijkheden van direct drive motoren en torquemotoren wel onderzocht, maar we hebben ze nooit toegepast. We hebben ooit één proef gedaan met een zestienpolige motor, maar die bleek qua massatraagheid helemaal niet bij de traagheid van de belasting te passen. Vandaar dat wij reductoren blijven gebruiken en we hebben daarmee eigenlijk nooit problemen gehad door de steeds wisselende snelheden, versnellingen en vertragingen. Terwijl ik toch moet zeggen: wat er technisch mogelijk is met componenten, doen we er ook mee! Net zoals bij de regelaars zijn we gestandaardiseerd op één merk motoren (Rotor) en reductoren (Brevini); ze werken naar behoren en we zijn er mee vertrouwd. Wilder maar niet groter Het publiek wil groter en wilder. Slechts weinig exploitanten kunnen zich een grote en spectaculaire attractie veroorloven. Veel exploitanten (vaak kleine familiebedrijfjes) kunnen dat niet betalen of financieren. KMG zocht daarom naar een wat wildere attractie die ook voor deze kleinere exploitanten betaalbaar zou zijn. De XLR8 (Accelerate) is ontstaan als een kleinere ronde molen die het publiek toch de ervaring van een grote versnelling moet bieden, zowel vanaf stilstand als tijdens de rit. Helaas bleek in de praktijk dat veel kermisgangers wel de sensatie zoeken maar de kleinere XLR8 voorbij liepen. Kroon: De publieke belangstelling is heel moeilijk te voorspellen. De belangstelling voor een attractie varieert per regio en zelfs van plaats tot plaats. Groot maakt voor het kermispubliek vaak meer indruk dan wild. Op kleine kermissen heeft een exploitant vaak te maken met herhaald bezoek en dan is een kleine attractie voor de exploitant nog rendabel. Maar op grote kermissen worden kleinere attracties pas na een paar dagen goed bezocht, 12 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

13 TECHNIEK Elektrisch voornamelijk dankzij mond-tot-mondreclame. Maar dan kan het voor de exploitant al niet meer rendabel zijn. Het publiek loopt de XLR8 voorbij. Dat is de belangrijkste reden dat er (tot op heden) maar één van is gebouwd. We hebben wel overwogen om een grotere uitvoering te ontwikkelen, maar daarvoor zouden wij een te grote investering moeten doen. In de XLR8 paste KMG voor het eerst supercondensatoren (in het Engels super capacitors, afgekort supercaps) toe. Met supercondensatoren kan de exploitant bij de start of tijdens de rit kortstondig een extra hoge stroom naar de motoren sturen, zodat de bezoekers de sensatie van een extra (flinke!) versnelling ondergaan. Gillende jongedames verzekerd! Het voordeel voor de exploitant is dat hij die tijdelijke hoge stroom wel tot zijn beschikking heeft, maar daarvoor geen extra geïnstalleerd vermogen in zijn attractie nodig heeft. Met de hedendaagse aansluit- en energiekosten (vooral voor stroompieken) scheelt dat behoorlijk in de rekening. Er wordt wel gedacht aan toepassing in andere attracties, onder meer zweefmolens. KMG werkt momenteel aan een exemplaar met een toren van 36 m. Bij de XLR8 staat het ondergaan van een sensationele versnelling aan het begin en tijdens een rit centraal, bij de zweefmolen worden vooral de mogelijkheden voor energieterugwinning onderzocht. Deze attractie moet zowel de hoogte in gaan als met zekere versnelling en snelheid rondjes draaien. Bij het afremmen en dalen komt heel wat kinetische en potentiële energie vrij, die nu nog via remweerstanden wordt omgezet in warmte. Deze zweefmolen wordt voorzien van 4 x 15 kw aandrijfvermogen en moet in 30 s op de gewenste hoogte zijn. Volgens berekeningen moet dit kunnen met supercondensatoren, en dat zou de kermisexploitant heel wat geïnstalleerd vermogen besparen. KMG bouwt momenteel ook een testbank voor eigen gebruik, voor demonstratiedoeleinden en voor verificatie van berekeningen. Ontwikkeling De Accelerate werd in eerste instantie kaal opgebouwd, zonder verlichting, afwerking, achtergrond, et cetera. Op een houten plank, zoals Kroon het uitdrukt. In de attractie was 8 x 18 kw ingebouwd. Om de mechanische en elektrische installatie (zonder supercaps) te testen, werd de machine op de eigen generatorset aangesloten en voorzichtig gestart. Naarmate de test vorderde en het vermogen werd opgevoerd, werd de rook uit de generator langzaam zwarter. Bij maximale belasting Belangstelling moeilijk te voorspellen kwam er stevige roetwolken, maar hoe hard de generator ook werkte, de gewenste versnelling van nul tot 350 kw in twee seconden werd niet gehaald. Bij lagere belastingen werkte de attractie wel beter, maar niet goed genoeg. Omdat elektrische aandrijving niet naar wens functioneerde, werd een hydraulische aandrijving met accumulatoren en twee motoren geprobeerd. Dat werkte ongeveer zoals gewenst, maar de totale installatie inclusief accu s, motoren, pompen, regelaars, et cetera werd te duur en nam te veel ruimte in beslag. Dat laatste telt zwaar in verplaatsbare installaties. KMG keek met een schuin oog ook nog naar een vliegwiel, maar daarvoor zouden dezelfde nadelen gelden. Vervolgens kwam de toepassing van supercondensatoren in beeld. KMG vroeg Emerson Industrial Automation om aan zo n oplossing te rekenen. Na berekeningen, simuleren, bouwen en testen bleek de attracties te werken zoals de bedoeling was. Niet onbelangrijk was, dat de supercondensatoren ook de juiste oplossing boden qua energieverbruik, ruimte en gewicht. De attractie bevat één direct achter de transformator aangesloten Unidrive SP die als gelijkspanningslader functioneert en zeven in serie geschakelde, zogeheten trays, van 112V oplaadt (zie schema). Vanuit deze trays (gelijkspanningsbron) worden acht stuks 18,5 kw Unidrive SP regelaars gevoed voor het aansturen van de motoren. Alle regelaars zijn met DC-zekeringen beveiligd ten opzichte van de DCbus. Onderling zijn de regelaars via applicatiemodules verbonden en wordt er informatie, zoals actuele vermogens en snelheden, gedeeld om te komen tot een optimale regelstrategie. Het resultaat is dat er een ongeveer constant vermogen uit het net wordt gehaald. De condensatoren worden geladen tijdens stilstand en afremmen en geven bij versnellen tijdens de start en bij een tussentijdse versnelling nagenoeg hun gehele vermogen af. Mocht de besturing of het voedingsnet uitvallen, dan worden de condensatoren automatisch ontladen. KMG heeft de installatie goed beveiligd. Bij de afbouw moet de hoofdschakelaar worden omgezet, en daarbij worden de supercondensatoren automatisch via weerstanden ontladen. Niet alleen KMG toont zich tevreden met de supercondensatoren. Sales manager Joeri ten Napel: De ervaring die wij met deze attractie hebben opgebouwd, biedt Emerson Industrial Automation de kans zich in deze en andere branches te onderscheiden. In de attractiebranche moet een bedrijf als KMG het hebben van een combinatie van technologie en creativiteit. Energetisch rendement speelt daarbij een rol, maar wij realiseren ons dat het nuttig is om met de klant naar de applicatie te kijken terwijl de volgende vraag voor ogen wordt gehouden. Hoe kunnen wij gezamenlijk het maximale halen uit een liter brandstof of een opgewekte kw die wordt aangeleverd via een kabel? Kennis van toepassing van supercondensatoren biedt ons daarbij een voordeel. Inl.: KMG BV, tel.: (0545) , Emerson Industrial Automation, tel.: (0184) , 0 0,33 0,67 1,00 1,33 1,67 2,00 2,33 2,67 3,00 3,33 3,67 4,00 4,33 4,67 5,00 5,33 5,67 6,00 I condensator [A] I condensator [A] Het stroomverloop van de supercondensator tijdens een rit november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 13

14 Tweede leven voor megahopper van Boskalis [tekst] Bart Driessen [foto s] Boskalis Zeven jaar geleden leek het noodlot toe te slaan voor sleephopperzuiger Fairway van Boskalis. Tijdens baggerwerkzaamheden in China werd het aangevaren door een groot containerschip. Hoewel de schade serieus was, besloot Boskalis tot een volledige renovatie. Voor de levering van meer dan 125 nieuwe elektromotoren koos Boskalis voor Kolmer Elektromotoren. Intussen is de Fairway al weer op volle zee, op weg naar haar volgende opdracht. Een gesprek met Jürgen König van Boskalis en Yuri Veldhuis van Kolmer. Het eigen projectteam van Boskalis pakte het project op en liet de Fairway opnieuw vaarklaar maken. Jürgen König droeg als hoofd van het E&I Department binnen Boskalis de verantwoordelijkheid voor het E+I deel wat hij noemt de re-instatement of herstel van de Fairway. Het was duidelijk dat we alle deelsystemen onderhanden moesten nemen. We hebben nu eenmaal te maken met een complex systeem. Een sleephopperzuiger kun je best vergelijken met een kleine energie- centrale. De Fairway kan een vermogen van kva opwekken; het vermogen van alle elektromotoren bij elkaar komt op ongeveer 18 MW. En om de complexiteit van de automatisering van het geheel nog even aan te geven: het PLC-netwerk voor de besturing van de systemen omvat maar liefst 3500 I/O s. Daarbij zijn ook nog veel grote elektromotoren aan boord frequentiegeregeld. Door het gedeeltelijk zinken van het schip waren alle technische installaties aan het zeewater blootgesteld. Alle dieselmotoren, hulpwerktuigen en elektromotoren waren onbruikbaar geworden. Alleen de diesels, generatoren en motoren voor de grootste pompen en de boegschroef hebben we door een omvangrijke reparatie kunnen redden. De rest van het elektrische gedeelte moesten we helemaal vervangen. Nieuwe elektromotoren Boskalis heeft met dit project gekozen voor Cantoni elektromotoren van Kolmer Elektromotoren in Putten. Wat waren hiervoor de argumenten? König: We kennen Kolmer al een jaar of zeven als leverancier bij reparaties. Het gaat dan bijna Elektrische gedeelte grotendeels vervangen altijd om enkele motoren. Maar de ervaring daarmee was goed. Op onze vendor list voor nieuwbouwprojecten kwamen ze echter niet voor; alleen de bekende grote namen stonden er op. Waarom? Wij technici zijn nu eenmaal conservatief. Dus Fairway van Boskalis, een van de grootste megahoppers ter wereld 14 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

15 TECHNIEK Elektrisch waarom veranderen en risico nemen? Maar op een gegeven moment wilden we toch het optimale uit ons budget halen; natuurlijk wel binnen een acceptabel risico. Toen zijn we ons gaan verdiepen in Cantoni. Belangrijkste is de goede relatie We hebben hun productielocaties in Polen bezocht en daaruit bleek dat hun productietechnologie op een vergelijkbaar niveau ligt als dat van de andere aanbieders. We kenden ook al hun flexibiliteit wat betreft extra korte levertijden en aanpassingen van motoren tijdens het project. Hoe vaak komt het niet voor dat je bij moet sturen en aanpassen? Een bestelde motor past net niet en moet snel aangepast worden. Zij zijn daar goed in; dat weten we dankzij hun rol als trouble shooter. Maar het belangrijkste is de goede relatie tussen ons en de leverancier. Binnen zo n persoonlijke relatie gaat het om meer dan wat er in contracten is vastgelegd. Het gaat om vertrouwen en dat is ons veel waard. We hebben ondervonden dat onze vragen serieus worden genomen, of het nu gaat om een flens die niet past of een klemmenkast die verkeerd om staat. Ze nemen onze verzoeken serieus. In het project van de Fairway hebben ze al onze verwachtingen op dat gebied waargemaakt. Klantspecifieke klemmenkasten op nieuwe kortsluitankerdraaistroommotoren Sleephopperzuiger aan het werk ergens in het verre oosten Beproeving onder volle belasting Yuri Veldhuis, salesmanager bij Kolmer Elektromotoren, heeft het hele project van de renovatie van de Fairway van begin tot eind meegemaakt. Om welk soort motoren gaat het in dit geval? We hebben een partij van ruim 125 Cantoni motoren mogen leveren, in vermogen uiteenlopend van 0,75 kw tot 390 kw. Qua applicaties moet je denken aan motoren voor de complete hydrauliek, pompen, ventilatie en lieren. De motoren voor de boegschroef en bagger- en jetpompen vallen hierbuiten; deze zijn hersteld. Tot de opdracht behoren verder enkele specials; bijvoorbeeld de IEC400 motoren voor de hoofdhydrauliek. De hoofdhydrauliek verzorgt de beweging van de zuigbuisarmen die langszij de sleephopperzuiger het water in gaan. Boskalis ziet dit hydraulisch systeem als iets dat valt onder de categorie Essential Service. Het functioneren daarvan ziet men als essentieel voor de prestaties van het schip. Voor deze motoren gelden de hoogste eisen ten aanzien van betrouwbaarheid. Een belangrijke eis is het scheepskeur van Bureau Veritas. Om dat te verkrijgen, heeft de surveyor van dit bureau onze motoren voorafgaand aan de afname onder volle belasting beproefd. Wij wilden de afname van de motoren natuurlijk graag meemaken. Daarom zijn wij samen met Boskalis speciaal naar Cantoni in Zychlin in Polen gereisd. Dat was wel een bijzonder moment. Klantspecifiek maken Veldhuis: Standaardmotoren klantspecifiek maken doen we hier in onze werkplaats. We hebben hier alle apparatuur en kunnen veel aanpassingen uitvoeren. Voor dit project hebben we bijvoorbeeld de motoren voorzien van behuizingen in IP66. Met name motoren voor lieren die bovendeks worden geplaatst, krijgen zo n behandeling. Dat zijn de TENV-motoren: Totally Enclosed Non Ventilated. Het zijn motoren met een vermogen van meer dan 55 kw en voorzien van stroomgeïsoleerde lagers, een gesloten Pintsch Bubenzer rem en een zeewaardige Hübner encoder. Ook zijn er motoren met verhoogd vermogen die door ons worden uitgerust met aparte assen, waarvan weer enkele motoren dubbelassig zijn uitgevoerd. De vier grootste motoren plus een reservemotor zijn IEC400 en door ons uitgerust met Pt100 temperatuursensoren. Deze motoren zijn geschikt voor omgevingstemperaturen tot 60 C en krijgen in plaats van een wartelingang een MCT-frame een afdichting met rubber blokjes. Tevens zijn deze motoren voorzien van een progressieve uitvoering. Dat houdt in dat de bestaande motoren met een gestandaardiseerde IEC-maat zijn voorzien van extra vermogen dat niet standaard is. Dat doen we door middel van bijvoorbeeld een speciaal blikpakket. Het voordeel daarvan is een groter vermogen, ondanks de vastliggende IEC-maten. De oude IEC500 motor met buizenkoeling is dus vervangen door een compacte IEC400. Daarvoor waren wel enkele aanpassingen nodig. Zo hebben we de fundering van de IEC400 verhoogd en de aandrijvende assen vergroot. Het resultaat is dat de nieuwe aandrijving van deze compacte motor perfect past op de pompen die verder niet veranderd zijn. En dat zonder concessies te doen aan het vermogen; het 4 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 15

