LEREN BELEGGEN EDITIE 2013 EEN BASISCURSUS BELEGGEN VOOR SCHOLIEREN. Leren beleggen

Transcriptie

1 LEREN BELEGGEN EEN BASISCURSUS BELEGGEN VOOR SCHOLIEREN EDITIE 2013 Leren beleggen

2 2 Leren beleggen 2013

3 LEREN BELEGGEN EEN BASISCURSUS BELEGGEN VOOR SCHOLIEREN EDITIE 2013

4 2 Leren beleggen 2013

5 Introductie Het op een verstandige wijze omgaan met financiën krijgt meer en meer aandacht. Willen jongeren later bewuste financiële consumenten worden, die in staat zijn weloverwogen keuzes te maken, dan moeten zij enige basiskennis hebben van financiële onderwerpen. Daar hoort ook basiskennis van beleggen bij. In de cursus Leren beleggen worden jongeren de basisbeginselen van beleggen bijgebracht. Doelgroep Dit lesmateriaal is ontwikkeld voor leerlingen van 15 jaar en ouder in het secundair onderwijs. Het lesmateriaal is in de eerste plaats bedoeld als aanvulling op het vak economie, maar is door de brede opzet ook geschikt voor lessen in het kader van management en organisatie. Doelstellingen Het doel van de cursus Leren beleggen is de doelgroep de basisprincipes en -begrippen van beleggen bij te brengen. Aan het eind van de cursus moet de leerling in staat zijn de basisprincipes en begrippen te herkennen in het dagelijkse leven. Bijvoorbeeld in media als het journaal, dagbladen en internet. De bovengemiddeld geïnteresseerde leerling moet aan het eind van de cursus een eigen portefeuille kunnen samenstellen en de gemaakte keuzes kunnen onderbouwen. Basisprincipes Overeenkomsten en verschillen tussen de verschillende beleggingscategorieën. Koersvorming: vraag en aanbod op de beursvloer, externe factoren die van invloed zijn op de koers. Afweging van rendement en risico, het spreiden van risico. Actief en strategisch beleggen. Leren beleggen

6 Basisbegrippen Twee methoden van vermogensvorming: sparen en beleggen. Beleggingscategorieën: vastrentende waarden (obligaties en termijndeposito s), onroerend goed, aandelen, beleggingsfondsen, opties. Rendement en risico: rente, koerswinst, dividend en spreiding. Externe factoren: beurscrisis, politiek, wetenschap en technologie, rampen, micro-economische gebeurtenissen. 4 Leren beleggen 2013

7 Cursusopzet De cursus is zo opgezet dat u zelf kunt kiezen hoeveel lesstof u behandelt en met welke diepgang. Elke module heeft een theoretisch deel, dat door de leerling kan worden bestudeerd en tijdens de les kan worden behandeld. Daarnaast kunnen leerlingen na behandeling van de theorie hun opgedane kennis toepassen door een aantal opdrachten te maken. De lesstof biedt u verder de mogelijkheid dieper op onderwerpen in te gaan en op actualiteiten in te spelen. Modulaire opbouw De cursus bestaat uit zes modules, die elk op zichzelf staan. De volgorde van de modules is niet bindend, maar kan als advies worden beschouwd. De modules zijn los van elkaar te gebruiken, waardoor u de mogelijkheid hebt bepaalde onderwerpen of opdrachten te selecteren. De theorie die in de modules 1 tot en met 6 behandeld wordt, kan door de leerlingen worden toegepast aan de hand van een aantal opdrachten. Module 6 bevat tevens een afsluitende groepsopdracht over het samenstellen van een beleggingsportefeuille, waarin de stof van alle voorgaande modules terugkomt. Per module moet worden gerekend op een studielast van 1 à 2 uren. In combinatie met de praktijkopdracht neemt de laatste module meer studie-uren in beslag. Breng de kennis in praktijk: het KBC-Beursspel 2013 De leerlingen kunnen hun kennis omzetten in praktijkervaring, door deel te nemen aan het KBC-Beursspel. Dit Beursspel is een competitie voor jongeren en vindt plaats van 4 februari tot en met 15 maart Bereid de leerlingen voor met dit lessenpakket, zodat zij de uitdaging aan kunnen gaan. Inschrijven is mogelijk vanaf 7 januari 2013 via Klassen kunnen samen een klassenportefeuille beheren. Bovendien kunnen de leerlingen ook deelnemen in de individuele competitie, met een eigen portefeuille. Leren beleggen

