Woonlasten in Den Bosch 3.0

Transcriptie

1 RIGO Research en Advies Woon- werk- en leefomgeving EINDRAPPORTAGE Woonlasten in Den Bosch 3.0 Betaalbaarheid van de sociale huursector in 2015

2 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij RIGO. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. RIGO aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. Afbeelding voorkant:

3 RIGO Research en Advies Woon- werk- en leefomgeving EINDRAPPORTAGE Woonlasten Den Bosch 3.0 Betaalbaarheid van de sociale huursector in 2015 Opdrachtgever Gemeente en woningcorporaties s-hertogenbosch Auteurs Steven Kromhout Elien Smeulders Rapportnummer P33600 Uitgave 16 mei 2016 RIGO Research en Advies BV De Ruyterkade 112C 1011 AB Amsterdam Postbus CV Amsterdam

4 Inhoud 1 Inleiding Woningen en huishoudens Doelgroepen 2 2 Woonlasten Woonlasten in bedragen Woonlasten in quotes Conclusies 8 3 Betaalbaarheid Referentiecijfers Nibud Bestedingsruimte Betaalrisico s Conclusies 12 Bijlage 1 Normering betaalbaarheid 14 Referentiecijfers van het Nibud 14 Keuzes in dit onderzoek 17

5 1 Inleiding Deze rapportage beschrijft hoe het anno 2015 gesteld is met de woonlasten en betaalbaarheid in de sociale huursector in s-hertogenbosch. De gemeente en woningcorporaties in s-hertogenbosch werken al lange tijd samen om de woonlasten in de sociale huursector betaalbaar te houden. Hiervoor is in 2014 een woonlastenakkoord gesloten, waarin de ambitie is uitgesproken om de verwachte stijging van de woonlastendruk te verminderen. In 2010 en 2013 heeft RIGO onderzoek gedaan naar de woonlasten in s - Hertogenbosch, op basis van het Woon Onderzoek Nederland (WoON). In april 2016 is het WoON 2015 beschikbaar gekomen; dit biedt de mogelijkheid om de woonlasten in s-hertogenbosch opnieuw te onderzoeken en te monitoren in hoeverre de afgesproken ambities uit het woonlastenakkoord gerealiseerd worden. Deze rapportage biedt een update van de belangrijkste uitkomsten van de vorige o n- derzoeken. In hoofdstuk 2 staat de ontwikkeling van de woonlasten centraal. In hoofdstuk 3 worden de woonlasten afgezet tegen referentiecijfers van het Nibud. In de rest van deze inleiding presenteren we enkele basiscijfers. Naast het WoON 2015 is voor dit onderzoek ook gebruikgemaakt van cijfers van de gemeente en de woningcorporaties over de woningvoorraad in s-hertogenbosch, de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG) en cijfers van CBS Statline. Deze cijfers zijn gebruikt om de weegfactoren van de respondenten uit het WoON te ijken aan de lokale situatie. Alle cijfers in deze rapportage hebben als peildatum 1 januari Woningen en huishoudens De woningvoorraad in s-hertogenbosch telt per 1 januari 2015 circa reguliere woningen. Niet al deze woningen worden permanent bewoond. Sommige woningen staan (tijdelijk) leeg als gevolg van frictieleegstand, andere woningen staan bijvoo r- beeld op de lijst om gesloopt te worden. Volgens de cijfers van de Gemeente s- Hertogenbosch staan woningen leeg; dit komt neer op 3,6% van de voorraad. Er zijn dus reguliere woningen die bewoond worden door een huishouden, waarvan koopwoningen, particuliere huurwoningen en sociale huurwoningen. Deze bewoonde woningen staan centraal in het onderzoek. Naast de reguliere woningen zijn er ook woningen die niet tot de reguliere voorraad behoren. Dit zijn bijvoorbeeld studentenkamers, woonwagens, woonboten etc. Circa huishoudens wonen in een niet-reguliere woning. Die worden in deze rappor- 1 Alle aantallen in dit rapport zijn afgerond op tientallen. 1