16 rendement ligt nu zelfs op een hoger niveau. Drie containers vol Hoe heeft Kolmer deze motoren aan de werf in Singapore geleverd? Een kwestie van Just in Time zeker? Veldhuis: Nou, meer een kwestie van Just in Place, zou ik zeggen. Daar bedoel ik mee dat wij er voor gezorgd hebben dat elke motor op de juiste plaats terecht kwam. Ik heb aan Boskalis alle compartimentnummers opgevraagd. Zo kon ik aangeven waar elke motor geplaatst moest worden. Voor elke motor hebben we een artikelnummer aangemaakt en dat gekoppeld aan het artikelnummer van Boskalis en het compartimentnummer van het schip. Een kwestie van logistiek dus. Daarmee heeft Boskalis veel uren bespaard. Alle nummers stonden op de pakbon, de verpakking en de typeplaat. En als in de toekomst een motor vervangen moet worden, is dat heel makkelijk en precies te doen. Klantspecifiek maken in eigen werkplaats Om een project als dit succesvol te laten verlopen is goede communicatie met de opdrachtgever onmisbaar. Veldhuis: Zo lang dit project liep, heb ik intensief contact onderhouden met de E+I projectleider van Boskalis in Singapore, Martijn Holtkamp. Alle bestelde motoren hebben we vanuit Putten in drie containers naar de werf in Singapore verstuurd. Ook na aankomst van onze zending hebben we contact gehouden om details door te spreken. Achteraf bleken enkele motoren niet op de bestellijst te hebben gestaan. Die hebben Motoren voor de hoofdhydrauliek op de Fairway voorzien van onder meer scheepskeur Bureau Veritas met op de as ingeslagen keurnummer Beproeving onder volle belasting in de fabriek van Cantoni we nog overgevlogen om de voortgang niet in gevaar te brengen. MVO Wat zijn de ontwikkelingen na de oplevering? Veldhuis: In de evaluatie van Boskalis stond dat het project in alle opzichten heeft voldaan aan de wensen: dus geen opmerkingen ter verbetering van het project. Daarna zijn we opnieuw benaderd door Boskalis. Tijdens de oplevering was het onder Boskalis opgevallen dat wij al langer kiezen voor MVO, Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Boskalis werkt zelf met MVO en heeft een voorkeur voor leveranciers die MVO hanteren. Daarom heeft men Twijnstra Gudde opdracht gegeven een audit te doen van ons MVO-beleid. Kolmer is toen doorgelicht, zowel intern als extern. Daarvoor hebben we een dikke voldoende gekregen. Met als gevolg dat we nu als leverancier deel zijn in de keten. Wat houdt in jullie geval MVO concreet in? Bijvoorbeeld dat we aan echt alle Arbo-eisen voldoen. Zo hebben we alleen maar in hoogte verstelbare werkbanken en we bieden werkgelegenheid aan mensen met een beperking. Door het plaatsen van zonnepanelen voor onze energievoorziening reduceren we de CO 2 -uitstoot. In het kantoor gebruiken we nu 80 procent minder papier, onder meer door alle faxen te digitaliseren en te werken met dubbele beeldschermen. In het magazijn werken we met rolstellingen in plaats van palletstellingen, waardoor de heftruck minder wordt gebruikt. Doordat we altijd een extra oplegger klaar hebben staan, hoeven de trucks bij ons nooit op hun lading te wachten. Wij proberen ook onze klanten bewust te maken van MVO. We hebben een eerlijk product en verwachten dat ook van onze relaties. Wat dat betreft mag onze bedrijfstak best wat kritischer zijn. Zeker als er producten worden aangeboden voor prijzen die onder de kostprijs liggen. Het komt zelfs voor dat de prijs niet eens voldoende is om alle gebruikte grondstoffen te bekostigen. Wij doen daar niet aan mee. Ons doel moet zijn de keten te optimaliseren in duurzaamheid. Zo kunnen we ons onderscheiden en ook op de lange termijn goed ondernemen. Inl.: Kolmer Elektromotoren BV, tel.: (0341) , IEC400-motoren voor de hoofdhydrauliek aan boord van de Fairway 16 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

17 TECHNIEK Elektrisch WEG actualiseert aanbod standaardmotoren [tekst] Ad Spijkers [foto] WEG Netherlands WEG breidt zijn aanbod van industriële standaardmotoren flink uit met de series W40, W50 en W60. Dankzij het geoptimaliseerde ontwerp leveren de nieuwe en compacte driefasen inductiemotoren goede prestaties, zelfs in ongunstige omstandigheden. De motoren dekken gezamenlijk het vermogensbereik van 75 kw tot 4250 kw bij frequenties van 50 Hz en 60 Hz af. De driefasen inductiemotoren zijn geschikt voor industriële toepassingen die hoge prestaties en bedrijfszekerheid vereisen, inclusief pompen, compressoren en ventilatoren. De W40-motoren combineren compacte bouw met een hoog rendement en hoge prestaties voor tal van toepassingen, in het bijzonder compressoren, ventilatoren en pompen Het ontwerp van de nieuwe motoren werd geperfectioneerd om ze compacter te maken dan hun voorgangers, met een lager gewicht, kleinere afmetingen en een beperkte footprint. Met hun stevige behuizing van gietijzer kunnen ze worden ingezet in ongunstige omstandigheden en staan ze borg voor lage geluids- en trillingsniveaus. De geoptimaliseerde rotoren statorpakketten zorgen samen met een verbeterde motorkoeling voor een uitzonderlijk hoge vermogensdichtheid, waardoor de nieuwe motoren kunnen worden gerekend tot de meest efficiënte van hun soort die op de markt beschikbaar zijn. Serie W60 De twee- en vierpolige motoren van de serie W60 zijn beschikbaar in bouwgrootte IEC450 tot IEC560, met een nominaal vermogen van 800 kw tot 4250 kw en een nominale spanning van 2300 V tot V. Voor een maximale toepassingsflexibiliteit zijn de motoren verkrijgbaar in drie configuraties: open en zelfventilerend (IC01, WP-II), gesloten met lucht/ lucht-koeling (IC611, TEAAC) en gesloten met lucht/water-warmtewisselaar (IC81, TEWAC). Compacte bouw en lage massa De stevige constructie met een frame van gietijzer zorgt voor lage geluids- en trillingsniveaus, terwijl de stijve motoras kritieke buigtrillingen onder het nominale toerental wegwerkt. Hierdoor zijn deze motoren geschikt voor toepassingen met frequentieregeling of grote trillingsbelasting. Rotor- en statorpakketten van hoge kwaliteit, efficiënte ventilatoren en geoptimaliseerde warmtewisselaars zorgen voor een meer dan gemiddeld rendement en vermogensdichtheid. De motoren zijn ontworpen voor een continue belasting en zijn geschikt voor gebruik met middenspanningsfrequentieomvormers en standaardmotoren zonder toerentalbeperking tengevolge van kritieke trillingssnelheden. De WEG middenspanning frequentieomvormers van de MVW0s-serie vormen de juiste partner. De motoren zijn standaard uitgerust met kogellagers, maar ze zijn optioneel ook verkrijgbaar met glijlagers. Dankzij hun modulaire structuur kunnen deze motoren door de gebruiker worden afgestemd op de eigen toepassingen door toevoeging van accessoires zoals drukverschilschakelaars voor luchtkoeling, lekdetectoren voor waterkoeling, een automatisch smeersysteem voor kogellagers of ook encoders. Serie W50 De serie W50 lijkt qua ontwerp en constructie sterk op de W60, met een compacte en stevige behuizing van gietijzer en een hoge vermogensdichtheid. De twee- tot twaalfpolige motoren zijn beschikbaar in bouwgrootte IEC315 tot en met IEC450, met een nominaal vermogen van 75 kw tot 1250 kw en een nominale spanning van 380 V tot 6600 V. Ze onderscheiden zich door lage geluids- en trillingsniveaus (82 db bij 3600 min -1 ) en zijn verkrijgbaar met beschermingswaarde IP55 tot en met IP66. De motoren zijn standaard uitgerust met kogellagers en kunnen optioneel worden voorzien van glij- of rollagers. Ze werken met IC 411-koeling conform IEC en kunnen toegepast worden met frequentieregeling. Vooral de stijve motoras zorgt hierbij voor eliminatie van snelheidsbeperkingen als gevolg van kritieke interne trillingen bij een toerental tot 3600 min -1. De serie W50 wordt aangeboden in de bouwvormen B3, B5, V1 en V6. Serie W40 De open (ODP) W40-motoren met twee, vier of zes polen zijn de kleinste telgen van de familie industriële standaardmotoren. Ze kunnen alleen worden gebruikt voor toepassingen waarin vuil en vocht geen factor zijn. De serie W40 wordt gelanceerd in bouwgrootte IEC280L tot IEC450, met een nominaal vermogen van 185 kw tot 1500 kw voor laag- en middenspanning. De beschermingswaarde is IP23 of IP24. Ook deze modulaire motoren hebben lage geluids- en trillingsniveaus, met lichte verschillen tussen de diverse modellen (ODP, WI en WII). Inl.: WEG Netherlands, tel.: (0541) , november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 17

18 Turck blijft groeien en ziet ook voor 2015 kansen [tekst] Jeroen Aalberts [foto s] Turck GmbH & Co. KG Het familiebedrijf Turck heeft aan de vooravond van de SPS IPC Drives weer zijn jaarlijkse persconferentie gegeven. De wereldwijde omzetstijging valt dit jaar iets hoger uit dan de 5 procent van 2013 en hiermee zal de omzet voor 2014 uitkomen op ongeveer 470 miljoen euro. De prognose van 10 procent omzetstijging van de vorige persconferentie werd alleen voor de thuismarkt gerealiseerd. De omzetstijging loopt nagenoeg parallel aan het percentage (4,5%) nieuwe medewerkers. Er werken nu meer dan 3500 mensen bij Turck, waarvan ongeveer de helft in Duitsland. Algemeen directeur Christian Wolf ziet ondanks de verminderde conjunctuur in de eerste helft van dit jaar en de matige prognose voor de nabije toekomst en de crisishaarden in Oost-Europa en het Midden Oosten voor volgend jaar toch kansen voor een omzetstijging van 5 procent. Na de crisis van 2008 zijn de ups en downs in de markt grilliger dan voorheen en het is mede door de sterk wisselende euro/dollarkoers moeilijk om als bedrijf hierop te anticiperen. Investeringen Voor de periode van 2012 tot 2016 heeft Turck in totaal voor 100 miljoen euro aan investeringen ingepland. Voor de komende twee jaren wordt behalve een volledige SAP-integratie de productiefaciliteit in Beierfeld (D) uitgebreid, wordt er een nieuw hoofdkantoor in Mülheim (D) en een nieuwe fabriek in Saltillo (Mexico) gebouwd. De fabriek in Saltillo gaat werk bieden aan zevenhonderd werknemers. Verder heeft Turck per 1 oktober procent van de aandelen gekocht van Compacter dan zijn voorganger: de Ethernet I/O module uit de TBEN-S serie Chartwell Automation in Canada om de marktpositie in Noord-Amerika te versterken. Dit bedrijf gaat verder onder de naam Turck Chartwell Canada. Op 1 oktober 2017 zal Turck de overige 50 procent aandelen overnemen en zal de naam veranderen in Turck Canada. De oprichters van Chartwell, de gebroeders Mark en Steve Boehmer, zullen ook na de overname leiding blijven geven aan Turck Canada. Industrie 4.0 Wolf relativeert de impact van Industrie 4.0 op dit moment door te stellen dat deze ontwikkeling niet alleen nu speelt maar zich over een periode van vijftien tot twintig jaar zal uitsmeren, en dan vooral voor bedrijven met high-end producten en een hoge mate van automatisering. Bedrijven laten zich bij hun aankoopbeslissingen vooral leiden door economische motieven, dus ook bij Industrie 4.0. Leidend bij aankoop is het verwachte rendement dat een investering oplevert. Positief punt is dat Industrie 4.0 in Duitsland een Digitale Agenda initieert met onderwerpen die van wezenlijk belang zijn om een digitaal Duitsland goed tot zijn recht te laten komen. Allereerst is er een goede IT-infrastructuur benodigd en een uitgebreid mobiel netwerk. Ook staan 100 miljoen in vier jaar zaken als beschikbaarheid, cyber security, M2M communicatie en smart devices voor de werkvloer op deze agenda. Omdat op de werkvloer nu ook de benodigde informatie ter beschikking staat, zullen steeds meer beslissingen ook daar worden genomen, zowel door individuen als door groepjes mensen die communiceren in netwerkjes. Compacte ethernet I/O module Op SPS IPC Drives in Neurenberg (D) zal Turck enkele nieuwe producten presenteren, waaronder de compacte TBEN-S serie die is uitgebreid met Ethernet-Blok I/O 18 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

19 TECHNIEK Sensoren modulen met vier analoge in- of uitgangen. De analoge ingangen met de multiprotocol ethernet module kunnen vier verschillende ingangssignalen verwerken: behalve spanning- en stroomsignalen zijn dat ook signalen van weerstandsmetingen (Pt100, Pt1000) of mvolt signalen, bijvoorbeeld afkomstig van thermo-elementen. Ook de I/O modulen met de analoge uitgangen zijn geschikt voor spannings- en stroomsignalen. Door deze veelzijdigheid kan de gebruiker flexibel op de plaatselijk benodigde signaalvormen reageren. Op deze manier zijn applicaties, waar voorheen drie verschillende typen blokmodules nodig waren, nu te realiseren met één I/O module. De volledig ingegoten I/O module met IP67 beschermingsklasse is 32 mm breed en 144 mm lang. Daarbij is het geschikt voor montage direct op de machine. Met een temperatuurbereik van -40 C tot -70 C zijn de I/O modules bovendien breed inzetbaar. Ondanks de compacte bouwvorm zijn de TBEN-S-modules zonder extra gateways in elk van de drie ethernetsystemen Profibus, Modbus TCP of EtherNet/IP toe te passen. Dankzij de multiprotocol technologie herkennen de apparaten het betreffende ingezette protocol automatisch. Een geïntegreerde switch biedt bovendien de mogelijkheid de apparaten ook in lijntopologie in te zetten. Naast de uitvoeringen met vier analoge in- of uitgangen zijn er ook vijf varianten ontwikkeld met digitale in- of uitgangen. De universele encoder QR24 is nu ook leverbaar in een uitvoering met parametreerbare pulsaantallen De BCT-serie van Turck omvat capacitieve sensoren die primair zijn ontwikkeld voor niveaumetingen Capacitieve sensor De BCT-serie van Turck omvat capacitieve sensoren die primair zijn ontwikkeld voor niveaumetingen. In tegenstelling tot sensoren die met een potentiometer werken, zijn deze sensoren op het betreffende medium in te stellen middels een teach in knop. De sensor legt daarbij zelfstandig het schakelpunt zodanig vast, dat vervuiling op de tankwand of de sensorkap níet kan leiden tot een foutief schakelen. Een logische test van de gekozen instelling verhindert bovendien fouten in de programmering wanneer het gaat om moeilijk te detecteren media. De capacitieve sensoren uit de BCT serie zijn beschikbaar als universele NO/NC uitvoering in een cilindrische bouwvorm waarbij de keuze bestaat uit een M18 en M30 variant. Hiermee kunnen gebruikers niet alleen het aantal verschillende niveauschakelaars in het magazijn reduceren, maar beschikken ze tevens over de mogelijkheid om met één sensortype een failsafe onder- en overloopbeveiliging te realiseren. Het omstellen van de uitgangskarakteristiek van de capacitieve sensor gebeurt eveneens via een drukknop. Alle uitvoeringen zijn bovendien beschikbaar met een PNP of een NPN-uitgang. Voor applicaties die beveiligd moeten zijn tegen onbevoegd verstellen van de sensoren óf waarbij de capacitieve sensor na het inbouwen niet meer bereikbaar is, biedt Turck een variant met een teach uitgang. Hiermee is de capacitieve sensor met behulp van een teach adapter alsnog in te stellen. Encoder met instelbare pulstelling De incrementele variant van de contactloze QR24 encoder van Turck is nu naar wens beschikbaar met klantspecifiek parametreerbare pulsaantallen. Hiermee kan de gebruiker het aantal pulsen per omwenteling via de parametreersoftware Industrie 4.0 en digitale agenda Pactware vrij tussen 1 en kiezen. Dit is ook mogelijk via de zogenaamde teach adapter waarbij de keuze bestaat uit één van de negen vooringestelde pulsaantallen. Door deze functie is de QR24 in te zetten als universele incrementele encoder waarmee de gebruiker bovendien het aantal encodervarianten in het magazijn aanzienlijk kan verkleinen. Inl.: Turck BV, tel.: (038) , Groei Turck verschilt per regio In Europa is de groei van Turck met name in Duitsland zelf met 10 procent bovengemiddeld, en in Polen en Rusland zelfs 40 procent. Italië en Portugal zijn op dit moment de zwakkere markten en de Benelux is met 3 procent tot 4 procent stabiel. Dat laatste is positief nieuws omdat dit gerealiseerd is hoewel een grote klant als Ford Genk (B) is verdwenen. Spanje krabbelt langzaam uit een diep dal en ook in Roemenië gaat het met Turck beter. De groeistijging van de economie in China neemt af maar het land blijft met 6 procent groei voor Turck een belangrijke markt. Er is een trend gaande van meer automatisering omdat de arbeidskosten stijgen en omdat er een verschuiving gaande is naar high-end technologie. In Noord-Amerika is de groei 6 procent en dat komt deels omdat de maakindustrie in de Verenigde Staten bezig is aan een opleving en ook de olie- en gasindustrie doen het door prijsontwikkelingen (en de wens om energieafhankelijk te zijn - red.) momenteel erg goed. Zuid-Amerika doet het met 19 procent groei erg goed, Azië met 1 procent is stabiel en in Afrika is er geen groei maar een krimp van 5 procent. november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 19

20 AANDRIJVEN - BESTUREN - TOEPASSEN Ga voor meer informatie naar of neem direct contact op Laat de raderen draaien Aandrijftechniek is hét vakblad over aandrijven, besturen en toepassen en informeert over ontwerp, constructie, onderhoud en toepassing van componenten en systemen. Aandrijftechniek is er voor ontwerpers, constructeurs en onderhoudstechnici. Door bundeling van nieuws, achtergrondinformatie en expertise is Aandrijftechniek een onmisbare kennisbron voor de aandrijfindustrie. AANDRIJFTECHNIEK MAGAZINE Proefabonnement 3 nummers 25,- WEBSITE Dagelijks nieuws en achtergronden NIEUWSBRIEF Gratis een wekelijkse update Intelligent opgelost, tot 80 % energie bespaard Precies Stijgende energieprijzen, kostendruk en strenge milieuwetgeving Sytronix, de pomp/motor combinatie met intelligentie in de drive, is de slimme oplossing voor uw machines. Met de vermogensregeling via de elektrische motor verbruikt u tot 80% minder energie en wordt het geluidsniveau met 20 db (A) gereduceerd. Denkt u na over efficiënt energieverbruik? Profiteer dan van onze ervaring. De Bosch Rexroth Energy Efficiency Adviseurs helpen u om geld te besparen en emissies te reduceren. Vraag ons advies en wij komen met een oplossing die bij u past. Bosch Rexroth B.V.

