nieuwsbrief ITER baseline en ITER-NL2 TU/e in ITER-NL Olympics of Fusion Energy

Transcriptie

1 nieuwsbrief Jaargang 4 - nummer 4 - oktober 2010 Contact loket: Iter-nl@rijnhuizen.nl ITER baseline en ITER-NL2 TU/e in ITER-NL Olympics of Fusion Energy Conferentieverslag: SOFT 2010, Porto Bijeenkomstverslag: Holland@Cern, Nieuwegein Nieuws van de ILO Aankondiging: SOFT 2010 in Luik ITER-NL in de media

2 ITER baseline en ITER-NL2 door Noud Oomens Sinds de vorige nieuwsbrief in juni zijn er weer allerlei boeiende ontwikkelingen rondom ITER en ITER-NL geweest; ontwikkelingen waarover wij u graag informeren in deze vierde aflevering in Internationaal waren (en zijn) het hectische tijden. Europa moest in juli als laatste en belangrijkste partner nog instemmen met het herziene ontwerp voor de ITER machine, het nieuwe tijdschema en het nieuwe budget; tezamen wordt dit meestal aangeduid met de ITER baseline. Op 12 juli heeft de EU delegatie in de ITER Council het mandaat gekregen om in te stemmen met de ITER baseline en een verhoging van de EU bijdrage van 2700 M naar 6600 M - onder het voorbehoud dat de Raad van Ministers en het EU parlement in zouden stemmen met het financieringsplan. Vervolgens heeft de ITER Council op 28 juli ingestemd met de ITER baseline. Het eerste plasma moet geproduceerd worden in november 2019 en de kosten moeten binnen het nieuwe budget blijven. Op het moment van verschijnen van deze ITER-NL nieuwsbrief zijn er nog grote problemen rond de financiering van de EU bijdrage, zowel Raad van Ministers alsook het parlement willen nog niet instemmen met de door de Europese Commissie bedachte oplossing. Sinds 28 juli heeft ITER ook een nieuwe algemeen directeur en wel Osamu Motojima, afkomstig uit de fusiewereld. Bij zijn eerste openbare optredens op conferenties in Porto en Daejon maakte hij een krachtdadige indruk. Nationaal was het gelukkig minder hectisch. Op 28 juni arriveerde het formele subsidiebesluit voor het ITER-NL2 plan met het budget van 8 M. In juli bereikten de ITER-NL council en het bestuur van de TU/e overeenstemming over de toetreding van de TU/e als vierde partner in het ITER-NL consortium, met terugwerkende kracht vanaf 1 januari We verwachten dat de administratieve implementatie aanpassen consortiumovereenkomst, herziening subsidiebesluit enz.- een dezer dagen afgerond kan worden. Vooruitlopend daarop is de Executive Board versterkt met het aantreden van Roger Jaspers van de TU/e. Roger is geen onbekende voor degenen die betrokken zijn bij de ontwikkeling van de Upper Port Viewer. Hij beschrijft elders in deze editie wat de toetreding van de TU/e betekent voor het ITER-NL2 programma. Per 1 juli is de taak van voorzitter van de EB overgenomen door de FOM vertegenwoordiger ofwel door ondergetekende. Gelukkig gaan inzet, kwaliteiten en ervaring van Peter Verhoeff helemaal niet verloren voor ITER-NL, hij blijft in de EB de vertegenwoordiger van TNO. In september is vanuit ITER-NL de definitieve aanvraag ingediend bij Agentschap NL voor een 2getthere programma. Dit is een aanvullend programma, gericht op het aansluiten van de Nederlandse bedrijven bij ITER. In de volgende nieuwsbrief verwachten we u meer informatie te kunnen geven, want de beslissing op de aanvraag wordt in december verwacht. Tot slot wil ik melden dat de eerstvolgende industriedag van ITER-NL zal plaatsvinden in februari Dr. A.A.M. (Noud) Oomens Programme Director ITER-NL

