Zoeken naar leven. Jouw werkbladen. In NEMO. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Naam: Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO

Transcriptie

1 Zoeken naar leven Jouw werkbladen In NEMO Naam: School: Klas: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO

2 Zoeken naar leven Jij leeft, een plant leeft en een hond ook. Een steen leeft niet. Maar leeft een robot? Wat is leven eigenlijk? Hoe is het ooit begonnen op aarde? Is er leven in de rest van het heelal en hoe zoeken we daarnaar? Vind de antwoorden op deze vragen in de tentoonstelling Zoeken naar leven. Veel plezier! Dit heb je nodig in NEMO Plattegrond van NEMO 3 Werkblad 1 Wat is leven? 4 Werkblad 2 Is dit leven? 6 Werkblad 3 Zoom in 8 Werkblad 4 Oernieuws 10 Werkblad 5 Ruimtefiets 11 Werkblad 6 Planeet gezocht 12 Werkblad 7 De levende planeet 14 Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO

3 Plattegrond van NEMO Op deze plattegrond zien de leerlingen waar ze moeten zijn om een werkblad te kunnen invullen. De nummers op de plattegrond staan voor de exhibits waarover vragen worden gesteld. Deze nummers staan ook op de bijbehorende werkbladen van de leerlingen. De exhibits die bij de werkbladen horen zijn te vinden op verdieping 3. Teen Facts Restaurant DAK Zoeken naar leven 1 2 Wonder Lab Smart Technology Reis door de Geest Foyer (beperkt open) Dakplein 5 1 Teen Facts Laboratorium Wat is leven? Is dit leven? Oernieuws Leven in de ruimte? De levende planeet Ruimtefiets naar CS Omloop Vide West Vide 0ost Boardroom Science Live Grote theater Werkplaats Onderzoeksruimte 1 Ontvangsthal Onderzoeksruimte 2 W2 Grote zaal Kleine theater Kleine theater verdieping 3 Energierijk Kettingreactie Waterklok Waterrijk Wonderlijke Wetenschap Wetenschap in alle tijden Kluisjes Zoeken naar leven Ballenfabriek Krachtpatsers Kaartcontrole Waterkracht Wereld van vormen Shop Kassa W = Workshopruimte W1 BG 1 2 Trap naar het dak 50 meter 3 In september 2015 werkt NEMO aan nieuwe tentoonstellingen op verdieping 1 en een nieuw restaurant op het dak. Deze verdiepingen zijn daarom beperkt toegankelijk. Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO

4 1 Wat is leven? Vraag Wat is leven? Wat denk jij? Hoe herken je of iets leeft? Aan de slag! Ga voor één van de twee schermen zitten. Beantwoord de vragen en bekijk de twee filmpjes. Beide wetenschappers hebben hun eigen ideeën over wat leven is. Wat zijn de belangrijkste kenmerken van leven die in de filmpjes genoemd worden? Wetenschapper 1: Wetenschapper 2: Wat weet je nu? Welk van onderstaande antwoorden vat de definitie van leven volgens jou het best samen? Iets leeft als het ook dood kan gaan. Iets dat leeft kan voor zichzelf zorgen, kan zich voorplanten en kan evolueren. Iets leeft als het kan groeien, voortplanten, bewegen, reageren, eten, ademhalen en stoffen kan uitscheiden. Iets leeft als het bestaat uit één of meer cellen. Ga verder op de volgende pagina Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO versie

5 Wat is leven? Meer weten! Wetenschappers werken al heel lang aan een goede definitie voor leven. Dat is heel lastig. Welke definitie je ook bedenkt, er zijn altijd uitzonderingen. En soms is het een kwestie van smaak. Een robot die beweegt, zelf zijn batterijen oplaadt, informatie uit zijn omgeving verwerkt en zichzelf nabouwt, noem je dat ook leven? Breinbreker Veel wetenschappers vinden voortplanting een belangrijk kenmerk van leven. Een muilezel is een dier. En een dier leeft. Maar een muilezel kan zich niet voorplanten. Het is een veulen van een ezelin en een paardenhengst, maar het kan zelf geen nakomelingen krijgen. Vind jij dat een muilezel leeft? Kies één van de antwoorden en vul in: Ja / Nee, want Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO versie