6 tage onzelfstandige huishoudens 2 genoemd. Het totale aantal huishoudens in Den Bosch komt daarmee op Doelgroepen In dit onderzoek onderscheiden we net als in het vorige onderzoek vijf doelgroepen, op basis van de volgende inkomensgrenzen (peiljaar 2015): 1. Primaire doelgroep: huishoudens die op grond van hun belastbaar jaarinkomen in aanmerking kunnen komen voor huurtoeslag. De maximuminkomensgrenzen voor huurtoeslag staan weergegeven in de onderstaande tabel; <65 jaar, eenpersoons <65 jaar, meerpersoons jaar, eenpersoons jaar, meerpersoons Secundaire doelgroep: huishoudens die niet tot de primaire doelgroep behoren en een belastbaar jaarinkomen hebben tot , de lage inkomensgrens voor de inkomensafhankelijke huurverhoging; 3. Lage middeninkomens: huishoudens met een belastbaar jaarinkomen tussen tot , de tijdelijk verhoogde inkomensgrens voor de toewijzingsnorm voor woningcorporaties; 4. Hoge middeninkomens: huishoudens met een belastbaar jaarinkomen tussen tot , de hoge inkomensgrens voor de inkomensafhankelijke huurverhoging; 5. Hoge inkomens: huishoudens met een belastbaar jaarinkomen van meer dan In tabel 1-1 is de inkomensverdeling van de huishoudens in de bewoonde woningvoo r- raad te zien 3. Dertig procent van alle huishoudens in s-hertogenbosch behoort tot de primaire doelgroep. In de niet-reguliere voorraad ligt dit aandeel veel hoger dan in de reguliere voorraad. Van alle huishoudens maakt 14% deel uit van de secundaire doelgroep. De (lage en hoge) middeninkomens vormen samen 13% van de huishoudens. De meeste huishoudens (44%) verdienen jaarlijks meer dan Ten opzichte van 2013 is de inkomensverdeling nauwelijks veranderd. In totaal zijn er tussen 2013 en 2015 circa huishoudens bij gekomen. De primaire doelgroep is met huishoudens gegroeid. 2 3 Vanwege een verandering in de registratie van adressen met woonfuncties komt het aantal onzelfstandige huishoudens hier lager uit dan in de onderzoeken van 2010 en De inkomensgegevens in het WoON zijn gebaseerd op registratiedata van de Belastingdienst. De uitkomsten wijken licht af van de resultaten van het woonwensenonderzoek van de Gemeente s-hertogenbosch, waarin de inkomensverdeling geschat is op basis van de netto maandinkomens die respondenten zelf hebben opgegeven. 2

7 tabel 1-1 Doelg roepen in de regu lie re en n ie t - regulie re voorraad reguliere voorraad niet-reguliere voorraad totaal huishoudens primaire doelgroep % % % secundaire doelgroep % % % lage middeninkomens % 80 2% % hoge middeninkomens % 80 2% % hogere inkomens % 220 6% % totaal % % % Binnen de reguliere woningvoorraad wonen de meeste huishoudens uit de primaire en secundaire doelgroep in een sociale huurwoning (zie tabel 1-2). Meer dan de helft (55%) van de corporatiewoningen wordt bewoond door de primaire doelgroep en 20% door de secundaire doelgroep. In 2013 lagen deze percentages op respectievelijk 49% en 23%. Er wonen dus meer huishoudens met een laag inkomen in sociale huurw o- ningen dan in tabel 1-2 Woonsituatie va n doelg roepen naar e igen dom, Den Bosch koop sociale huur particuliere huur primaire doelgroep % % % secundaire doelgroep % % % lage middeninkomens % % % hoge middeninkomens % % % hogere inkomens % % % totaal % % % De huurders in de sociale huursector die tot de primaire of secundaire doelgroep behoren, zijn voornamelijk alleenstaanden. Onder midden - en hogere inkomens komen paren en gezinnen vaker voor. figuur 1-1 Hu ishoudensamenstelling per doe lgroep in de socia le huu rse cto r, primaire doelgroep 39% 24% 5% 10% 23% 1p < 65 secundaire doelgroep 47% 28% 5% 11% 9% 1p > 64 lage middeninkomens 25% 7% 18% 20% 30% 2p < 65 2p > 64 hoge middeninkomens 24% 10% 28% 10% 28% gezin hogere inkomens 13% 1% 32% 8% 46% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 3