3 TU/e nieuwe partner in ITER-NL consortium door Roger Jaspers De Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) is onlangs als vierde partner toegetreden tot het ITER-NL consortium. Het ITER-NL2 programma zal hiermee versterkt worden, omdat de TU/e nieuwe relevante expertise inbrengt, met name in de werkpakketten WP1 (Advanced Optical Detection) en WP2 (High Power Microwave Heating Systems). Inhoudelijk zullen de doelstellingen en werkpakketten van ITER-NL2 met deze toetreding niet veranderen, maar het zal deze activiteiten wel versterken, zowel op het gebied van wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen als ook in de toepassingen, kennisoverdracht en outreach. De TU/e heeft de ambitie om het zwaartepunt voor het energie-onderzoek in Nederland te zijn. Fusie is daarbij een van de nieuwe speerpunten binnen de TU/e, vormgegeven door de nieuwe vakgroep FUSION onder leiding van Prof. Niek Lopes Cardozo. Sinds september 2009 is er een nieuwe fusion mastertrack opleiding binnen Technische Natuurkunde gestart, die binnen 2 jaar moet uitgroeien naar een onafhankelijke multidisciplinaire master opleiding, gesitueerd op de raakvlakken van technische natuurkunde, werktuigbouwkunde en elektrotechniek. Met deze voor Europa unieke opleiding is Eindhoven leidinggevend, hetgeen tot uitdrukking komt in het feit dat de TU/e ook het Europese FUSENET programma coördineert: een door de Europese commissie gesubsidieerd samenwerkingsverband van 36 Europese instellingen op het gebied van fusie-onderwijs. Het fusie gerelateerde onderzoek aan de TU/e heeft 2 hoofdcomponenten, die direct relevant zijn voor het ITER-NL2 programma. Ten eerste heeft de TU/e expertise in huis op het gebied van charge exchange recombination spectroscopy (CXRS), een diagnostische methode om uit het licht dat het plasma uitzendt te bepalen hoe heet het is, hoe snel het plasma draait en hoeveel helium (het product dat in een fusiereactie geproduceerd wordt) er in zit. Dit zijn essentiële parameters voor het controleren van de fusiereacties. Doel van WP1 is dan ook om een CXRS meetapparaat voor ITER te ontwikkelen. TU/e zal hiervoor de wetenschappelijke aspecten voor zijn rekening nemen. Daarnaast brengt de groep van Prof. Maarten Steinbuch, Control Systems Technology, binnen de faculteit Werktuigbouwkunde, de noodzakelijke kennis in, om de aspecten van controle binnen het fysische framework van het fusie-plasma te integreren. Tot slot zijn er nog andere links te bedenken en mogelijk uit te bouwen met andere groepen op de TU/e die van meerwaarde zijn voor het ITER-NL project. Als een van de voorbeelden valt hierbij te denken aan de plasma cleaning technology (noodzakelijk voor de alle spiegels in de fusiereactor) die binnen de groep van Prof. Richard van de Sanden ontwikkeld wordt. Kortom: met deze inbreng en de aanwezige technologische expertise binnen de TU/e hopen we de Nederlandse bijdrage aan ITER nog steviger op de kaart te zetten en nieuwe mogelijkheden te openen, door gebruik te maken van synergie met de andere ITER-NL2 partners.