21 TECHNIEK Besturingen Navigatiesysteem schept duidelijkheid in netwerk [tekst] Jörn Müller, Indu-Sol GmbH, Ellen-Christine Reiff, Redaktionsbüro Stutensee [foto s] Indu-Sol GmbH, Schmölln (D) Permanente bewaking en voortdurende analyse van de kwaliteit van de communicatie in industriële netwerken zijn eigenlijk onmisbaar. Voor het betrouwbaar bewaken van een industrieel netwerk is echter ook een nauwkeurige kennis van de netwerktopologie essentieel. Alleen dan is een potentiële veroorzaker van uitval snel te lokaliseren. Indu-Sol biedt voor de bewaking van Profinet- en ethernetnetwerken een slimme gecombineerde oplossing voor diagnose en topologie. Met de juiste apparatuur lukt diagnose en topologie ook voor grote systemen zonder dat de onderhoudstechnicus diepgaande netwerk- of IT-kennis nodig heeft. De op de praktijk gerichte Profinet DiagnoseDuo werkt Snel overzicht van totale netwerk een navigatiesysteem voor een installatie en kan onderhoudstechnici effectief in hun werk ondersteunen. Dankzij de combinatie van live topologiediagram en diagnosedisplay ziet hij of zij direct de positie en gezondheid van elk netwerkdeelnemer. Daarvoor werkt de topologiesoftware ProScan Active samen met de Profinet Inspektor, die verantwoordelijk is voor netwerkdiagnose. Topologie én diagnose Met de topologiesoftware ProScan Active kunnen Profinet- en ethernetnetwerken in korte tijd worden beschreven en gepresenteerd. De software scant automatisch in individueel instelbare intervallen de werking van de Profinet-netwerk en creëert een live grafische topologiekaart. Deze bevat informatie over Profinet naam, IPrespectievelijk MAC-adres, de huidige poorttoewijzing, kabellengtes, dempingreserves in polymeervezels en aanwijzingen voor onderbrekingen. Bovendien biedt de software een overzichtelijke lijst met informatie over de netwerkdeelnemers, zoals hardware- en softwareversie, naam en type van het apparaat en het bestelnummer. De software is geoptimaliseerd voor gebruik op aanraakschermen en werkt onafhankelijk van de fabrikant. In combinatie met het diagnoseapparaat Profinet Inspektor ziet de onderhoudstechnicus in deze topologie in één oogopslag de status van elke deelnemer; deze wordt namelijk weergegeven in de kleuren van een stoplicht (groen, geel, rood). De Inspektor registreert en bewaart voor elke deelnemer volgens vooraf ingestelde trigger-functies alle gebeurtenissen op het netwerk. Hierdoor ontstaat inzicht in criteria zoals belasting, datadoorvoer, refresh rates, lacunes en jitter in telegrammen. Daarmee geeft het systeem een weergave van de huidige stand van de kwaliteit van de communicatie in het netwerk. Via een potentiaalvrij contact kan bovendien een zichtbaar en hoorbaar alarm worden gegenereerd. De onderhoudstechnicus heeft daarmee op elk moment een overzicht van de kwaliteit van het netwerk en kan potentiële storingsbronnen lokaliseren, zonder diepgaande kennis van de werkelijke netwerktechnologie te hebben. Wie ook op besturingsniveau het overzicht wil behouden, wordt ondersteund door de centrale ProManage software. Deze biedt een centrale, veldbusonafhankelijke bewaking van meerdere Inspektors of switches. Inl.: Prokorment, tel.: (015) , De topologiesoftware laat niet alleen precies zien waar de deelnemers zich in het systeem bevinden, maar toont ook hun gezondheid. Dit wordt grafisch weergegeven met behulp van de kleuren van verkeerslichten De intelligente analyse van de logische berichtenverkeer via Profinet Inspektor vormt de basis voor de indicator op de topologiekaart NOVEMBER 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 21

22 Het platform is belangrijker dan de verpakking [tekst] Ad Spijkers [foto s] Bosch Rexroth BV Eindhoven is hét hightech centrum van Europa en wellicht van de wereld. Het is dus niet verwonderlijk dat een van de nauwkeurigste machinebesturingen uit deze regio komt, namelijk de NYCe De ontwikkeling hiervan gebeurt alweer de nodige jaren onder de regie van Bosch Rexroth. Aandrijf- Techniek liet zich over de stand van zaken bijpraten door Ad Scheepers, director sales Industry Sector Semicon & Electronics. Veel Bosch Rexroth technologie is geschikt voor nieuwe markten in de elektronica, zoals plastic electronics Een bekende gloeilampenfabriek in het zuiden des lands maakt al decennia lang consumentenelektronica en ontwikkelde en bouwde de daarvoor benodigde productielijnen met de vereiste automatiseringscomponenten grotendeels zelf. De componenten werden ook aan derden verkocht. Op het eind van de vorige eeuw besloot Philips de productlijnen op het gebied van industriële automatisering te verkopen of te verzelfstandigen. De controllers voor de industriële automatisering gingen begin 1998 zelfstandig verder onder de naam Nyquist, dat per 1 november 2005 werd overgenomen door Bosch Rexroth. In november 2013 verhuisde men van een pand recht tegenover het vliegveld naar een voormalig Philips-gebouw in het centrum van Eindhoven, waarin ook Bosch Security is ondergebracht (zie kader). Organisatie wereldwijd Niet de wisselingen van eigenaars, namen en adressen hebben voor de grootste omslag binnen de organisatie gezorgd, maar een verandering van focus binnen Bosch Rexroth in Ad Scheepers: Vóór deze verandering was het concern sterk technologie-gericht en hadden we op technologie gerichte divisies: voor pneumatiek (inmiddels Aventics), voor mobiele hydrauliek en industriële hydrauliek, voor lineaire geleidingen (ooit Deutsche Star), voor tandwielkasten (eens Lohmann & Stolterfoht) en voor elektromotoren en versterkers (was Indramat). In 2010 werd de gehele organisatie omgezet naar een marktgerichte onderneming en werd de focus gericht op het bieden van de juiste oplossingen voor bepaalde marktsegmenten, ongeacht de toegepaste technologie. Zo hebben we onder meer het Global Competence Center Marine & Offshore in Boxtel en het Global Competence Center Semicon & Electronics waar u nu te gast bent. De ommezwaai in het concern heeft voor de vestiging in Eindhoven veel consequenties gehad. Scheepers: We hebben wereldwijd veel meer sales power en hebben in Eindhoven nu vooral een ondersteunende rol. We zorgen er voor dat we de landen waarin we actief zijn, actief ondersteunen en in goede banen leiden. Verder hebben wij in Eindhoven een hoger niveau van kennis en ervaring in application engineering dan in landen met lokale verkoop en ondersteuning. Technologie voor grote markt Die globale aanpak en coördinatie heeft veel voordelen. Veel klanten zijn multinationals die centraal worden geleid. In Eindhoven functioneren wij als regisseurs en coördinatoren voor de contacten met en ondersteuning van deze klanten, ook in hun interne processen. Een aantal landen is vooral producerend bezig, daar 22 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

23 TECHNIEK Besturingen moet je directe lokale ondersteuning kunnen bieden. Onze taak is het om uit te zoeken waar de R&D en aansturing van die productiebedrijven vandaan komt en die te ondersteunen bij de toepassing van onze technologie. Nieuwe wereld wil oplossingen Door de veranderingen binnen de organisatie in 2010 heeft ook een verschuiving in de ontwikkelingsactiviteiten plaatsgevonden. In Eindhoven houden de ingenieurs zich vooral bezig met de ontwikkeling van de systeemarchitectuur en softwareontwikkeling op het hoogste niveau. De vertaling van de hieruit resulterende specificaties naar pure hardware-ontwikkeling komt steeds meer in de hoofdvestiging van Bosch Rexroth in Lohr te liggen. Daar organiseert en coördineert men ook de productie van die hardware in eigen huis en bij toeleveranciers. Niet alleen halfgeleiders Door de organisatorische aanpassing én door technologische ontwikkelingen veranderde het aandachtsveld van de divisie. Scheepers: De tak in Eindhoven is met de NYCe controller altijd sterk geweest in de halfgeleiderindustrie. Daar worden snelle regel- en reactietijden en zeer hoge nauwkeurigheden gevraagd. Maar in de elektronicawereld hebben een paar nieuwe technologieën hun intrede gedaan: zonne-energie (fotovoltaïsche cellen), alle mogelijke led-varianten (led, oled, amoled), nieuwe typen displays voor tablets en smartphones, batterijen en plastic ofwel organic electronics. Met name de lichtmarkt zien we snel veranderen. Leds, oleds en amoleds zijn ooit ontwikkeld als alternatief voor gloeilampen, maar we komen ze inmiddels tegen in televisies, beeldschermen, tablets en smartphones. Veel van onze eigen technologie vereist weinig echte research en ontwikkeling maar is geschikt om een grote markt te bewerken. Naar verwachting zal die in de komende tien jaar met een factor honderd groeien. Zonne-energie en led op basis van plastic electronics technologie komen nu uit de R&D-sfeer en zitten echt in een fase van opschaling en massaproductie. De rendementen van die producten zijn nog laag, maar de markten voor dergelijke producten groeien snel. Dat betekent dat producenten moeten gaan investeren in machineparken. Bosch Rexroth heeft alle technologieën om die productiemarkt te bedienen. De eerste vooraanstaande klanten in deze markten hebben we ook. Materiaalstroom bepaalt ontwikkeling Oplossingen ontwikkelen voor een brede markt die geen massamarkt is, kan eigenlijk alleen door te denken in modules. Scheepers knikt. De hardware is steeds meer standaard. Zeker in de nieuwe wereld (lees: de BRIC-landen) denkt men niet in componenten, maar wil men oplossingen met een toegevoegde waarde. Ze letten op het platform, niet op de verpakking. Ze willen beproefde technologie en kwaliteit. Modulair bouwen betekent voor ons dat meer volume mogelijk is en daardoor een wat lagere kostprijs in de hardware. De flexibiliteit en functionali- In Eindhoven gebleven Waarom is Semicon & Solar ingetrokken bij Bosch Security in Eindhoven en niet bij Bosch Rexroth in Boxtel? Ad Scheepers: Een minder belangrijke reden is, dat er in Boxtel geen ruimte voor ons was en in dit pand wel. Al belangrijker is, dat er bij Bosch Security en onze tak binnen Rexroth veel van hetzelfde type mensen rondlopen, met name engineers. Er zijn veel vergelijkbare specialismen in hardware- en softwareontwikkeling. Dat zijn heel andere specialismen dan hydrauliek! De belangrijkste reden is echter, dat veel medewerkers zich verbonden voelen met de hightech regio Eindhoven. Hier zitten hightech bedrijven als ASML, Assembleon, FEI, Fluke, Philips, veel hightech toeleveranciers als NTS Group, Frencken, Sioux, NSpyre en VDL en uiteraard de Technische Universiteit. Wij rapporteren aan het hoofdkantoor in Lohr. Wij maken gebruik van een aantal faciliteiten van Bosch Security (facilitaire dienst, (data)beveiliging, ICT) en van een aantal in Boxtel (juridisch, personeelszaken, marketing en sales). De NYCe 4000 controller is een snelle en nauwkeurige controller, programmeerbaar in C++ en C-sharp teit van een systeem of oplossing, waar je die ook toepast, zit echter steeds meer in de software. Scheepers toont de typische goederenstroom in een fabriek voor willekeurig welke halfgeleiders. Scheepers: Typische applicaties in de elektronicaproductie worden in kaart gebracht en vermarkt in de vorm van complete programma s (ofwel platformen). Deze benadering geldt ook voor andere takken van sport: moederbedrijf Robert Bosch levert complete platformen voor de auto-industrie. In het totale proces van silicium tot complete chips (dat een stuk of tien stappen omvat) zijn er steeds weer nieuwe uitdagingen. Steeds weer kan of moet de ene of de andere stap worden gewijzigd, waardoor weer nieuwe aandrijf- en besturingstechnologie moet worden toegepast. Bosch Rexroth wil voor telkens terugkerende stappen een oplossing (programma) bieden. Een belangrijke stap is de wafer handling. Dit doen chipfabrikanten met commercieel verkrijgbare of zelf gebouwde robots. Daarvoor levert Bosch Rexroth een compleet pakket: geleidingen, spindels, motoren, versterkers, besturing. Hetzelfde geldt voor wafer stages en gantries, die (relatief) grote oppervlakken moeten overspannen. Bij de eindafwerking van chips zijn machines nodig voor wire bonding, die bonding, hybrid packaging en dergelijke. Voor dit marktsegment heeft Bosch Rexroth het zogeheten back end programma 4 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 23

24 ontwikkeld. Daarnaast heeft het bedrijf het zogeheten Linear Motion System ontwikkeld voor klanten in de regio Eindhoven voor in-line processen. Dit systeem wordt inmiddels breed door machinebouwers toegepast (vaak werkend onder vacuüm) voor onder meer fotovoltaïsche producten, displays, oleds en dergelijke. Ook vanuit de handling en assembly van printplaten en complete producten komen er steeds meer vragen naar dit systeem. Scheepers: LMS is een volwassen programma, waarbij niet de nadruk ligt op de onderliggende controller of regelaar, maar op de oplossing voor een proces. Met zo n programma leveren we een oplossing zonder op de stoel van de klant of de system integrator te gaan zitten. Productlijnen De andere organisatie binnen Bosch Rexroth leidde tot een sterke boost in het streven om tot integratie van activiteiten en productlijnen te komen. Scheepers: Voor ons betekende het dat we ons niet meer om alleen de NYCe controller moesten bekommeren, maar veel meer technologie uit het hele concern tot onze beschikking kregen. Zo behoren nu ook controllers uit de IndraControl lijn, spindels, motoren, geleidingen en de MLC (Motion Logic Controller) tot ons pakket. De pneumatiek zat daar tot voor kort ook bij, maar na de afsplitsing van Aventics kunnen we in voorkomende gevallen pneumatische componenten op de markt inkopen. De NYCe controller vormt nog steeds de kern van ons aanbod, qua architectuur maar zeker qua software. Maar we passen de technologie toe die het beste bij de applicatie past. Soms heb je met een typische MLC-applicatie te maken, vaak kun je de applicatie alleen met een NYCe invullen. Let wel, ik kijk hier naar de halfgeleider- en elektronicamarkt. In de algemene machinebouw zal een MLC vermoedelijk vaker uitkomst bieden dan de NYCe. De controller-lijnen zullen daarom naast elkaar blijven bestaan. Bosch Rexroth levert alle aandrijf- en besturingscomponenten voor een complete applicatie, bijvoorbeeld voor roll-to-roll stappen in de productie van plastic electronics Een voorbeeld van de materiaalstroom in de halfgeleiderindustrie. Voor elke stap biedt Bosch Rexroth geschikte componenten aan en biedt daarmee een uniform platform met één controller Bij het Lineair Motion System ligt de nadruk niet op controller of regelaar maar op de oplossing voor een proces De NYCe 4000 lijn is vooral geschikt voor kleinere mechanica waarvan een hoge performance en nauwkeurigheid wordt geëist. De besturing kan onvolkomenheden in de mechanica corrigeren. Het is een compact besturingssysteem dat is te programmeren in C++ of C-Sharp. De controller is voorzien van ingebouwde 500 W versterkers en wordt vooral gebruikt in het back end, wafer stage en wafer handler programma, waar een grote regelbehoefte is. De IndraMotion MLC is een motion-plc, die veel ingebouwde functionaliteit biedt en is ontworpen voor typische IEC applicaties, zoals verpakken, gantries en pick and place units. In de elektronicaproductie worden ze veel gebruikt voor printprocessen maar ook in bijvoorbeeld rollto-roll besturing in plastic electronics. Beide typen controllers zijn gemeengoed in de elektronicaproductie en kunnen via Sercos-III communiceren met kleine en grotere drives en motoren. Toekomstige ontwikkelingen De eisen voor toekomstige producten komen voort uit vragen uit de genoemde programma s. Kernvragen zijn steeds: welke functionaliteit is nodig, welke performance wordt gevraagd. Alle mechanica is nu al te simuleren in de huidige generatie controllers. Volgend jaar verwacht Bosch Rexroth een nieuwe generatie NYCe 4000 controllers te introduceren, die bovenliggende pc s overbodig maakt en direct HMI s kan aansturen. Ook zijn nieuwe I/O-modules in voorbereiding. Steeds weer nieuwe uitdagingen Scheepers: De controllers zijn steeds gebruiksvriendelijker geworden. Elke geschoolde controls-engineer kan er snel mee werken. Bosch Rexroth is een paar jaar geleden het pad van open core engineering ingeslagen. We hebben de besturing veel opener gemaakt waardoor de klant zelf functieblokken kan programmeren en simuleren. De NYCe past volledig in dit kader. Een regeltechnicus met kennis van Matlab kan er snel mee werken en zijn werk niet alleen simuleren maar ook daadwerkelijk testen. En het aandeel software in een oplossing blijft alleen maar stijgen. Ik denk dat het aandeel in de kosten nu al zeker 80 procent bedraagt. Inl.: Bosch Rexoth BV, Semicon & Electronics, tel.: (0411) , november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