6 2 Is dit leven? Vraag Is er verschil tussen dood en levenloos? Wat denk jij? Aan de slag! In de kast staan verschillende voorwerpen, sommige zijn dood en andere zijn levenloos. Zoek de voorwerpen in de kast op en vul in. De kokerworm is dood / levenloos, omdat De glasspons is dood / levenloos, omdat De zanddollar is dood / levenloos, omdat Het robotreptiel is dood / levenloos, omdat De zebrasteen is dood / levenloos, omdat Het hersenkoraal is dood / levenloos, omdat Wat weet je nu? Het verschil tussen dood en levenloos is: Ga verder op de volgende pagina Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO versie

7 Oernieuws Meer weten! Een auto leeft niet, maar heeft ook nooit geleefd. Een auto is levenloos. Een stuk hout heeft wel geleefd, maar leeft nu niet meer. In de kastjes hebben we natuurlijk geen levende wezens gestopt. Wie zou ze verzorgen? Alles in de vitrine is dus levenloos of dood. Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO versie

8 3 Zoom in Vraag Hoeveel verschil jij van een bacterie? Wat denk jij? Kies één van de antwoorden. Jij en een bacterie zijn: hetzelfde / verschillend, want Aan de slag! Door aan de draaischijf te draaien, kan je verschillende cellen van dichtbij bekijken. Druk op het scherm op de plus of min om in- en uit te zoomen. Bekijk cellen van de hersenen, spieren en de huid (van de vingers). Vul in: De cellen van hersenen, spieren en huid zien er hetzelfde / verschillend uit, omdat Draai de draaischijf nu naar de plant. Bekijk de cellen van de plant. Noem twee verschillen tussen de cellen van mensen (hersenen, spieren en huid) en de cellen van planten. 1 2 Draai de draaischijf nu naar de schimmel en de bacterie. Kruis aan welke van de volgende beweringen juist is / zijn: De cellen van schimmels, bacteriën, planten en mensen zien er allemaal hetzelfde uit. Plantaardige cellen hebben bladgroenkorrels, alle andere cellen niet. Alle menselijke cellen en bacteriële cellen hebben flagellen. De overeenkomst tussen alle cellen is het celmembraan. Ga verder op de volgende pagina Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO versie

9 Zoom in Wat weet je nu? Kruis aan welke van de volgende beweringen juist is / zijn: Jij en een bacterie zijn: hetzelfde, omdat een bacterie, net als jij, opgebouwd is uit cellen. verschillend, omdat jouw cellen zich niet kunnen delen en die van een bacterie wel. verschillend, omdat jij opgebouwd bent uit meerdere cellen met verschillende functies en een bacterie uit één cel bestaat. Meer weten! Jouw lichaam is opgebouwd uit miljarden cellen. Cellen zijn de bouwstenen van je lichaam. Elke cel heeft een specifieke functie. Daarom zien ze er ook anders uit. Een hersencel heeft veel vertakkingen om contact te kunnen maken met andere hersencellen. Een spiercel is langwerpig omdat er spiereiwitten in zitten die korter en langer kunnen worden. Plantaardige cellen kunnen met zonlicht, water en koolstofdioxide hun eigen suiker maken. Daarvoor hebben ze chloroplasten in de cel. Die zijn groen, daarom zijn planten groen. Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO versie

10 4 Oernieuws Oernieuws De aarde is ruim 4 miljard jaar geleden ontstaan uit stof en gassen die rondom de zon draaiden. Deze klonterden samen tot onze aarde en de andere planeten. Op de jonge aarde was het een kale boel. Er waren rotsen, water en wat gassen in de atmosfeer. Er was nog niet eens zuurstof. Toch gaan veel wetenschappers ervan uit dat uit het stof en de gassen rondom de zon het eerste leven is ontstaan. Vraag Wat was de eerste vorm van leven op aarde? Wat denk jij? De eerste levensvormen op aarde waren: bacteriën mensen dinosauriërs Aan de slag! Draai aan de hendel en bekijk het oernieuws van 3,5 miljard jaar geleden. Dit is het vierde oernieuws. Wat weet je nu? Wat waren de eerste organismen? planten dieren bacteriën schimmels Meer weten! De meeste levende wezens op aarde gebruiken zuurstof om voedingsstoffen te verbranden. Daarbij ontstaat energie waarmee ze bijvoorbeeld kunnen bewegen, groeien en voortplanten. De eerste levende wezens moesten het zonder zuurstof doen. Zuurstof ontstond pas toen er planten kwamen die koolstofdioxide en water met behulp van zonlicht konden omzetten in suiker en zuurstof. Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO versie