8 Test de kennis van de leerlingen Vanaf 7 januari 2013 staat op een Beursquiz, waardoor leerlingen hun beleggingskennis online kunnen testen. De vragen worden tijdens het KBC-Beursspel elke twee weken vernieuwd, waarbij de lat steeds iets hoger wordt gelegd. De leerlingen krijgen direct na het invullen van de quiz een terugkoppeling op hun antwoorden. Verder leren na het KBC-Beursspel Tot twee weken na afloop van het KBC-Beursspel kunnen de leerlingen een overzicht van hun klassenportefeuille (of individuele portefeuilles) downloaden. In dit overzicht staan alle transacties en de resultaten per transactie. Cursusopzet Het lesmateriaal Leren beleggen bestaat uit: Docentenhandboek Dit docentenhandboek geeft uitleg over het gebruik van het lesmateriaal. Het boek bevat per module de vragen en bijbehorende antwoorden. Online lesmateriaal voor de leerlingen Op de website vindt u een pdf-document dat u kunt downloaden. Dit document bevat de theoretische lesstof, die bestaat uit zes modules. Daarnaast treft u per module vragen en opdrachten aan op twee niveaus. Door het lesmateriaal meerdere malen af te drukken kan iedere leerling erover beschikken. KBC-Beursspel Het KBC-Beursspel is een online beleggingsspel dat vanaf 4 februari 2013 gedurende zes weken actief op online kan worden gespeeld. Individuele spelers en teams krijgen een virtueel bedrag, waarmee zij zelf een portefeuille kunnen samenstellen. Daarbij kunnen zij kiezen uit een aantal daadwerkelijk bestaande aandelen. Die aandelen worden tegen actuele koersen verhandeld. Als klas gaan de leerlingen een competitie aan met klassen van andere scholen, waarbij ook prijzen te winnen zijn. Het is aan te raden om leerlingen individueel ook te laten inschrijven (individuele competitie). Op die manier kunnen ze dus twee keer een prijs winnen. Meer uitleg over het spel vindt u op 6 Leren beleggen 2013

9 Lesopzet per module De cursus bestaat uit 6 modules. Iedere module biedt lesstof voor een studielast van 1 à 2 uren. Op de volgende pagina s wordt per module de inhoud kort vermeld, gevolgd door de opdrachten, inclusief de uitgewerkte antwoorden. Module 1 Module 2 Module 3 Module 4 Module 5 Module 6 Sparen en beleggen? Soorten beleggingen De beurs Rendement en risico Koersinvloeden Slim handelen Leren beleggen

10 Het doel van module 1 is de leerlingen bekend te maken met de verschillende vormen van vermogensgroei. Module 1 Sparen en beleggen? Doel Aan het eind van deze module moet de leerling het volgende kennen: De basisprincipes van sparen en beleggen De belangrijkste overeenkomsten en verschillen tussen deze vormen Inhoud Vermogensvorming Hoe kun je geld laten groeien? Verschillende vormen van vermogensgroei Kenmerken van sparen: veilig, rente Kenmerken van beleggen: relatief veel rendement, hoger risico Sparen tegenover beleggen Sparen: zeker, relatief weinig rendement, soms boetes, eenvoudig Beleggen: relatief veel rendement, avontuurlijk, risico, complexer dan sparen 8 Leren beleggen 2013

11 Vragen module 1 Vragen niveau 1 Vraag 1 Wat is vermogensvorming? Het geld dat je bezit heet vermogen. Met vermogensvorming wordt bedoeld: het laten groeien van het vermogen. Vraag 2 Welke vormen van vermogensvorming ken je? Je kunt je vermogen laten groeien door te gaan sparen. Je spaargeld groeit door de rente die je ontvangt. Ook kun je door te beleggen je vermogen laten groeien. Vraag 3 Waarom wordt geld minder waard als je het in een spaarpot stopt? Je hebt te maken met inflatie. Het leven wordt duurder en de prijzen van de producten en diensten worden in de loop der tijd hoger. Daardoor kun je na 10 jaar voor hetzelfde bedrag minder kopen. Vraag 4 Waarom is sparen veilig? Het geld dat je inlegt, krijg je altijd terug. Ook weet je vooraf hoeveel rente je ontvangt op een spaarrekening. Vragen niveau 2 Vraag 5 Hoe kun je geld verdienen als je een aandeel koopt? Bezit je aandelen, dan kan je vermogen groeien door: Dividend: in veel gevallen ontvang je een winstuitkering in de vorm van dividend. Waardestijging: gaat het goed met het bedrijf, dan zal de waarde van je aandeel stijgen. Verkoop je je aandeel voor een hoger bedrag dan waar je het voor gekocht hebt, dan maak je winst. Vraag 6 Noem enkele voor- en nadelen van sparen ten opzichte van beleggen. Sparen Beleggen Veilig: je krijgt het ingelegde geld altijd terug. Rente: je weet vooraf hoeveel rente je krijgt. Eenvoudig: ook zonder financiële kennis kun je sparen. Rendement: over langere termijn meestal meer rendement dan bij sparen. Avontuurlijk: je bent actief met je eigen geld bezig. Bij sommige spaarrekeningen moet je boete betalen als je het geld eerder opneemt dan afgesproken. Relatief laag rendement: soms is de rente maar net iets meer of zelfs minder dan de inflatie. Risico over je ingelegde geld: het kan minder waard worden. Risico dat het rendement tegenvalt. Ingewikkelder: om te beleggen moet je over enige financiële kennis beschikken. Leren beleggen

