Q&A versie 18/10/2017 LTO en het 6e Actieprogramma Nitraatrichtlijn

Transcriptie

1 Q&A versie 18/10/2017 LTO en het 6e Actieprogramma Nitraatrichtlijn Deze Q&A bestaat uit 4 delen: Pag. A: Hoofdlijnen van het 6 e APN 1 B: Waterkwaliteit 3 C: Derogatie 6 D. Maatregelen in het 6 e APN 7 Algemeen 7 Melkveehouderij 9 Intensieve veehouderij 10 Akkerbouw/vollegrondsgroenten 10 A: Hoofdlijnen 1. Wat is het 6e Actieprogramma Nitraatrichtlijn? Het 6e Actieprogramma (looptijd ) is een maatregelenpakket voor de agrarische sector waarmee Nederland stappen moet zetten om te voldoen aan de Europese Nitraatrichtlijn. Deze Richtlijn heeft betrekking op agrarische emissies van stikstof en fosfaat die de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater beïnvloeden. Momenteel loopt het 5e Actieprogramma, met daaraan gekoppeld een uitzonderingspositie (derogatie) voor melkveebedrijven met tenminste 80% grasland. Na 2021 is nog een 7e Actieprogramma voorzien ( ). In 2027 moet Nederland voldoen aan alle Europese normen. 2. Wat is de inzet van LTO? De inzet van LTO is behoud van de derogatie voor melkveebedrijven, nieuwe derogaties voor de akkerbouw en het voorkomen van verdere aanscherping van gebruiksnormen. Om dat voor elkaar te krijgen, zullen we op andere onderdelen concessies moeten doen: om erger te voorkomen. 3. Welke strategie volgt LTO? Formeel gaan de onderhandelingen over het 6e Actieprogramma tussen de Europese Commissie en het Ministerie van EZ. LTO is daarin geen onderhandelingspartner. De strategie die LTO volgt is om zo nauw mogelijk samen te werken met: Het Ministerie van EZ (en ook het Ministerie van IenM). de waterorganisaties (Unie van Waterschappen en Vewin). Ook heeft LTO eigen contacten gelegd met de Europese Commissie LTO brengt haar standpunten in deze samenwerking in. Het doel is om vanuit Nederland een zo eensgezind mogelijk geluid in Brussel te laten klinken. Ook hiervoor moeten soms concessies worden gedaan. 4. Wanneer is er duidelijkheid over het Actieprogramma? EZ heeft de plannen voor het 6 e Actieprogramma op 13 oktober naar buiten gebracht. Het ontwerp is samen met een milieubeoordeling op planniveau, gepubliceerd op de volgende website: De inspraakprocedure loopt tot 24 november en reacties kunnen per worden verstuurd naar: PlanMERap6@minez.nl. 1

2 Of schriftelijk aan: Ministerie van Economische Zaken, Directie Plantaardige Agroketens en Voedselkwaliteit, t.a.v. Zienswijze 6 e Actieprogramma Nitraatrichtlijn en plan-mer, Postbus 20401, 2500 EK Den Haag. De definitieve tekst van het Actieprogramma (inclusief goedkeuring door de EU) is niet te verwachten voor de tweede helft van december. Daarna moet e.e.a. nog juridisch worden vastgelegd. Afhankelijk van de maatregelen kan dat enkele maanden tot 2 jaar duren. 5. Wanneer is er duidelijkheid over de derogatie(s)? Een verzoek tot derogatie(s) kan op zijn vroegst worden voorgelegd aan de eerste vergadering van het Europese Nitraatcomité in Die datum ligt nog niet vast. Als het Nitraatcomité instemt, moet de Europese Commissie nog een derogatiebeschikking afgeven. Net als in 2014 zou dat wel eens tot mei kunnen duren. 2

