Jaarverslag Aangepast Lezen 2014 Algemene lectuurvoorziening voor mensen met een leesbeperking

Transcriptie

1 Jaarverslag Aangepast Lezen 2014 Algemene lectuurvoorziening voor mensen met een leesbeperking

2 Colofon Contactpersoon: Marja Geevers, mei 2015 Koninklijke Bibliotheek Prins Willem-Alexanderhof BE Den Haag Postbus LK Den Haag T +31 (0)

3 Inhoud 1. Inleiding De opbouw van de voorziening... 5 Doel... 5 Rolverdeling partijen Aangepast lezen in internationaal perspectief... 6 Marrakesh Treaty... 6 Faciliteren samenwerking... 6 Internationale uitwisseling van collecties: TIGAR en ETIN... 7 IFLA SIOB Activiteiten... 9 Visie Aangepast lezen in Niet-gebruikersonderzoek... 9 Contributieonderzoek dienstverlening aangepast lezen... 9 Kwaliteitscriteria Collectiebeleid Groter Bereik Marketing Aangepast Lezen (MAL) Audiolezen via de openbare bibliotheek Pilot Aangepast Lezen in de Bibliotheek Op School Nieuwe (innovatieve) diensten Opbouw collectie AVI brailleboekjes Uitleenservice daisyspelers Lezersraad Nederlands Uitgeversverbond (NUV) Openbare bibliotheken Stichting Aangepast Lezen De collectie Project jeugd App Pilot bedterminals ziekenhuizen Ontwikkeling site Workshops Presentaties en Beurzen Acties Maatwerk Reliëfwerk Projecten De dienstverlening in cijfers Dedicon Prestatiecontract Programma s en Projecten Programma 1: Een testomgeving voor nieuwe producten Programma 2: De Afspeelkant: Players en Apps Programma 3: Toegankelijkheid van de ebook Keten Programma 4: Nieuwe diensten voor meer mensen Productiecijfers CBB Productiecijfers Vrijwilligers Samenwerking met openbare bibliotheken

4 Subsidiering Samenwerkingsconvenant met SAL Fablab Maker Tour Lezersraad Informeel overleg Financieel overzicht Toelichting Lijst van namen en begrippen Meer informatie

5 1. Inleiding Het openbaar bibliotheekbestel heeft ten doel alle burgers toegang te bieden tot een pluriform aanbod aan betrouwbare informatie. Het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) had t/m 2014 de landelijke regiefunctie in dit bestel. Vanaf 1 januari 2015 zijn de activiteiten van SIOB geïntegreerd in de KB. Vanwege die rol in het stelsel en de noodzaak alle burgers toegang tot informatie te verschaffen, is de KB in opdracht van het ministerie van OCW ook regievoerder en eindverantwoordelijk voor de dienstverlening aan mensen met een leesbeperking. Deze bibliotheekvoorziening valt onder de werkingssfeer van de Wsob. De uitvoering vindt plaats door de landelijk werkende Stichting Aangepast Lezen (SAL), via de provinciale serviceorganisaties (PSO s) en door de lokaal werkende openbare bibliotheken. De Lezersraad adviseert over de uitvoering. Ook vindt regelmatig overleg plaats met de diverse belangenorganisaties. Om de dienstverlening zo efficiënt mogelijk te laten verlopen werken drie organisaties samen, ieder naar hun eigen kennis en kunde. SAL verzorgt het klantencontact, de selectie van titels voor de collectie en de toegankelijkheid van deze collectie via haar website en catalogi. De collectie omvat gesproken boeken, brailletitels en een paar honderd kranten en tijdschriften. Dedicon en CBB dragen zorg voor de vervaardiging en distributie van het aangepaste materiaal, te weten de gesproken boeken, braille, grote lettertijdschriften en digitale data. De dienstverlening vindt in grote mate plaats langs de elektronische weg. Een groot deel van de doelgroep is mediawijs en mediavaardig, hoewel de toegankelijkheid van de grote digitale wereld nog veel te wensen overlaat. Nu de digitalisering grote stappen maakt en de ontwikkeling van Bibliotheek.nl de bibliotheek bij mensen thuis brengt, is het van belang de burgers met een leesbeperking scherp in het oog te blijven houden. De integratie van B.nl en SIOB in de Koninklijke Bibliotheek per 1 januari 2015 biedt nieuwe kansen. Doelgroep Aangepast lezen richt zich op mensen bij wie het gewone lezen niet (meer) gaat. Naast mensen met een visuele beperking kunnen ook dyslectici en mensen met een cognitieve beperking of met een motorische beperking gebruik maken van de dienstverlening. Ruim 1,1 miljoen Nederlanders hebben een leesbeperking. Zo telt ons land onder andere blinden en slechtzienden. Dit aantal zal naar verwachting de komende vijf jaar met 20% toenemen, onder meer door de vergrijzing. Daarnaast hebben ruim Nederlanders dyslexie. Steeds duidelijker wordt dat de groep jonge/beginnende lezers met leesproblemen heel groot is. Om deze groepen ook in de nabije toekomst volwaardig mee te laten komen in een maatschappij waarin alles draait om toegang tot (geschreven) informatie, hebben Stichting Aangepast Lezen, CBB, Dedicon en de Koninklijke Bibliotheek de handen ineen geslagen om het lezen van gesproken boeken meer toegankelijk te maken. Op basis van onderzoek kan namelijk gezegd worden dat de voorziening voor veel meer mensen uit de doelgroep van nut kan zijn, dan er nu gebruik van maken. Daarom zet SIOB/KB met haar ketenpartners de komende jaren in op het vergroten van het bereik. Om dit te kunnen verwezenlijken heeft SIOB hen in 2013 ruimte gegeven gezamenlijk een meerjaren marketingbeleidsplan op te stellen en in uitvoering te nemen. 3