12 Vraag 7 Wanneer kun je overwegen te gaan beleggen in plaats van te sparen? Wanneer je meer rendement wilt behalen en bereid bent daarvoor het risico te lopen dat het vermogen in waarde daalt. Wanneer je het geld een paar jaar kunt missen. Wanneer je actief betrokken wilt zijn bij de groei van je vermogen. Vraag 8 Wat gebeurt er als iedereen in België zijn spaargeld in aandelen belegt? De banken krijgen minder aanbod aan spaargeld, waardoor de rente omhoog gaat. Met een hogere vergoeding hopen de banken weer meer spaargeld aan te trekken. Er is meer vraag naar aandelen, waardoor aandelen duurder worden. Opdrachten Opdracht 1 Anne heeft met haar vakantiebaan EUR 200 verdiend. Dit geld wil zij graag over twee jaar besteden aan een citytrip naar Londen (haar droom), deze trip kost EUR 300. Anne zet haar geld op een termijnrekening, die jaarlijks 3% rente oplevert. De rente wordt op haar rekening bijgeschreven. Na twee jaar neemt ze haar geld op. Hoeveel geld heeft Anne dan? Anne ontvangt na een jaar 3% rente over haar geld: EUR 200 x 0,03 = EUR 6 rente. De rente wordt op haar rekening bijgeschreven, waardoor ze na een jaar EUR 206 op haar termijnrekening heeft staan. Het tweede jaar ontvangt zij EUR 206 x 0,03 = EUR 6,18 rente. Als Anne haar geld opneemt na twee jaar heeft zij EUR 212,18 (EUR EUR 6,18) in haar bezit. Bij deze oefening werd geen rekening gehouden met de inhouding van roerende voorheffing. Opdracht 2 Na twee jaar is de prijs van de trip door inflatie met 5% gestegen. Heeft Anne voldoende geld om de trip te betalen als je kijkt naar het antwoord bij opdracht 1? De prijs van de trip wordt EUR 300 x 1,05 = EUR 315. Uit het antwoord op de vorige vraag blijkt dat Anne EUR 212,18 heeft gespaard. Zij heeft dus EUR 102,82 te weinig om de trip te kunnen kopen. Opdracht 3 Robert bezit EUR 740 en koopt voor dit bedrag aandelen Nike. De koers van 1 aandeel Nike is EUR 92,50. De koers daalt nadat Robert de aandelen heeft gekocht naar EUR 87,50. Welk bedrag verliest Robert als hij na deze koersdaling zijn aandelen weer verkoopt? Robert heeft 8 aandelen (EUR 740/EUR 92,50). Als hij ze verkoopt is zijn verlies: (EUR 87,50 - EUR 92,50) x 8 aandelen = EUR 40. Bij deze oefening werd geen rekening gehouden met de inhouding van roerende voorheffing. 10 Leren beleggen 2013