25 STAPPEN-MOTOREN SYSTEMEN MOTOR-VERSTERKERS 1-4 Q Actie is reactie Ga voor meer informatie naar of neem direct contact op GRATIS NIEUWSBRIEF Meld je aan voor de gratis nieuwsbrief products4engineers.nl/ nieuwsbrief en ontvang wekelijks een overzicht van het laatste technische productnieuws. Products4Engineers biedt het grootste aanbod technische componenten, producten en machines in Nederland. Products4Engineers brengt engineers (die producten zoeken) met leveranciers van producten (de aanbieders) in contact. AC INDUCTIE-MOTOREN SYNCHROON-MOTOREN DC BORSTEL-MOTOREN DC BORSTELLOZE-MOTOREN mechanics & electronics Zilvertron B.V. +31(0) info@zilvertron.com Achterwetering 7b, 2871RK, Schoonhoven WJ200 Compacte frequentieregelaar van Hitachi De compacte frequentieregelaar serie WJ200 van Hitachi in de vermogensreeks van 0,2 15kW (35,9A CT, 44A VT dual rating) is breed inzetbaar waarbij kracht en dynamiek mede vereist is. De serie onderscheidt zich door: Zeer hoog startkoppel Hoge toerentalnauwkeurigheidauwkeurigheid PLC functie Safety stopfunctietie Wachtwoord beveiliging Positioneringsfunctiesncties Ingebouwde remunit Veldbus aansluitingeningen Ingebouwde energiemeter en energiebesparingsregelinggsregeling Side by side montage Wereldwijde standaarden CE, UL, c-ul en c-tick Hiflex voegt aan de zekerheid van dit wereldmerk toegankelijke ondersteuning en service toe. Meer informatie over Hitachi: Hitachi Industrial Equipment Systems Co., Ltd. Tokyo Wolweverstraat CD Ridderkerk Postbus GB Ridderkerk Telefoon : Telefax : Service : Internet : info@hiflex.nl

26 Half miljard euro omzet voor B&R [tekst] Jeroen Aalberts [foto s] B&R Gelijktijdig met het Oostenrijkse moederbedrijf hield B&R Industriële Automatisering uit Breda een persconferentie. In de aanloop naar de SPS IPC Drives werd de verzamelde pers uit de Benelux geïnformeerd over de laatste ontwikkelingen. Met een omzetgroei van meer dan 13 procent ten opzichte van 2013 komt de concernomzet dit jaar op 535 miljoen euro. De Acopos P3 servoaandrijving vermindert de hoeveelheid ruimte in de schakelkast met maximaal 69 procent. B&R introduceert deze drive officieel op SPS IPC Drives Tegen de stroom in heeft B&R vanaf het crisisjaar 2008 tot heden een lineaire omzetgroei van 75 procent gerealiseerd. Directeur Piet Tak van B&R Industriële Automatisering: Deze groei is grotendeels te danken aan een groot aantal nieuwe klanten. In dezelfde periode groeide de Duitse industriële productie met 9,9 procent en die in de rest van Europa gemiddeld met 1,7 procent. Azië realiseerde de meeste groei, en in de Verenigde Staten trekt de markt ook aan. Op de moeilijk toegankelijke markt van Japan heeft B&R afgelopen juni een vestiging geopend. In België is de organisatie verhuisd van Aalst naar Merelbeke (bij Gent) en in Breda is de Nederlandse vesti- 700 ingenieurs ging uitgebreid met een trainingscenter van 200 m 2 voor trainingen, workshops en presentaties aan bestaande en potentiële klanten. De 75 procent groei in de afgelopen zes jaar ging ook gepaard met een grote toename van het aantal werknemers. Om ook technologisch vooraan mee te blijven doen heeft B&R in de laatste vijf jaar meer dan zevenhonderd nieuwe ingenieurs in dienst genomen. Niet alleen de kwantiteit is belangrijk: iedere ingenieur besteedt 10 procent van zijn tijd aan ontwikkeling en bijscholing. Alleen al aan R&D besteedt B&R 15 procent van het budget. Volgens Tak moet B&R voortdurend innoveren om de toekomst veilig te stellen. Gedurende de laatste twaalf maanden zijn er machines met B&R producten uitgerust. Wereldwijd draaien er ongeveer 2,2 miljoen machines met een besturing van B&R. De markt vraagt om flexibilisering van de producties, terugdringing van de software- en datacomplexibiliteit en om globale productieprocessen. Met de ontwikkeling van de Automation PC 900, nieuwe Power Panels, de besturing met de reaction Technology (reactietijd van minder dan 1 µs), machinebesturingen met robotintegratie, decentrale aandrijftechniek, CPU-redundantie en Scalability+ heeft B&R de afgelopen tijd de nodige producten op de markt gebracht die antwoorden geven op deze vragen uit de markt. Industrie 4.0 B&R ziet volgens Tak Industrie 4.0 als een evolutie van productverscheidenheid waarbij de klant het product definieert. Als voorbeeld geeft hij de verandering van de T-Ford die in alle kleuren als het maar zwart is geleverd kon worden, tot de huidige auto dat tot een maatwerkproduct is verworden met een hoge mate van individualiteit. Om in een geautomatiseerde productieomgeving verticale en horizontale integratie te kunnen bewerkstelligen en uiteindelijk massaproducten probleemloos in productiegrootte 1 te kunnen produceren, is standaardisatie en openheid van groot belang. Reeds aangekochte of zelf ontwikkelde softwaremodulen moeten eenvoudig kunnen worden hergebruikt of gemodificeerd bij uitbreiding of wijziging van een productieproces. Hiervoor heeft B&R het software-ontwikkelpakket Automation Studio 4 dat is ontworpen met als doel het terugdringen van ontwikkeltijd, het reduceren van ontwikkelkosten en het verbeteren van het hergebruik van eenmaal geschreven software. Volledig afgestemd op de eisen van Industrie 4.0 is Au november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

27 TECHNIEK Besturingen tomation Studio 4 een open platform. Zo is deze software-ontwikkeltool gestandaardiseerd op de open communicatiestandaard OPC Unified Architecture (conform IEC 62541). Essentieel is verder dat het programmeren van PLC s geschiedt conform de norm IEC , C of C++, dat voor visualisatie op afstand en servicedoeleinden gewerkt wordt met webcommunicatie en dat op alle hiërarchische programmeerniveaus onbeperkt kan worden opgeschaald. Indien de centrale database, om welke reden dan ook uitvalt, moet het systeem volledig kunnen terugvallen op lokale intelligentie van de decentraal opgestelde systemen. Powerlink en opensafety zijn de ideale basis om aan al deze eisen van Industrie 4.0 te kunnen voldoen. Beide communicatiestandaarden hebben namelijk een volledig open karakter. (ConMon). De laatstgenoemde twee modules konden al langere tijd wel als losse modules besteld worden, maar dat gold tot voor kort niet voor de PDA-module. Nieuws op SPS IPC Drives Op de persconferentie werd al gesproken over een nieuwtje op het gebied van de aandrijftechniek dat B&R gaat presenteren op de SPS IPC Drives. Inmiddels is naar buiten gekomen dat het gaat om de nieuwe Acopos P3 drieassige servoaandrijving. Met een vermogensdichtheid van 4 A per dm 3 ruimte zegt B&R dat dit systeem de meest efficiënte servoaandrijving met geïntegreerde veiligheidsfuncties op de markt is. De sample tijd is slechts 50 µs voor de hele controller cascade. De Acopos P3 wordt aangeboden Belang traceerbaarheid De Automation PC 2100 is een controller en een PC ineen. Automation Runtime en Windows kunnen tegelijkertijd draaien dankzij de Intel Atom multicore processing technology Doordat bij de reaction Technology de signaalverwerking direct in de I/O module uitgevoerd wordt, wordt deze tijd niet beïnvloed door de prestaties van het netwerk of de pc-controller lere reacties (zoals repetitieve controle) kunnen worden uitgevoerd met behulp van deze virtuele sensortechnologie. De Acopos P3 past naadloos in B&R s modulair en volledig schaalbare automatiseringsportfolio. Een Power Panel, een willekeurig aantal Acopos servo drives en X20 I/O-modules zijn alles wat nodig is voor het opzetten van een complete en krachtige automatiseringsoplossing. Veiligheidsfuncties conform SIL 3 / PL e kunnen ook op aanvraag geïntegreerd worden. Safety Limited Torque (SLT), dat controleert of het maximaal toegestane koppel is overschreden, en Remanente Safe Positie (RSP) functies zijn nieuwe toevoegingen ten opzichte van voorgaande Acopos-modellen. En met een totaal van veertien veilige motionfuncties op basis van opensafety, is het mogelijk om aan alle mogelijke veiligheidseisen te voldoen. De Acopos P3 kan nagenoeg overal in de wereld worden gebruikt omdat het geschikt is voor s werelds meest voorkomende elektriciteitsnetconfiguraties zoals TN, TT, IT en hoekgeaarde TN-S-systemen. Dit vermindert ook het totale aantal benodigde machinevarianten. Inl.: B&R Industriële Automatisering BV, tel.: (076) , Traceerbaarheid Omdat traceerbaarheid ook een steeds belangrijkere rol speelt komt B&R nu op de markt met een losse PDA (Process Data Acquisition)-module waarin alle procesdata van de verschillende machines in een productielijn kunnen worden verzameld, ongeacht het fabricaat. Deze nieuwe module is met name voor veel machinefabrikanten prijstechnisch interessant. Voorheen bood B&R deze functionaliteit ook al aan, maar toen maakte de PDA-module onderdeel uit van het procescontrolesysteem Aprol. Naast de PDA-module omvat dit Aprol DCS-systeem ook nog een module voor energiemonitoring (EnMon) en een module voor conditiemonitoring als een één, twee of drieassige aandrijving voor het vermogensspectrum variërend van 0,6 kw tot 24 kw (1,2 A tot 48 A). De behuizing van de Acopos P3 is zo klein dat de benodigde ruimte in de schakelkast gereduceerd is met maximaal 69 procent. De korte cyclustijd van 50 µs voor stroom, snelheid en positieregeling biedt nieuwe mogelijkheden voor virtuele sensoren. Een virtuele motorpositie-encoder rekent af met de noodzaak van een encoder, de encoderkabel en de evaluatie-eenheid in de servoversterker, en vergroot tegelijk de toepasbaarheid. Andere speciale functies voor meer controle en snel- november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 27

28 Nieuwe stoomturbine voor kleinschalige toepassingen [tekst] Leo de Ridder [foto s] Green Turbine Stoomturbines, het lijkt techniek uit een ver verleden. De realiteit is echter anders. Green Turbine brengt in samenwerking met AE Magnetics sinds een jaar of twee een kleine, door het bedrijf zelf ontwikkelde, stoomturbine met geïntegreerde generator op de markt. In september kwam het bedrijf met een tweede type, dit keer met een vermogen van 15 kw. De negentiende-eeuwse techniek begint de laatste jaren weer aardig op stoom te komen. Op grote schaal, zoals in STEGcentrales waar stoomturbines samenwerken met gasturbines, zijn ze niet meer weg te denken. Maar ook op kleinere schaal zijn interessante ontwikkelingen gaande. Kleinste stoomturbine ter wereld Volgens Green Turbine gaat het bij de gelijknamige machine om de kleinste stoomturbine ter wereld. Met een vermogen van 1,2 kw (sinds kort opgeschroefd naar 1,4 kw) wordt de microturbine inmiddels gebruikt voor kleinschalige toepassingen, zoals verwarmingsdoeleinden en voor de productie van warm tapwater. Maar ook in de zonne-energiesector, de onderwijswereld en de auto-industrie is er veel belangstelling voor de Green Turbine. Microturbine Deze 15 kw turbine, die net als zijn kleine broer compleet in Nederland wordt gebouwd, is een opschaling van de kleine versie. Het formaat is iets groter, namelijk 37 cm x 26 cm en hij heeft een massa van zo n 25 kg. Het verschil met de kleine versie is niet alleen het hogere vermogen, maar ook het hogere rendement van de nieuwe turbine. Volgens Eefje Post, salesmanager bij Green Turbine, is de 15 kw uitvoering een reactie op vragen uit de markt naar grotere toepassingen waar meer restwarmte vrijkomt, zoals de biomassa en de scheepvaart. Onze microstoomturbine moet vooral gezien worden als een bouwsteen, waarmee system integrators zoals machinebouwers en ketelfabrikanten complete applicaties kunnen bouwen, legt Post uit. De Green Turbine is in staat om restwarmte van lage temperatuur (minimaal 200 C) om te zetten in bruikbare warmte en elektriciteit. Het was lastig om het turbineontwerp te downsizen zonder veel aan rendement in te leveren. Toch is het ons gelukt een kleine stoomturbine te ontwerpen met een relatief goed rendement: de 15 kw uitvoering heeft een elektrisch rendement van 14% en een thermisch rendement van 82%. De kostprijs hebben we laag kunnen houden. De stoom kan op vele manieren worden opgewekt: uit biogas, houtafval, restwarmte van dieselmotoren en gasturbines, en fossiele brandstoffen. Op de website van het bedrijf wordt de Green Turbine omschreven als een doorbraak in ontwerp, formaat, prijs en uitvoering, met een bewezen technologie, gebaseerd op de technieken van pioniers op dit gebied, De Laval en Curtis. Grote woorden, maar gezien de grote belangstelling die er in vele takken van industrie voor deze microturbines bestaat, lijkt het geen grootspraak te zijn. Oude techniek, nieuw jasje De 15 kw Green Turbine werkt optimaal met stoom van 200 C tot 220 C bij een De testopstelling van de 15 kw turbine met warmtewisselaar, zoals deze momenteel draait bij AE Magnetics druk van 10 bar tot 12 bar. Daarvoor is een uitlaattemperatuur van 300 C voldoende. De stoom wordt via zes nozzles op de turbinebladen gespoten. Wordt er minder stoom geproduceerd, dan wordt automatisch een aantal nozzles afgesloten. Er wordt altijd met droge stoom gewerkt, ook bij lage temperaturen. Daartoe worden de druppels uit de stoom geslingerd, voordat de stoom bij de turbine komt. Wordt dit niet gedaan, dan kunnen de waterdruppels de turbinebladen beschadigen, aangezien de stoom (en dus ook de druppels) de nozzels met een snelheid van 1000 m/s verlaat. Die stoomsnelheid is essentieel voor de prestaties van de turbine. De stoom circuleert daartoe in een gesloten systeem dat continu vacuüm wordt getrokken, zodat 28 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

