Welk museum vertelt echt een verhaal?

Transcriptie

1 Welk museum vertelt echt een verhaal? BRON Door: Sigrid van Iersel 5 Musea zeggen graag dat ze volop verhalen te vertellen hebben. Maken ze dat ook waar? Ik hield een rondtocht langs enkele musea en zocht naar het museum met de beste verhalende aanpak. Op mijn rondtochten ben ik eigenlijk altijd op verhalensafari: op zoek naar verhalen en de manieren waarop deze verhalen ingezet worden. 10 Als museumliefhebber ben ik daarbij nieuwsgierig hoe musea dat aanpakken. Veel musea zeggen immers dat ze veel verhalen te vertellen hebben. Hoe meer begrip, hoe meer waardering Allereerst de musea die kunstwerken tentoonstellen De vorm, de kleuren of de hele ervaring van een kunstwerk zijn soms zo mooi dat je er ogenblikkelijk verliefd op wordt. Maar veel kunstwerken zijn gecompliceerder en zijn niet direct te duiden. Ze worden pas interessanter als je meer weet over de beweegredenen van de kunstenaar. Hoe meer ik ervan begrijp, hoe groter mijn waardering. En ik ben niet de enige. De laatste jaren zie ik hoe musea steeds meer aandacht besteden aan die verhalen. De kale bordjes met de naam van de kunstenaar, de titel en het materiaalgebruik maken plaats voor verhalen over het kunstwerk. Steeds vaker kun je ook een audiotour doen om de verhalen achter de kunstwerken te horen. Stoffige vitrines maken plaats voor uitgekiende voorwerpen, die symbool staan voor het grotere verhaal. Maar ik was op zoek naar méér: geen uitstalling, maar echt een verhalende aanpak.

2 En dat miste ik. 30 Nu zijn er nogal wat opvattingen wat een verhaal wel of niet is. Ik ga zelf ervan uit dat een verhaal uit de volgende elementen bestaat: een hoofdpersoon met wie je kunt meeleven, een gebeurtenis, een conflict, bijbehorende emoties en een wending 1. Een uitgewerkte verhaalstructuur met een spanningsboog en een wending is misschien teveel gevraagd voor een museum. Maar een plot met een begin, middenstuk en slot lijken me goed haalbaar. 35 Om dit alles concreet en invoelbaar te maken vind ik bij musea bovendien een zintuiglijke beleving van groot belang: er moet niet alleen iets te zien zijn, maar bij voorkeur ook iets te voelen, horen, proeven of te ruiken. Glasbrokjes van een autoruit Om te onderzoeken wat musea met verhalen doen bezocht ik onder meer het Gemeentemuseum in Den Haag, waar nu de expositie Fotoverhalen te zien is. 40 Beet, zou je zeggen. Maar van een groter verhaal is geen sprake. De expositie toont alleen een collectie foto s die ieder op hun eigen manier een bepaald verhaal vertellen. 45 Het Textielmuseum in Tilburg dan. De entourage van een voormalige textielfabriek is geweldig en brengt zeker een deel van dit verhaal tot leven. In één van de voormalige fabriekshallen is het productieproces van wollen dekens te volgen. Sfeervol, informatief en alle stappen van het productieproces trouw volgend. Maar helaas: ook hier geen verhaal waar je als bezoeker inrolt en dat je meesleept. 50 * 2 1 Een wending = een verandering waardoor alles anders wordt.