8 2 Woonlasten In dit hoofdstuk brengen we de huidige woonlasten van huurders in de sociale huursector in beeld. De woonlasten van huurders bestaan niet alleen uit de huur maar ook uit andere componenten, zoals de kosten voor energie en lokale heffingen door de gemeente en het waterschap. In dit hoofdstuk laten we zien hoeveel huurders van sociale huurw o- ningen maandelijks kwijt zijn aan woonlasten. Eerst kijken we naar de absolute b e- dragen (2.1), vervolgens zetten we die af tegen het besteedbaar inkomen ( 2.2). 2.1 Woonlasten in bedragen Opgeteld is een doorsnee huurder van een sociale huurwoning in s -Hertogenbosch in de maand kwijt aan wonen. Het grootste deel van de woonlasten bestaat uit de netto huur: 420. Met netto huur bedoelen we hier de huurlasten die de huurder zelf betaalt, na aftrek van huurtoeslag. De netto huur is dus de bruto huurprijs die de huurder aan de verhuurder betaalt (inclusief servicekosten) min de huurtoeslag die de huurder van de Belastingdienst krijgt. Alleen huishoudens uit de primaire doelgroep krijgen huurtoeslag en betalen mede daardoor ongeveer 200 minder dan huishoudens uit de andere doelgroepen. De energierekening van huurders in de sociale huursector bedraagt circa 90 per maand en de lokale heffingen 45. tabel 2-1 Woonlas ten en besteedbaar hu ishoudeninkomen van de doelg roep en in de socia le huu rsecto r per maand ( med ianen), primaire doelgroep secundaire doelgroep lage middeninkomens hoge middeninkomens hogere inkomens totaal netto huur (incl. servicekosten) gas en elektriciteit lokale belastingen en water totale woonlasten besteedbaar inkomen De totale woonlasten van huurders in de sociale huursector zijn tussen 2013 en 2015 licht gestegen, maar veel minder dan tussen 2010 en De netto huurlasten zijn voor alle doelgroepen verder gestegen. De gemiddelde energielasten zijn daarentegen gezakt. 4 Alle bedragen in dit rapport zijn afgerond op 5. 4

9 figuur 2-1 On tw ikke ling w oonlasten en bes teedbaar huishoudeninko men van de doelgroep en in de socia le huursecto r per maand (m edia nen), lokale belastingen en water gas en elektriciteit netto huur (incl. servicekosten) primaire doelgroep secundaire doelgroep alle huurders Binnen de doelgroep voor corporaties hebben alleenstaanden tot 65 jaar de laagste woonlasten maar ook het laagste besteedbaar inkomen (zie tabel 2-2). Het omgekeerde geldt voor de paren vanaf 65 jaar. Paren tot 65 jaar hebben de hoogste huu r- lasten. Gezinnen betalen het meeste aan energie. tabel 2-2 Woonlas ten van de primaire en secunda ir e doelg roep naa r t ype hu isho u- den in de socia le huu rsec t or per maand ( med ianen), p < 65 1p 65+ 2p < 65 2p 65+ gezin totaal netto huur (incl. servicekosten) gas en elektriciteit lokale belastingen en water totale woonlasten besteedbaar inkomen Woonlasten in quotes Welk deel van hun inkomen zijn huurders kwijt aan woonlasten? Om die vraag te b e- antwoorden drukken we de woonlasten uit in quotes, door de bedragen per huisho u- den te delen door het besteedbaar inkomen. In tabel 2-3 zijn de woonquotes te zien per doelgroep. Bij een doorsnee huurder gaat een derde van het inkomen op aan woonlasten. O n- danks het feit dat de primaire doelgroep huurtoeslag krijgt, heeft deze groep de hoogste woonquote (37%), op de voet gevolgd door de secundaire doelgroep (36%). De hogere inkomens hebben met 20% de laagste woonquote. 5