29 TECHNIEK Mechanisch de stoom nauwelijks weerstand ondervindt. In de turbine zijn twee onafhankelijk van elkaar roterende aluminium wielen aangebracht die elk een generator aandrijven. Het gaat daarbij om rotatiesnelheden van rond de min -1. Deze generatoren produceren wisselstroom van zo n 1000 Hz bij 500 V. Omvormers zorgen ervoor dat dit wordt gelijkgericht en vervolgens naar de gewenste output gebracht, bijvoorbeeld driefasen wisselstroom van 50 Hz of 60 Hz. Door de turbines parallel te schakelen, kan vermogen worden opgebouwd. De generatoren worden geleverd door ontwikkelpartner AE Magnetics in Sprang- Capelle. Dit bedrijf speelt ook een rol bij de ontwikkeling en levering van onderdelen van het skid, zoals de PLC-besturing. Uiteindelijk is het de bedoeling dat kopers van de Green Turbine de optie krijgen om de turbine compleet geassembleerd op een skid opgeleverd te krijgen, dus inclusief inverter, vacuümpomp, condensor, automatisering (PLC) en besturingskast, maar exclusief de stoomboiler. Post: Onze klanten ontwikkelen zelf stoomboilers die bijvoorbeeld werken met de restwarmte van een motor of op een bepaalde brandstof. De 15 kw uitvoering past ook op bestaande ketels, zoals de biomassa stoomboiler van Magnabosco. Verder werken we nauw samen met Aitec, producent van stoomketels. Maar rendement, gewicht en ruimtebeslag hangen dus af van het ontwerp van de klant. De prijs van de 15 kw turbine bedraagt momenteel ,-. Met skid, dus compleet op een frame met turbine, inverter, vacuümpomp, condensor, stoomkleppen, aansluitpijpen, elektronica en besturingskast, komt de prijs op ,-. De levertijd is circa vier maanden. Green Turbine heeft berekend dat een voor 75% belaste 1000 kw motor genoeg restwarmte (350 kw) produceert om met drie turbines 45 kw (3 x 15 kw) stroom op te wekken. Dat Detail van de testopstelling Specificaties De oudere Green Turbine 1,2 kw levert momenteel 1,4 kw vermogen. Deze turbine heeft 13 kw aan warmte nodig (oftewel 18 kg/u stoom). Hij levert een output van 1,4 kw elektrisch en 13 kw thermisch (te gebruiken voor het verwarmen van tapwater). De machine heeft een elektrisch rendement van 10% en een thermisch rendement van 86%, in totaal dus 96%. De nieuwe Green Turbine 15 kw heeft 100 kw tot 110 kw aan warmte nodig, oftewel 144 kg/u stoom. De output bedraagt 15 kw elektrisch en 100 kw thermisch. Het elektrisch rendement is 14% à 15% en het thermisch rendement 82%, totaal dus 96%. is 7,5% aan extra vermogen. Het thermisch rendement stijgt daardoor met circa 2,5% (van 33% naar 35,5%). Draait zo n motor circa zevenduizend uur per jaar, dan is de investering in drie jaar terug te verdienen. Minder CO 2 uitstoot Het grote voordeel van de Green Turbine is volgens Post, dat hij niet vastzit aan één type brandstof. De verbranding gebeurt met een externe brander; vrijwel ieder type brandstof kan zo omgezet worden in elektriciteit: biogas, houtafval, pellets, mest, cacaodoppen, grassen, maar ook aardgas en propaan zijn daarvoor geschikt, net zoals de afvalwarmte van bijvoorbeeld dieselmotoren of gasturbines. Een ander voordeel van de Green Turbine is de milieuvriendelijkheid. Zo kan een samenstel van een wkk ketel en een Green Turbine een rendement bereiken van 95% en hoger, omdat de afvalwarmte van de ketel volledig wordt benut. Grote elektriciteitscentrales daarentegen halen een rendement van slechts 45%, omdat de resterende afvalwarmte via het koelwater van de centrale verloren gaat. Door het kleine formaat is de Green Turbine goed te gebruiken in huishoudens en kleine bedrijven, bijvoorbeeld met verwarmingsketels, zonnecollectoren en in kleine schepen. Daarbij kan de stoomturbine tot 80% van de benodigde elektriciteit produceren en reduceert hij de CO 2 emissies tot 50%. De 15 kw turbine kan verder een belangrijke rol gaan spelen bij de lokale energievoorziening, aldus Post. Dat kan bijvoorbeeld voor bedrijven die duurzame energie willen opwekken en los van het elektriciteitsnet willen opereren. Appartementsgebouwen en kleine bedrijven kunnen met deze turbine al dan niet gecombineerd met biomassa stoomketels en zonnepanelen warmte omzetten in stroom. De warmte van de condensor wordt daarbij benut voor ruimteverwarming, tapwater en koeling. Van restwarmte naar ook elektriciteit Ook in andere branches kan de nieuwe turbine worden toegepast. Verschillende autofabrikanten experimenteren er momenteel mee. Zo worden bijvoorbeeld de effecten getest van het plaatsen van de turbine achter de uitlaat van truckmotoren en hybride auto s. De hitte van de motor wordt daarbij omgezet in elektriciteit wat weer een interessante brandstofbesparing kan opleveren van 10% of meer. De Green Turbine is CE-gemarkeerd en wordt geëxporteerd naar onder andere de VS en Polen. Inl.: Green Turbine, Advanced Electromagnetics BV, tel.: (0416) , november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 29

30 Service, maatwerk en relatiebeheer zijn basis voor Rodriguez lagers [tekst] Ad Spijkers [foto s] Rodriguez GmbH, Eschweiler (D) Als u naar de naam van een bekende lagerfabrikant wordt gevraagd, zal Rodriguez waarschijnlijk niet als eerste bij u opkomen. Deze onderneming moet het ook niet hebben van grote aantallen standaard lagers, maar van kleinere series speciale lagers en lagermodules. Uw hoofdredacteur nam een kijkje op de hoofdvestiging in Eschweiler bij Aken. Rodriguez vervaardigt in eigen huis draaikranslagers met buitendiameters van 100 mm tot 1200 mm Hoewel de bedrijfsnaam anders doet vermoeden, is Rodriguez een Duitse onderneming. Het hoofdkantoor is gevestigd in Eschweiler, in de onmiddellijke nabijheid van een grote elektriciteitscentrale die zijn grondstof direct krijgt van een enorme naastgelegen bruinkoolgraver. Behalve het hoofdkantoor telt de onderneming nog vestigingen in Marbach am Neckar (bij Stuttgart), Saint-Germain Engineering en montage in eigen huis (bij Parijs) en Charlotte (North Carolina, VS). Vanuit Eschweiler worden ook de markten in de Benelux en Scandinavië bewerkt, terwijl de Franse vestiging ook de Spaanse markt bedient. De vestiging in Charlotte neemt het gehele Noord- en Zuid-Amerikaanse continent voor zijn rekening. In Oost-Europa, Australië en Zuid- Afrika wordt samengewerkt met gespecialiseerde distributeurs, daarbuiten met agenten. De onderneming telt 115 medewerkers, waarvan 93 in de hoofdvestiging, en die waren in 2013 goed voor een omzet van 30 miljoen euro. Sven Handels is behalve product manager precisieproducten tevens verantwoordelijk voor de Benelux-markt. Het leveringsprogramma omvat drie lijnen: precisieproducten, lineaire techniek en automotive producten. Dat zijn drie competitieve markten, met tal van wereldwijde en lokale aanbieders. In die werkomgeving moeten wij het hebben van drie wapens: - service, flexibiteit en kwaliteit; - klantspecifieke oplossingen (value added products). Dit omvat het gehele traject van analyse van het probleem tot en met het aanbieden van een complete geïntegreerde oplossing; - lange termijn relaties. Precisielagers De lijn precisieproducten omvat alle roterende lagersoplossingen. Een deel van de omzet op deze afdeling wordt gerealiseerd door pure handel. Dit programma omvat de assortimenten van Kaydon uit de VS (met name dunringlagers) en Unitec uit Italië. Laatstgenoemde levert voornamelijk meerrijige cilinderrollagers voor gereedschapsmachines, met als belangrijkste kenmerken een hoge stijfheid en rondloopnauwkeurigheid. De tweede poot binnen deze afdeling betreft draaikranslagers, die in eigen huis op drie assemblagelijnen worden opgebouwd. Europese bedrijven eisen vaak dat deze specifieke lagersoplossingen Made in Europe zijn, al leert de ervaring dat bij prijsdruk import uit Azië regelmatig de voorkeur krijgt. Ook eigen producten zijn de lagers uit de serie DRF voor kogelomloopspindels. De engineering en montage gebeurt in eigen huis, de productie van onderdelen gebeurt voor een groot deel elders in Europa omdat men in eigen huis niet de vereiste capaciteit heeft. Voor kleine lagers is er een speciale ombouwen montageafdeling met speciaal geconditioneerde ruimten, die met name wordt gebruikt voor componenten voor de medische, farmaceutische en halfgeleiderindustrie. Voor de roterende lagers is in 2008 de eerste productielijn opgezet. Inmiddels zijn dat drie lijnen: voor binnendiameters van 10 mm tot 250 mm, voor binnendiameters van 250 mm tot 650 mm en voor binnendiameters van 400 mm tot 1200 mm. Op deze lijnen zorgt Rodriguez er voor dat de lagers voldoen aan alle rondheidseisen, dat de juiste boorpatronen voor de applicatie worden aangebracht en dat het lager wordt geïntegreerd in de module die de klant heeft besteld. Met name producenten van gereedschapsmachines en 30 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

31 TECHNIEK Mechanisch zwenkstations stellen hoge eisen aan de rondloop en de nauwkeurigheid van de lagers. Value added products Rodriguez is sterk in het op maat creëren van lageroplossingen voor zijn klanten. Handels geeft als voorbeeld dunringlagers voor CT-scanners. Voor deze applicatie hebben wij een integrale oplossing ontwikkeld. Het product dat wij aan de klant toeleveren, is een complete module die bestaat uit een dunringlager, compleet gemonteerd in de behuizing, en aangedreven door een direct drive motor. De eis is hier enerzijds een grote binnendiameter (ook corpulente patiënten moeten door de machine kunnen worden bewogen), maar anderzijds een geringe dikte omdat de scanner anders te groot en te zwaar wordt. Wij hebben de engineering verzorgd en alle relevante testen uitgevoerd. Voor een militaire toepassing heeft Rodriguez onder meer een oplossing ontwikkeld op basis van twee hoekcontactlagers. Eigen bewerking van gehard staal Dit betreft een compleet lagersysteem op basis van Kaydon lagers, aangevuld met eigen componenten. Andere toepassingen zijn te vinden in bagagescanners (ook daar weer een grote binnendiameter voor de objecten en geringe dikte en massa) en robots (grote binnendiameter voor de doorvoer van leidingen en kabels). Klantspecifieke producten zijn ook kunststof rollagers en lagerblokken voor onder meer printers, de voedingsmiddelenindustrie en de petrochemie. Door kogels als rollichaam te gebruiken hebben de spindels duidelijk minder wrijving en een hoog rendement en hebben ze een lichte en regelmatige loop Insourcing in plaats van outsourcing garandeert een blijvende kwaliteit en de hoogste flexibiliteit, om te kunnen reageren op markt- en toepassingsspecifieke vragen Lineaire techniek De lineaire producten die Rodriguez produceert, zijn leverbaar als kogelomloop-, trapeziumdraad- of rollenomloopspindel. De rechtgeleidingen zijn gebaseerd op profielrails of geharde geslepen assen. Het staal wordt ingekocht en in eigen bedrijf bewerkt. De toegevoegde waarde zit ook hier in het leveren van maatwerk op klantenspecificatie. Tot deze tak behoort ook de levering van kogelpotten, vooral als handelsproduct, voor bewerkingsmachines en logistieke toepassingen. Dit programma is erg breed in afmetingen en draagvermogens (van 10 N tot 45 kn). Rodriguez is zo n tien jaar geleden begonnen met eigen bewerking van de onderdelen. De onderneming heeft geïnvesteerd in een machinepark met CNC-machines voor het bewerken van gehard materiaal en kan daardoor alle mogelijke variaties aanbieden: binnendraad, buitendraad, axiale en/of radiale gaten, et cetera. De productie van deze afdeling kan alles uit gehard materiaal bewerken. Hiertoe beschikt ze over afkortzagen, draaien freesbanken, meerassige bewerkingscentra en polijstmachines. Voor een deel zijn deze machines in eigen huis omgebouwd en aangepast aan het bewerken van gehard materiaal. Deels in samenwerking met andere aanbieders ontwerpt, produceert en assembleert Rodriguez ook complete elektromechanische lineaire aandrijvingen. Deze zijn vaak voorzien van een riem- of spindelaandrijving en een aluminium behuizing, en ook hier geldt weer dat ze vaak het resultaat zijn van klantspecifieke vragen. De onderneming kan met handelsproducten en in eigen productie vervaardigde onderdelen als spindels en geleidingen complete lineaire systemen opbouwen. Daartoe heeft het bedrijf nu ook een eigen aluminium extrusieprofiel, zodat het een compleet modulair lineair systeem kan aanbieden. Omdat ook de engineering in eigen huis gebeurt en alle materiaaleigenschappen tot in detail bekend zijn, kan het huis een lineaire beweging nauwkeurig berekenen en realiseren. Tijdens mijn bezoek wordt gewerkt aan een aantal forse eenheden, zo n 2.5 m lang, bedoeld voor een XYZ-portaalsysteem. Rodriguez levert dergelijke eenheden met of zonder aandrijving voor een breed toepassingsgebied, waaronder robots, kranen, verpakkingsmachines en medische apparatuur. Handels: Juist met lineaire systemen zie je een sterk samenspel met de klant. Door een goede wisselwerking met onze experts kunnen de engineers van de klant tot andere constructies komen, waardoor ze minder onderdelen en montage-uren nodig hebben. Als bonus kan hun apparaat vaak minder ruimte innemen en is het vaak ook goedkoper te bouwen. Automotive producten Binnen de onderneming uit Eschweiler is dit een van de kleinere afdelingen. Ook hier gaat het vooral om klantspecifieke lagersoplossingen, vaak voorgemonteerd. Het bedrijf legt zich niet toe op de massaproductie van standaard lagers. Daarvoor gelden vaak strikte eisen aan toeleveranciers, maar tegelijkertijd gelden er strikte logistieke voorschriften en is er een grote prijsdruk. Gezien het eisenpakket is 4 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 31

32 Precise motion control solutions STREAMLINE YOUR CABINET. UNLEASH THE SERVO. We creëren geïntegreerde bouwgroepen met onze fijnmechanische componenten uit de catalogus. Deze producten kunnen worden aangepast wanneer uw applicatie dit vereist. Bezoek ons op de Precisiebeurs, Stand 147 woensdag 12 en donderdag 13 november (0) < 1 cable for a modular machine design < Integrated safety technology CAT 4 / PL e / SIL 3 < STO, STO1, SBC, SOS, SS1, SS2, SLS, SDI, SLI, SMS, SLP, SMP, Safe Homing, Safe Robotics < Local I/O < 500 W up to 4 kw < CNC, robotics, motion control < reaction Technology with 1 µs response time Onze kracht: kennis & ervaring Ohmstraat 42, 3335 LT Zwijndrecht T. +31 (0) Al 20 jaar leverancier van topmerken schotten- en plunjerpompen en motoren, kleppen, cilinders, compact units, tandwieleenheden, remmen en rembedieningen, meettechniek, electronica en vervangingsdelen

33 TECHNIEK Mechanisch de ambitie om in deze markt sterk te groeien dan ook niet erg hoog. Technische ontwikkelingen Van revolutionaire ontwikkelingen in de lagertechniek is al een tijd geen sprake meer. Maar er worden op diverse aspecten van de techniek (materialen, tribologie, verspaningstechnologie) nog steeds kleine stapjes gezet, die toch steeds weer leiden tot verbeteringen in maatvoeringen, toleranties, vermogensdichtheid, slijtvastheid, et cetera. Nog steeds kleine stapjes Rodriguez De geschiedenis van Rodriguez in Europa begint in 1979, als de gelijknamige Amerikaanse onderneming een vestiging opent op ons continent. Het Amerikaanse bedrijf is in 1925 opgericht door de Puerto-Ricaan R.A. Rodriguez en houdt zich van oudsher bezig met de export van in Amerika geproduceerde lagers. Aangezien de Amerikaanse en Europese maatvoering en de ideeën over toepassing van lagers nogal verschilden, werd een Europese vestiging noodzakelijk geacht, met de nadruk op engineering. De keuze viel op Eschweiler aangezien de eerste employee (en nog altijd directeur) Gunther Schulz hier woonde. In 1984 werd Rodriguez GmbH opgericht. In 1989 werd het eerste eigen gebouw geopend, alwaar in 1992 eigen productie in Europa van start ging. In 1999 verhuisde het bedrijf naar de huidige locatie, waar nog een paar uitbreidingen volgden. Verdere uitbreiding is niet meer mogelijk, maar aan de overzijde van de straat zal in 2015 een nieuwe fabriekshal verschijnen. In 2008 nam directeur Schulz de aandelen over van het Amerikaanse moederbedrijf, dat anno 2014 nog steeds actief is onder de naam R.A. Rodriguez Inc. Handels: Heel belangrijk is dat klanten steeds meer eisen van afdichtingen. Het doel is om een simpele maar doeltreffende en duurzame afdichting te vinden. Soms kun je dit realiseren door combinaties van afdichtingen met enkele of dubbele lippen, een extra vetreservoir, beschermende afdichtingen en dat soort maatregelen. Soms moet je iets heel nieuws verzinnen, en een enkele keer lukt het niet. Niet alleen van de ringen, ook van de kooien wordt een steeds betere rondloopnauwkeurigheid verwacht, wat mogelijk is door betere extrusieprocessen. De kooien kunnen dankzij deze ontwikkelingen ook vaak de afdichtingsfunctie overnemen, wat weer een component en De draaikranslagers zijn standaard voorzien van een aan beide zijden afgedicht loopvlaksysteem. Ze zijn naar behoefte zonder, met binnen- of met buitenvertanding leverbaar een potentiële faalbron elimineert. Handels: Bij dunringlagers is de standaard kooi uitgevoerd in messing of polyamide. Bij andere eisen worden ook wel kooien uit polyetheretherketon (PEEK) of een vinylhars gebruikt. In sommige applicaties, met name in de halfgeleiderindustrie, worden de binnen- en buitenring in roestvaststaal uitgevoerd en worden keramische kogels toegepast. Dit levert niet alleen een galvanische scheiding maar vooral ook een hoge slijtvastheid. Het leuke van onze applicaties is, dat we heel variërende eisen aan de lagerconstructie zien in termen van thermische eigenschappen, bevestiging, aandrijving, vertandingsklasse (bij draaikranslagers), omgeving (van heel schoon tot heel erg vuil) en smeermiddelen. Of juist geen smeermiddelen. Nu we het daar toch over hebben Handels: Voor open lagers passen we bepaalde vetten toe. Voor gesloten lagers adviseren we oliesmering. In de voedingsmiddelen- en farmaceutische industrie zijn FDA approved smeermiddelen de standaard eis. De keuze voor het smeermiddel gaat meestal in nauw overleg met zowel klant als olieleverancier. Maar het komt ook voor dat een (eind)klant is gestandaardiseerd op een bepaald merk en type smeermiddel, en dan moeten wij maar zorgen dat het functioneert. Omdat wij in een nichemarkt opereren, komt het ook voor dat wij een kleine hoeveelheid van een speciaal smeermiddel willen gebruiken maar daarmee onder de minimale bestelhoeveelheid van de leverancier blijven. Onze componenten zijn meestal onderdeel van een groter geheel, waarvoor veel meer smeermiddel nodig is, dat de klant op voorraad heeft. In dat geval komt het voor dat de klant het gewenste smeermiddel aanlevert. Voor de draaikransen wordt eigenlijk alleen de staalsoort 42Cr toegepast, een staalsoort die wereldwijd goed verkrijgbaar is en goed mechanisch kan worden bewerkt. Rodriguez heeft met dit materiaal de beste ervaringen. Voor bepaalde applicaties kan voor een ander materiaal worden gekozen, afhankelijk van de applicatie en de eisen van de klant. Mede bepalend zijn ook hier de levertijd en de minimale afnamehoeveelheid. Kwaliteitsborging Gezien het vele maatwerk en de strikte eisen uit de diverse marktsegmenten is het logisch dat Rodriguez kwaliteit en kwaliteitsborging hoog in het vaandel heeft staan. Van alle binnenkomende goederen wordt altijd een commerciële controle uitgevoerd (bestelnummers, aantal, afmetingen, juiste product?). Afhankelijk van het product volgt soms ook een technische ingangscontrole, vooral als de binnenkomende goederen zijn bedoeld voor draaikranslagers. Om de kwaliteit van de afgeleverde componenten en modules te garanderen, beschikt de onderneming over een goed geëquipeerde meetkamer, waar onder meer wordt gewaakt over de rondheid, lengte, afmetingen, contouren van de loopvlakken, ruwheden, et cetera. Behalve de geleverde producten worden ook de gebruikte gereedschappen regelmatig aan een grondige controle onderworpen. Inl.: Rodriguez GmbH, tel.: (+49) , november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 33