6 Eind 2014 stond iedereen in de startblokken voor de uitvoering van het plan; te beginnen met de campagne Audiolezen. Belangrijke doelstellingen zijn het zorgen voor een goed toegankelijke collectie, het bijdragen aan promotie van deze collectie en het stimuleren van innovaties. Daarbij onderzoekt Dedicon in opdracht van SIOB/KB ook of innovaties op andere terreinen, zoals e-books en digitale luisterboeken, met aanpassingen geschikt gemaakt kunnen worden voor mensen met een leesbeperking. Ook komt een groot deel van de collectie gesproken boeken van Stichting Aangepast Lezen in de nabije toekomst via de gezamenlijke infrastructuur van de Openbare Bibliotheken beschikbaar voor klanten met een leesbeperking die lid zijn van de lokale bibliotheek. Op deze wijze wil SIOB/KB de participatie van mensen met een leesbeperking in de samenleving vergroten en de producten van aangepast lezen onder bereik van deze brede doelgroep brengen. Doelstelling van SIOB is dat de groeiende groep lezers binnen hetzelfde budget bediend wordt. In 2014 zijn veel projecten gerealiseerd. De belangrijkste activiteiten zijn in dit jaarverslag opgenomen. Hierbij leverden natuurlijk Stichting Aangepast Lezen, Dedicon, CBB, de Lezersraad en de andere betrokken organisaties waardevolle inbreng. SIOB/KB en de keten hebben nauw samengewerkt om de gebruiker zo goed mogelijk te bedienen. In december 2014 heeft minister Bussemaker (OCW) een uitgebreide brief gestuurd aan de Tweede Kamer over de motie van het Kamerlid Dik-Faber c.s. (CU). Deze motie verzoekt de regering om met de VNG, de VOB en de Oogvereniging in gesprek te gaan over de toegankelijkheid van informatie voor blinden en slechtzienden. Naar aanleiding van die motie heeft het Ministerie met de verschillende partijen in het veld gesproken. Hoofdconclusie van de gesprekken is, dat de bibliotheekvoorziening voor personen met een leesbeperking in Nederland goed ontwikkeld is vergeleken met andere landen. Op onderdelen is nog verbetering mogelijk, maar de minister kon met zekere tevredenheid aangeven dat aan deze punten al wordt gewerkt. Hoewel de Lezersraad opmerkt dat de aandacht niet mag verslappen geeft de raad in haar jaarverslag aan dat ze de opvatting van de minister onderschrijft. Vele duizenden mensen met een leesbeperking maken, zo meent de Lezersraad te mogen zeggen, tot volle tevredenheid gebruik van de voorziening van aangepast lezen. Daar kunnen we als keten trots op zijn! Gerard van Dijk Clustermanager Lezen leren informeren 4

7 2. De opbouw van de voorziening Doel Doel van de voorziening Aangepast Lezen is dat mensen met een leesbeperking volwaardig participeren in maatschappelijk en cultureel opzicht. Materialen van aangepast lezen zijn van wezenlijk belang voor mensen die daarop voor het lezen zijn aangewezen. Rolverdeling partijen Het in stand houden van een bibliotheekvoorziening voor mensen met een leesbeperking is een van de stelseltaken die eind 2009 bij de oprichting van het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) bij dit instituut zijn belegd. Per 1 januari 2015 is SIOB geïntegreerd in de Koninklijke Bibliotheek (KB). Uit hoofde van deze stelseltaak voert SIOB/KB de regie over de uitvoering van deze taak. SIOB/KB maakt plannen voor de vernieuwing, uitbreiding en verbreding van de dienstverlening Aangepast lezen. Hierbij ligt de focus op het collectiebeleid, op innovatie in de productie en distributie van producten en op initiatieven die het bereik onder de doelgroep kunnen vergroten. Ook zet de keten in op overdracht van kennis binnen de Koninklijke Bibliotheek over toegankelijkheid van haar diensten en bronnen voor de doelgroep van aangepast lezen. SIOB/KB realiseert deze plannen vervolgens in diverse projecten, in samenwerking met de verschillende organisaties in het netwerk. De feitelijke uitvoering vindt plaats door de volgende organisaties die door SIOB /KB worden aangestuurd: - Stichting Aangepast Lezen (SAL): deze vormt de eerstelijnsvoorziening voor het publiek (bestellen van materialen, voorlichting enz.) en fungeert tevens als backoffice voor andere partijen (vraagbaak, promotie enz.). SAL selecteert de titels die jaarlijks in productie worden gegeven. Zij doet dit op basis van de Collectienota. - Dedicon produceert boeken, kranten en tijdschriften en levert deze in opdracht van SAL rechtstreeks aan de klanten. Bovendien zorgt Dedicon voor veilige opslag en back-up van de bestanden. Dedicon voert ook in opdracht van SIOB/KB onderzoeksen ontwikkelingsprojecten uit. - CBB produceert boeken en tijdschriften en levert die aan voor de collectie. Daarnaast zijn er ook andere organisaties betrokken bij de dienstverlening aan mensen met een leesbeperking: - Openbare bibliotheken: een deel van de bibliotheken heeft een collectie voor aangepast lezen en biedt (leen-)apparatuur aan. De dienstverlening via de bibliotheken wordt de komende jaren sterk uitgebreid. - Provinciale serviceorganisaties (PSO s), die de lokale bibliotheken ondersteunen. Zij fungeren ook ten behoeve van deze voorziening als backoffice - De Lezersraad Aangepast Lezen: deze adviseert SIOB en Stichting Aangepast Lezen. - Diverse belangenorganisaties waar SIOB/KB nauw contact mee onderhoudt, als de Oogvereniging, Vereniging voor leesgehandicapten (voorheen NLBB) en Stichting Lezen. - Luisterpunt (Vlaanderen) waarmee wordt samengewerkt op het gebied van kennisdeling en toegang tot wederzijdse collecties. 5

