Jaarrapportage Intelligent Vehicles

Transcriptie

1 Jaarrapportage Intelligent Vehicles Projectnummer VM Projectnaam Intelligent Vehicles Datum 27 april 2007 Penvoerder Projectleider Themaleider TNO Defensie en Veiligheid Dr.ir. A. Richard A. van der Horst Ir. Frans van Waes

2 1. Inhoudelijke focus Zowel de vraag naar als de prestatie van het Nederlandse weg-voertuig systeem groeien, maar niet met gelijke tred. Afgezien van een beperkte capaciteit wordt de afnemende betrouwbaarheid steeds meer een belangrijk kwaliteitsprobleem. De afgelopen jaren is de strategie van de Nederlandse overheid verschoven van het bouwen van wegen naar een combinatie van bouwen en benutten (incl. voorlopige ideeën over beprijzen) met verkeersveiligheid en milieu als belangrijke randvoorwaarden. Als voorbeeld, onveiligheid kost de Nederlandse samenleving jaarlijks circa 800 doden, ziekenhuisgewonden en circa 12 miljard aan maatschappelijke kosten. De focus van investeringen in het verkeers- en vervoersysteem ligt op het bevorderen van economische effecten en het beperken van externe effecten zoals onveiligheid en negatieve gevolgen voor het milieu (broeikasgassen, geluid etc.). Deze investeringen moeten rekening houden met de groeiende verkeersvraag en innovatieve manieren om gestelde doelen zowel ten aanzien van doorstroming, veiligheid en milieu te behalen. De centrale doelstelling van het project Intelligent Vehicles is om in-car telematica als een baanbrekende technologie te gebruiken om de kwaliteit van reizen en duurzaam wegverkeer te verbeteren en de waarde van de mogelijkheden van in-car telematica (in het kader van intelligente coöperatieve voertuig-weg systemen) te waarderen in termen van veiligheid, doorstroming, betrouwbaarheid en milieu. Er komen steeds meer mogelijkheden in het voertuig om de bestuurder te helpen comfortabel, veilig en zuinig te helpen. De vraag is of bestuurders op deze systemen zitten te wachten, of ze inderdaad leiden tot een betere veiligheid en vermindering van de emissies en of de systemen leiden tot minder of juist meer files. Het project gaat onder andere in op: De rol van de bestuurder en zijn of haar behoeften en wensen voor in-voertuig intelligentie; een simulatieomgeving inclusief een adequate bestuurders modellering als een integraal onderdeel voor het ontwerpen, voorspellen en evalueren van effecten en effectiviteit van in-voertuig intelligentie; In-voertuig intelligentie die geïntegreerde autonome regeling en bestuurdersondersteunende systemen omvat, betrekking hebbend enerzijds op de operationele rijtaak op navigatie-, manoeuvre en regelniveau en anderzijds op verkeersmanagement en transportefficiëntie; De inhoudelijke relatie tussen intelligente voertuig-weg systemen en weggebruikers in termen van zowel motieven, bestemmingen, routes en operationele rij- of supervisortaken als de regelaspecten daarbij; De noodzaak van praktijkervaring door het op de weg testen van concepten voor systemen met intelligentieniveaus die variëren van informatief, daadwerkelijke ondersteuning tot volledig geautomatiseerde (sub)systemen; Een voorbeeld business case voor in-voertuig intelligentie met onderzoek naar implementatie-aspecten via geavanceerde stakeholder analyse. In het project Intelligent Vehicles wordt onder andere gewerkt aan een modelleeromgeving waarmee de verkeerseffecten van intelligente voertuigen en intelligende voertuig-wegsystemen kunnen worden bepaald en maatschappelijk relevante vraagstukken met betrekking tot intelligente voertuigen worden beantwoord. Deze omgeving, de ITS modeller, is een micro-simulatie model dat gekoppeld is aan het bestaande verkeerssimulatiemodel PARAMICS. Met de ITS modeller kan het standaard bestuurders- en voertuiggedrag van de voertuigen in PARAMICS worden aangepast. De resulterende verkeerspatronen kunnen met de ITS modeller worden geëvalueerd op verkeersveiligheid, doorstroming en emissies. Essentieel voor een goede inschatting van effecten van Advanced Driver Assistant Systems (ADAS) of informatieve ITS (Intelligent Transport Systems) is dat er een model voor bestuurdersgedrag beschikbaar is dat gevalideerd is voor eventuele gedragsadaptatie aan dergelijke nieuwe systemen. Tot nu toe zijn er vooral bestuurdersmodellen beschikbaar die zich richten op een enkel niveau van de rijtaak (òf strategisch, òf manoeuvre òf regelniveau). Het innovatieve van de aanpak in dit project is het modelleren van het proces hoe bestuurders schakelen tussen de verschillende niveaus hetgeen juist op kruispunten in stedelijke omgevingen van belang is. 1