10 tabel 2-3 Woonlas tenquotes van de doelg roepen in de socia le huu rsecto r per maand ( med ianen), primaire doelgroep secundaire doelgroep lage middeninkomens hoge middeninkomens hogere inkomens totaal huurquote 27% 28% 23% 20% 15% 25% energiequote 7% 5% 4% 4% 3% 5% belastingquote 3% 3% 2% 2% 2% 3% woonquote 37% 36% 30% 26% 20% 33% De woonquotes in 2015 zijn ongeveer gelijk aan de woonquotes in De stijging in de periode is dus niet doorgezet. Een groter deel van het inkomen gaat op aan huurlasten: de huurquote is met 2% gestegen. Daarentegen zijn de energiequotes gedaald. Waar de huurders in 2013 gemiddeld 7% van hun besteedbaar inkomen kwijt waren aan energie, is dit in %. Samen met de (lichte) stijging van het besteedbaar inkomen compenseert dit de gestegen huurlasten. figuur 2-2 On tw ikke ling w oonquotes van de doelgro epen in de sociale huursector per maand (med ianen), % 35% 30% 25% 20% 30% 3% 6% 37% 3% 9% 37% 3% 7% 32% 3% 4% 36% 3% 6% 36% 3% 5% 27% 3% 4% 33% 33% 3% 3% 7% 5% woonquote belastingquote energiequote huurquote 15% 10% 21% 24% 27% 24% 26% 28% 20% 23% 25% 5% 0% primaire doelgroep secundaire doelgroep alle huurders Binnen de doelgroepen is sprake van een flinke spreiding in de woonquotes. In figuur 2-3 is te zien dat de woonquotes binnen de primaire en secundaire doelgroep uitee n- lopen van minder dan 25% tot meer dan 55%. Bij de midden - en hogere inkomens komen binnen de sociale huursector geen huishoudens voor die meer dan 45% van hun besteedbaar inkomen aan woonlasten besteden. 6

11 figuur 2-3 Sp re iding van d e woon quotes naar doelg r oep, Den Bosch De woonlastenquotes variëren binnen de doelgroep van corporaties ook per type huishouden. Alleenstaanden die jonger zijn dan 65 jaar hebben met 41% de hoogste woonquote, oudere stellen met 30% de laagste. tabel 2-4 Woonlas ten quotes van de primaire en sec undaire doelg roep naa r t y pe huishouden in de socia le huursecto r per maand ( m edianen), p < 65 1p 65+ 2p < 65 2p 65+ gezin totaal huurquote 30% 29% 25% 22% 21% 27% energiequote 7% 6% 6% 6% 6% 6% belastingquote 4% 3% 3% 3% 3% 3% woonquote 41% 38% 34% 30% 31% 37% Dit patroon zien we ook terug in de spreiding van de woonquotes. Ruim twee derde van de huurders die meer dan de helft van hun inkomen aan woonlasten besteden, bestaat uit alleenstaanden die jonger zijn dan 65 jaar. figuur 2-4 Sp re iding van d e woon quotes van de primaire en secunda ire doelgroep naar t ype hu ishou den, De n Bosch p < 65 3% 17% 41% 22% 17% < 25% 1p > 64 3% 25% 50% 13% 9% 25% - 35% 2p < 65 16% 43% 28% 8% 35%- 45% 2p > 64 10% 73% 14% 3% 45% - 55% gezin 17% 53% 23% 4% > 55% totaal 7% 32% 37% 10% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 7

12 2.3 Conclusies De woonlasten in de sociale huursector in s-hertogenbosch waren in 2015, zowel in euro s als in procenten van het inkomen, ongeveer gelijk aan Daa r- mee is de opwaartse trend afgevlakt. De netto huurlasten zijn de afgelopen jaren wel gestegen. Oorzaken hiervoor zijn de huurverhogingen bij mutatie en bij zittende huurders en bezuinig ingen op de huurtoeslag. Daar staat tegenover dat de energielasten zijn gedaald. Dit wordt mede veroorzaakt door de, in 2013 onvoorziene, daling van de energietarieven. Binnen de doelgroep van corporaties hebben alleenstaanden tot 65 jaar de hoogste woonquotes. 8