8 3. Aangepast lezen in internationaal perspectief Marrakesh Treaty Op 27 juni 2013 is in Marrakesh, Marokko een VN Verdrag overeengekomen dat het internationaal mogelijk moet maken om aangepast lezen werken over landsgrenzen heen uit te wisselen. Dit is het zogenaamde Marrakesh Treaty to facilitate access to published works for persons who are blind, visually impaired, or otherwise print disabled. Dit verdrag, in het vervolg te noemen het VN-Leesgehandicaptenverdrag, is met groot enthousiasme begroet door de internationale belangenorganisaties zoals de WBU, en ook binnen Nederland zijn de verwachtingen rond de inwerkingtreding van het verdrag gewekt. Het wordt gezien als een belangrijke doorbraak in het kunnen verhelpen van het grote tekort aan aangepast lezen boeken in de wereld en in de ontwikkelingslanden in het bijzonder. Het Marrakesh verdrag geeft in Artikel 3 van de overeenkomst een duidelijke omschrijving van de personen die voor gebruik van de voorziening in aanmerking komen, namelijk iemand die: (a) blind is; (b) een visuele beperking heeft of een zintuigelijke handicap of een leeshandicap die niet kan worden verbeterd tot de visuele functie die wezenlijk gelijk is aan die van iemand die niet een dergelijke beperking of handicap heeft en die derhalve niet in staat is gedrukte werken te lezen in wezenlijk dezelfde mate als iemand die niet een dergelijke beperking of handicap heeft; (c) of anderszins, door een lichamelijk handicap, niet in staat is een boek vast te houden of te hanteren, te focussen of in die mate de ogen te bewegen die gewoonlijk acceptabel zou zijn om te lezen. Het verdrag schrijft een handicap-exceptie in de auteurswet voor in landen waar deze nog niet bestaat, en maakt de import en export van aangepast lezen titels die onder de exceptie zijn gemaakt mogelijk. Ook SIOB heeft in afstemming met de nationale belangenorganisaties en de betrokken ministeries input geleverd op de concept teksten en de totstandkoming van het verdrag behartigd. Hoe belangrijk het verdrag ook moge zijn, de effecten daarvan kunnen pas zichtbaar worden, als landen het verdrag tekenen, ratificeren en implementeren. Het verdrag komt pas tot werking tussen contractpartijen indien 20 landen hebben geratificeerd. Eind 2014 hebben 81 landen het VN-leesgehandicaptenverdrag ondertekend en zijn 6 landen daarvan overgegaan tot ratificering en implementatie. De minister van OCW acht het van groot belang dat dit verdrag spoedig geratificeerd wordt. Er is binnen Europa op hoog ambtelijk niveau een proces gaande om een ratificatie op EU niveau mogelijk te maken: dat wil zeggen dat de ratificatie door ondertekening binnen de Europese Raad direct voor de 28 lidstaten geregeld wordt. Dit traject kent veel etappes en de uitkomst is allerminst zeker. Ook in 2014 spande SIOB zich in om het verdrag tot uitvoer te laten brengen binnen de Nederlandse situatie, onder meer door een beëdigde vertaling van de verdragstekst te regelen en inspraak in afstemming met de belangenorganisaties op het ministerie te hebben. Faciliteren samenwerking SIOB en KB hechten grote waarde aan de grensoverschrijdende uitwisseling van materialen voor mensen met een leesbeperking. De Nederlandse aangepast lezen collectie behoort relatief gezien tot een van de beste in de wereld. In die collectie dient ook substantiële 6

9 aandacht te zijn voor buitenlandse titels (met name Engels en Duits). Daarom is overeengekomen dat op jaarbasis ruim 200 titels in het buitenland worden ingekocht en aan de uitleencollectie van het SAL worden toegevoegd. Meer dan de helft daarvan wordt besteed aan de inkoop van Vlaamse titels in gesproken vorm, bij de Vlaamse collega bibliotheek Luisterpunt in Brussel. Dit internationale verkeer wordt in eerste instantie bezien vanuit het perspectief van de bij de openbare bibliotheek en Aangepast Lezen verkrijgbare aangepaste titels (fictie en nonfictie). Maar SIOB/KB wil tevens rekening houden met het even zo grote belang van uitwisseling en ontsluiting van toegankelijke educatieve materialen. Denk daarbij aan de benutting van grote collecties in gesproken en/of elektronische vorm van Engelstalige Textbooks in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Zolang ratificering van het Marrakesh Verdrag nog geen voldongen feit is, zal langs andere wegen bekeken dienen te worden of en hoe er in praktische zin aangepast lezen titels kunnen worden ingevoerd dan wel uitgevoerd. Omdat het Nederlands een kleine taal is zal bij ons de nadruk en het belang op de import liggen. SIOB hanteert daarbij een praktisch uitgangspunt. Iedere vorm van legale import is welkom, mits deze ter beschikking komt van de collectie van Aangepast Lezen en daarmee binnen het bereik van alle leden van de doelgroep. SIOB faciliteerde Dedicon om te participeren in internationale initiatieven zoals TIGAR en ETIN en ondersteunt de acties om Dedicon de status van Trusted Intermediairy te geven, zodat zij een erkende partij in het internationaal verkeer van aangepaste werken is en voldoende status heeft om als invoerende/uitvoerende instantie op te treden. TIGAR, ETIN en in het bijzonder ook de Luisterpuntbibliotheek zijn praktische voorbeelden waaraan SIOB heeft bijgedragen ter bevordering van internationale uitwisseling. Internationale uitwisseling van collecties: TIGAR en ETIN TIGAR staat voor Trusted Intermediairy Global Accessible Resources en is een door WIPO ondersteund project om wereldwijd op basis van vrijwilligheid en met de directe instemming van de rechthebbenden een import- en export systeem van aangepaste werken op te zetten. In 2014 is het Tigar project onderdeel geworden van een onder WIPO vlag opgericht consortium, genaamd ABC: the Accessible Book Consortium. Eind 2014 zijn totaal ruim titels uit de collectie van SAL en uit de studie- en vak collectie van Dedicon zichtbaar geworden op het Tigar Netwerk. Tevens is een mechanisme gebouwd dat alle nieuwe titels direct plaatst in de catalogus van het Tigar Netwerk. De 13 binnen ABC samenwerkende bibliotheken voor mensen met een leesbeperking hebben hun collecties voor elkaar opengesteld. Totdat het VN-leesgehandicaptenverdrag in werking treedt is een titel-voor-titel inklaringssysteem nodig om tot import (of export) te kunnen overgaan. In het totaal zijn in 2014 meer dan Daisy audio titels en meer dan braille titels zichtbaar geworden in het Tigar Netwerk. Daarvan zijn tot nu toe 8900 titels voor import en export geklaard. Dedicon ontwikkelt in samenwerking met SAL een aanvraagprocedure waardoor geschikte TIGAR titels herkend en besteld kunnen worden. ETIN, de European Trusted Intermediairy Network, is geschoeid op een Europees Memorandum of Understanding (MoU) uit december Het is de visie van ETIN dat het binnen Europa mogelijk moet zijn aangepast lezen collecties bilateraal uit te wisselen zonder tussenkomst van een centrale inklarende autoriteit. Deels door het succes van het TigarNetwerk (waar veel Europese bibliotheken voor mensen met een leesbeperking aan deel nemen) en deels door anticipatie op de werking van het VN-verdrag, is in 2014 de werking van ETIN beperkt gebleven tot het stimuleren van taalgebonden (regio-)pilots. De meest succesvolle daarvan is de samenwerking binnen het Nederlandstalige gebied in het bijzonder die met de Vlaamse Luisterpuntbibliotheek. 7