34 Maatwerk-hydrauliek van Sauer Bibus [tekst] Jeroen Aalberts [foto s] Sauer Bibus De Duitse hydrauliekspecialist en -fabrikant Sauer Bibus uit Neu-Ulm (D) vierde afgelopen zomer zijn twintigjarig bestaan. De firma is van oorsprong een handelsonderneming en heeft ondermeer de vertegenwoordiging van Daikin voor Europa. Sauer Bibus fabriceert, engineert, levert, repareert, reviseert en modificeert hydraulische componenten en aanverwante producten voor zowel de industrie als voor mobiele toepassingen. AandrijfTechniek bracht er een bezoek. Het hoofdkwartier van Sauer Bibus in Neu-Ulm (D) Sauer Bibus kan installaties compleet ontwerpen, engineren en (ook bestaande installaties) beproeven en compleet documenteren. Zo kunnen parameters als drukken, snelheden, temperaturen en vloeistofniveaus in kaart worden gebracht in verschillende bedrijfstoestanden. Zo kunnen storingen eenvoudig geanalyseerd worden. Ter plaatse kan Sauer Bibus ook dynamische metingen uitvoeren om krachten en momenten te controleren. Volgens directeur Ralf Schrempp ligt de kracht van Sauer Bibus in het feit dat het naast fabrikant en leverancier van hydraulische producten ook complete installaties kan engineren en klantspecifieke oplossingen kan bieden. Ook op het gebied van de stuurelektronica en software. Sauer Bibus is fabrikant, levert, ontwerpt en verleent service op het gebied van hydrauliek, en dat alles onder één dak. Voor zowel industriële- als mobiele toepassingen. Groot magazijn Tijdens de rondleiding in de werkplaats in Neu-Ulm zien we als eerste een pallet met hydromotoren die voor een klant gemodificeerd worden. Vervolgens zien we een complete werkplaatsinrichting waar een gereinigde hydromotor gedemonteerd ligt. De motor heeft inwendige schade opgelopen en moet gereviseerd worden. De klant ontvangt een offerte en kan vervolgens beslissen om te reviseren of om een nieuwe motor aan te schaffen. Een gereviseerde motor is zo goed als nieuw. Net als de in eigen huis gefabriceerde (nieuwe) motoren worden de gereviseerde en ook de gemodificeerde motoren afgevuld en getest op een van de zelf ontworpen testbanken. Met dynamische belastingen worden de motoren ge november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

35 TECHNIEK Hydraulisch test in het gehele toerenbereik. Bij de documentatie van de motor komt dan netjes ook de uitdraai van de test. De reparatieafdeling reviseert, behalve de producten die Sauer Bibus zelf levert, ook componenten van andere fabrikanten. Hiervoor heeft de werkplaats niet alleen de documentatie maar voor een aanzienlijk aantal gangbare hydrauliekcomponenten ook onderdelen op voorraad. Ook andere hydrauliek revisiebedrijven kunnen een beroep doen op dit grote magazijn. Sauer Bibus heeft een uitgebreide servicedienst die naast onderhoud ook reparaties ter plekke bij de klant kan uitvoeren. Eigen producten Sauer Bibus heeft zelf een hydrostatische aandrijving (axiale plunjermotor met regelbaar slagvolume) ontwikkeld. Deze Modul Drive heeft als opvallendste eigenschap een regeling die een hoek kan maken tot 45. Hiermee heeft de motor een groter bereik dan motoren met een Slaghoek van 45 maximale regelingshoek van 32 en levert hij bij lage toerentallen al een hoog koppel. De motor heeft een variabel slagvolume van 0 tot 233 cm 3 /min en is geschikt voor open en gesloten hydraulische systemen. Ingebouwd zijn een toerental- en een hoeksensor en de motor is geschikt voor zowel low pressure control (LP) als voor high pressure control (HP). Meerdere hydromotoren kunnen samen elektronisch geregeld worden. Dit is interessant als deze motoren gebruikt worden als wielmotoren. Dan kunnen de motoren Met de Sauer Bibus Modul Drive kan de Vredo drie-assige bemester VT (met liter tank) traploos versnellen van stilstand tot 50 km/h bij een toerental van 1300 min -1 elektronisch op elkaar afgestemd worden als een virtueel elektronisch differentieel. Een technisch bijzondere toepassing van de Modul Drive is de aandrijving van zelfrijdende bemesters met mestinjectie van (de Nederlandse) landbouwvoertuigenfabrikant Vredo uit Dodewaard. Hiervoor heeft Vredo in samenwerking met Zuidberg Transmissions een hydraulisch-mechanische CVT ontwikkeld voor vermogens tot 405 kw (600 pk). Deze VVT600 transmissie heeft een continu variabel uitgangstoerental voor de voor- en achteras(sen) en een mechanisch schakelbare PTO uitgang die geschikt is voor vol motorvermogen. Op het huis zijn de drie Modul Drives gemonteerd die zorgen voor de traploze aandrijving. Het toelaatbaar ingangskoppel bedraagt 2650 Nm, het maximum uitgangskoppel is Nm. Het grote voordeel van traploze transmissies in het terrein is dat er geen schakelmomenten zijn. Als er bij een conventionele bak teruggeschakeld wordt, dan kost dat altijd iets tijd. In deze tijd zakt dan de snelheid aanzienlijk. Bij deze hydraulische transmissie is er over een Daikin Super Unit energiebesparend aggregaat voor ondermeer spuitgietmachines 4 De Modul Drive is geschikt voor zowel open- als gesloten systemen Sauer Bibus Het in 1984 door Daikin en Sundstrand opgerichte Sauer Daikin Systemtechnik is begonnen in Münster (D) als verkoop- en servicecentrum voor Daikin hydrauliekproducten. In 1994 is de naam gewijzigd in Sauer Bibus en bleven de activiteiten en vertegenwoordiging van Daikin. Sinds 1998 is Sauer Bibus voor 100 procent eigendom van het Zwitserse familiebedrijf Bibus. In 2003 verhuisde het bedrijf naar de huidige locatie in Neu-Ulm (D) en een jaar later startte daar de productie van de ICVD (voorloper van de Compact Drive). Voor Duitsland is Sauer Bibus ook leverancier voor bekende merken als Danfoss, Turolla, Comatrol, Kawasaki, Reggiani Riduttori, Hydro Gear, SPP, Argo Hytos en minibooster. Sauer Bibus heeft een reparatiecentrum voor alle bekende merken hydraulische apparatuur en heeft een omvangrijk magazijn voor reservedelen. Dat magazijn bevat voor de reparatieafdeling ook onderdelen van merken die niet door Sauer Bibus geleverd worden. In Nederland heeft de onderneming een verkoopadviseur in de persoon van Theo Schimmer. november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 35

36 Het magazijn is aanzienlijk van omvang en bevat behalve onderdelen voor de door Sauer Bibus geleverde producten ook onderdelen van andere merken voor de reparatieafdeling De slaghoek van 45 van de Modul Drive is mogelijk door het smalle ontwerp van de plunjer groot snelheidsbereik altijd voldoende koppel beschikbaar. De Compact Drive is een aandrijfunit met een geïntegreerde Modul Drive en een tandwielkast met flenzen voor aandrijfassen. Zo kan deze complete en plaatsbesparende unit als aandrijving gebruikt worden voor landbouwvoertuigen, bouwmachines en voor bedrijfsvoertuigen zoals veegmachines. Door het grote bereik van de Modul Drive hydrauliekmotor is een versnellingsbak (met koppeling) overbodig en dit levert de nodige gewichtsbesparing op. Het koppel dat de Compact Drive levert varieert van 1500 Nm tot 2900 Nm bij LP of van 1450 Nm tot 2800 Nm bij HP. De Modul Drive en de Compact Drive zijn door het regelbereik van 45 geschikt voor zelfrijdende landbouwvoertuigen en bouwmachines zoals laadschoppen en graafmachines. Daikin Sauer Bibus is vertegenwoordiger van Daikin oil hydraulic equipment voor Europa. Hiervoor heeft het magazijn in Neu-Ulm alles op voorraad van Daikin. De Japanse fabrikant heeft behalve axiale plunjerpompen, rotorpompen, ventielen, aggregaten en koelers ook een speciaal pompaggregaat voor toepassing bij spuitgietmachines. Bij spuitgietmachines moet de persdruk opgebouwd en vervolgens een Tot 70 procent energiebesparing gewenste tijd (cyclustijd) vastgehouden worden. Tijdens de cyclustijd houdt het aggregaat de druk vast. De speciaal voor deze applicatie ontworpen Daikin Super Unit is een energiebesparend aggregaat dat het motortoerental van de door Daikin zelf ontwikkelde IPM (permanent magneet) motor regelt in combinatie met het debiet en de druk van een vaste debietpomp. In vergelijking met een conventionele Daikin variabele plunjerpomp met een overdrukventiel claimt Daikin een energiebesparing tot 70 procent (hoe langer de cyclustijden des te meer energiebesparing). De hogere aanschafkosten worden snel terugverdiend door het lagere energieverbruik. Behalve energiebesparing biedt het systeem ook voordelen op het gebied van geluidsniveau, precisie en dynamiek. Er is minder olie nodig en de koelcapaciteit kan een maatje kleiner. Sauer Bibus kan behalve de hydrauliekcomponenten, ook de Daikin koelinstallaties onderhouden en reviseren. Dat laatste kan kostenbesparend zijn in vergelijking met de aanschaf van een nieuw systeem. Ook de koelsystemen van Daikin voor olie en water (zoals bijvoorbeeld bij spindelaandrijvingen) werken met de energiezuinige IPM motor. Inl.: Sauer Bibus GmbH, tel.: (+49) , In de reparatieafdeling worden de aangeboden componenten gedemonteerd, gereinigd en geïnventariseerd (foto: Jeroen Aalberts) Machine voor het leppen van cilinderblokken in actie. Gereviseerde motoren en pompen zijn zo goed als nieuw (foto: Jeroen Aalberts) Eén van de zelf gebouwde testbanken in de werkplaats 36 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

37 Ruime keuze... Elektrisch voertuig bouwen? Web: QuickPin Online Zoekfunctie Levensduur 20 industriestandaards vanaf 24 uur! Dynamische energietoevoer eenvoudig gemaakt: readycable Wereldwijd de grootste keuze aan aansluitklare kabels voor aandrijftechniek gekonfektioneerd, levertijd vanaf 24 uur. Snel configureren en online bestellen van 20 industrie standaards: igus.nl/readycable-zoekfunctie SPS IPC Drives, Nürnberg Hal 4 Stand 250 chainflex garantie club: 18, 24 or 36 maanden Vraag een gratis monster aan: Tel igus.nl@igus.de plastics for longer life De begrippen "igus, readycable, plastics for longer life" zijn in de Bondsrepubliek Duitsland en eventueel internationaal beschermd als handelsmerk. Alpatek B.V. heeft een zeer uitgebreid assortiment aandrijfcomponenten om uw voertuig elektrisch aan te drijven: Batterijgevoede DC- en AC-motoren V Wielnaafmotoren Complete differentieelaandrijvingen 250 W - 25 kw (ook voor hydromotoren) Tandwielkasten Planetaire wielaandrijvingen met motoren Toerenregelingen Disselkoppen, voetpedalen, hall sensors Aansluiten en programmeren elektronika Addenshoeve TG Rhenen T O info@alpatek.com KIJK OP BeariNGs voor rendement en betrouwbaarheid e:jeb-info@jtekt.com KOYO BENELUX P.O. Box ZG Nieuwpoort Phone: + 31 (0) Fax: + 31 (0)

38 Open communicatie nodig voor slimme oplossingen [tekst en foto s] Benny Gudde, Jeroen Aalberts Belangrijk voor de toekomst van de Nederlandse industrie is het behoud van onze maakindustrie. Een lastige opgave gezien de ontwikkelingen en mogelijkheden in landen waar vooral arbeid goedkoper is. Smart Industry wordt als een potentiële oplossing gezien. Om dit te kunnen realiseren, is een open communicatiestructuur noodzakelijk waarmee producten van verschillende fabrikanten probleemloos met elkaar kunnen communiceren. Festo toonde met praktijkopstellingen op de World of Technology and Science (WOTS), dat de toekomst dichterbij is dan menigeen vermoedt. Festo was een van de grote partijen die aanwezig waren tijdens de WOTS in de Jaarbeurs in Utrecht Smart Industry is een Nederlands concept dat is afgeleid van het Duitse idee: Industrie 4.0. De achterliggende gedachte hierbij is om productieprocessen zodanig in te richten dat zij 100 procent automatisch verlopen met zo min mogelijk tussenkomst van mensen. Natuurlijk is die 100 procent vooralsnog een utopie, maar dat is wel het streven. Een voorwaarde om dergelijke slimme oplossingen te kunnen realiseren, is de beschikbaarheid van een omgeving waarin de verschillende componenten die benodigd zijn in maakprocessen (sensoren, besturingen, actuatoren) eenvoudig, snel en betrouwbaar met elkaar kunnen communiceren. Dit is al langer mogelijk door gebruik te maken van open, industriebrede communicatiestandaards zoals Co- DeSys, PLCopen en ethernet. Steeds meer bedrijven zien dit en schakelen over op deze standaards. Duurzaam ontwikkelen Buiten het feit dat hiermee wellicht een oplossing beschikbaar is gekomen om de maakindustrie in ons land te behouden, dient Smart Industry en het gebruik van openheid in automatisering nog een doel. Het ondersteunt namelijk de trend dat klanten - OEM-ers, ingenieursbureaus - tegenwoordig voor een belangrijk deel zelf bepalen welke componenten van welke leveranciers zij toepassen. Onestop-shopping en daarbij gebonden zijn aan één bepaald merk of leverancier heeft om diverse redenen steeds minder de voorkeur. De applicatie moet centraal Open communicatie noodzakelijk staan om bewegingsproblemen optimaal op te lossen en daarvoor worden eenvoudig de meest geschikte componenten uitgekozen. Onafhankelijk van de leverancier. Open standaards zijn dan nodig om deze componenten plug & play met elkaar te kunnen laten samenwerken en de klant de gewenste vrijheid en flexibiliteit te geven. Standaards bieden bovendien de zekerheid dat klanten in de toekomst eenvoudig mee kunnen gaan met nieuwe technologieën uit welke hoek dan ook. Hiermee zijn hun innovaties duurzaam en toekomstbestendig. Meer dan woorden Dat het hier om meer dan een prachtig idee en mooie woorden gaat, bewees de praktijkopstelling op de WOTS in Utrecht die is samengesteld door ingenieurs van drie belangrijke partijen in industriële automatisering: Festo, Lenze en Bosch Rexroth. Ieder van deze bedrijven had in deze oplossing zijn specialisme en eigen producten ingebracht en bleef hiervoor ook 38 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