13 3 Betaalbaarheid In dit hoofdstuk zetten we de woonlasten van huurders in de sociale huursector af tegen referentiecijfers van het Nibud. Om te bepalen hoeveel huurders kunnen besteden aan woonlasten maken we gebruik van de budgetbenadering. Volgens deze benadering zijn woonlasten betaalbaar wanneer huishoudens na aftrek van hun woonlasten nog voldoende budg et overhouden om de overige (noodzakelijke) uitgaven te kunnen bekostigen. Hierbij wordt de bestedingsruimte voor woonlasten berekend door de overige (noodzakelijke) uitgaven van het huishoudenbudget af te trekken. Daarvoor maken we gebruik van referentiecijfers van het Nibud. 3.1 Referentiecijfers Nibud Het Nibud berekent de ruimte voor woonlasten door de kosten voor overige uitgaven van het besteedbaar inkomen af te trekken. Daarbij is van belang a) welke overige uitgavenposten worden meegenomen en b) hoe hoog de kosten van die uitgaven worden ingeschat. De uitgaven die het Nibud standaard meeneemt zijn vaste lasten (bijv. telefoon, ve r- zekeringen), reserveringsuitgaven (kleding, inventaris) en huishoudelijke uitgaven (voeding, persoonlijke verzorging). Ook wordt, zover mogelijk binnen het budget, rekening gehouden met de kosten voor sociale participatie. De hoogte van de kosten voor overige uitgaven verschilt per type huishouden. Daarbij houdt het Nibud rekening met de leeftijd en de samenstelling van het huis houden. De leeftijd is vooral van belang voor leeftijdsspecifieke belasting - en inkomensregelingen, zoals de AOW. Het aantal volwassenen en kinderen in een huishouden is sterk bep a- lend voor de hoogte van de overige uitgaven, zoals de kosten van voedsel en kleding. Voor het berekenen van de kosten per type huishouden maakt het Nibud gebruik van basisbedragen en voorbeeldbedragen: De basisbedragen zijn de minimale kosten (volgens het Nibud) voor elk huishouden, onafhankelijk van het inkomen. De voorbeeldbedragen staan voor een representatief bestedingsniveau bij een bepaald inkomen (o.b.v. het budgetonderzoek van het CBS) en nemen toe met het inkomen. Het Nibud adviseert om bij het bepalen van de ruimte voor woonlasten voor de over i- ge woonlasten uit te gaan van het gemiddelde tussen de (minimale) basisbedragen en de voorbeeldbedragen, die afhankelijk zijn van het inkomen (zie figuur 3-1). Naarmate het inkomen stijgt, wordt de helft van de extra bestedingsruimte bij de ruimte voor woonlasten gerekend. 9

14 figuur 3-1 Budgetb enadering Nibud (schematische weerga ve ) inkomen Uitgaven 50 % ruimte voor woonlasten voorbeeld overige uitgaven norm overige uitgaven 50 % basis overige uitgaven Inkomen Bron: Nibud-rapportage Betaalbare woonlasten In het vorige onderzoek hebben we gebruikgemaakt van advieshuurtabellen van het Nibud. Deze zijn voor dit onderzoek niet beschikbaar. In plaats daarvan heeft RIGO op basis van referentiecijfers van het Nibud uit het Budget Handboek en het Rekenpr o- gramma StimulanSZ zelf de bestedingsruimte voor woonlasten (inclusief energie en heffingen) berekend voor tien verschillende typen huishoudens en een lange reeks van besteedbare inkomens. 3.2 Bestedingsruimte Bij de berekening van de bestedingsruimte maken we gebruik van twee varianten: een basisvariant, waarin de overige uitgaven berekend zijn op basis van de basisbedragen van het Nibud; en een adviesvariant, waarin voor de overige uitgaven het gemiddelde is genomen tussen de basisbedragen en de voorbeeldbedragen van het Nibud. De bestedingsruimte voor woonlasten van een doorsnee huurder in de sociale huu r- sector in Den Bosch bedraagt volgens de basisvariant 858 per maand en volgens de adviesvariant 733. Hiervan moet niet alleen de netto huur maar ook de energiela s- ten en de lokale heffingen betaald worden. tabel 3-1 Bestedings ruimt e van huu rders voo r woon lasten, basis - en ad viesva r i- ant (med ianen), per doelg roep primaire doelgroep secundaire doelgroep lage middeninkomens hoge middeninkomens hogere inkomens totaal Basisvariant Adviesvariant