10 Zo is in 2014 de digitale braille collectie van aangepast lezen in Nederland en die van de Luisterpuntbibliotheek in Vlaanderen samengevoegd en is de gezamenlijke braille collectie van Vlaanderen en Nederland aan weerszijde van de landsgrenzen bestelbaar geworden via de gebruikelijke (nationale) kanalen. In 2015 zal hetzelfde voor de Daisy audio collectie gebeuren. Ook in het jaarlijkse overleg met de NUV waarin de Regeling Toegankelijke Lectuur voor personen met een Leeshandicap centraal staat, heeft SIOB deze Vlaams-Nederlandse samenwerking ter sprake gebracht en bepleit. IFLA Ook Stichting Aangepast Lezen (SAL) volgt de internationale ontwikkelingen op het domein van het blindenbibliotheekwerk op de voet, waarbij naast internationale contacten en communicatie ook het leren van andere landen en organisaties ten behoeve van de eigen landelijke dienstverlening het centrale uitgangspunt vormt. Om deze redenen is de Stichting, net als SIOB en Dedicon, lid van de IFLA en bezoekt een afvaardiging van de organisatie het jaarlijkse internationale congres. Sinds 2013 is SAL lid van de Standing Committee for the Libraries of the Print Disabled (LPD). In 2014 heeft de IFLA sectie voor Libraries of the Print Disabled (LPD) een goed bezocht tweedaags congres in Parijs georganiseerd over de kansen en mogelijkheden van ebooks voor de doelgroep. SIOB heeft dit congres financieel mede mogelijk gemaakt. SIOB heeft zich tevens gecommitteerd aan de Nederlandse vertaling van een nieuw tot stand gekomen IFLA richtlijnen voor bibliotheekdiensten aan mensen met dyslexie. Deze verschijnt in het voorjaar van

11 4. SIOB Activiteiten Visie Aangepast lezen in 2025 SIOB heeft opdracht gegeven tot het schrijven van een toekomstvisie Aangepast Lezen met een tijdshorizon van tien tot vijftien jaar: De wereld van aangepaste leesvormen in 2025, strategische toekomstverkenning en innovatieve diensten voor toekomstige gebruikers. Dit rapport bevat een verkenning naar de ontwikkelingen die van invloed zijn op de dienstverlening aan mensen met een leesbeperking en wat dit betekent voor de ontwikkeling van bestaande en nieuwe diensten. Door technologische ontwikkeling wordt steeds meer mogelijk. Daardoor verandert het gebruiksgedrag van mensen en wordt de leesbehoefte beïnvloed. Maar ook ontstaat het risico dat er nieuwe drempels ontstaan. Steeds meer content wordt gevisualiseerd en toegankelijkheidsnormen voor websites worden steeds minder goed toegepast ook door de overheid. Daardoor neemt de toegankelijkheid van informatie voor mensen met een leesbeperking steeds verder af. Mogelijk moeten hiervoor nieuwe tools worden ontwikkeld. Het visierapport schetst mogelijke ontwikkelpaden. Het is op een brede bijeenkomst aan stakeholders gepresenteerd. In 2014 zijn in vervolgsessies een aantal onderdelen nader uitgewerkt om tot de eerste concrete plannen te komen. Dit krijgt in 2015 zijn vervolg. Niet-gebruikersonderzoek Er is een grote groep lezers aangewezen op aangepaste leesvormen, maar lang niet iedereen maakt al gebruik van deze dienstverlening die door openbare bibliotheken en Stichting Aangepast Lezen wordt aangeboden. SIOB wil inzicht krijgen in de redenen van het nietgebruiken. SIOB heeft daarom een kwalitatief onderzoek laten uitvoeren door het bureau Next Value. Bartimeus, Visio, de Oogvereniging en een aantal andere partijen werkten mee. Het onderzoek richtte zich op mensen met een visuele handicap. Vraag was hoe zij met hun leesbeperking omgaan en waarom ze (nog) niet van de dienstverlening gebruik maken. Het eindrapport is eind juni verschenen en verspreid. Het is besproken met de directies van SAL, CBB en Dedicon en heeft mede gediend als input voor het strategisch marketingplan. SIOB is tevreden over de wijze waarop NextValue dit onderzoek heeft uitgevoerd. In het rapport zijn veel aansprekende citaten van de geïnterviewden opgenomen waardoor een rijk beeld van de niet-gebruikers ontstaat. Op basis van de bevindingen bevat het rapport aanbevelingen die kunnen bijdragen aan een effectieve inzet van de dienst Aangepast Lezen en vergroting van het bereik. Contributieonderzoek dienstverlening aangepast lezen SIOB heeft het bureau Eiffel opdracht gegeven tot het uitvoeren van een verkenning naar contributieheffing. De Bibliotheekwet (Wsob) regelt zaken over het bibliotheekstelsel in het algemeen, ontwikkelingen als de digitale bibliotheek en een landelijke bibliotheekpas en de plek die (de Stichting) Aangepast Lezen daarin inneemt. SIOB overweegt om contributieheffing in te voeren, vooral ook met het oog op de invoering van een lidmaatschap op de digitale bibliotheek. Streven was om het onderzoek begin 2014 gereed te hebben, maar dat bleek voor het onderzoeksbureau niet haalbaar. Fase 1 was een diepgaande kwalitatieve en kwantitatieve analyse van het ledenbestand van SAL. Daarna vond een schriftelijk onderzoek onder de leden plaats naar het draagvlak voor contributieheffing. Op basis van fase 1 en dit onderzoek is besloten dat er invoering van de contributie in 2015 nog niet haalbaar is maar dat er wel noodzakelijk stappen gezet moeten worden. 9