4 Olympics of Fusion Energy door Tony Donné Meer dan 1500 wetenschappers vanuit 39 landen kwamen van 11 tot 17 oktober bijeen in Daejeon, Zuid- Korea om met elkaar te praten over kernfusie als energiebron. De 23ste IAEA Fusion Energy Conference was de grootste samenscholing van natuurkundigen en ingenieurs die momenteel werken aan kernfusie. ITER Director-General Osamu Motojima zei in zijn welkomstspeech: I am convinced that this conference will be recorded as a landmark conference addressing the environmental problems of our planet. Here in Daejeon we are witnessing the integration of physics and engineering that is necessary for the development of new energy technologies. There is no longer any doubt that fusion energy is an achievable goal. The dream is alive! De IAEA FEC, door sommigen de Olympics of Fusion Energy genoemd, is de grootste en meest prestigieuze internationale conferentie op het gebied van fusieonderzoek. De meeting wordt iedere jaar gehouden en wetenschappers, ingenieurs, technici en beleidsmakers van over de hele wereld komen bij elkaar om hun kennis en ervaring met elkaar uit te wisselen en toekomstige stappen te bespreken. De Deputy Director-General van de IAEA, Werner Burkart, zei tijdens de opening: Thanks to hard work, the world successfully reached the experiment level. However, we need to go beyond what we have achieved. We have to secure the commercial validity of fusion by and I believe that we can do so. Fusion energy is the future of humankind. De conferentie werd geopend door de Minister President van Korea, Kim Hwang-Sik, met de woorden: if nuclear fusion energy comes into commercial use, the challenge over energy shortages will be removed. If this happens, governments will be able to save money and make investments in other humanitarian areas. Gyung-Su Lee, voorzitter van de International Fusion Research Council, voegde daar aan toe: This event clearly opened the ITER era and stirred the passion for fusion energy development. Voorafgaand aan de IAEA FEC werd een International Youth Conference georganiseerd waarin experts van wereldformaat lezingen over de diverse aspecten van fusie hielden voor een publiek van jonge aanstormende wetenschappelijke talenten. Verder waren er een Green Forum en een Green Festival, beide gefocusseerd op duurzame ontwikkelingen, alsmede een Fusion Tech Exhibition waar met name Koreaanse bedrijven reclame maakten voor hun producten en hun bijdragen aan het fusieonderzoek (zie foto). Tijdens de conferentie kon ook een bezoek worden gebracht aan de Koreaanse supergeleidende tokamak K-STAR. De IAEA FEC was een van de best georganiseerde conferenties op het gebied van fusieonderzoek ooit. Alle deelnemers kijken met plezier terug naar de zeer interessante wetenschappelijke presentaties, maar ook naar de fantastisch goed geoliede organisatie. Het is leuk om even te kijken naar het filmpje op de homepage van de conferentie: De volgende IAEA FEC vindt plaats in het najaar van 2012 in San Diego, USA.

5 SOFT 2010, Porto, 27 september tot 1 oktober 2010 door Piet van Otterloo en Toon Verhoeven Volgens de geruchten was dit de grootste SOFT voor wat betreft het aantal deelnemers: Vanuit WP1 en WP2 was een bijna record aantal wetenschappelijke posters aanwezig. Ook de industriële tentoonstelling telde veel deelnemers. Opvallend was dat er meer nationale manifestaties waren dan gebruikelijk. Geïnspireerd door eerdere stands van ITER-NL had Zwitserland een eigen hoek met herkenbaar Zwitserse stand ingericht. Ook Spanje, Duitsland, Finland en Frankrijk hadden een eigen hoek met een reeks bedrijven. Duitsland heeft zelfs een kleine receptie gehouden met een vertegenwoordiger van hun ambassade uit Lissabon. Ondergetekenden waren hiervoor uitgenodigd. De ITER-NL stand heeft goed voldaan: er was volop belangstelling en de stand is een ontmoetingspunt voor alle Nederlanders, van de instituten zowel als van het bedrijfsleven. In de ITER-NL stand waren maar liefst 8 Nederlandse bedrijven vertegenwoordigd, die ook volop gebruik hebben gemaakt van de mogelijkheden tot B2B gesprekken. Naast het etaleren van de mogelijkheden van de Nederlandse bedrijven is de stand ook een punt om afspraken te maken, maar ook om wetenschappers en ingenieurs van ITER en F4E mee naar toe te nemen na een voordrachten sessie. De Nederlandse identiteit zou ook nog wat meer benadrukt