15 De bestedingsruimte is (uiteraard) sterk afhankelijk van het inkomen. De primaire doelgroep kan ca. 500 per maand uitgeven aan woonlasten, terwijl doelgroepen met een hoger inkomen een veelvoud daarvan kunnen betalen. In de basisvariant neemt de bestedingsruimte sneller toe met het inkomen dan in de adviesvariant. Dat komt omdat de extra bestedingsruimte in de basisvariant volledig wordt toegerekend aan woonlasten, terwijl in de adviesvariant een deel wordt gereserveerd voor overige uitgaven. Ook tussen typen huishoudens zijn er behoorlijke verschillen in bestedingsruimte, ook als we ons beperken tot de doelgroep van woningcorporaties (tabel 3-2). Alleenstaanden tot 65 jaar hebben de kleinste bestedingsruimte voor woonlasten, omdat zij ook het laagste besteedbaar inkomen hebben. Gezinnen kunnen, ondanks hun hogere besteedbare inkomen, ook relatief weinig besteden aan woonlasten, omdat zij meer overige uitgaven hebben dan kleine huishoudens. Paren hebben een relatief grote bestedingsruimte voor woonlasten, omdat zij een relatief hoog inkomen hebben en hun vaste lasten kunnen delen. tabel 3-2 Bestedings ruimt e van huu rders in d e p rimair e en secundaire doelg r oep voor woonlasten, bas is - e n advies va riant (med ianen), naar type huishouden 1p < 65 1p 65+ 2p < 65 2p 65+ gezin totaal Basisvariant Adviesvariant Betaalrisico s Wanneer de woonlasten van een huishouden hoger zijn dan de bestedingsruimte, bespreken we van een betaalrisico. Anno 2015 hebben volgens de basisvariant huurders (22%) en volgens de adviesvariant huurders (25%) een betaalrisico. Dit betekent niet per se dat deze huurders hun woonlasten niet kunnen betalen. Ten eerste kan de huurder bezuinigen op de overige uitgaven. Vaak zijn de huur en de energierekening de laatste posten waarop men bezuinigt. Ten tweede kan sprake zijn van een tijdelijke dip in het inkomen die opgevangen kan worden met spaargeld. Ten derde kan sprake zijn van extra inkomstenbronnen of financiële steun van familie en bekenden die niet in de registratiecijfers zichtbaar zijn. Ondanks deze kanttekeningen is het aandeel huishoudens met een betaalrisico een graadmeter van hoeveel huurders moeite hebben om rond te komen. tabel 3-3 Aandeel huurders in de socia le huu rsecto r met een betaa lris ico, bas is- en adviesva r iant, per doelgroep primaire doelgroep secundaire doelgroep lage middeninkomens hoge middeninkomens hogere inkomens totaal Basisvariant 39% 2% 0% 0% 0% 22% Adviesvariant 43% 10% 0% 0% 0% 25% 11

16 De betaalrisico s doen zich alleen voor in de primaire en secundaire doelgroep. De helft van de huurders met een betaalrisico hebben een inkomen onder het minimuminkomen volgens het Nibud. Binnen de doelgroep van corporaties komen betaalrisico s vooral voor bij alleenstaanden tot 65 jaar en bij gezinnen. Eerder zagen we al dat deze groepen een relatief lage bestedingsruimte hebben voor woonlasten. tabel 3-4 Aandeel huurders met een betaalrisico in de prima ire en secundaire doelgroep, bas is - en adviesvariant, naa r t ype hu is houden 1p < 65 1p 65+ 2p < 65 2p 65+ gezin totaal Basisvariant 43% 9% 30% 9% 40% 30% Adviesvariant 47% 12% 34% 10% 44% 34% 3.4 Conclusies Ca. 22 à 25 procent van de huurders van sociale huurwoningen heeft een betaalrisico. Deze cijfers zijn niet vergelijkbaar met cijfers uit het onderzoek uit Betaalrisico s komen binnen de sociale huursector alleen voor bij de primaire en secundaire doelgroep. Binnen de doelgroep van de corporaties hebben vooral alleenstaanden tot 65 jaar en gezinnen een betaalrisico. Ongeveer de helft van de huurders met een betaalrisico heeft een besteedbaar inkomen onder het minimum inkomen. De hoogste woonquotes zijn te vinden bij de primaire en secundaire doelgroep en daarbinnen de alleenstaanden tot 65 jaar. 12