12 Kwaliteitscriteria In 2013 hebben SAL en Dedicon in afstemming met de kwaliteitseisen die SIOB aan de diensten en leveringen stelt, Samenwerkingsrichtlijnen opgesteld waarin beschreven staat hoe de aanvragende partij (SAL) en de leverende partij (Dedicon) met elkaar omgaan en wat zij van elkaar verwachten. Samen met de aan de Meerjarenovereenkomst (MJO) toegevoegde productspecificaties vormen deze documenten ijkpunten bij de inrichting en uitvoering van de aangepast lezen diensten en producten. SIOB heeft de Stichting Certificering gevraagd om op basis van in 2013 vastgestelde kwaliteitsnormen audits uit te voeren bij de drie partijen. Begin 2014 zijn de drie organisaties officieel gecertificeerd. Collectiebeleid Op diverse manieren wordt binnen het collectiebeleid door SIOB en SAL geïnnoveerd, met als resultaat een grotere keuze voor de gebruiker. In 2014 werden binnen hetzelfde budget i.o.v. SIOB meer titels door Dedicon en CBB omgezet in een toegankelijke leesvorm dan in voorgaande jaren. De collectie werd uitgebreid met ruim 800 brailletitels en ruim bijna 1900 gesproken boeken, waaronder extra jeugdboeken. Deze zijn zowel op Daisy als via streaming leverbaar. Ook werden in 2014 in een uitwisseling met Luisterpunt Vlaanderen ruim 600 brailletitels uit de Vlaamse collectie aan de collectie van SAL toegevoegd. In opvolging van een advies van de Lezersraad en de wens van de Oogvereniging en Vereniging voor leesgehandicapten heeft SIOB voor 2014 en 2015 extra budget beschikbaar gesteld om de audiotitels die bij Studie & Vak van Dedicon zijn verschenen, ook toe te voegen aan de collectie van SAL. De brailletitels van S&V kunnen op verzoek worden aangevraagd. In 2012 hebben SIOB en SAL geconstateerd dat de jeugdcollectie te mager is. SAL heeft een Meerjarenplan gemaakt waarin uitbreiding, actualisering en betere ontsluiting van de jeugdcollectie is opgenomen en aansluiting wordt gezocht met enkele relevante partijen, zoals Stichting Lezen. De collectie kranten & tijdschriften is in 2014 geanalyseerd. Op basis van het zogeheten kioskbeleid zal een aantal nieuwe titels worden toegevoegd en een aantal dat, op basis van vastgestelde criteria te weinig lezers heeft, zal worden opgeheven. Groter Bereik Veel van de inspanningen zijn gericht op het vergroten van het bereik. In 2012 heeft SIOB goedkeuring verleend aan het meerjaren actieplan Groter Bereik, om de kloof tussen gewoon lezen en aangepast lezen te verkleinen. Daarbij wordt door de ketenpartners, behalve met de openbare bibliotheken, samenwerking gezocht met alle omringende relevante partijen zoals de leveranciers van low vision hulpmiddelen. Daarnaast is er veel aandacht nodig voor de jeugd, door middel van het meerjaren Jeugdplan (zie ook pagina 14). SIOB stimuleert zo veel mogelijk dat de productiemethoden van aangepaste lectuur door Dedicon voortdurend aan de veranderingen in de omgeving worden aangepast. De voortschrijding van de (digitale) techniek maken het mogelijk om ook de distributiemethoden uit te breiden, waardoor bibliotheken de doelgroep beter en gemakkelijker kunnen bereiken, ondermeer via het project Audiolezen. (voorheen Aanvragen Gesproken Boek.) 10

13 Marketing Aangepast Lezen (MAL) SAL, Dedicon en CBB hebben in opdracht van SIOB een gezamenlijk strategisch marketingplan gemaakt voor het meerjarenplan vergroten bereik. De campagne is voorbereid in de tweede helft van 2014 en zal heel 2015 lopen, onder de naam audiolezen. De focus ligt op de doelgroepen slecht(er)zienden en dyslectici. Doel is om nog meer mensen te interesseren voor wat aangepast lezen te bieden heeft als het gaat om anders lezen voor mensen met een leesbeperking. 25 procent van de Nederlanders is lid van een bibliotheek. Van de totale doelgroep voor aangepast lezen is dat veel minder. SIOB en haar ketenpartners verwachten dan ook dat het bereik van de dienstverlening aanzienlijk kan worden vergroot. De combinatie van marketing en goede voorlichting door openbare bibliotheken, draagt bij aan de naamsbekendheid van Aangepast lezen. Ook een laagdrempelige, toegankelijke dienstverlening speelt daarbij een belangrijke rol. Het marketingplan richt de focus dan ook op een verbetering in drie pijlers: bekendheid, toegankelijkheid en gemak in gebruik. De dienstverlening van Aangepast Lezen zal langdurig en grootschalig onder de aandacht van de diverse doelgroepen worden gebracht. Het afgelopen jaar zijn voorbereidingen getroffen voor een mediacampagne die eind 2014 van start gaat en geheel 2015 zal lopen. Lokale bibliotheken worden actief betrokken bij de campagne. Audiolezen via de openbare bibliotheek SIOB heeft een project gestart om de collectie gesproken boeken van Aangepast Lezen landelijk toegankelijk te maken via de openbare bibliotheken. De boeken worden via streaming aangeboden aan leden van de bibliotheek met een Verklaring Leesbeperking. Het project realiseert hiermee een belangrijk speerpunt van SIOB, in nauwe samenwerking met SAL, Dedicon en Bibliotheek.nl. De landelijke uitrol van audiolezen vormt een eerste stap in het aansluiten van de dienstverlening van SAL op de landelijke infrastructuur. De dienst komt naar verwachting midden 2015 landelijk beschikbaar. Dit is later dan gepland door een aantal vertragingen aan de kant van Bibliotheek.nl. Rechtstreeks aanmelden bij SAL blijft mogelijk voor het lenen van bijvoorbeeld Daisy-roms, abonnementen op kranten en tijdschriften, en braille uitgaven. De nieuwe dienst is tijdens het Nationaal Bibliotheekcongres gepresenteerd. Pilot Aangepast Lezen in de Bibliotheek Op School Begin 2014 is i.s.m. Bibliotheek Den Bosch in twee filialen van haar bibliotheek op school een pilot met het aanbieden van materialen van aangepast lezen gestart. Ook het Makkelijk Lezen Plein (MLP, ProBiblio) is bij de pilot betrokken. Doel van de pilot was het ondersteunen van de scholen om met de aanpak te experimenteren, in beeld te brengen wat het oplevert en daar de vervolgaanpak op te baseren, met bijbehorend kostenplaatje. In juli is deze eerste kleinschalige pilot geëindigd en is er een eindrapport gepubliceerd. 11

14 De aanpak van de pilot is succesvol gebleken, de reacties van alle betrokkenen zijn zeer positief. Met name Yoleo, de in 2013 ontwikkelde app met een game, waarin hybride boeken gelezen kunnen worden, was populair. Tijdens het Nationaal Bibliotheekcongres zijn de resultaten gepresenteerd. Vervolgens is er i.s.m. Bibliotheek Den Bosch een projectplan gemaakt voor een vervolg project in Dit is de opmaat voor verdere uitrol van aandacht voor zwakke lezers in de Bibliotheek Op School. Nieuwe (innovatieve) diensten In 2013 zijn een aantal innovatieve diensten/producten ontwikkeld. M.n. hybride boeken, voelboekjes, jumboprints, en e-books voorgelezen met synthetische stem. Implementatie in de staande dienstverlening van SAL bleek op een aantal problemen te stuiten. Om deze diensten toch zo snel mogelijk te laten testen en gebruiken door de doelgroep is een proeftuin omgeving gecreëerd. Doel blijft de producten/diensten z.s.m. naar de staande dienstverlening over te hevelen. De voelboekjes kunnen een belangrijke rol spelen in het primair en aanvankelijk onderwijs van blinde en slechtziende kinderen. Ze zijn ook van belang voor het contact tussen ouder en kind. Daarom wordt ook de mogelijkheid van verkoop onderzocht. JumboLetter is een printing on demand dienstverlening voor Groot Letter Jeugdboeken. Vooral vanuit het speciaal onderwijs is hier vraag naar. Het gaat om A4-prints in een groter letterformaat dan nu in de markt wordt aangeboden. Beide producten zijn sinds begin 2014 via SAL verkrijgbaar. 12