11 5 Ruimtefiets Vraag Hoe groot is ons zonnestelsel? Wat denk jij? Hoe groot is ongeveer de afstand van de zon tot aan de verste planeet? keer de diameter van de aarde keer de diameter van de aarde keer de diameter van de aarde Aan de slag! Begin te fietsen. Fiets het zonnestelsel uit. De volgorde van de planeten zoals je die tegenkomt vanaf de aarde is: Neptunus, Uranus, Saturnus, Jupiter, Mars Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus, Pluto Fiets nu één minuut zo hard als je kunt door het heelal. Hoeveel tijd heb je in werkelijkheid ongeveer nodig om het echte zonnestelsel door te fietsen? jaar 13 jaar 4 uur Meer weten! De afstanden in ons zonnestelsel zijn enorm. De buitenste planeet, Neptunus, ligt op ongeveer kilometer van de zon. Als je vanaf de zon ons zonnestelsel uit zou fietsen met een snelheid van 15 km/uur zou je er ruim jaar over doen. Met een raket gaat dat al een stuk sneller. Een raket met een snelheid van km/uur doet er nog maar 13 jaar over. Zou je met de snelheid van het licht gaan, km/sec, dan ben je er al in 4 uur. Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO versie

12 6 Planeet gezocht Vraag Hoe vind je een planeet? Wat denk jij? Planeten geven geen licht. Hoe kun je met een telescoop een planeet buiten het zonnestelsel vinden? Door een felle lamp in de telescoop te bouwen. Als er planeten zijn, weerkaatsen ze dit licht. Door de sterren als lamp te gebruiken. Ze verlichten de omgeving. Door het licht en de beweging van de sterren te bestuderen, kun je zien of er een planeet in de buurt is. Aan de slag! In de eerste kast rechts naast het filmpje wordt één van de manieren uitgelegd om een planeet te vinden. De lamp stelt een ster voor. Kijk in het licht. Zie je iets rondom de ster? Ja / Nee Scherm met het rode racket het licht van de ster af. Wat zie je nu? Kijk naar de middelste kast. De lamp stelt een ster voor. De rode bol eronder is een planeet. Je kunt de planeet in een deel van zijn baan om de ster bewegen. In de tafel zit links een lichtsterktemeter, rechts is te zien hoeveel licht gemeten wordt. Draai de planeet tussen de ster en de lichtsterktemeter. Wat gebeurt er met de lichtsterkte? Hoe kun je dit gebruiken bij de zoektocht naar planeten? Als je de lichtsterkte van een ster ziet veranderen, kun je concluderen dat er een planeet voor langs gaat. Dit kun je niet gebruiken, want het hoeft geen planeet te zijn die voor de daling in lichtsterkte zorgt. Het kan ook een meteoor zijn. Als je de lichtsterkte van een ster met regelmaat ziet veranderen, kun je concluderen dat er een planeet voor langs gaat. Ga verder op de volgende pagina Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO versie

13 Planeet gezocht Een daling in lichtintensiteit geeft astronomen nog meer informatie. Wat kun je nog meer te weten komen over het object dat voor de ster heen schuift? De grootte, want hoe groter de daling in lichtsterkte, hoe groter het object waarschijnlijk is. De afstand tot de ster, want als je regelmatig een daling van de lichtsterkte ziet, kun je de tijd uitrekenen die nodig is voor de planeet om een heel rondje om de ster te maken. Hoe korter het rondje, hoe dichter de planeet waarschijnlijk bij de ster staat. Allebei. Meer weten Op 16 april 2009 heeft de ESA de ruimtetelescoop Herschel gelanceerd. Herschel is de grootste telescoop tot nu toe gemaakt. Op 1,5 kilometer vanaf de aarde kan deze telescoop met behulp van spectroscopie onderzoek doen door infraroodstraling op te vangen van koude en ver weg gelegen objecten in het heelal. Met behulp van Herschel zal onder andere gekeken worden naar het ontstaan van sterren en de aanwezigheid van water in het heelal. Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO versie