13 Opdrachten Het doel van module 21 is leerlingen te laten kennismaken met de Opdracht belangrijkste 1.1 vormen van Nullam quis beleggen nunc sed elit en hendrerit de verschillen bibendum. Ut cursus hendrerit duidelijk odio. te Aenean maken. lobortis tortor a turpis. Quisque sodales cursus orci? Module 2 Soorten beleggingen Doel Nam posuere justo vitae ligula. Donec pede nunc, lacinia vitae, laoreet at, Aan aliquet het id, eind mauris. van deze Integer module in urna moeten eu nisi de aliquam leerlingen pretium. het volgende kennen: De verschillende beleggingscategorieën De belangrijkste overeenkomsten en verschillen tussen de categorieën Opdracht 1.2 Morbi lacus purus, adipiscing nec, ultricies at, vulputate? Opdracht 1.3 Nunc vitae sapien sed sem fringilla interdum. In vitae augue. Donec ultricies. Donec felis. Sed a nisi. Nullam enim ipsum, vulputate in, posuere ac, fringilla ac, est. Opdracht 1.4 Sed tincidunt luctus turpis. Etiam quis pede sit amet risus auctor egestas. Etiam et lorem sit amet erat molestie aliquam. Ut dolor felis, porttitor eu, pellentesque et, fringilla eu. Inhoud Maecenas non dolor. Fusce sodales ullamcorper felis. Morbi ultricies nulla Vastrentende non diam. Cum sociis waarden natoque penatibus et magnis dis parturient montes Twee soorten: obligaties en termijndeposito s Obligaties: vaste rente, lening Termijndeposito s: vaste rente, vaste termijn Donec ultricies. Donec felis. Sed a nisi. Nullam enim ipsum, vulputate in, Onroerend posuere ac, fringilla goed ac, est. Sed tincidunt luctus turpis. Etiam quis pede sit amet Direct risus en auctor indirect egestas. beleggen Aandelen Aandeelhouder: stemrecht en meeprofiteren van winst Vermogensgroei: dividend en waardegroei Proin Emissie cursus est scelerisque felis. Praesent a nisl. Nullam tellus. Sed at lectus eu Obligaties turpis ultricies versus vulputate. aandelen Mauris et pede. Sed tempus. Pellentesque vel purus Obligaties: nec tortor inleg commodo gegarandeerd, sollicitudin. vaste vergoeding, Integer tincidunt geen ligula placerat lacus. inspraak, waarde afhankelijk van rentestand Aandelen: meedelen in de winst, stemrecht, kans op waardevermindering van het aandeel Beleggingsfondsen Soorten: type investering (aandelen, vastgoed, mix, enz.) regio s, sectoren of thema s Voordelen: gespreid risico, gemak, eenvoud Opties Optie: verhandelbaar recht Premie Call- en putoptie Kopen of schrijven Leren beleggen

14 Vragen module 2 Vragen niveau 1 Vraag 1 Noem vijf vormen van beleggen. Je kunt beleggen in aandelen, obligaties, termijndeposito s, beleggingsfondsen en opties. Maar ook in onroerend goed, edelmetalen, grondstoffen en andere producten. Sommige mensen beleggen door verzamelingen aan te leggen. Zij kopen bijvoorbeeld schilderijen, postzegels of munten. Vraag 2 Bij welke vormen van beleggen heb je grote zekerheid dat je je inleg weer terugkrijgt? Obligaties Wanneer je belegt in obligaties ontvang je aan het einde van de looptijd het geld dat je hebt ingelegd terug. Tussentijds ontvang je rente. Er bestaat een klein risico dat een bedrijf dat de obligatie heeft uitgegeven failliet gaat en de obligaties niet worden afgelost. Termijndeposito s Je zet het geld tegen een afgesproken rente vast gedurende een afgesproken termijn. Na afloop ontvang je het geld inclusief rente terug. Vraag 3 Wat betekent de nominale waarde bij aandelen? De nominale waarde is de waarde die op het aandeel staat vermeld. Deze waarde blijft altijd gelijk. De beurswaarde van een aandeel kan wel veranderen. Vraag 4 Wat is het verschil tussen direct en indirect beleggen in onroerend goed? Direct beleggen betekent dat je zelf panden koopt, verhuurt en verkoopt. De aankoop van een eigen huis is een voorbeeld van een directe belegging. Indirect beleggen in onroerend goed is beleggen via een onroerendgoedfonds. Verschillende mensen investeren geld in het fonds. Het fonds koopt daarvoor een aantal panden. Door deze panden te verhuren en/of weer te verkopen, wordt winst gemaakt. De winst kan weer uitgekeerd worden aan de mensen die hun geld hebben ingelegd. Door op deze wijze te beleggen in onroerend goed, geef je als belegger de zorg uit handen en laat je het beleggen over aan experts van het fonds. 12 Leren beleggen 2013