15 In een hybride boek staan de combinatie van de tekst van het boek, de auditieve ondersteuning door het voorlezen van de tekst door een menselijke stem en een gele meeleescursor ( karaoke-lezen ) per woord centraal. Deze hybride vorm is uniek en werkt zeer positief bij kinderen die lezen lastig vinden. Het hybride lezen wordt voortgezet in het project Lezen voor de lijst. De in opdracht van SIOB ontwikkelde gratis game Kees Komma en de boekenbende laat (dyslectische) kinderen tussen acht en tien jaar kennis maken met het aanbod van gesproken boeken. Gesproken boeken kunnen hen ondersteunen bij het (makkelijker) lezen. Het online spel is gratis en is sinds het live ging in september 2013 meer dan x gespeeld, via of via de app. Een test met lectuur voorgelezen door de door Dedicon ontwikkelde synthetisch stem is afgerond. Op basis van de kennis en (productie)ervaring die Dedicon nu met het project Computerstemmen heeft opgedaan, de ten opzichte van de start van het project sterk verbeterde kwaliteit van de eigen stem en de financiële analyse zal de eigen computerstem door Dedicon verder worden ontwikkeld en ingezet. (zie ook pagina 24) Opbouw collectie AVI brailleboekjes In 2014 hebben de voorbereidingen plaatsgevonden voor de opbouw van een collectie AVI brailleboekjes voor aanvankelijke lezertjes. Het is van groot belang dat aan blinde kinderen dezelfde mogelijkheden worden geboden als aan ziende kinderen. Zij moeten voldoende boekjes hebben om het (braille-)lezen te oefenen en zij moeten ook samen met hun ouders leesboekjes voor vrijetijdslezen kunnen uitkiezen. Er is nauw overleg geweest met Visio en Bartimeus en de Vereniging van leesgehandicapten over de collectie, de vereiste productspecificaties en de wensen voor promotie van vindbaarheid van de collectie. Vervolgens zijn er productietesten en reproductietesten uitgevoerd. Eind 2014 zijn 64 titels opgeleverd die vanaf begin 2015 leverbaar zijn. Alle betrokkenen zijn zeer verheugd over deze ontwikkeling. Uitleenservice daisyspelers Gedurende drie jaar ( ) rouleerden er i.s.m. Optelec en SAL tweehonderd daisyspelers. Deze konden gratis geleend worden door ouders of scholen om zowel met het apparaat als met gesproken boeken kennis te maken. Dat laatste met als doel het aantal ingeschreven lezers bij SAL te verhogen. Van de mogelijkheid werd goed gebruik gemaakt. Er zijn in totaal 803 spelers uitgeleend in dit project. De dienst werd gewaardeerd door de leners. 23% van de mensen die een speler heeft geleend, heeft een Daisyspeler aangeschaft. 260 lezers hebben zich nieuw ingeschreven bij aangepast lezen. Omdat de dienst gepromoot is bij scholen en bibliotheken is de bekendheid van Daisyboeken verder toegenomen. SIOB concludeert dat de pilot succesvol is geweest maar gezien de aflopende deelname vooralsnog niet wordt gecontinueerd. 13

16 Lezersraad In 2014 is er prettig en constructief samengewerkt met de Lezersraad Aangepast Lezen. Zie verder hoofdstuk 10. Nederlands Uitgeversverbond (NUV) Eind 2014 loopt de Regeling Toegankelijke lectuur leesgehandicapten af. Met de regeling is een goede invulling gegeven aan wat inzake artikel 15i van de auteurswet gevraagd wordt. In goede afstemming met het NUV wordt (digitaal) materiaal breed beschikbaar gesteld, ook via bibliotheken, maar wel na registratie van de gebruiker van de dienstverlening. Jaarlijks vindt in december overleg plaats met het NUV om de regeling te evalueren en lopende zaken te bespreken. SIOB en Dedicon hebben i.s.m. de jurist van de KB het concept voor een nieuwe regeling voorbereid. Deze is door de GAU en het NUV, onder voorbehoud van instemming van de GEU goedgekeurd. Openbare bibliotheken Over de afgelopen jaren maakten ruim 540 bibliotheekvestigingen gebruik van de mogelijkheid om met een bijdrage van SIOB een aanbod voor aangepast lezen te realiseren. In 2014 konden bibliotheken een bijdrage aanvragen voor deelname aan de introductie van audiolezen in de bibliotheek. Zie verder hoofdstuk 9. 14

17 5. Stichting Aangepast Lezen Jaarlijks stelt SAL een dienstverleningsplan en een begroting op, die door SIOB wordt goedgekeurd. De activiteiten zijn uitgevoerd conform de subsidieovereenkomst. Aan het eind van 2014 is met SAL een Addendum op de doorlopende overeenkomst afgesloten om een onverstoorde doorgang van de activiteiten bij overgang naar de Koninklijke Bibliotheek te borgen. Stichting Aangepast Lezen (SAL) biedt boeken, kranten en tijdschriften in een aangepaste leesvorm voor als het gewone lezen niet (meer) gaat. SAL is onderdeel van het stelsel van openbare bibliotheken en vormt de eerstelijnsvoorziening voor het publiek. SAL selecteert de titels die jaarlijks in productie worden gegeven. Zij doet dit op basis van de Collectienota. Nog meer dan voorheen wordt ingezet op het vergroten van de bekendheid van de dienstverlening. Gebruiksgemak, toegankelijkheid en zichtbaarheid zijn de kernwoorden. Met de ketenpartners CBB en Dedicon bestond de behoefte om de huidige voorziening Aangepast Lezen beter te laten functioneren en beter voorbereid te laten zijn op de toekomst. Onder het motto: Gezamenlijke toekomstverkenning voor een gezamenlijke toekomst in aangepast lezen heeft onderzoeksbureau Ecorys een analyse uitgevoerd om de samenwerking tussen CBB, Dedicon en SAL een goede start te geven. Het doel van dit onderzoek was het detecteren van gezamenlijke kansen op korte en middellange termijn door (intensivering van de) samenwerking. Op basis van deze verkenningen is er een scenario tot stand gekomen waarin de ketenpartners de samenwerking stap voor stap uitbouwen. In het algemeen komt het vooral neer op ontdubbelen wat kan worden ontdubbeld en het duidelijk beleggen van taken en verantwoordelijkheden. Dit lijkt een forse stap vooruit met groeiperspectief, zonder (kaders en randvoorwaarden die SIOB daaraan gesteld heeft) te forceren. De collectie De collectie omvat meer dan gesproken boeken, brailletitels en 175 kranten en tijdschriften. SAL streeft in overeenstemming met SIOB naar het jaarlijks toevoegen van zoveel mogelijk titels en naar een betere (digitale) toegang en presentatie van deze collectie, zodat bestaande en nieuwe klanten steeds gemakkelijker over hun materialen kunnen beschikken. Het project Braille op verzoek is in 2012 omgezet naar de vaste dienstverlening. Via een maandelijkse procedure selecteren braillelezers titels uit een aanbod van boeken die voor de gesproken boek collectie in productie gegaan zijn. Op deze manier bepaalt de klant voor een groot deel zelf welke boeken in braille beschikbaar komen. In 2014 werden er ruim brailleboeken aan de collectie toegevoegd. Inmiddels zijn meer dan 1000 hoorspelen in de collectie opgenomen. De hoorspelen zijn te leen op Daisy en ook via streaming te beluisteren. Een gedeelte van het aanbod is sinds begin 2014 ook via de Orion Webbox te streamen. Project jeugd In 2012 en 2013 is het project jeugd uitgevoerd met als doel om zowel de collectie als de dienstverlening naar jonge(re) klanten van SAL verder te verbeteren. In dit project vond een belangrijke uitbreiding plaats van het aantal titels. Daarmee is de basis is gelegd voor een stijgend gebruik van de diensten van SAL bij de doelgroep. Doel is om de uitkomsten van het Project jeugd structureel te borgen. 15