14 7 De levende planeet Vraag Hoe ziet een bewoner van Mars er uit? Wat denk jij? Iets dat op Mars leeft, is een Marsmannetje. Als je op Mars leeft, ben je dus groen met een heel groot hoofd. Mars is een rode planeet. Als je op Mars leeft, ben je dus ook rood. Op Mars is de ozonlaag heel dun. Dus als je op Mars leeft moet je een heel bruine huid hebben. Aan de slag! Stel, vele duizenden jaren geleden zijn mensen verhuisd naar Mars. Over de generaties hebben ze zich aangepast aan de omstandigheden op Mars. Hoe zien ze er nu uit? Op het scherm zie je een mensachtige op een willekeurige planeet. Je ontdekt hoe deze mensachtige eruitziet als deze op Mars zou leven. Dit doe je door de omstandigheden van de planeet gelijk te maken aan die op Mars. De omstandigheden op Mars zijn: zuurstofgehalte: laag zwaartekracht: laag temperatuur: laag ozongehalte: laag hoeveelheid water: weinig Schuif de handels zo dat je de omstandigheden op Mars nabootst. Wat weet je nu? Hoe ziet jouw bewoner van Mars eruit? Kruis aan wat juist is: Een Marsbewoner ziet er hetzelfde uit als een aardebewoner, er bestaan geen andere wezens. Een Marsbewoner zou drie neusgaten hebben, een extra groene huid, kamelentenen, dunne benen en een dikke vacht. Leuk hoor, zo n Marsbewoner, maar je kunt niet echt voorspellen hoe de mens zich in de loop van generaties aanpast aan zijn omgeving. Ga verder op de volgende pagina Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO versie

15 De levende planeet Meer weten We zeggen vaak dat een organisme zich aanpast aan zijn omgeving. Dat is niet helemaal waar. Een organisme wordt geboren met bepaalde genetische eigenschappen en die veranderen niet. Maar als een organisme gunstige eigenschappen heeft, dan heeft het meer kans om te overleven dan een organisme met minder gunstige eigenschappen. Andersom gezegd: organismen met ongunstige eigenschappen gaan meestal eerder dood dan organismen met gunstige eigenschappen. Daarom blijven er elke generatie meer organismen leven met gunstige eigenschappen dan met minder gunstige. Die gunstige eigenschappen worden dan weer doorgegeven aan de volgende generatie. Zo raken organismen over de generaties heen steeds beter aangepast aan de omgeving. Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO versie

16 Colofon Science Center NEMO Het is toegestaan om zonder winstoogmerk het materiaal of delen van het materiaal te kopiëren en te distribueren, zolang vermelding van de herkomst van het materiaal goed is aangegeven. Zoeken naar leven is mede mogelijk gemaakt door de Europese Ruimtevaart organisatie ESA als onderdeel van hun educatieve missie en programma voor het primair en voortgezet onderwijs. ESA is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van ruimtevaart in Europa. Zoeken naar leven is mede mogelijk gemaakt door de Nederlandse ruimtevaartorganisatie NSO als onderdeel van hun educatieve missie en programma voor het primair en voortgezet onderwijs. In opdracht van de Nederlandse overheid ontwikkelt het NSO het Nederlandse ruimtevaartprogramma en voert dat uit. Auteurs en redactie Science Learning Center, Science Center NEMO Design management Starkx, Groningen Ontwerp en Grafische vormgeving Bloemvis, Groningen Vormgeving en realisatie Sander Visser, Ligaturen grafisch ontwerp Fotografie Daan van Eijndhoven Science Center NEMO Oosterdok VX Amsterdam boekingsbureau@e-nemo.nl Zoeken naar leven Onderbouw VO Leerlingen In NEMO