3 B: Waterkwaliteit 6. Welke normen gelden er vanuit de Nitraatrichtlijn? Voor het grondwater geldt een norm van 50 mg nitraat/l. Voor het oppervlaktewater geldt geen norm vanuit de Nitraatrichtlijn zelf, maar gebruikt de Europese Commissie de normen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). De KRW-stikstof- en fosfaatnormen worden, volgens EUrichtlijnen, vastgesteld door provincies en waterschappen. 7. Hoe groot zijn de problemen in grond- en oppervlaktewater? LTO is van mening dat te vaak wordt gedaan alsof er overal problemen zijn met waterkwaliteit. Er is de laatste jaren al veel bereikt en in een deel van het grond- en oppervlaktewater zijn er geen problemen meer met nutriënten. 7.1 Hoe staat het met de uitspoeling van nitraat naar het grondwater? Op klei- en veengronden wordt gemiddeld aan de norm van 50 mg nitraat/l voldaan. Dat geldt ook voor het noordelijk zandgebied. In het centrale zandgebied wordt er de laatste jaren net wel of net niet aan de norm voldaan: hier kan nog een slag worden gemaakt, maar de opgave is te overzien. De grootste problemen liggen in het zuidelijk zand- en lössgebied: hier wordt de norm gemiddeld genomen niet gehaald. De meeste uitspoeling van nitraat vindt trouwens plaats onder bouwland, onder grasland is minder uitspoeling. Uitspoeling vindt met name plaats in najaar en winter op kale grond. 3

4 7.2 Hoe staat het met de afspoeling van stikstof en fosfaat naar oppervlaktewater? De situatie voor oppervlaktewater is wat ingewikkelder: de fosfaat- en stikstofnormen voor oppervlaktewater kunnen van water tot water verschillen. Dat heeft te maken dat de EU voorschrijft dat er aan ecologische normen moet worden voldaan (plantjes en beestjes behorend bij een beek in Brabant zijn anders dan voor een meer in Friesland), en de normen voor fosfaat- en stikstof zijn daarvan afgeleid. Om het nog ingewikkelder te maken kent de KRW 3 typen wateren: natuurlijke wateren, kunstmatige of sterk veranderde wateren en overige wateren, met ieder hun eigen fosfaat- en stikstofnormen. Boerensloten horen overigens voor 99% bij de overige wateren. In ongeveer de helft van de Nederlandse wateren zijn er geen problemen meer met stikstof en fosfaat (zie plaatje). 4

5 8. Kloppen de KRW-normen voor oppervlaktewater? Het Mesdag Zuivelfonds heeft vragen gesteld bij de stikstof- en fosfaatnormen die de waterschappen en provincies hanteren voor oppervlaktewater. Tot op heden komt er geen bevredigend antwoord op die vragen. LTO heeft voor agrarische waterschapsbestuurders een lijst met vragen opgesteld die ze aan hun waterschap kunnen stellen. Verschillende waterschapsbestuurders zijn hier nu mee bezig. 5

6 C: Derogatie 9. Derogatie(s) De belangrijkste inzet van LTO (en EZ) is behoud van de huidige derogatie waarbij melkveebedrijven met minimaal 80% grasland 230 kg N (zuidelijk zand- en lössgebied) resp. 250 kg N (rest van Nederland) uit dierlijke mest mogen aanwenden in plaats van slechts 170 kg N zoals de Nitraatrichtlijn voorschrijft. Daarnaast verkennen we (samen met EZ) de mogelijkheid van een ruimere derogatie alléén voor grasland (300 kg N uit dierlijke mest), alsmede gewasderogaties voor wintertarwe, zomergerst en suikerbieten met meer dan 170 kg N uit dierlijke mest. Tenslotte geldt dat de huidige derogatie beperkt is tot alleen graasdiermest. LTO pleit ervoor om ook de aanwending van dunne fracties na mestscheiding (onder bepaalde voorwaarden, zoals een werkings-coëfficiënt van minimaal 80%) toe te staan. EZ denkt dat de EU alleen toestemming zal geven voor nieuwe derogatie(s) als er stringente maatregelen worden genomen om de nitraatuitspoeling te beperken. LTO is van mening dat derogaties juist bijdragen aan behoud van bodemvruchtbaarheid en daarmee aan hogere opbrengsten en een lagere uit- en afspoeling. Ook dragen derogaties bij aan minder uitstoot van CO2 en een meer circulaire economie. 6