18 Het aantal jeugdleden nam ten opzichte van 2012 toe met ruim 60%; het aantal audio-uitleningen met 26%. Het aantal uitleningen van braille materiaal aan de jeugd bleef ongeveer gelijk. Een deel van de groei van het aantal klanten is nog niet meegeteld bij het totaal aantal klanten 2014: dit betreft de aanmeldingen bij de pilots Voeljeboekje en Jumboletter. Van deze 245 nieuwe klanten in 2014 waren er 199 nog niet ingeschreven bij Aangepast Lezen, aangezien het hier nog geen reguliere gebruikers van de dienstverlening betreft, die in een tijdelijke klantendatabase zijn ingeschreven. Migratie van deze klanten naar het reguliere klantenbestand vindt eerst plaats in het voorjaar van App In 2014 is een kopie van de Daisylezer-app ontwikkeld onder de naam audiolezen, zodat deze gereed is voor de campagne Audiolezen die in 2015 van start gaat. Deze app komt zowel beschikbaar voor ios-systemen als voor Android. Onder voorbehoud van een goede internetverbinding zijn lezers voor het lezen van de boeken, kranten en tijdschriften die geschikt zijn voor streaming, niet meer afhankelijk zijn van hun pc. De app kan gratis en eenvoudig worden geïnstalleerd en klanten hebben direct toegang tot hun digitale boekenplank en leesmap. De app leidt tot een structurele stijging van het aantal titels dat via streaming wordt aangevraagd. Het totaal aantal uitleningen stijgt, waarbij het aantal daisy-cd s afneemt, terwijl het aantal streams sterk toeneemt. Pilot bedterminals ziekenhuizen SAL is mede initiator geweest van een pilotproject met drie bibliotheken en drie ziekenhuizen, waarbij bibliotheekcontent, zoals muziek van Muziekweb en een selectie van gesproken boeken en kranten & tijdschriften uit de aangepast lezen collectie, door middel van een gemeenschappelijke portal via bedterminals aan patiënten is aangeboden. De pilot is in maart 2014 gestart en in oktober heeft er een evaluatie plaatsgevonden tussen de deelnemende partijen. De ervaringen zijn tot zo ver positief. Ontwikkeling site De website van SAL is in lijn gebracht met de vereisten die voor de komende campagnes noodzakelijk zijn. Voor de gebruiker is de inschrijving vereenvoudigd, zonder afbreuk te doen aan de waarborgen die nu eenmaal aan het gebruik worden gesteld. Workshops SAL biedt sinds september 2011 workshops aan voor frontoffice medewerkers van bibliotheken. In de gegeven presentatie passeert de volledige dienstverlening de revue en wordt ingegaan op het samenspel met de openbare bibliotheek De reacties hierop waren zeer positief. 16

19 Presentaties en Beurzen De ZieZo-beurs is dé beurs voor mensen met een visuele beperking. Stichting Aangepast Lezen was aanwezig met een stand en een dagelijkse presentatie over de digitale dienstverlening. Acties De eerste week van februari 2014 was het Poëzieweek. Gedurende deze week was het poëziegeschenk van de hand van K. Schippers Buiten beeld, voor lezers van SAL aan te vragen. Tijdens de Boekenweek werd met hulp van de CPNB een gesproken versie van het Boekenweekgeschenk Een mooie jonge vrouw van Tommy Wieringa aangeboden. Eind 2014 werd het Kinderboekenweekgeschenk Zestig spiegels door Harm de Jonge aangeboden aan de klanten De CPNB organiseerde in november wederom Nederland Leest, de grote landelijke leescampagne van de openbare bibliotheek. Gedurende de campagneperiode konden klanten de gesproken versie van Een vlucht regenwulpen van Maarten t Hart aanvragen en behouden. Maatwerk Klanten maken graag gebruik van de mogelijkheid om specifieke informatie, zoals brieven, handleidingen, vergaderstukken, losse krant- of tijdschriftartikelen en brochures, om te laten zetten in een gewenste leesvorm. Om goed te kunnen participeren in leesclubs worden ook steeds meer aanvragen ingediend voor het omzetten van boekbesprekingen. In 2014 ontving maatwerk 677 aanvragen. De lezers krijgen de aangevraagde documenten in de gewenste leesvorm doorgaans binnen twee weken thuisgestuurd. Reliëfwerk Het reliëfwerk is nieuw opgezet. In 2014 is het aantal opdrachten van reliëfwerk sterk gestegen. In het kader van het jaar van het brein heeft Dedicon in 2014 een special uitgegeven, met een reliëfwerk van het brein. Deze special is veel uitgeleend, wat de groei grotendeels verklaart. Projecten 2014 SIOB, heeft aan Dedicon voor 2014 subsidie ter beschikking gesteld voor onderzoek en ontwikkeling. Het bedrag is bestemd voor projecten, die diensten en producten op het gebied van aangepast lezen verbeteren en ook voor innovatie. SAL levert inhoudelijke bijdragen aan het projectenprogramma, doet projectvoorstellen en is (mede) verantwoordelijk voor actieve bijdragen tijdens het project (inclusief implementatie en communicatie naar de klanten). Het projectenprogramma 2014 kende de volgende programma s waaruit projecten zijn gestart. Zie voor meer informatie ook Hoofdstuk 6, Dedicon. 17