15 Vragen niveau 2 Vraag 5 Noem enkele voor- en nadelen van beleggen in obligaties ten opzichte van aandelen. + - Obligaties Aandelen Je krijgt in principe altijd je inleg terug. Als een bedrijf failliet gaat, dan krijgen obligatiehouders eerder hun geld terug dan aandeelhouders. Je ontvangt jaarlijks een vaste vergoeding. Je profiteert direct mee van de winst en waardegroei van het bedrijf. Je hebt stemrecht tijdens de aandeelhoudersvergadering. Je deelt niet mee in de winst van het bedrijf. Je hebt geen inspraak in het bedrijf. Als marktrente stijgt, daalt de waarde van je obligatie. Je aandeel kan minder waard worden. Vraag 6 Wat betekent de volgende aanduiding bij een obligatie? /2020 De obligatie is in 2013 uitgegeven. Er zijn vier uitlotingsgroepen. Met ingang van het jaar 2017 tot en met 2020 wordt ieder jaar een kwart (één uitlotingsgroep) van alle obligaties door de instelling afgelost. Vraag 7 Waarom zou je beleggen in een beleggingsfonds? Met een klein bedrag kun je toch een grote spreiding bereiken, doordat de fondsmanager het geld van jou en alle andere deelnemers bij elkaar neemt en daarmee in veel verschillende titels kan beleggen. De fondsmanager die het fonds beheert, heeft meer verstand van beleggen dan jij. De transactiekosten die je betaalt zijn lager dan wanneer je zelf direct zou beleggen in alle titels van het fonds. Het is eenvoudig en gemakkelijk, omdat je zelf niet de koers en het nieuws hoeft bij te houden. Vraag 8 Er zijn beleggingsfondsen die in aandelen beleggen en bij voorbaat geen dividend uitkeren. Hoe kun je toch profiteren van de winst die het fonds maakt? Deze fondsen herbeleggen het dividend, waardoor de waarde van het aandelenfonds stijgt. Leren beleggen

16 Opdrachten Opdracht 1 Chantal heeft twee jaar geleden staatsobligaties gekocht voor EUR Elk jaar ontvangt zij 6% couponrente. De ontvangen rente zet Chantal op een spaarrekening tegen 4% rente per jaar. Hoeveel rente heeft Chantal na 2 jaar ontvangen? 1 e jaar: 0,06 x EUR = EUR 60 couponrente obligatie 2 e jaar: couponrente + rente spaarrekening EUR 60 + (0,04 x 60 EUR) = EUR 62,40 Totale rente die Chantal ontvangt in het 1 e en 2 e jaar: EUR 60 + EUR 62,40 = EUR 122,40 Opdracht 2 Tom koopt 100 aandelen Adidas tegen een koers van EUR 30. Tom ontvangt dat jaar EUR 2 dividend per aandeel. Na een jaar bedraagt de koers van het aandeel EUR 32 en verkoopt Tom zijn aandelen. Hoeveel geld heeft Tom het afgelopen jaar verdiend? De opbrengst bestaat uit koerswinst en dividend: Koerswinst: (verkoopkoers aankoopkoers) x aantal aandelen Koerswinst: (EUR 32 EUR 30) x 100 = EUR 200 Dividend: EUR 2 x 100 aandelen = EUR 200 Totale opbrengst: EUR EUR 200 = EUR 400 Opdracht 3 Het aandeel Mobistar staat in augustus 2012 op de beurs genoteerd voor EUR 25. Kathleen koopt een call-optie Mobistar met een uitoefenprijs van EUR 32. Ze betaalt er EUR 1 premie voor. Het gaat goed met Mobistar en de koers stijgt. Stel, in maart 2013 staan de aandelen voor EUR 39 op de beurs genoteerd. Kathleen besluit haar optie uit te oefenen. Wat verdient Kathleen aan haar optie? Opbrengst: 100 aandelen x (EUR 39 EUR 32) = EUR 700 EUR 700 (100 x EUR 1 premie) = EUR 600 winst 14 Leren beleggen 2013