39 TECHNIEK Pneumatisch verantwoordelijk. Waar het om ging was dat deze oplossing aantoonde dat de diverse producten en technologieën ook daadwerkelijk probleemloos met elkaar kunnen communiceren om de klant makkelijk te kunnen helpen met zijn uitdagingen als het om automatisering gaat. Een belangrijk voorbeeld voor de volledige industrie is dat het toepassen van deze open communicatiestandaards mogelijkheden biedt voor de toekomst. Een toeleverancier moet zich volledig zelfstandig kunnen ontwikkelen zonder geremd te worden door beperkende communicatieprotocollen en daarbij naadloos kunnen aansluiten bij nieuwe ontwikkelingen van andere toeleveranciers. Onderstaand vindt u een overzicht van enkele nieuwe producten van Festo die tijdens de WOTS in Utrecht te zien waren. Een demonstratiemodel van een hybride aandrijving waarbij de kinetische energie in pneumatische accumulatoren wordt opgeslagen rosieweerstand. Daarbij biedt hij verschillende mogelijkheden zoals ruimte voor maximaal 32 ventielen, beschermingsklasse IP69K en de mogelijkheid tot een koppeling met diverse veldbussen middels CTEU. Onder meer naar aanleiding van de trend naar compact bouwen ontwikkelde Festo de serie VS klepzitting- en schuifventielen in verschillende uitvoeringen. Deze robuuste componenten zijn geschikt voor toepassing onder zware omstandigheden en te combineren met uiteenlopende montagemogelijkheden. Extra aandacht bij de ontwikkeling is besteed aan een snelle inbouw. De VS-serie omvat (semi-)inline ventielen voor toepassingen met zowel persluchtdruk als vacuüm. Deze serie zal in de komende maanden op de Nederlandse markt worden geïntroduceerd. Elektrische lineaire as Festo biedt met de EGC een high-end elektrische as in uiteenlopende varianten die te combineren is met verschillende opties. Het lineaire meetsysteem - beschikbaar in uitvoeringen met een resolutie van 2,5 µm en 10 µm - maakt de as bijvoorbeeld geschikt voor nauwkeurige toepassingen. Een tweede optie betreft een tweevoudig uitgevoerd en veerbekrachtigd klemsysteem waarmee de assen zijn toe te passen in houd- en veiligheidsapplicaties. De EGC elektrische as is beschikbaar met tandriem, spindel of geleideas. Daarnaast is de zogenaamde HDvariant ontwikkeld die bestand is tegen hogere krachten en versnellingen. Nieuwe cilinders De grootformaat DSBG-160+ cilinders zijn ontwikkeld voor het genereren van grote krachten in onder meer de fabrieksautomatisering en mijnbouw en hiertoe uitgevoerd met trekstangen. Toepassing van Eindige Elementen Methoden in de ontwerpfase heeft bovendien geleid tot een lager gewicht dan de cilinders van de vorige generatie en een robuuster design. De DGC-K is de nieuwste uitbreiding van de DGC-serie die 100 procent uitwisselbaar is met de bestaande DGP-cilinders. Door de compacte vormgeving zijn deze zuigerstangloze cilinders geschikt voor installaties in kleine ruimtes. Kenmerkend voor deze cilinder zijn de maximale slag van 8500 mm en de beschikbaarheid van een momentcompensator voor koppeling aan een externe geleiding. Inl.: Festo BV, tel.: (015) , Festo s didactisch hulpmiddel Tec2Screen waarmee simulaties in een ipad in een testopstelling werkelijk zijn toe te passen Ventielen De nieuwe VFOF, VBNF en VFOF-LE-BAH stuurventielen kenmerken zich door een compacte bouw en een grote flow. De ruimtebesparing die de gebruiker met deze ventielen realiseert, kan oplopen tot 50 procent. Daarnaast biedt de opbouw de mogelijkheid om functies te combineren; precies zoals de betreffende applicatie het nodig heeft. Ongeremd kunnen ontwikkelen Speciaal voor toepassing in hygiënische omgevingen ontwikkelde Festo een complete lijn zogenaamde Clean Design componenten. Hiertoe behoort ook de MPA-C ventielterminal, een eenvoudig te reinigen en robuuste component met een hoge cor- Onderwijs in een andere dimensie Festo introduceerde onlangs Tec2Screen, een interactief hulpmiddel bedoeld om technische trainingen efficiënter te maken. Doordat technologieën steeds complexer worden, is het voor de cursist steeds lastiger om zich de lesstof eigen te maken. Bij Tec2Screen worden instrumenten en schakelingen uit de werkelijke wereld aangesloten op een virtuele wereld. Via interfaces, de zogenoemde connects worden componenten aangesloten op een ipad. De Tec2Screen simulatiesoftware, voorzien van schema s en schakelingen, zorgt voor een digitale weergave van zowel de gemeten als de gesimuleerde data op het scherm. Deze connected learning methode waarbij de fysieke wereld naadloos overgaat in de virtuele, biedt veel voordelen. Vooral jongere cursisten die al gewend zijn aan digitale media, nemen de transparante informatie snel op. Via het scannen van QR-codes kunnen componenten en schema s worden ingeladen met bijbehorende eigenschappen. Extra technische informatie en ook video s en animaties zijn voorhanden. De relevante technologieën zijn beschikbaar in de Tec2Screen software: zo zijn bijvoorbeeld simulaties van pneumatische basisschakelingen op te roepen. Allerlei scenario s zijn denkbaar: een cursist kan alleen of in een groep, klassikaal of op een andere plek via het internet met zijn oefenstof bezig zijn. Een cursusleider kan op afstand meekijken en de cursist begeleiden, en desgewenst het moeilijkheidsniveau van het cursusmateriaal aanpassen. november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 39

40 VAKBEURS SPS IPC Drives SPS IPC Drives op weg naar nieuwe successen [tekst] Ad Spijkers [foto] Benny Gudde De vooruitzichten voor SPS IPC Drives, die wordt gehouden van 25 tot en met 27 november in Neurenberg zijn positief. Meer dan zestienhonderd exposanten uit binnen-en buitenland tonen op deze internationale vakbeurs hun innovaties, producten en oplossingen. Met een nagenoeg volledig bezet beurscomplex is SPS IPC Drives de grootste Europese beurs op het gebied van elektrische automatisering. Er valt een feestje te vieren in Neurenberg: SPS IPC Drives is aan zijn 25e editie toe. Wat begon als een regionale beurs is uitgegroeid tot een groot evenement met exposanten en bezoekers uit het buitenland. Die komen niet alleen uit nabijgelegen landen als Tsjechië, Oostenrijk en Zwitserland, maar ook uit West- en Noord- Europa, Noord-Amerika en Azië. Ook het aantal Nederlandse bezoekers neemt gestaag toe; het zijn niet alleen distributeurs en fabrieksvertegenwoordigingen maar ook machinebouwers en zelfs eindgebruikers weten het evenement te vinden. Met de nieuw gebouwde hal 3A neemt het evenement nu veertien beurshallen in beslag. De nieuwe hal is gewijd aan aandrijftechniek en sensortechnologie en vormt daarmee een verbinding tussen het aanbod in de hallen 3 en 4A. In het kader van verdere groei van de beurs zijn enkele thematische veranderingen in de 25e editie met nieuwe hal beurshallen doorgevoerd. Het thema Industriële software wordt samen met het thema Mechanische infrastructuur ondergebracht in hal 6. Het thema Industriële communicatie met onder meer Industrial Ethernet en veldbussystemen is nu terug te vinden in hal 2. Hal 11 wordt bezet door de stand van Siemens (daar dus wel). Nevenprogramma Behalve een vakbeurs die het gehele beurscomplex in Neurenberg beslaat, omvat SPS IPC Drives ook de nodige congressen, fora, paneldiscussies en andere activiteiten. De Duitse organisaties van machinebouwers (VDMA) en elektrotechnici (ZVEI) bieden in de hallen 3 en 2 een aantal lezingen en paneldiscussies over actuele onderwerpen in de industrie. Er zijn ook weer de nodige gemeenschappelijke stands. Op die van het AMA Zentrum für Sensor, Mess- und Prüftechnik in hal 4A en Wireless in automation in hal 10 kunnen bezoekers zich laten informeren over de betreffende onderwerpen. Ook het parallel aan de beurs plaatsvindende congres biedt weer een goed programma. De keynotes over Big Data en Onconventionele aandrijvingen met slimme materialen behoren tot hoogtepunten van het congres dit jaar. In 48 lezingen, twee keynotes en de R & D-Talk (een paneldiscussie over Kansen en beperkingen van Industrie 4.0) staat de praktische en onafhankelijke uitwisseling tussen ontwikkeling en toepassing in focus. De vakbeurs begon met PLC s, industriële pc s en frequentieregelaars, maar omvat inmiddels ook elektromechanische aandrijfcomponenten, sensoren, procestechniek en robotica Feiten en cijfers Datum en tijd november, 09:00 u tot 18:00 u (27 november tot 17:00 u) Plaats Messegelände, Nürnberg Toegang gratis bij aanmelding via de website of op uitnodiging. Ter plaatse 20,00 voor een dag kaart, 60,00 voor passepartout, 10,00 voor studenten Organisatie Mesago Messemanagement GmbH, tel.: (+49) , Informatie november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

41 Toys for Boys Zoetwaterrobot [tekst] Jeroen Aalberts [foto s] Clearpath Robotics De Kingfisher van de Canadese firma Clearpath Robotics is een op afstand bestuurbaar en draagbaar vaartuigje dat geschikt is voor gebruik in zoet water. Het vaartuig kan afhankelijk van de toepassing uitgerust worden met een camera en/of sensoren. De Kingfisher is ontworpen voor het inspecteren van rivieren, kanalen, dammen, havens, oevers en residubekken. Het kan geprogrammeerd worden om autonoom een wateroppervlak te inspecteren door in het GPS navigatiesysteem een patroon van waypoints in te voeren. Het vaartuig ligt stabiel in het water door de combinatie van het catamaran ontwerp en een laag zwaartepunt. Door de beperkte diepgang en door de straalaandrijving kunnen verkenningen ook in ondiep water plaatsvinden. Het verzamelen van data gaat eenvoudig en snel. Uitpakken, aanzetten, in het water plaatsen en de Kingfisher is inzetbaar. Er zijn geen kranen, boten met aanhangers en eventuele veiligheidsmaatregelen voor personeel nodig. Het energieverbruik van een klein onderzoekvaartuig is veel lager dan een buitenboordmotor van een sloep. Vooral voor saaie en gevaarlijke opdrachten is het sturen van een robot ideaal. Elektrische aandrijving De aandrijving is elektrisch; met 70 W elektrisch vermogen bedraagt de maximum snelheid 3,3 knopen (1,7 m/s). De aandrijving is krachtig genoeg om tegen de stroom in te varen en stil te liggen. De manoeuvreerbaarheid is een sterk punt van de Kingfisher die ook om zijn eigen as kan draaien. De voeding bestaat uit een NiMH accu met een klemspanning van 14,4 V en een capaciteit van 20 Ah. Afhankelijk van de omgevingstemperatuur kan de Kingfisher met een volle accu bij een snelheid van 1 m/s ongeveer drie uur varen. De massa van het vaartuig bedraagt 29 kg en de massa van de payload (nuttige lading) is maximaal 10 kg. De lengte bedraagt 1350 mm, de breedte 980 mm en de hoogte zonder antenne is 320 mm. Met antenne bedraagt de hoogte 760 mm. De afstandsbesturing is draagbaar en kan tegen een stootje. Een operator kan met één afstandsbesturing meerdere vaartuigen tegelijk besturen. De radiografische besturing gebeurt in de (vrije) 2,4 GHz band. De payload van de Kingfisher kan op wens van de klant bestaan uit een akoestische doppler, een sonar, LiDAR (dieptemeting) of een GPS met een nauwkeurigheid tot 2 cm. Inl.: Clearpath Robotics Inc., tel.: (+1) , Door het lage profiel en de twee drijvers is de Kingfisher een stabiel platvorm De Kingfisher is ook te gebruiken voor dieptemetingen in havens NOVEMBER 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 41

42 Spindelsysteem De DRLE-as van Rollon is standaard voorzien van verchroomde buizen waardoor het spindelsysteem stoot- en krasvast is. Het spindelsysteem is bestand tegen corrosie en hiermee onder meer geschikt voor toepassing in de chemische industrie. Voor gebruik in nog extremere omstandigheden zijn de assen ook verkrijgbaar in roestvaststaal. De spindelsystemen zijn naar wens uitgevoerd met een handbediening of elektrische aandrijving. De spindelsystemen zijn beschikbaar in verschillende uitvoeringen. Behalve een as met een enkele loopwagen is tevens een variant met twee loopwagens ontwikkeld. Meer info? Products4Engineers.nl: Inl.: Rollon BV, tel.: (0316) , Open source computer De nieuwe Raspberry Pi B+ beschikt in vergelijking met het voorgaande model (Raspberry Pi B) over meer USB-aansluitingen en interfaces naar externe apparaten. Ook heeft Pi B+ een Micro-SD-kaartsleuf en verbruikt hij minder stroom. De op een ARM processor gebaseerde miniatuur-pc Raspberry Pi B+ is als open source project een platform voor uiteenlopende toepassingen waarvoor normaliter een desktop-pc nodig is. Met de printplaat kunnen bijvoorbeeld industriële besturingen, multimedia- of bewakingsfuncties worden gerealiseerd en HD-video s afgespeeld worden. Meer info? Products4Engineers.nl: Inl.: Reichelt Elektronik GmbH & Co. KG, tel.: (+49) , Gateway voor M2M De gateway DE7000 van Schildknecht kan in instelbare tijdcycli signalen van alle mogelijke gegevensbronnen wereldwijd aan het eigen portaal overdragen via mobiele telefonie of ethernet. Te denken valt aan diagnosemeldingen van grote machines of waterstanden. De gegevens zijn vervolgens beschikbaar voor alle geautoriseerde gebruikers door identieke gateways of direct via een apparaat dat in verbinding staat met internet. Ook zijn gegevens automatisch door te sturen naar een vaste groep. De dataoverdracht is versleuteld met AES (Advanced Encryption Standard) en RSA (Rivest, Shamir und Adleman). Meer info? Products4Engineers.nl: Inl.: Systeme Helmholz Benelux BV, tel.: (085) , Radiale plunjermotor De Hydre-MAC van Eaton Hydraulics is een radiale LSHT (lage snelheid, hoog koppel) opsteekmotor met zuigers en nokken voor toepassingen met variabele snelheden. De energiezuinige radiale plunjermotor is onder meer geschikt voor offshore-toepassingen, voor gebruik in de scheepvaart en bij het terugwinnen van metalen. Verder is hij te gebruiken in de mijnbouw, de pulp- en papierindustrie en voor stationaire terreinapplicaties. De motor is voorzien van twee in- en uitlaatkleppen die bij een hoog vermogen de drukverschillen beperken en hierdoor de levensduur van de componenten vergroten. Meer info? Products4Engineers.nl: Inl.: Eaton Industries BV, tel.: (040) , Industriële tablet PC De Agile X Industrial Tablet PC valt op door de robuuste vormgeving en het heldere 10,1 beeldscherm. De tablet PC is gecertificeerd voor Atex Zone 2 en UL Division 2. De Agile X is getest volgens MIL-STD-810G specificaties. De IP65 stof- en waterdichte behuizing doorstaat valproeven van 1,20 m. De tablet biedt werknemers in de Atex-zone via WiFi- of 4G/LTE directe toegang tot alle benodigde bedrijfsinformatie. Door de geïntegreerde barcodescanner of de optionele RFID-reader is deze tablet geschikt voor onder meer inspectie- en onderhoudswerkzaamheden. Meer info? Products4Engineers.nl: Inl.: Bartec Nederland BV, tel.: (0180) , Vertragingskasten volgens EHEDG Het nieuwe programma Hygienic Design vertragingskasten volgens EHEDG-norm van Wittenstein helpt klanten in de voedingsen farmaceutische industrie snel en eenvoudig machines en processen te ontwerpen. De hygiënisch ontworpen spelingarme planetaire vertragingskasten optimaliseren de werking van installaties in industrieën n waar hygiëne van essentieel belang is. Met zijn IP69K bescherming, ciale dichtingen en roestvrijstalen behuizing is spe- deze vertragingskast danig ontworpen dat de zo- machinebouwer deze zonder problemen in zijn productielijn kan inzetten. Meer info? Products4Engineers.nl: Inl.: Wittenstein bvba, tel.: (+32) , NOVEMBER 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