7 D: Maatregelen 10. Welke maatregelen worden overwogen in het 6e APN? In de ogen van LTO valt er niet te ontkomen aan extra maatregelen als we de derogatie willen behouden/uitbreiden. LTO is tegen iedere aanscherping van gebruiksnormen. Wel staat LTO open op voor gebruiksvoorschriften die in lijn liggen met goede landbouwpraktijk en goed bodembeheer (lees: maatregelen die ook goed zijn voor je bedrijf). Hieronder een lijst met de belangrijkste maatregelen uit het Ontwerp Actieprogramma zoals dat op 13 oktober is gepubliceerd, achtereenvolgens voor: Algemeen Melkveehouderij Intensieve veehouderij Akkerbouw & vollegrondsgroenten Per maatregel volgt een beschrijving van de maatregel zoals die momenteel door het Ministerie van Economische Zaken (EZ) wordt voorgesteld, gevolgd door de positie die LTO Nederland (LTO) inneemt. Algemene maatregelen 10.1 Wijzigingen gebruiksnormen Gebruiksnormen worden niet verder aangescherpt. De fosfaatgebruiksnormen worden enigszins verruimd op grond van gestegen gewasopbrengsten als onderdeel van de herziening van het fosfaatklassenstelsel (zie 10.2). De N-gebruiksnormen worden niet verruimd. Daar gaat EZ tijdens het 6 e APN nog op studeren. LTO heeft zich steeds verzet tegen het verder aanscherpen van gebruiksnormen en is blij dat EZ dat heeft overgenomen. Wel, blijft LTO erop aandringen dat ook de N-gebruiksnormen nu al worden aangepast aan de gestegen gewasopbrengsten en niet pas in het 7 e APN Herziening Fosfaatklassenstelsel EZ wil per 1 januari 2020 een herziening van het fosfaatklassenstelsel doorvoeren, waarbij: een extra fosfaatklasse ruim voldoende tussen neutraal en hoog wordt ingevoegd, de fosfaatnorm voor klasse laag en neutraal met 5-10 kg omhoog gaat en de norm in klasse hoog met 5 kg (grasland) en 10 kg (bouwland) omlaag gaat. Op bouwland mag in klasse hoog de fosfaatgebruiksnorm weer met 5 kg worden verhoogd op voorwaarde dat minstens 20 kg fosfaat in de vorm van bodemverbeteraars (lees: meststoffen met veel organische stof en weinig P en N, waaronder compost, champost en stromest) wordt gebruikt. Tenslotte wordt vanaf 2021 een gecombineerde indicator P-CACL2/P-AL ingevoerd voor bouwland en grasland ter vervanging van Pw en P-Al met als doel een nauwkeurigere bepaling van de P-toestand. Volgens het ministerie neemt (in de optelsom van deze maatregelen) de totale P-aanwendingsruimte niet of nauwelijks af. LTO staat niet afwijzend tegenover het principe van de voorgestelde herziening, maar denkt dat bij de voorgestelde invulling de totale P-aanwendings-ruimte wel degelijk fors afneemt. Dat is onacceptabel. Ook denkt LTO dat de voorwaarden voor toepassing van bodemverbeteraars in de 7