17 Opdrachten Het doel van module 3 is 1 inzicht geven in de wijze waarop koersen tot stand Opdracht 1.1komen, hoe beleggers Nullam quis koersen nunc sed kunnen elit hendrerit volgen bibendum. Ut cursus hendrerit hoe het odio. handelen Aenean in lobortis tortor a turpis. aandelen Quisque sodales werkt. cursus orci? Module 3 De beurs Doel Nam posuere justo vitae ligula. Donec pede nunc, lacinia vitae, laoreet at, De aliquet stof in id, deze mauris. module Integer helpt in urna de leerling eu nisi de aliquam marktwerking pretium. te begrijpen. Aan het einde van deze module moet de leerling kennen: De effecten waarin wordt gehandeld op de beurs Het verband tussen marktwerking en de koers Opdracht 1.2 Morbi lacus purus, adipiscing nec, ultricies at, vulputate? Inhoud De Maecenas effectenbeurs non dolor. Fusce sodales ullamcorper felis. Morbi ultricies nulla non Marktwerking: diam. Cum sociis vraag natoque en aanbod penatibus et magnis dis parturient montes Belangrijke effectenbeurzen: Euronext, NYSE, Tokio Beursindex: Dow Jones, BEL20 Opdracht 1.3 Nunc vitae sapien sed sem fringilla interdum. In vitae augue. Donec ultricies. Donec felis. Sed a nisi. Nullam enim ipsum, vulputate in, posuere ac, fringilla ac, est. Handelen Donec ultricies. op de Donec beursvloer felis. Sed a nisi. Nullam enim ipsum, vulputate in, posuere Verwerken ac, fringilla van orders: ac, est. verleden Sed tincidunt (handelaren luctus en turpis. hoekmannen) Etiam quis pede sit amet en heden risus auctor (computers) egestas. Order plaatsen via bank: telefonisch, via het internet Twee soorten orders: bestens en gelimiteerd Opdracht 1.4 Sed tincidunt luctus turpis. Etiam quis pede sit amet risus auctor egestas. Etiam et lorem sit amet erat molestie aliquam. Ut dolor felis, porttitor eu, pellentesque et, fringilla eu. Beurskoersen lezen Proin Uitleg cursus via kranten est scelerisque of internet felis. Praesent a nisl. Nullam tellus. Sed at lectus eu turpis ultricies vulputate. Mauris et pede. Sed tempus. Pellentesque vel Emoties purus nec op tortor de commodo beurs sollicitudin. Integer tincidunt ligula placerat lacus. Emoties: voorliefde, hot nieuws, extrapolatie, kuddegedrag Leren beleggen

18 Vragen module 3 Vragen niveau 1 Vraag 1 Hoe ontstaat een beurskoers? De koers is een prijs die ontstaat door vraag en aanbod. Als het aanbod stijgt, dan daalt de prijs. Stijgt de vraag, dan stijgt ook de prijs. Een beurskoers is niets anders dan een prijs waarbij op dat moment de vraag en het aanbod in evenwicht is (er zijn evenveel mensen die tegen die prijs willen kopen als verkopen). Zodra er weer meer vraag of aanbod is, zal de koers weer stijgen of dalen. Vraag 2 Wat is de naam van de beurs in Brussel? September 2002 fuseerde de Beurs van Brussel met de beurzen van Parijs, Lissabon en Amsterdam en werd de naam gewijzigd in Euronext Brussels. (In 2007 fuseerde Euronext N.V. met de New York Stock Exchange tot Euronext NYSE Inc.) Vraag 3 Wat is de BEL20? De BEL20 is een index die de stemming op de beurs in België weergeeft. De index wordt samengesteld op basis van de aandelenkoersen van de 20 belangrijkste beursgenoteerde bedrijven in België. Dit zijn aandelen waar veel en vaak in wordt gehandeld. Vraag 4 Hoe koop je aandelen op de beurs? Je geeft je order door aan je bank. Dit kan telefonisch of via internet. De beleggingsspecialist van je bank geeft de opdracht door aan een handelaar van de bank op de beursvloer. Via een computer wordt jouw order uitgevoerd, samen met vele andere bestellingen. Vragen niveau 2 Vraag 5 Stel dat veel mensen plotseling het aandeel Recticel willen verkopen. Welke invloed kan dit hebben op de koers van het aandeel? Als er veel aanbod is van het aandeel Recticel, dan zal de prijs van het aandeel dalen. Als er daarentegen net zoveel mensen zijn die het aandeel willen kopen, dan zal de koers gelijk blijven. Vraag 6 De Dow Jones-index stijgt enorm. Wat betekent dit? De index geeft het gemiddelde koersverloop van 30 grote Amerikaanse aandelen weer. Daarmee kun je uit de Dow Jones-index de stemming op de Amerikaanse beurzen aflezen. Stijgt de index snel, dan gaat het goed op de beurs. Veel mensen willen aandelen kopen. Zij verwachten dus positieve berichten van de bedrijven waarin wordt belegd. Een daling in de index kan onrust of terughoudendheid onder de beleggers betekenen. 16 Leren beleggen 2013