43 Productnieuws Vacuüm grijpersysteem Tepro ontwikkelde een vacuüm grijpersysteem waarmee tal van producten zijn te hanteren, ongeacht hun aantal, vorm of afmetingen. De Unigripper verplaatst pallets, dozen en kratten maar ook diverse bouwproducten zoals deuren en ramen. Het grijpersysteem is ook geschikt voor de handling van al dan niet geperforeerd plaatmateriaal (in metaal, hout of kunststof), golfkarton, keramiek, stenen, lege of gevulde glazen poten en verpakkingen. Ook zware producten zoals olievaten en rollen metaal, kunststof of papier per stuk of per laag zijn te handelen. Meer info? Products4Engineers.nl: Inl.: Pneu/Tec BV, tel.: (023) , Systeem oplossingen HMI - Human Machine Interface voor Vectron frequentieregelaars Connector voor mobiele hydrauliek Phoenix Contact breidt zijn assortiment ventielstekers uit met de Deutsch connector voor mobiele hydraulische toepassingen. Deze connector kenmerkt zich door zijn hoge beschermklasse en stroombelastbaarheid van maximaal 8 A. Het programma omvat omspoten stekers DT06 in een rechte tweepolige busuitvoering, met en zonder led en met suppressordiode. De kabelsets zijn verkrijgbaar in de lengten 1,5 m, 3 m, 5 m en 10 m, maar klantspecifieke lengten zijn op aanvraag ook mogelijk. Meer info? Products4Engineers.nl: Inl.: Phoenix Contact BV, tel.: (0316) , Elektronisch stuurhoek differentiatie Industrieel Panel PC Duranmatic introduceert een nieuwe serie industriële Panel PC s van Winmate, voorzien van Intel Haswell CPU s en bijbehorende QM87 chipset. De Panel PC s zijn leverbaar in diverse behuizingen zoals standaard paneelmontage, IP65, chassis of open frame. Er zijn modellen met displays van 15.6, 19 en 21,5. Deze laatste heeft een 1920 x 1080 HD-resolutie. De Intel vierde generatie Core i5 Haswell processor en optionele Windows Embedded 7.0/8.1 zorgen voor een snelle pc. Het aanraakscherm is leverbaar in 4 of 5-wire resistieve uitvoering. Meer info? Products4Engineers.nl: Inl.: Duranmatic BV, tel.: (078) , Procesventielen De nieuwe procesventielen uit de VX2-serie van SMC Pneumatics bieden een oplossing voor toepassingen met stoom en heet water en voor toepassingen met lucht, vacuüm, water en olie. Ze zijn bestand tegen temperaturen tot 180 C (in het geval van stoom). Door de combinatie van een spoelisolatie type H en FKM-afdichtingsmateriaal met de optie van een behuizing van messing of roestvaststaal, kunnen ze in extremere omstandigheden gebruikt worden. De ventielen zijn voor alle vloeistoftoepassingen verkrijgbaar in normaal geopend en in normaal gesloten variant. Meer info? Products4Engineers.nl: Inl.: SMC Pneumatics BV, tel.: (020) , Op- en afwikkelen Elektrisch gekoppelde aandrijvingen Hoeksynchrone aandrijvingen Load sharing Dynamisch positioneren Elektrisch differentieel Elektrische PTO Voorhout Groningen Weert Hoogerheide T E info@elsto.eu november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK 43

44 Infrarood pyrometer De ISR 6-TI Advanced infrarood pyrometer van LumaSense gebruikt een ingebouwde videocamera met infraroodfilter om productenprocessen in metaal, glas en andere hitte-afhankelijke producties in de industrie te verbeteren. Het systeem is gebaseerd op een geavanceerde pyrometer en videocamera, die een korte golflengte infraroodfilter gebruikt. Het systeem werkt in korte golflengte (ongeveer 1 µm) voor een accurate temperatuurmeting tussen 700 C en 1800 C. Het analoge video-uitgangssignaal wordt omgezet naar USB en overgebracht naar een PC met InfraWin software, die een relatief warmtebeeld van dit signaal genereert. Meer info? Producst4Engineers.nl: Inl.: LumaSense Technologies Benelux BV, tel.: (0165) , Embedded box computers Drie nieuwe embedded computers uit de KBox-serie van Kontron bieden een breed scala aan mogelijkheden voor de meest uiteenlopende toepassingen en behuizingen. De KBox A-101 is een onderhoudsvrije embedded box computer met goede grafische prestaties. De KBox C-101is ontworpen voor OEM-ers die een flexibele onderhoudsvrije computeroplossing zoeken voor inbouw in kasten of applicaties. De KBox C-100 heeft twee interface-zijdes, waardoor deze compacte computer veel aansluitingen heeft voor zijn soort en formaat. Meer info? Producst4Engineers.nl: Inl.: Telerex Nederland BV, tel.: (076) , IO-Link gateway De IO-Link Master van Comtrol werkt als een point-to-point serieel communicatieprotocol en communiceert in industriële applicaties met sensoren en actuatoren. De data van deze componenten linkt hij naar een PLC of HMI om het beheer en de analyse van data in een productieproces mogelijk te maken. Met de uitbreiding van IEC is het met IO-Link mogelijk drie soorten gegevens uit te wisselen met de aangesloten sensoren: procesdata, servicedata en data van events. Hiermee combineert deze master de voordelen van de IO-Link standaard met de Ethernet/IP en Modbus TCP protocollen. Meer info? Producst4Engineers.nl: Inl.: Koning & Hartman BV, tel.: (020) , IR-beeldthermometer De nieuwe TG 165 IR-beeldthermometer van Flir Systems is een krachtig, betaalbaar en compact instrument dat onzichtbare warmtepatronen in beeld brengt, turen opmeet en beelden en metingen opslaat voor rapportagedoeleinden. Het tempera- nieuwe model is gebaseerd op de Lepton warmtebeeld microcamera van Flir. Door een IR-spotthermometer met de kracht van een warmtebeeldcamera era in één gebruikersvriendelijke tool te combineren, voorkomt dit apparaat dat de gebruiker bij probleemoplossing in het duister tast. De TG 165 IR is bestand tegen vallen vanaf een hoogte van 2 m en is robuust genoeg voor professioneel gebruik. Meer info? Producst4Engineers.nl: Inl.: Flir Commercial Systems, tel.: (076) , Blower in turbo-uitvoering De Generation 5 turboblower van Aerzen combineert de technologieën van een draaizuiger- en een turbomachine. Deze toerentalgeregelde en olievrij werkende blower is ontwikkeld voor grote volumestromen (lucht): van 4000 m³/h tot m³/h. Kenmerkend voor de turboblower zijn onder meer het relatief lage energieverbruik (dat samenhangt met de toerentalregeling), het hergebruik van de afgevoerde warmte en het lage geluidsniveau. Bij drukbedrijf bedraagt het maximale drukverschil 1000 mbar. Toepassingen zijn vooral te vinden in beluchtingsprocessen in afvalwaterzuiveringen. Meer info? Producst4Engineers.nl: Inl.: Aerzen Nederland BV, tel.: (026) , Logicamodules Met de serie Logo! 8 logicamodules voor kleinere automatiseringsoplossingen in de industrie en gebouwsystemen brengt de Siemens een nieuwe generatie apparaten op de markt. Logo! 8 vervangt de twee huidige series (0BA6 en 0BA7) en kenmerkt zich door vereenvoudigde handling, kleinere omvang, meer digitale en analoge uitgangen en een betere prijs-prestatieverhouding. Alle acht Logo! 8-basisapparaten bieden ethernetcommunicatie, extra functies voor aansturing en toegang op afstand, alsmede eenvoudigere configuratie van de communicatiefuncties. Meer info? Producst4Engineers.nl: Inl.: Siemens Industry Automation, tel.: (070) , NOVEMBER 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

45 Productnieuws Servoversterker in pocketformaat De DC-061 uit de S-Dias-serie van Sigmatek is ontworpen om een synchrone servomotor, tot 6 A continue stroom bij 48 V DC te kunnen aansturen. Over een korte tijdsperiode kan de servoversterker een piekstroom van maximaal 15 A uitsturen. Met dit vermogen kunnen dynamische positioneertaken snel en precies worden uitgevoerd. De geïntegreerde resolveringang van 12 bits maakt een economische positieterugkoppeling mogelijk. Tevens is er een 24 V DC-uitgang voor het aansturen van een rem. De DC-061 heeft een tweekanaals ingang die de implementatie van STO (Safe Torque Off) voor toepassingen tot SIL 3 (EN 62061) en categorie 4, PL e (EN ISO ) ondersteunt. Projectontwikkeling en het programmeren van applicaties kan worden uitgevoerd met de engineering tool Lasal volgens IEC Meer info? Products4Engineers.nl: Inl.: SigmaControl BV, tel.: (0180) , The next level of Graphic Operator Terminals Smeermiddelvrije zuigerringen De Iglidur zuigerringen van Igus kunnen op een zuiger of bout worden vastgeklikt en hoeven niet op maat gesneden en gemonteerd te worden. Afnemers kunnen kiezen uit 45 verschillende materialen en hun zuigerring zelf configureren. De vastklikbare zuigerringen bieden een lange levensduur zonder dat externe smering, onderhoud of vervanging van de polymeerringen noodzakelijk is. Terwijl PTFE-banden nog gestanst en in meerdere stappen gemonteerd moeten worden, worden de zuigerringen op de zuigerstand of in de behuizing vastgeklikt en zo nodig nog naar de gewenste positie geschoven. Op deze wijze kunnen fouten tijdens de installatie nagenoeg worden uitgesloten. De zuigerringen zijn geschikt voor lineaire en/of roterende bewegingen en zwenkbewegingen. Ze zijn smeermiddelvrij, mediabestendig en corrosievrij en hierdoor niet alleen geschikt voor schone toepassingen in de medische en de verpakkingstechniek, maar ook voor robuuste toepassingen in bouw- en landbouwmachines. Meer info? Products4Engineers.nl: Inl.: Igus Nederland BV, tel.: (0346) , Your window to better process control De komst van de Mitsubishi Electric GT2000 heeft de lat voor HMI hoog gelegd. Deze nieuwe panelen met intuïtieve Tablet PC achtige bediening, geavanceerde functies, naadloze connectiviteit met andere automatisering oplossingen is speciaal ontwikkeld om de operator efficiency te verbeteren. De hoogst grafische kwaliteit beschikbaar op alle modellen van 3,8 tot 15 Inch zorgt voor een nieuwe HMI standaard voor alle typen applicaties. Van high-end toepassingen die de hoogste niveaus van prestaties en functionaliteit eisen tot kost effectieve toepassingen die profiteren van deze nieuwe ontwikkelingen. Daarnaast realiseert de GT SoftGOT2000 HMI softwareversie dat alle functies ook op een standaard PC kunnen draaien. Meer informatie op nl3a.mitsubishielectric.com/fa/nl of per telefoon november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK Messe Nürnberg Hal 7, Stand

46 COLOFON Maandelijks vakblad voor ontwerpers, constructeurs en onderhoudstechnici, op het gebied van mechanische, elektrische, hydraulische en pneumatische aandrijfcomponenten en systemen, besturingen, en industriële en procesautomatisering. Redactie Hoofdredactie: ing. Ad Spijkers Redactie: Jeroen Aalberts, Benny Gudde, Eindredactie: Liedy Bisselink Basis ontwerp: Studio Putto bno De Rijp Restyle ontwerp: ZeeDesign - Witmarsum Tel. redactie: (088) redactie: redactie.aandrijftechniek@eisma.nl Adres: Informaticaweg 3, 7007 CP Doetinchem Postbus 361, 7000 AJ Doetinchem Aan dit nummer werkten mee: B. Driessen, R. de Haer, J. van Huet, C. van der Meer, J. Müller, E. Reiff, L. de Ridder, M. de Wit-Blok Nieuwsbrief en website Wekelijks brengt AandrijfTechniek zijn nieuwsbrief met actuele technische informatie, branchenieuws en de nieuwste productinformatie. Abonneren op deze gratis nieuwsbrief kan via bevat een uitgebreid overzicht van alle producten en leveranciers, te bereiken via een handige zoek-routine. Daarnaast bevat de site dagelijks geactualiseerd nieuws uit de branche, een uitgebreide agenda en dossiers met gebundelde informatie. AGENDA Uitgave Eisma Industrialmedia b.v., Doetinchem Directie Egbert van Hes, algemeen directeur, Bouke Hoving, financieel directeur Gerbert Tiecken, uitgeefdirecteur Uitgever Cobie te Nijenhuis Advertentie-exploitatie Salesmanager: Cobie te Nijenhuis, tel.: (088) Accountmanagement: Vincent Hermans, tel.: (088) Rafke Kraakman, tel.: (088) Traffic: ZeeDesign tel.: (0517) fax: (0517) aandrijftechniek@zeedesign.nl Marketing Imke Hammerman tel.: (088) i.hammerman@eisma.nl Abonnementeninformatie Abonneeservice: Postbus 2238, 5600 CE Eindhoven. Tel.: abonnement@eisma.nl Abonnementsprijs: De abonnementsprijs bedraagt 290 euro per jaar (excl. 6% BTW) (bij automatische incasso bespaart u 3 euro administratiekosten) en is bij vooruitbetaling verschuldigd. Abonnementsprijzen voor andere landen op aanvraag. Abonnementen: Abonnementen kunnen op elk gewenst moment van het jaar ingaan en worden genoteerd tot wederopzegging. Opgave via of abonnement@eisma.nl. Opzegging dienst schriftelijk en minimaal een maand voor het einde van de abonnementsperiode te geschieden. U ontvangt van ons een schriftelijke bevestiging. Bankrelatie: Voor Nederland: Rabobank Leeuwarden-Noordwest Friesland: voor België: Postcheque Brussel: Productie: DTP & Prepress: Druk: Copyright: 2014 ZeeDesign Scholma Druk b.v. Eisma Industrialmedia, Leeuwarden. Algemene voorwaarden Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of overgenomen, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingenen/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Gebruikers van dit blad wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren. Leveringsvoorwaarden, zie NIDays - Graphical System Design Conference De NIDays - Graphical System Design Conference voor ingenieurs en wetenschappers met technische sessies en hand-on workshops, Utrecht, 18 november. Inl.: National Instruments, tel.: (0348) , Constructeursdag 2014 Dit jaar met het thema Out of the box ontwerpen Ontwerpen en maakbaarheid, Maarssen, 18 november. Inl.: MYbusinessmedia, tel.: (0570) , Flexibele Productie Automatisering Themadag over FPA bij kleine series, Nieuwegein, 18 november. Inl.: Mikrocentrum, tel.: (040) , Bits&Chips Smart Systems 2014 Deze beurs en conferentie is een samenvoeging van de eendaagse conferenties Bits&Chips Embedded Systems en Bits&Chips Hardware Conference, s-hertogenbosch, november. Inl.: Techwatch, tel.: (024) , Automation Fair 2014 Jaarlijkse beurs met seminarprogramma en hands-on workshops van Rockwell Automation en partners, Anaheim CA (USA), november. Inl.: Rockwell Automation Nederland, tel.: (010) , Printed and Organic Electronics Themadag over OLEDS, geleidende inkt en sensoren, Eindhoven, 20 november. Inl.: Mikrocentrum, tel.: (040) , Basistraining trillingen & geluid aan boord van schepen Training die op een praktijkgerichte manier antwoord geeft op vragen over dit onderwerp, Rotterdam, 25 november. Inl.: Netherlands Maritime Technology, tel.: (010) , SPS IPC Drives 2014 Vakbeurs met congres over elektrische automatisering, Neurenberg (D), november. Inl.: Mesago Messe Frankfurt GmbH, tel.: (+49) , Praktische Vacuümtechnologie Cursus over het omgaan met vacuümtechnologie, Eindhoven (27 november), Budel (4 en 11 december). Inl.: Mikrocentrum, tel.: (040) , Machinebouw Event 2014 Seminar met expositie over de mogelijkheden van innovatie in de machinebouw, Leusden, 3 december. Inl.: FHI, tel.: (033) , Elektro Vakbeurs Vakbeurs voor de elektrotechnische branche, Hardenberg, 9-11 december. Inl.: Evenementenhal Hardenberg, tel.: (0523) , Machine vision Themamiddag over de toepasbaarheid van machine vision, Hardenberg, 9-11 december. Inl.: Mikrocentrum, tel.: (040) , Technische Vakbeurs Vakbeurs voor technische bedrijven, februari, Goes. Inl.: Event Services Center BV, tel.: (0113) , Rail-Tech 2015 Vakbeurs en conferentie over railvervoer, maart, Utrecht. Inl.: Europoint, tel.: (030) , NOVEMBER 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK

47 MAATWERK De nieuwe RIGIFLEX -HP functioneert ook bij omtreksnelheden van 720 km/u of bij min -1 probleemloos en betrouwbaar. Iedere High Performance koppeling van KTR wordt speciaal voor de toepassing in hoog toerige aandrijvingen door ons ontwikkeld en compleet conform klantenwens geproduceerd. CONTACTLOZE INDUCTIEVE KOPPELING Betrouwbare signaal- en energieoverdracht met 12 Watt over een 7 mm luchtspleet Hoge montagevrijheid door mogelijke montage onder een hoek van 15 en een axiale verschuiving van 5 mm Flexibel toe te passen voor 2 of 8 PNP signalen of bi-directionele data van IO-Link apparaten Met deze QR- Code ontvangt u verdere informatie Ondersteund snelle toepassingen met 10 ms opstarttijd en Dynamic Pairing Sense it! Connect it! Bus it! Solve it! Turck B.V. Ruiterlaan 7, NL-8019 BN Zwolle Postbus 297, NL-8000 AG Zwolle Tel Fax info@turck.nl internet

48