8 praktijk onwerkbaar zijn, waardoor het effect van deze maatregel in de praktijk gering zal zijn: een gemiste kans dus. Tenslotte vreest LTO dat de voorstellen er ook toe leiden dat een deel van de melkveebedrijven meer mest moet afvoeren of grond moet bijkopen Verschuiving van de uitrijperiode op bouwland De uitrijperiode op bouwland wordt in het najaar verlengd tot 15 september (in plaats van 1 september) en in het voorjaar verkort (vanaf 15 februari in plaats van 1 februari). LTO is het eens met deze maatregel. Tussen 1 en 15 februari is er op bouwland nooit een gewas aanwezig dat stikstof en fosfaat kan opnemen en in de periode van 1-15 september is het weer tegenwoordig vaak zo groeizaam dat stikstof en fosfaat nog wel worden opgenomen Individuele verantwoording via de Kringloopwijzer EZ wil de pilots met de Kringloopwijzer voortzetten, maar slechts op kleine schaal, omdat EZ vraagtekens heeft bij de borging via de Kringloopwijzer (mede n.a.v. evaluatie door NVWA). LTO wil in 2018 aan de slag met grootschalige pilots, in de melkveehouderij (BEP, BEN en BES). Ook wil LTO aan de slag met een pilot Kringloopwijzer akkerbouw. Het doel is om zo spoedig mogelijk over te kunnen stappen op een systeem van individuele verantwoordelijkheid, waarbij gebruiksvoorschriften kunnen komen te vervallen Aanvullende aanpak grondwaterbeschermingsgebieden EZ stelt voor om in 40 kwetsbare grondwaterbeschermingsgebieden aan de slag te gaan met stimulerend beleid in het kader van het DAW. Daar wordt een Bestuursovereenkomst over afgesloten tussen EZ, IPO (provincies), VEWIN (drinkwaterbedrijven) en LTO. LTO heeft deze aanpak zelf voorgesteld als alternatief voor verder aanscherpen van normen en regels in deze gebieden. LTO is dan ook positief dat EZ dit voorstel heeft overgenomen. Bestaande projecten laten ook zien dat deze aanpak kansrijk is: minder nitraatuitspoeling en een beter bedrijfsresultaat gaan hand in hand. Zo kunnen we laten zien dat een aanpak gestoeld op beter bodembeheer en vakmanschap meer oplevert dan een aanpak gebaseerd op geen verboden. Het betekent wel dat de sector aan de bak moet om dat ook waar te maken Aanpak nutriëntenproblemen oppervlaktewater via het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer EZ is van mening dat de nutriëntenproblemen in oppervlaktewater vooral een kwestie zijn van regionaal maatwerk via de Delta-aanpak zoetwater en waterkwaliteit en (als onderdeel daarvan v.w.b. de agrarische emissies) via het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer. LTO heeft dit (samen met de waterschappen) steeds bepleit en is positief over het feit dat EZ deze lijn heeft overgenomen. Ook hier kunnen we laten zien dat een aanpak gestoeld op regionaal maatwerk, bodembeheer en vakmanschap meer oplevert. Ook hier betekent het dat de sector aan de bak zal moeten om dit waar te maken. Het DAW is inmiddels uitgegroeid tot een programma met meer dan 200 projecten met meer dan deelnemers. DAW-projecten werken aan schoner oppervlaktewater én betere bedrijfsresultaten. 8