19 Vraag 7 Stel dat je op internet ziet dat de koers van het aandeel H&M erg laag is. Je besluit goedkoop aandelen te kopen en je geeft de bank deze opdracht. Vervolgens krijg je te horen dat de koop is gesloten, maar wel tegen een veel hogere koers dan je op internet had gezien. Hoe had je dit kunnen voorkomen? Door een gelimiteerde order te plaatsen, geef je aan dat je het aandeel voor niet meer dan een bepaald bedrag wilt kopen. Komt de koers boven dit bedrag uit dan gaat de koop niet door. Als je geen limiet meegeeft aan een order gaat de koop tegen elke koers door. Dit wordt bestens genoemd. Vraag 8 Hoe kun je aan de koers van een aandeel zien dat er veel in wordt gehandeld? Wanneer de koers van een aandeel flink schommelt, is dat een teken dat er veel wordt gehandeld. Blijkbaar houden veel mensen dat aandeel in het oog en reageren zij op koersveranderingen van het aandeel. De ene keer is er meer aanbod, de andere keer is de vraag naar dat aandeel groter. Opdrachten Opdracht 1 Je wilt op 1 december aandelen Colruyt kopen. Je geeft aan de bank door dat je voor een bedrag van EUR 500 aandelen wilt kopen en geeft daarbij een limiet aan van EUR 38. Voor welk bedrag bezit je op het einde van de dag aandelen als er s avonds het volgende in de krant staat? Aandeel Slot Vk Op La Ho Omzet Lj Hj Kw Colruyt 38, ,39 38,20 38, ,22 38,49 17,14 Je zult geen aandelen in je bezit hebben, omdat de laagste koers EUR 38,20 bedroeg en je een limiet hebt aangegeven van maximaal EUR 38. Opdracht 2 Zoek via internet de koers van het aandeel Sofina op. Stel dat je dat aandeel in 2012 tussen 1 januari en 1 augustus zou hebben gekocht en verkocht. Met welke aan- en verkoopdata in die periode zou je de grootste winst hebben behaald? En het grootste verlies? Typ bijvoorbeeld op in het zoek-venster bij Aandelenoverzicht (NL)/ Equities Directory (EN) Sofina in. Na door te klikken, zie je een pagina over Sofina, waar je kunt kiezen voor Quotes. Hier kan je het koersverloop doorheen de tijd bekijken en zelf een periode kiezen. Via de knop View Data en vervolgens Historical kun je de koersen ordenen van hoog naar laag door op close (=slotkoers van die beursdag) te klikken. Via de Download -knop kun je de gegevens ook exporteren naar bijvoorbeeld een Excel-bestand en de hoogste en laagste koersen op een dag bekijken. Het grootste positieve koersverschil had je kunnen behalen door aandelen Sofina te kopen op 18 mei (laagste prijs die dag was EUR 56,61) en te verkopen op 3 juli (hoogste prijs die dag was EUR 62). Het grootste verlies zou je hebben gemaakt door te kopen op 18 april (EUR 62) en te verkopen op 18 mei (EUR 56,61). Leren beleggen

20 Het doel van de vierde module is leerlingen een realistisch beeld geven van de relatie tussen risico en rendement. Module 4 Rendement & risico Doel De leerlingen moeten na deze module weten: Waaruit rendement bestaat Wat de risico s van beleggen zijn Hoe rendement en risico per beleggingscategorie verschillen Inhoud Rendement Rente, dividend (kas-, stock- of keuzedividend), koerswinst Berekening rendement: in percentage van hoofdsom Bruto- en nettorendement Invloeden op rendement: de rente, de beurs, valuta s, de economie Risico Positief en negatief risico Soorten risico s: koersrisico, debiteurenrisico, renterisico, valutarisico, inflatierisico Rendement en risico Verband tussen rendement en risico Verband beleggingsduur en risico Rendement en risico per beleggingscategorie Vastrentend: lager verwacht rendement, laag risico Onroerend goed: huuropbrengsten en waardestijgingen en -dalingen Beleggingsfondsen: spreiding van risico Aandelen: hoger verwacht rendement, hoger risico Opties: hoger verwacht rendement, hoog risico Spreiding van het risico Spreiding over verschillende beleggingscategorieën, landen en sectoren Deelname aan een beleggingsfonds versus beleggen in aandelen 18 Leren beleggen 2013