17 Bijlagen 13

18 Bijlage 1 Normering betaalbaarheid In deze bijlage lichten we de achtergrond van de betaalbaarheidsnormen toe. Er zijn grofweg twee manieren om te bepalen wat betaalbare woonlasten zijn: Woonlastenquotes: hierbij gaat het om het aandeel van het inkomen dat wordt uitgegeven aan woonlasten. Volgens deze benadering zijn woonlasten betaalbaar wanneer huishoudens niet meer dan een bepaald percentage van h un inkomen aan woonlasten uitgeven; Budgetbenadering: hierbij wordt de bestedingsruimte voor woonlasten bepaald door de overige (noodzakelijke) uitgaven van het huishoudenbudget af te tre k- ken. Volgens deze benadering zijn woonlasten betaalbaar wanneer hui shoudens na aftrek van hun woonlasten nog voldoende budget overhouden om de overige (noodzakelijke) uitgaven te kunnen bekostigen. Zowel de woonquote als de budgetbenadering kan gebruikt worden om normen vast te stellen voor betaalbare woonlasten. De budgetbenadering wordt de laatste jaren steeds vaker gebruikt in de discussie over betaalbaar wonen. De budgetbenadering heeft (ten opzichte van de woonqu o- tes) als voordeel dat gekeken wordt naar wat huishoudens daadwerkelijk te besteden hebben. Een huishouden met een hoge woonquote kan volgens deze benadering toch betaalbaar wonen, zolang er voldoende overblijft voor de overige uitgaven. Omg e- keerd kan een lage woonquote voor een huishouden met een laag besteedbaar inkomen toch al te veel zijn. Er is ook kritiek op de budgetbenadering. Critici vinden dat de woonlasten volgens deze benadering onterecht als een restpost worden gekwalificeerd, terwijl het hier gaat om een eerste levensbehoefte. Hierdoor wordt de ruimte voor woonlasten steeds kleiner, naarmate andere uitgaven stijgen, bijvoorbeeld als gevolg van bezuin i- gingen door de overheid. Omdat we van mening zijn dat de voordelen van de budgetbenadering t.o.v. het gebruik van woonquotes als norm zwaarder wegen dan de nad e- len, sluiten we in dit onderzoek aan bij de budgetbenadering. Referentiecijfers van het Nibud Het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) hanteert de budgetbenadering bij de advisering van consumenten, overheden en marktpartijen over hun uitg a- ven. Het Nibud houdt de uitgaven van huishoudens in Nederland bij en berekent hoeveel zij kwijt zijn aan verschillende uitgavenposten. Het Nibud gebruikt de budgetbenadering onder meer bij het vaststellen van de fina n- cieringslastpercentages voor het verkrijgen van een hypotheek en het adviseren van woningcorporaties over betaalbare huren. 14

19 Uitgavenposten en bedragen Het Nibud berekent de ruimte voor woonlasten door de kosten voor overige uitgaven van het besteedbaar inkomen af te trekken. Daarbij is van belang a) welke overige uitgavenposten worden meegenomen en b) hoe hoog de kosten van die uitgaven worden ingeschat. De uitgaven die het Nibud standaard meeneemt zijn vaste lasten (bijv. telefoon, ve r- zekeringen), reserveringsuitgaven (kleding, inventaris) en huishoudelijke uitgaven (voeding, persoonlijke verzorging). Kosten voor sociale participatie worden soms wel, soms niet en soms deels meegenomen. De hoogte van de kosten voor overige uitgaven verschilt per type huishouden. Daarbij houdt het Nibud rekening met de leeftijd en de samenstelling van het huishouden. De leeftijd is vooral van belang voor leeftijdsspecifieke belasting- en inkomensregelingen, zoals de AOW. Het aantal volwassenen en kinderen in een huishouden is sterk bep a- lend voor de hoogte van de overige uitgaven, zoals de kosten van voedsel en kleding. Voor het berekenen van de kosten per type huishouden ma akt het Nibud gebruik van basisbedragen en voorbeeldbedragen: De basisbedragen zijn de minimale kosten (volgens het Nibud) voor elk huishouden, onafhankelijk van het inkomen. De voorbeeldbedragen staan voor een representatief bestedingsniveau bij een bepaald inkomen (o.b.v. het budgetonderzoek van het CBS) en nemen toe met het inkomen. Het Nibud adviseert om bij het bepalen van de ruimte voor woonlasten voor de over i- ge woonlasten uit te gaan van het gemiddelde tussen de (minimale) basisbedragen en de voorbeeldbedragen, die afhankelijk zijn van het inkomen (zie figuur 3-2). Naarmate het inkomen stijgt, wordt de helft van de extra bestedingsruimte bij de ruimte voor woonlasten gerekend. De adviezen van het Nibud zijn niet bedoeld als harde normen. In principe is het ook mogelijk om de ruimte voor woonlasten te berekenen aan de hand van de voorbeel d- bedragen of de basisbedragen. 15