20 Programma 1: Een testomgeving voor nieuwe producten. Het zogenoemde proefportaal waarbinnen de producten (in betaversie) verder ontwikkeld en uitgetest kunnen worden. Te denken valt aan Jumboletter en Voeljeboekje. Programma 2: De afspeelkant, Players en Apps. Er is een aantal updates uitgevoerd op de Daisylezer app, waardoor het bijvoorbeeld mogelijk is geworden om via de app in de catalogus te zoeken en boeken te bestellen. Daarnaast is er een gebruikers-/inventarisatie onderzoek onder de klanten van SAL uitgevoerd. Programma 3: Toegankelijkheid van de e-book keten. De toegankelijkheid van de e-book keten is onder de loep genomen, zowel bij het Centraal Boekhuis, waar de e-books centraal op de markt voor de retailers gebracht worden, als bij de Openbare Bibliotheek, waar e-books voor leden van de OB s beschikbaar komen. Dit programma heeft nog niet tot concrete resultaten geleid, maar loopt door in Programma 4: Nieuwe diensten voor meer mensen. In dit programma ligt het accent op het bereiken van meer mensen door het aanbieden van nieuwe, aansprekende of laagdrempelige diensten. Eind 2014 heeft dit tot een Panel voor (gebruikers-)onderzoek geleid, dat in het voorjaar van 2015 zal worden gerealiseerd. 18

21 De dienstverlening in cijfers Klanten Het totaal aantal klanten is in 2014 ten opzichte van 2013 met toegenomen. Dit is een toename van 8,5%. De groei van het aantal klanten is te danken aan een aantal factoren: De dienstverlening, en de ondersteuning daarvan, richting openbare bibliotheken is verder geïntensiveerd. Dit heeft geresulteerd in een toename van 7% ten opzichte van 2013 in het aantal ingeschreven instellingen, waarvan het merendeel bibliotheken. Eind 2013 is de website voor de jeugd Superboek.nl gelanceerd. Direct vanaf de lancering heeft dit tot veel nieuwe inschrijvingen geleid. Dit verklaart ook grotendeels de toename van het aantal klanten met dyslexie. Het aantal jeugdleden tot en met 17 jaar met dyslexie steeg in 2014 verder met een kleine 23%. Een deel daarvan heeft zich aangemeld via Superboek.nl. Het aantal aanmeldingen via Superboek.nl in 2014 bedroeg Een deel van de groei van het aantal klanten is echter nog niet meegeteld bij het totaal aantal klanten 2014, dit betreft de lezers van de pilots Voeljeboekje en Jumboletter, die in een tijdelijke database zijn ingeschreven. Migratie van deze klanten naar het reguliere klantenbestand vindt plaats in het voorjaar van Het aantal abonnees op kranten en tijdschriften vertoont al enige tijd een licht dalende trend. Deze zet zich door in Deze trend valt ook waar te nemen in de reguliere markt en valt ook deels hierdoor te verklaren. Een aantal klanten met een kranten- en/of tijdschriftenabonnement bij de CBB werd ten onrechte niet meegeteld in de afgelopen jaren. Dat is in 2014 gecorrigeerd. Hierdoor is het netto resultaat over 2014 een toename van 471. Zonder deze correctie zou er sprake zijn van een reële afname van 565 kranten- en tijdschriften diensten in Eind 2014 is gestart met een mailing om de kranten en tijdschriften nog eens onder de aandacht te brengen. Uitleningen Gesproken boeken Er is sprake van een daling van het aantal uitleningen op cd, maar tevens van een toename van het aantal uitleningen via streaming met 102 % t.o.v Deze toename is vooral te danken aan de Daisylezer app. De toename van het aantal uitleningen via streaming is absoluut gezien groter dan de afname van het aantal uitgeleende cd s, waardoor het netto aantal uitleningen van de gesproken boeken is gestegen met 5,1%. SAL stimuleert de klanten actief om zelf hun boeken uit te zoeken en te lenen. Brailleboeken Het aantal uitleningen van de brailleboeken is in 2014 met 4,9 % licht gedaald. In de tweede helft van 2013 is veel energie gestoken in het verbeteren van de kwaliteit van brailleboeken, maar ondanks ze verbeteringen zet de daling in het aantal uitleningen door. In 2015 zal nader onderzocht worden waar deze daling door wordt veroorzaakt. Kranten en tijdschriften Ook bij de uitlevering van kranten en tijdschriften valt een flinke toename in het aantal streams waar te nemen, namelijk 16,5% in 2014 ten opzichte van Net als bij de gesproken boeken speelt hier de Daisylezer app een belangrijke rol. Door de grote daling in het aantal cd s is het gebruik van de dienst kranten en tijdschriften in totaal wel afgenomen met 7%. Registraties bezoekers website Het gebruik van de online catalogusomgeving is in 2014 min of meer gelijk gebleven in vergelijking met een jaar eerder. Het totaal aantal bezoekers van de online catalogus is licht gedaald, bij unieke bezoekers valt een kleine toename waar te nemen. 19

22 De introductie van de downloadfunctionaliteit die eind 2013 in de online catalogus omgeving is geïmplementeerd, heeft niet tot de verwachte toename van het aantal bezoekers geleid. Veel downloads vinden namelijk via de app en de Webbox plaats en niet via de website, c.q. de online catalogus omgeving. Maatwerk In 2014 is het aantal maatwerkopdrachten ongeveer gelijk gebleven. Een verklaring hiervoor is dat er een kern van vaste klanten is, die ieder jaar ongeveer het zelfde aantal bestellingen afneemt. Reliëfwerk In 2014 is het aantal opdrachten van reliëfwerk sterk gestegen. In het kader van het jaar van het brein heeft Dedicon in 2014 een special uitgegeven, met een reliëfwerk van het brein. Deze special is veel uitgeleend, wat de groei verklaart. De onderstaande tabel geeft de kengetallen over 2009 t/m 2014 weer Totaal aantal klanten klanten instellingen Aantal diensten (klanten nemen verschillende combinaties van diensten af) brailleboeken gesproken boeken kranten en tijdschriften Braillelezers Gesproken boeklezers Abonnees K&T

23 Klanten Geslacht vrouw man Leesbeperking visueel gehandicapten dyslecten overig* onbekend Leeftijd jeugd (t/m 17 jaar) volwassen (18-64 jaar) senioren (65-79 jaar) senioren plus (> 80 jaar) Klanten Aangepast Lezen naar Leeftijd senioren plus (80 jaar en ouder) senioren (65-79 jaar) volwassen (18-64 jaar) jeugd (t/m 17 jaar) 21