3 In het project wordt verder nagegaan hoe allerlei in-car systemen voor communicatie, navigatie, detectie, enz. kunnen gebruikt worden in een next generation verkeersmanagement-concept gebaseerd op een coöperatief voertuig-weg systeem waarbij voertuigen onderling en met de wegkant communiceren, en gegevens en stuursignalen uitwisselen om zo te komen tot een betere, efficiëntere, veiligere en meer milieuvriendelijke verkeersafhandeling. Om het coöperatieve voertuig-weg verkeersmanagementsysteem op te zetten gaan wij uit van een gedistribueerde regelmethode met een hiërarchische structuur (MPC Model Predictive Control). Van ADAS worden sterke verwachtingen gekoesterd met betrekking tot de oplossing van de huidige en vooral toekomstige transport problemen. Helaas laat tot nu toe de implementatie van ADAS op zich wachten. Een van de redenen hiervoor is het gebrek aan kennis omtrent de bereidheid van de stakeholders in Nederland (en de rest van Europa) om ADAS te adopteren. In het project IV wordt expliciet onderzoek gedaan naar dit probleem en via geavanceerde stakeholder analyse geprobeerd de vingers achter de beletselen voor implementatie te krijgen. De innovatieve methoden van het stakeholder onderzoek concentrereren zich rond het gebruik van de geavanceerde Group Decision Room (GDR) die in een mobiele versie gebruikt kan worden bij gelegenheden waar zich hoge concentraties van stakeholders bevinden. Dit is ondermeer al gebeurd bij het Internationale Intertraffic Congres. Snelheid is een centraal thema in verkeer en vervoer. Het heeft een directe relatie met verkeersveiligheid, doorstroming van verkeer, bereikbaarheid, milieu en rijcomfort. Binnen verkeersveiligheid beïnvloedt snelheid het ontstaan van ongevallen en de letselernst. Oplossen van aan snelheid gerelateerde problemen staat garant voor een sterke reductie van maatschappelijke kosten. Tevens liggen er uitdagingen voor de verkeersindustrie en de automotive markt die weliswaar nog in beperkte maar toch gestaag toenemende mate worden opgepakt. In 2006 is het modelling framework ITS Modeller deels binnen IV verder ontwikkeld. Deze werkzaamheden waren met name gericht op de koppeling met PARAMICS, het uitbreiden van de evaluatiemodules en het geschikt maken van het model voor simulaties op netwerkniveau. De data uit de pilot van de Rij-Assistent zullen gebruikt worden voor validatie en calibratie van het modelling framework. In 2006 zijn er afspraken gemaakt met de TU Delft en partners van IV om deze data uit te kunnen wisselen. Binnen het project IV en het EU-project REACT is een systeem ontwikkeld om de wrijving tussen band en wegdek te schatten ( meten ) voor implementatie in het voertuig. Het resulterende algoritme heet de friction monitor en werkt op basis van bestaande sensoren in het voertuig. De friction monitor werkt goed bij hogere slip niveaus (forse manoeuvres) en redelijk bij lagere slipniveaus (normale manoeuvres). Een eerste versie is geïmplementeerd in een test voertuig en geëvalueerd. Door het combineren van hoge en lage slipniveaus ontstaat een full-range friction monitor met de potentie het verkeer veilgier en efficiënter te maken door minder ongevallen ten gevolge van glad wegdek. In 2005 is op basis van een gebruikersonderzoek gekozen het onderzoek te richten op een file-assistent, die de bestuurder waarschuwt bij nadering van een file, de bestuurder via een actief gaspedaal helpt tijdig snelheid te verminderen en in de file het regelen van snelheid en volgafstand van de bestuurder overneemt. In 2006 is dit systeem onderzocht in een rijsimulator. Daaruit kwam dat het systeem op een goede acceptatie kan rekenen en dat ook de acceptatie van het systeem toeneemt nadat bestuurders met het systeem hebben gereden. In 2006 is een literatuurstudie uitgevoerd naar het gebruik van verkeersinfornatie door vrachtwagenschauffeurs en planners. Op basis van een literatuurstudie naar IV-technieken (o.a. ISA, ACC, route guidance, enz.), naar geschikte regelmethoden (o.a. optimal control, MPC), naar mogelijke regelstructuren (o.a. PATH, Dolphin, etc.), en naar geschikte verkeersmodellen (o.a. METANET, PARAMICS,...) hebben we een structuur opgezet voor een coöperatief voertuig-weg verkeersmanagementsysteem op basis van een hiërarchische structuur met platooning. We hebben ook onderzocht hoe men door routekeuze te beïnvloeden een betere verkeersafwikkeling kan verkrijgen en is een aanzet gemaakt met het vergelijken van de door ons voorgestelde aanpak (met ISA) met een 2