kunnen worden, hetzij met het EVD logo (oranje tulp), dan wel bijvoorbeeld met het iter-nl logo op een wat prominentere plaats. Anders dan gebruikelijk werden de belangrijke invited talks niet op maandagmorgen gehouden maar op dinsdag. Misschien mede daardoor bleef het tot donderdag geanimeerd druk. Ook de nieuwe ITER-directeur Motojima (die Ikeda heeft opgevolgd) hield zijn allereerste toespraak voor een groot publiek. Hij liet merken dat hij goed heeft nagedacht over de ITER organisatie en dat deze simpeler moet worden. Onderdeel van het symposium was ook een reeks voordrachten over andere grote projecten. Veel daarvan duren langer en kosten meer dan bij de start voorzien was. ITER zelf is daar het bewijs van. Hierin schuilt een groot probleem. Terwijl door Strohmeijer (EU) op dinsdag gezegd werd dat meer dan 60% van het innovatieve werk uit het MKB komt, zijn het tegelijkertijd juist de kleinere bedrijven die moeite hebben met de lange looptijd en de discontinuïteit van die grote projecten. * Tijdens het symposium werd duidelijk dat 3 Italiaanse bedrijven de strijd om het vacuümvat hebben gewonnen. Zij gaan de 7 Europese delen maken, naast de 2 segmenten die Korea levert. Voor het eerst waren er ook directe 1-op-1 gesprekken tussen bedrijven georganiseerd, B2B s. Deze waren georganiseerd door het ILO netwerk en trokken erg veel belangstelling. Alle informatie is te vinden op: Hieronder ook alle abstracts: Een op een gesprekken tussen bedrijven:

6 Bijeenkomst te Nieuwegein, 15 september 2010 door Anneke Spitzen, ITER-NL local representative Ter voorbereiding op de Nederlandse missie aan CERN over 2 maanden (8-11 november), was er een informatieve middag georganiseerd, waarvan we hopen dat de dynamiek een voorproefje is voor deze dagen: Strakke organisatie door ILO CERN - Rob Klöpping, ILO ITER - Toon Verhoeven en Dirigent Big Science - Piet van Otterloo; Ondersteuning door EZ, waarvan aanwezig Senior Advisor Virginie Heukensfeldt Jansen en van EVD Project Consultant Karen van den Einden; In de kern een 2-daags programma met interessante plenaire sessies, diverse ontmoetingsmogeljkheden, en dedicated NL e hal met bedrijvenstands; Ruimte voor de deelnemers (23 bedrijven op dit moment) voor eigen initiatief, zoals het uitnodigen van Zwitserse en Franse bedrijven uit de regio In een kort maar krachtig welkom gaf Toon Verhoeven aan dat het programma tevens een framewerk was met ruimte voor ideeën van de deelnemende bedrijven. Rob Klöpping gaf de introductie. Een stukje historie over CERN, de LHC en over onze primaire doelgroep tijdens de missie: de wetenschappers en ingenieurs bij CERN. Hiervan zo n 200 Nederlanders een beetje onze ambassadeurs die tevens op een speciaal georganiseerde avond met diner zijn uitgenodigd. Een erg belangrijke advies is: neem je beste technici mee! Zorg tevens dat zij up-to-speed zijn met de laatste know-how! Voor de eindspecs LHC 2020 moet nog heel veel gebeuren en ook bij ESRF staan er volop ontwikkelingen op stapel. Karin van den Einden, EVD, die volop heeft meegewerkt om deze missie gerealiseerd te krijgen, gaf aan de toehoorders nog een aardige portie praktische tips mee hoe de EVD hen behulpzaam kan zijn in welslagen in het buitenland. Naast een regelmatige nieuwsbrief, specifieke landen-contactpersonen en diverse subsidieregelingen, kan ook het grote netwerk van EVD in binnen- en buitenland (ambassades, NBSO s, TWA s) een belangrijke bijdrage leveren in buitenlands succes. Virginie Heukensfeldt Jansen, EZ (opdrachtgever EVD) gaf specifieke informatie wat EZ juist rondom CERN kan betekenen: de diverse banden en netwerken t.b.v. economische diplomatie en middelen zoals trouble shooting, markt-toegang en ordening en praktische ondersteuning o.m. te vinden op en ze bracht zelfs voor ieder een mooi boekje mee Frankrijk, Route naar Succes. Ze sloot af met tips voor succesvol zakendoen in Frankrijk en Zwitserland, zoals verzorgd uiterlijk, beleefde omgangsvorm (handen schudden, naam en liefst ook titel kennen) en niet te vergeten: een bedankje voor het bezoek na afloop van de missie. Rob kwam weer aan het woord om het (nog deels voorlopige) programma praktisch te doorlopen. Hij besprak hierbij ook diepgaander het CLIC, de toekomst van CERN in Rob is in de week van 20 september in CERN om het programma verder te finetunen bedrijven konden hem hierbij al vragen meegeven.