20 figuur 3-2 Budgetb enadering Nibud (schematische weerga ve ) inkomen Uitgaven 50 % ruimte voor woonlasten voorbeeld overige uitgaven norm overige uitgaven 50 % basis overige uitgaven Inkomen Bron: Nibud-rapportage Betaalbare woonlasten Energielabel In sommige rapporten van het Nibud over betaalbare woonlasten wordt een nadere specificatie gegeven van de advieshuren naar energielabel. Daarbij zijn de advieshuren van onzuinige woningen verlaagd, vanwege een hogere energierekening. Bij het bepalen van de advieshuren rekent het Nibud de energielasten van huisho u- dens mee bij de overige uitgaven. Het Nibud gaat daarbij u it van de energetische kwaliteit van een appartement met een C-label. Huurders met een beter energielabel zouden volgens het Nibud (bij constant energiegedrag) meer kunnen overhouden voor de huur, omdat ze minder uitgeven aan energielasten. Zo zou een huurder van een flat met label A ruim 23 extra kunnen besteden aan huur. figuur 3-3 Gebouw gebon den energ ie lasten per ma and naar energielabel t.o.v. flat me t label C Flat Tussenwoning Hoekwoning 0 A B C D E F G

21 Keuzes in dit onderzoek In diverse woonlastenonderzoeken wordt gebruikgemaakt van referentiecijfers van het Nibud om te bepalen wat betaalbare woonlasten zijn. Zo ook in dit onderzoek. Hiervoor is gebruikgemaakt van het Nibud StimulanSZ Rekenprogramma en het Nibud Budget Handboek. In deze paragraaf verantwoorden we de keuzes die we gemaakt hebben. Sociale participatie Bij de uitgavenposten die het Nibud tot de overige uitgaven rekent, worden kosten voor sociale participatie bij de laagste inkomens alleen meegerekend wanneer dit past binnen het budget volgens de minimumvoorbeeldbegrotingen uit het Budget Handboek. In dit onderzoek volgen we deze lijn. Energie en heffingen In tegenstelling tot het Nibud rekenen we de energielasten en heffingen van huishoudens niet mee bij de overige uitgaven. In plaats daarvan berekenen we de bestedingsruimte van huishoudens voor woonlasten inclusief energielasten, zodat we die ku n- nen vergelijken met de werkelijke woonlasten. Varianten Bij het bepalen van de kosten voor de overige uitgavenposten hanteren we twee varianten: Basisvariant: hierin gebruiken we de basisbedragen van het Nibud. Deze bedragen zijn onafhankelijk van het inkomen. De extra bestedingsruimte die ontstaat wanneer het inkomen stijgt, wordt volledig meegeteld bij de ruimte voor woo n- lasten; Adviesvariant: hierin gebruiken we per huishouden het gemiddelde tussen de basisbedragen en de voorbeeldbedragen van het Nibud. Hierdoor wordt een deel van de extra bestedingsruimte die ontstaat wanneer het inkomen stijgt, gerese r- veerd voor overige uitgaven. Minima De referentiecijfers van het Nibud gaan ervan uit dat huishoudens gebruikmaken van alle inkomensondersteunende regelingen. Daardoor zijn er geen betaalbaarheidsno r- men voor huishoudens met een lager inkomen dan bijstands- of AOW-niveau. Om voor deze huishoudens toch een norm te kunnen stellen hebben we gebruikgemaakt van de bestedingsruimte voor woonlasten van huishouden op bijstands - of AOWniveau. Daarmee gaan we er impliciet vanuit dat alle huishoudens ten minste dezelfde woonlasten kunnen betalen als huishoudens met alleen een bijstandsuitkering of AOW. 17