9 Maatregelen voor de melkveehouderij 10.7 Snijmais: verplichte rijenbemesting dierlijke mest en gras-onderzaai/vanggewas De meest ingrijpende maatregel in de melkveehouderij geldt de maïsteelt op zand en löss: namelijk een verplichting om vanaf 2021 dierlijke mest als rijenbemesting toe te dienen (uitzondering: als de mais niet in rijen wordt gezaaid). Daaraan gekoppeld wordt het vanaf 2021 ook verplicht om een vanggewas in te zaaien voor 21 september of in het voorjaar gras onder te zaaien. Hoewel LTO geen tegenstander is van gras-onderzaai en rijenbemesting (want deze maatregelen verhogen de opbrengst, zo is bewezen in proefprojecten als vruchtbare kringloop ), zet LTO grote vraagtekens bij de praktische uitvoerbaarheid van de voorgestelde maatregelen in sommige regio s. Op sommige (natte) zandgronden en in sommige jaren zal het onmogelijk zijn om aan deze regels te voldoen. Ook is LTO van mening dat er ruimte moet zijn voor alternatieven met hetzelfde effect (zoals mais in ruggenteelt). Tenslotte is LTO van mening dat deze maatregelen gepaard dienen te gaan met een verruiming van de N-gebruiksnorm (vergelijkbaar met de huidige equivalente maatregel in snijmaïs). LTO zal de komende tijd verder met EZ in gesprek gaan over de gevolgen van deze maatregelen Verruiming mogelijkheden voor scheuren van grasland EZ stelt voor het scheurverbod voor grasland (t.b.v. graslandvernieuwing) in de zomer op te heffen met ingang van EZ stelt voor om scheuren van grasland weer toe te staan tot 31 augustus. Herinzaai moet dan wel plaatsvinden voor 10 september. De N-gebruiksnorm voor scheuren na 31 mei wordt met 50 kg N/ha gekort. De calamiteitenregeling komt te vervallen. LTO is positief over het vervallen van het scheurverbod Onderscheid bemestingsnorm grasland voor maaien en weiden blijft gehandhaafd EZ houdt vast aan het onderscheid tussen de N-bemestingsnorm voor maaien en weiden. LTO heeft steeds gepleit voor het ophogen van de N- bemestingsnorm voor weiden als extra stimulans voor weidegang. EZ was daar alleen toe bereid als de N-bemestingsnorm voor maaien tegelijkertijd zou zakken. Dat was weer niet acceptabel voor LTO Uitrijperiode vaste strorijke mest op grasland en klei wordt verruimd De uitrijperiode voor vaste strorijke mest op grasland op klei en veen wijzigt per 1 januari 2019 van 1 februari - 15 september naar 1 december -15 september: een uitbreiding met 2 maanden. LTO onderschrijft deze verruiming, maar is ook van mening dat de regeling voor meer soorten vaste mest zou moeten gelden Uitmiddelen fosfaatproductie sectorale fosfaatplafond Het Ministerie stelt voor om bij de vaststelling van het voldoen aan het sectorale fosfaatplafond, fluctuaties in de fosfaatproductie als gevolg van de weersomstandigheden in bepaalde jaren te dempen door te middelen over meerdere jaren. LTO ondersteunt deze inzet Inzet op uitbreiding areaal grasland op zand en löss LTO Nederland mist een expliciete inzet op behoud/uitbreiding van het areaal grasland op zand- en lössgronden. De nitraatuitspoeling onder grasland is praktisch altijd lager dan onder bouwland. Dus om op regionaal niveau gemiddeld aan de nitraatnorm te kunnen voldoen, is voldoende grasland cruciaal. Het opheffen van het scheurverbod in de zomer is zo n maatregel die daaraan bijdraagt. 9

10 Maar het grootste knelpunt zijn de teruglopende opbrengsten/eiwitgehalten door de huidige bemestingsnormen. LTO bepleit daarom een verruiming van de N-bemestingsnormen voor grasland op zand en löss. Maatregelen voor de intensieve veehouderij Handhaving van het fosfaatplafond en het systeem van dierrechten EZ wil het fosfaatplafond van 173 miljoen kg (inclusief bijbehorende nationale afspraken voor verdeling over de sectoren) handhaven en vastleggen in de wet. In de tweede plaats blijven ook dierrechten gehandhaafd. LTO kan zich vinden in het handhaven van het fosfaatplafond, inclusief verdeling over de sectoren, maar zet vraagtekens bij het vastleggen daarvan in de wet. Verder betekent het vasthouden aan dierrechten een dubbele kostenpost voor intensieve veehouders, namelijk zowel voor dierrechten als voor mestverwerking. LTO blijft zich verzetten tegen deze dubbele kostenpost Mest die buiten Nederland wordt afgezet buiten het fosfaatplafond EZ onderhandelt nog met de Europese Commissie om mest die buiten Nederland wordt afgezet (deels) niet mee te tellen voor het fosfaatplafond. LTO ondersteunt deze inzet Mineralenconcentraat als kunstmestvervanger Het Ministerie wil mineralenconcentraat als kunstmestvervanger erkennen (en niet mee laten tellen onder het mestplafond), maar pas na afronding van het lopende EU-onderzoek. Dat kan nog wel twee jaar duren. Tot die tijd blijft de huidige pilot hoogwaardige meststoffen uit dierlijke mest doorlopen: boeren die mineralenconcentraat afnemen van 10 pilotbedrijven, mogen die gebruiken boven de N-gebruiksnorm voor dierlijke mest. Momenteel wordt het product door 300 boeren gebruikt. LTO blijft zich inzetten voor een eerdere nationale erkenning, omdat hierdoor weer een verdere stap richting evenwicht op de mestmarkt en circulair gebruik gemaakt kan worden Pilot kunstmestvrije Achterhoek Er komt een pilot kunstmestvrije Achterhoek, gericht op ruimte voor de toepassing van producten uit mestverwerkingsinstallaties (dunne fracties) met uiteindelijk 150 deelnemers. LTO ondersteunt deze inzet van EZ. Maatregelen voor de akkerbouw en vollegrondsgroenten Beperking N-bemesting groenbemesters op zand- en lössgrond De plantaardige teelten op zand- en lössgronden krijgen te maken met een beperking van de stikstofbemesting van groenbemesters na uitspoelinggevoelige gewassen (= alle gewassen behalve granen, koolzaad, zomerpeen, blauwmaanzaad, karwei en vlas) per 1 januari 2019 tot maximaal 50% van de gebruiksnorm. LTO is kritisch op deze beperking van de gebruiksnorm: het gevaar is groot dat het ertoe leidt dat er geen groenbemesters meer worden geteeld. Dat is het paard achter de wagen spannen. 10