3 55 In hetzelfde museum is ook de expositie over Body Jewels te zien. Intrigerende sieraden met textiel, waar vaak prachtige verhalen achter schuilen. Zoals deze glasketting van Miriam Verbeek uit de serie rouwsieraden. De glazen bolletjes zijn afkomstig van een gesprongen autoruit. Een fascinerend idee, dat mij nieuwsgierig maakt naar meer. Ook bij deze expositie vertellen de makers dus wel verhalen over afzonderlijke voorwerpen (al had ik over die glasketting nog veel meer willen weten). Maar ook hier mis ik een bredere verhalende aanpak, met emoties en een zintuiglijke ervaring. 60 Museumruimten zijn zelf het verhaal Het lijkt erop dat musea over erfgoed of historische gebeurtenissen beter uit de voeten kunnen met een verhalende insteek. Ik was in ieder geval aangenaam verrast in het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk (nabij Zierikzee) over de Zeeuwse watersnoodramp. 65 Het museum is ingericht in de vier caissons die in november 1953 zijn gebruikt om het gat in de dijk bij Ouwerkerk te dichten. Ook hier is het museum zelf al het verhaal. Je ziet het direct aan de missie van het museum met de drieslag herinneren, leren, vooruitkijken. Verleden, heden en toekomst zijn aan elkaar verbonden, wat direct een verhaallijn oplevert. 70 Van wanhoop naar daadkracht Iedere caisson heeft een eigen thema. Allereerst krijg je feiten over de ramp voorgeschoteld. De tweede ruimte is gewijd aan de emoties en de mensen. De volgende caissons zijn ingericht rondom de wederopbouw en de gevaren en uitdagingen voor de toekomst. 75 Ook binnen deze thema s is er een verhaallijn. Zo krijg je in de caisson over de emoties een beeld van enorme impact die de ramp had op hen die de stormvloed overleefden.

4 Maar al vlug is er een omslag: de wanhoop slaat om in daadkracht. Duizenden vrijwilligers komen in het rampgebied om te helpen met het dijkherstel en het opruimen van de chaos die de golven hebben aangericht. 80 Vier personages vertellen hun eigen verhaal Het beste en meest indrukwekkende voorbeeld van een verhalende aanpak vond ik deze zomer niet in Nederland, maar in de Ardennen: het Bastogne War Museum. Niet helemaal een eerlijke vergelijking wellicht, want dit museum is gloednieuw: het museum ging in maart 2014 na een jarenlange verbouwing weer open. 85 De expositiemakers stellen je meteen voor aan vier personages, die het verhaal van de Tweede Wereldoorlog vertellen. 90 Emile Mostade (een leerling van 13 jaar), Mathilde Devillers (een jonge schoolmeesteres uit Bastogne), Robert Keane (een Amerikaanse korporaal van de 101e Airborne Forces) en Hans Wegmüller (Duits luitenant) leggen de bezoeker uit hoe zij de oorlogsjaren beleefd hebben. Allemaal vanuit hun eigen standpunt, want ze hebben allemaal hun eigen kijk op de gebeurtenissen. Stap voor stap spitsen deze verhalen zich toe op het Ardennenoffensief en de dramatische gebeurtenissen in Bastogne. Als bezoeker voel je hoe de spanning zich opbouwt. 95 Op een vernuftige manier komen de vier verhalenlijnen samen als de personages in een schuilkelder belanden onder een nagebouwd café in Bastogne. In dit levensechte decor, compleet met caféstoeltjes voor de toeschouwer, voelde ik me echt ondergedompeld in de geschiedenis.

5 100 Goedgekozen symbool, doeltreffende muziek Vooral het verhaal van Emile komt binnen. Als zoon van de fietsenmaker speelt de fiets een belangrijke rol in zijn verhaal, waarbij de link gelegd wordt met de wielerklassieker Luik- Bastenaken-Luik. Een voortreffelijk symbool. 105 Het meeslepende deuntje op zijn accordeon doet de rest: ik kreeg er de tranen van in mijn ogen. Zo moet het dus: je bezoeker beroeren en aan het denken zetten. In Bastogne is dit razend knap gedaan met diverse verhaallijnen, zintuiglijke belevenissen (geluid, maar ook temperatuurwisselingen!) en personages met wie je je kunt identificeren Ik dacht het verhaal van de Tweede Wereldoorlog wel te kennen. Maar dat was vóórdat ik dit museum bezocht. Voor dit mini-onderzoek bezocht ik het Gemeentemuseum en het Fotomuseum Den Haag, Museum Beelden aan Zee in Scheveningen, het Textielmuseum en museum De Pont in Tilburg, museum Boymans van Beuningen in Rotterdam, de Hermitage in Amsterdam, cultuurhistorisch museum Sorgdrager op Ameland, het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk en het Bastogne War Museum in Bastogne.