21 Vragen module 4 Vragen niveau 1 Vraag1 Wat is rendement? En wat is de eenheid waarin rendement wordt uitgedrukt? Het rendement is de opbrengst die je met je geld behaalt. Het rendement geeft aan hoe succesvol je belegging is en wordt uitgedrukt in procenten. Rendement kan ook negatief zijn, je vermogen neemt dan af. Vraag 2 Op welke manieren kun je met beleggen rendement behalen? Vraag 3 Welke beleggingsrisico s ken je? Als belegger kun je drie vormen van rendement behalen: 1. koerswinst (of waardevermeerdering bij onroerend goed) 2. rente 3. dividend Koersrisico: als belegger loop je koersrisico doordat het aandeel in waarde stijgt of daalt. Debiteurenrisico: het debiteurenrisico is het risico dat de partij aan wie je geld uitleent de debiteur niet kan betalen op het afgesproken tijdstip. Dat wil zeggen dat hij de afgesproken rente, of zelfs de hoofdsom niet kan terugbetalen. Dit speelt vooral bij obligaties. Renterisico: als je spaart, kun je een vaste of een variabele rente afspreken. Ligt de rente vast, dan profiteer je niet van een stijging van de marktrente. Daalt de marktrente, dan is het natuurlijk voordelig dat je vooraf een hogere rente hebt afgesproken. Renterisico leidt ook tot koersrisico: als de rente stijgt, dalen de koersen van obligaties en andersom. Valutarisico: als je belegt in andere valuta dan de euro, krijg je uitbetaald in die andere muntsoort. Als de waarde daarvan sterk vermindert ten opzichte van de euro, kun je ook hiermee de boot in gaan, of juist niet! Inflatierisico: inflatie, ofwel geldontwaarding, betekent dat in de loop van de tijd producten en diensten steeds duurder worden. Voor 100 euro, die je aan het begin van de belegging had ingelegd, kun je aan het einde van de looptijd minder producten kopen dan aan het begin. De nominale waarde blijft 100 euro, maar de reële waarde is minder. Het rendement van je belegging moet dus minimaal het inflatierisico goedmaken. Vraag 4 Wat is het verband tussen rendement en risico? Hoe hoger het gewenste rendement, des te groter is het risico dat beleggers moeten accepteren. Anders gezegd: naarmate een belegger bereid is meer risico te lopen, kan de beloning hoger oplopen. Leren beleggen

22 Vragen niveau 2 Vraag 5 Op welke manieren kun je rendement behalen als je in obligaties belegt en welke vormen van rendement zijn er als je belegt in aandelen? Rendement op aandelen: dividend en koerswinst. Rendement op obligaties: rente en koerswinst. Je kunt een koerswinst behalen door voor het einde van de looptijd je obligaties met winst te verkopen. Vraag 6 Wat gebeurt er met de waarde van obligaties als de marktrente stijgt? Een stijgende rente zal de obligatiekoersen doen dalen. De aankoop van obligaties is dus vooral aantrekkelijk wanneer je denkt dat de rente niet (meer) zal stijgen. Vraag 7 Waarom zal je rendement op een aandeel van een Belgisch bedrijf dat veel zaken doet met de Verenigde Staten waarschijnlijk lager zijn als de dollarkoers daalt? Belgische bedrijven die hun producten exporteren naar de Verenigde Staten ontvangen hiervoor meestal dollars. Wordt de dollar minder waard, dan betekent dit dat zij minder euro s ontvangen als zij hun dollars omwisselen. De winstverwachting van bedrijven die veel zaken doen met de VS is dus lager als de dollarkoers daalt. Daardoor zakt vaak de aandelenkoers van deze bedrijven. Vraag 8 Anna en Pascal willen allebei voor EUR aandelen kopen. Anna wil met het geld dat ze belegt over een jaar een scooter kopen ter waarde van EUR Pascal hoopt met zijn beleggingen 5% rendement te behalen per jaar. Wanneer hem dat lukt, levert beleggen hem meer op, dan wanneer hij het geld op zijn spaarrekening zet. Beide beleggen dus met een ander doel. Stel dat je hen moet adviseren, waarin zou je beleggingsadvies voor Anna en Pascal dan verschillen? Als Anna haar scooter wil kopen, zal ze een rendement moeten behalen van 10%. (EUR EUR 1.000) / EUR Pascal hoeft met een gewenst rendement van 5% minder risico te accepteren dan Anna. Hoe hoger je gewenste rendement, hoe meer risico je zult moeten nemen. Je moet dus vragen of Anna bereid is meer risico te lopen, in ruil voor een mogelijk hoger rendement. 20 Leren beleggen 2013