4 klassieke wegkantgebaseerde aanpak (met variabele snelheidslimieten die via borden boven de snelweg worden weergegeven). Daarnaast hebben we ook onderzocht hoe hybrid MPC kan worden toegepast om ACC regelaars te ontwerpen. Innovatieve voertuigmaatregelen hebben een toegevoegde waarde t.o.v. de meer traditionele maatregelen voor snelheidsbeheersing op het gebied van infrastructuur, handhaving en voorlichting. Het intelligente voertuig maakt het mogelijk informatie over snelheidslimieten altijd en overal aan de bestuurder kenbaar te maken. Dat heeft betrekking op de huidige, veelal statische limieten, maar ook op voor de toekomst voorziene dynamische limieten (o.a. afhankelijk van verkeersdrukte en weersomstandigheden). Tevens biedt geïntegreerde communicatietechnologie (voertuig-wal en voertuig-voertuig) de mogelijkheid veiligheidskritieke waarschuwingen te ontvangen en te versturen. Communicatie van snelheidsinformatie van individuele voertuigen kan ook bijdragen aan beter verkeersmanagement door verrijkte verkeersinformatie aan te bieden. Daarnaast biedt het de mogelijkheid op maat gesneden gedragsfeedback te geven. Er is een overzichtsrapport gemaakt van de state-of-the-art van voertuigintelligentie voor snelheidsbeheersing. Het beschrijft onderzoek naar positionering en effecten van intelligente voertuigmaatregelen, als mede onderzoek naar acceptatie, draagvlak en implementatiemechanismen. Varianten van de Intelligente Snelheids Assistent of SpeedAlert geven een meest veelbelovend totaalbeeld. Er wordt een doorkijk gekeken naar vervolgonderzoek en mogelijke stappen in de implementatie. Evaluatie van de private pilot (WnT Rij-assistent) van het gedrag van bestuurders bij gebruik van zowel ACC (Adaptive Cruise Control) als LDWA (Lane Departure Warning Assistance) op basis van data logging is verplaatst naar volgend jaar in verband met het late beschikbaar komen van deze data (eind november 2006). De voorziene kwalitatieve evaluatie van de professionele pilot (actuele verkeersinformatie inzetten bij zowel planning als momentane routekeuze van transport bedrijf) van acceptatie door planners en chauffeurs op basis van interviews is komen te vervallen vanwege het zich terugtrekken uit het project van een belangrijke industriële partner (DuraVermeer). Herdefinitie van dit onderdeel vindt momenteel plaats. Het AIO onderzoeksplan voor het ontwikkelen van een bestuurdersmodel voor het gedrag op kruispunten (al dan niet ondersteund door ITS) kwam gereed [Schaap, 2006]. Een rijsimulatorstudie in de fixed-base low-cost rijsimulator in dit kader is uitgevoerd. De rapportage zal 1 e helft 2007 plaatsvinden. In het kader van IV is op het ITS congres een overzicht paper gepresenteerd over bestuurdersmodellen [Schaap & van Arem, 2006]. Een rapport over de mogelijkheden van in-voertuigsystemen als bestuurdersondersteuning voor het bevorderen/beprijzen/belonen van zuinig rijden kwam gereed [Feenstra & Van der Horst, 2006b]. Er is een GDR sessie gehouden tijdens het Intertraffic Congres met stakeholders uit de meest relevante groepen. De uitkomsten zijn tevens in het kader van het EU-project InSafety in een rapport aan de Europese Commissie gepresenteerd. De verwachting is dat de file-assistent leidt tot een vermindering van files, een verhoging van de verkeersveiligheid en een vermindering van schadelijke emissies. Daardoor is de uitkomst interessant voor wegbeheerders, overheden en de industrie. Als het door ons voorgestelde verkeersmanagementsysteem effectief geïmplementeerd zal worden, dan zal dit resulteren in een aanzienlijke verbetering van de verkeersafhankelijkheid zowel qua doorstroming, veiligheid, milieu, brandstofverbruik, etc. De belangrijkste risico's liggen in de sociale en psychologische aanvaarding van het systeem, en in de transitie van het huidige systeem naar het nieuwe. Wij verwachten dat de overheid in het eerste punt (aanvaarding) een aanzienlijke rol kan spelen (b.v. door stimuleringsmaatregelen). Het tweede punt (transitie) zal in een later stadium van dit project ook aan bod komen. De friction monitor kan niet alleen gebruikt worden om de bestuurder en zijn omgeving (andere weggebruikers, wegbeheerder) te waarschuwen, maar ook om veel andere voertuigsystemen (ABS, ESP, ACC, etc.) optimaal in te stellen. Recent van belang zijn collision avoidance en collision mitigation systems die gebruik maken van hypotheses over remafstanden en stuuracties die afhankelijk zijn van het actueel aanwezige friction potentieel. Het project leidt ook tot een goed overzicht van de preferenties van de meest relevante stakeholders. 3