11 10.18 Equivalente maatregelen blijven, maar de N-norm wordt verlaagd Equivalente maatregelen blijven tijdens het 6 e APN behouden, maar de toegestane extra N-gift wordt over de hele linie verlaagd. en de toegestane extra P-bemesting komt per 1 januari 2020 te vervallen. De friet/bietregeling blijft bestaan. LTO is positief over het behoud van de friet/bietregeling en de equivalente maatregelen, maar is (tegen de achtergrond van de gestage stijging van gewasopbrengsten) tegenstander van de voorgestelde kortingen op de bemesting Inzaai vanggewas na aardappelen Op het zuidelijk zand wordt inzaai van wintergraan als vang- of hoofdgewas na aardappelen verplicht uiterlijk 31 oktober. LTO is positief over het feit dat het Ministerie van EZ de oorspronkelijke plannen voor een verplichting per 21 september fors heeft afgezwakt Drempels in ruggenteelt op klei en löss Om afspoeling van meststoffen naar het oppervlaktewater te voorkomen wordt het vanaf 2021 op klei en löss verplicht om in ruggenteelten kleine drempeltjes aan te brengen in de geulen tussen de rijen (of om het perceel) die afstroming van regenwater beperken. Deze maatregel wordt bij de erosiebestrijding in heuvelachtig gebied (Frankrijk, België, Zuid-Limburg) al volop toegepast. LTO verzet zich niet tegen deze maatregel. In Zuid-Limburg, België en Frankrijk zijn in het kader van erosiebestrijding goede ervaringen opgedaan met deze aanpak. Wel blijft LTO een aantal uitzonderingen, zoals voor de teelt van pootaardappelen en bij de toepassing van mechanische onkruidbestrijding, bepleiten Geen reparatie korting N-gebruiksnorm plantaardige teelten zuidelijk zand en löss De sinds 2015 geldende korting op de N-gebruiksnormen voor plantaardige teelten op zuidelijk zand en löss tot 20% onder het landbouwkundig optimum, wordt niet teruggedraaid. LTO blijft zich verzetten tegen deze keuze van EZ Verruiming bemesting graszaadstoppel en graszaadteelt veldbeemd Graszaadstoppel wordt vanaf 2019 gezien als een groenbemester. Dat maakt een N-gift op de graszaadstoppel mogelijk. Ook gaat de N-gebruiksnorm in de graszaadteelt van veldbeemd op kleigrond gaat per 1 januari 2019 omhoog van 110 naar 130 kg. LTO kan zich vinden in deze maatregelen Vrijstellingsregeling voor stuifbestrijding wordt verlengd De vrijstellingsregeling voor bovengrondse aanwending van runderdrijfmest voor stuifbestrijding in de Veenkoloniën en op Texel wordt verlengd. LTO kan zich vinden in deze verlenging. 11