7 Ruud van Beilen van Vysion besprak de mogelijkheden rondom de stands voor ieder. Tevens bood hij aan spullen voor de bedrijven naar CERN te vervoeren en weer terug. Piet van Otterloo ging dieper in op de matchmaking: de deelnemers ontvangen een lijst met CERN contactpersonen (en activiteitscodes) om deze vervolgens zelf te benaderen hij drukte de aanwezigen op het hart dit ook vooral te doen! Het zou anders een gemiste kans zijn. Hetzelfde geldt voor bedrijven uit de omgeving van CERN (Zwitserland en Frankrijk). De ambassades zouden bij de uitnogingen eventueel ook een ondersteunende rol kunen spelen. Piet nam ook nog het missieboekje door een zeer belangrijk instrument voor het ontwikkelen van zakelijke relaties in de wetenschappelijke wereld: besteed hier aandacht aan! Rob liep praktische zaken als acces, hotels, vervoer e.d. langs, waarna Piet van Otterloo een boeiend relaas hield over het bundelen van de Nederlandse inspanningen t.b.v. het binnenhalen van orders bij grote, wetenschappelijke projecten zoals bij CERN, ESRF, ILL, EFDA JET, ESA, ESO, EMBL en ITER Super ILO t.b.v. Big Science projecten. Hij kenmerkte de specifieke situatie van de Nederlandse bedrijven in deze sector, waarbij vaak continuïteit (veel ontwikkeling, weinig productie) een groot probleem is en waarbij samenwerking dus noodzakelijk is. Piet ging in op de diverse organisaties, projecten en grotere instituten die zich hiermee bezighouden: veel mogelijkheden tot netwerken! Piet s vurige wens is dan ook dat de ILO-belangen worden gebundeld voor dit soort projecten. We eindigden de formele sessie met een korte presentatie-ronde van alle aanwezigen (zo n 40-tal) en gingen dan over naar de informele borrel in de kelders van kasteel Rijnhuizen. Nieuws van de ILO door Toon Verhoeven Nieuws van de laatste F4E-ILO meeting, 19 oktober 2010, Barcelona Er staat een ingrijpende reorganisatie te wachten bij F4E in de richting van een project oriented organization. Veel F4E contracten gaan naar Italië, Spanje, Frankrijk en de UK. De verklaring hiervoor van F4E is dat die landen ook veel vaker (tot wel 10 keer meer) een tenderactie beantwoorden dan bijvoorbeeld Nederland. Voor elk van de 4 Europese RH (Remote Handling) procurement pakketten wordt er door F4E een integrator gezocht. Over een paar maanden komt er een informatiebijeenkomst over het eerste pakket dat op de markt komt in 2011: het divertor RH pakket. De commerciële randvoorwaarden (aansprakelijkheid en dergelijke) zijn langzamerhand op een redelijk niveau, na veel aandrang van de ILO s. Zelfs Kurt Ebbinghaus (de Duitse ILO) was erg enthousiast over de onderhandelingen betreffende het vacuümvat. Meestal is hij de meest sceptische ILO. Diagnostiek poort integratie In de komende maanden zal F4E een informatiedag organiseren over de Europese diagnostiek poort integratie. Bedrijven worden opgeroepen om mee te denken over hoe zo n project georganiseerd moet worden. F4E nodigt bedrijven uitdrukkelijk uit om zich (via hun nationale ILO) te melden en aan te geven wat hun competenties zijn, mede met het oog op het oprichten van een (internationaal) consortium. Met name wordt genoemd system engineering, remote handling en ontwerpen in een industriële omgeving. Het totale budget hiervoor is vele tientallen miljoenen euro! F4E denkt met name aan bedrijven die ervaring hebben met het bouwen van satelieten. Zie ook:

8 Ook nu weer wordt er in overleg met de ILO s een mapping opgesteld: een overzicht van alle bedrijven die aan het betreffende pakket een bijdrage zouden kunnen leveren. Zie bijvoorbeeld de mapping van de blanket waarbij ook van 14 Nederlandse bedrijven hun specifieke kennis hebben: 18 november 2010 Neutral Beam Test Facility, Padua Onlangs is een erg interessante informatiedag aangekondigd over de Neutral Beam Test Facility, Procurement package, Information Day at the RFX Laboratory, Padua (IT), 18th November Zie de F4E portal voor het laatste nieuws en een overzicht van het programma: Naast vele interessante sprekers staat er ook een bezoek aan het RFX laboratorium op de agenda. 22 november 2010 ITER gebouwen, Cadarache Op 22 november 2010 wordt er in Cadarache een informatiedag gehouden over de gebouwen die nodig zijn in Cadarache. Het gaat hierbij vooral over de gebouwen zelf, maar ook over de organisatie en de toewijzingsstrategie voor de contracten voor de mechanische activiteiten en de elektrische voedingen en de infrastructuur. Naast de direct betrokken bouwcoördinatoren Schmieder en Strickleton en de Architect/ Engineer staan ook Motojima, Corréa en Gasparotto op de lijst van presentatoren: De deadline voor aanmelding is 12 november. Met name bedrijven die nucleaire ervaring hebben of die een consortium willen met dergelijke bedrijven worden opgeroepen om deze dag bij te wonen. De ILO s willen op die dag een bemiddelende rol vervullen. Er hebben zich al veertig bedrijven aangemeld november 2010; MIIFED Monaco ITER International Energy Days Onder de subkop Fusion and the broader Energy context wordt in Monaco een symposium gehouden onder de titel: Monaco ITER International Energy Days. De MIIFED wordt voor de eerste keer gehouden, met vooraanstaande sprekers uit elk van de zeven ITER partijen en met de nieuwe ITER directeur Motojima. Bedrijven worden nadrukkelijk uitgenodigd, met name om ook met de organisaties van de niet-europese partijen te overleggen. Namens ITER-NL zullen Anneke Spitzen en Toon Verhoeven deelnemen. Het ITER vacuümvat wordt gemaakt in Italië Zeven van de 9 delen van het vacuümvat zullen gefabriceerd worden door de 3 Italiaanse bedrijven Ansaldo, Mangiarotti en Walter Tosto. Het contract zal een looptijd hebben van 6 jaar en heeft een waarde van bijna 300 miljoen en is hiermee het grootste contract van alle Europese bijdragen aan ITER. Het totale gewicht van het vat zal ongeveer 5000 ton zijn, net zo zwaar als de Eiffeltoren, maar de verschillende delen moeten met een nauwkeurigheid op millimeterschaal aan elkaar worden gelast. Meer info:

9 SOFT 2012 in Luik door Toon Verhoeven De volgende SOFT-conferentie (Symposium on Fusion Technology) zal gehouden worden in het Belgische Luik, van 24 tot en met 28 september Het Belgische nucleaire centrum SCK*CEN in Mol is de hoofdorganisator maar ook zijn de TEC partners er volop bij betrokken: ERM*KMS Brussel, FZ Jülich en FOM Rijnhuizen. Ondergetekende is de Nederlandse vertegenwoordiger in het LOC, het local organising committee dat verder bestaat uit 2 Duitsers en 10 Belgen. In de eerste bijeenkomst van het LOC is al meteen besloten om de industriële activiteiten wat meer te integreren met het wetenschappelijke programma door vanaf het begin matchmaking van bedrijven door middel van B2B s in het programma op te nemen en ook presentaties van bedrijven die op zoek zijn naar samenwerkingspartners. ITER-NL in de media door Gieljan de Vries De afgelopen maanden trok kernfusie de aandacht van de media. In de Financiële Telegraaf van 27 september werden Peter Verhoeff en Noud Oomens (beiden lid van de Executive Board van ITER-NL) geïnterviewd over de staat van fusie-wetenschap en over de rol van ITER-NL in het samenbrengen van wetenschap en industrie. In het Technisch Weekblad van 21 Oktober vinden we een spread met de titel Iter-NL: fusie tussen onderzoek en industrie. Werkpakketleider Marco de Baar en ILO Toon Verhoeven vertellen over de verschillende werkpakketten en taken van ITER-NL en over de uitdaging om Nederlandse bedrijven en wetenschappers een goede entrée in het internationale ITER-project te geven. ITER-NL Nieuwsbrief Wilt u deze nieuwsbrief niet meer ontvangen, stuur dan een met als onderwerp Uitschrijven ITER- NL nieuwsbrief naar iter-nl@rijnhuizen.nl