5 Ten aanzien van de huidige problematiek in het wegverkeerssysteem wordt veel heil verwacht van allerlei ICT toepassingen. Naar verwachting zal een combinatie van intelligente voertuigen en intelligente wegen uiteindelijk de meest optimale en effectieve oplossingen geven, maar vooralsnog vinden ontwikkelingen ten aanzien van invoertuigsystemen en wegkantsystemen veelal nog grotendeels gescheiden plaats. De potentie van co-operative road vehicles systems is inmiddels zowel nationaal als internationaal onderkend. De partners in het Intelligent Vehicles project nemen actief deel aan allerlei samenwerkingsverbanden waarbij functionaliteiten vanuit het intelligente voertuig op hun merites worden onderzocht. De Europese automobielindustrie wil in 2010 starten met de invoering van voertuig-voertuig communicatie. Alhoewel daar geen hoge kosten mee zijn gemoeid, zal het bij ongewijzigd beleid zeker tot duren voor een effectieve penetratiegraad is bereikt. Aangezien de bestuurder verantwoordelijk blijft voor de besturing is de kans op implementatie groot. De bijdrage zal vooral de implementatie van ADAS kunnen faciliteren, waardoor de transitie naar duurzame mobiliteit ten principale wordt ondersteund. Vanuit de wegbeheerder is reeeds belangstelling getoond om na te gaan in hoeverre functies van de file-assistent al met huidige technologie kan worden gerealiseerd in een pilot rond Amsterdam en binnen Wegen naar de Toekomst. Daarnaast zullen de verdere onwtikkeling van het systeem worden besproken met een aantal fabrikanten uit het car2car communication consortium. Voor het gebruik van verkeersinformatie door vrachtwagenschauffeurs en planners is van weinig belangstelling gebleken. De bevindingen zullen ook buiten het project zelf bruikbaar zijn. Er wordt nu al samengewerkt met het onderdeel Verzekeren per kilometer. Op het ITS world Congress in Londen zijn diverse onderdelen van het project uitgebreid gepresenteerd. Het onderzoek geeft inzicht in de effecten van ADAS op het comfort en verkeersveiligheid (people), schadelijke emissies (planet) en files (profit) in relatie tot de acceptatie door de autobestuurder. De ontwikkeling en implementatie van ADAS zal bijdragen aan het welzijn van met name Nederland omdat het zal bijdragen aan het verminderen van de huidige en voorkomen van meer toekomstige problemen in verkeer en vervoer. Hierdoor zal ook het milieu en de economie vanzelfsprekend profiteren. Tijdens het onderzoek is gebruik gemaakt van bestaande netwerken met het Duitse programma INVENT en het EU project PReVENT. De resultaten zijn gepresenteerd op internationale symposia als TRB en ITS. Deel van het onderzoek is onderdeel van het AIDA kenniscentrum van TNO en de UT en de onderzoeksschool TRAIL. De werkzaamheden worden op dit moment gekoppeld aan diverse andere Europese projecten zoals REACT, INSAFETY (onderzoek doet naar de ontwikkeling, implementatie en introductie van ADAS om Self-Explaining en Forgiving Roads te faciliteren), E-Impact, HUMANIST. 2. Impact en Spin off In het 7 e kaderpogramma zijn door TNO de teksten opgesteld voor de thema s Intelligent vehicles en Cooperative Systems binnen het ICT for Mobility programma. De resultaten zullen met de internationale stakeholders worden besproken binnen bijvoorbeeld de International Task Force Vehicle Highway Automation. Tevens zijn diverse bijdragen geleverd aan het Investeringsprogramma Verkeersmanagement van Rijkswaterstaat. IV-werk is ook als onderdeel van het ITS hoofdstuk opgenomen in de Nationale Verkeersveiligheidsverkenning voor de jaren , die onder de titel 'Door met Duurzaam Veilig' in 2005 is gepubliceerd en uitgereikt aan de minister van V&W. De Engelse vertaling van dit boek is in 2006 gepubliceerd en internationaal onder de aandacht gebracht, onder meer via het overleg van Europese verkeer- en transportministers, en het ITS World Congres in London. TNO, de UT en Vialis hebben een gezamenlijk project gestart op het gebied van milievriendelijk verkeersmanagement met geïntegreerde voertuig-weg systemen, gefinancierd door de Cornelis LelyStichting. In het kader van het NIRICT wordt samen met TRAIL, ICT Regie en LogicaCMG een onderzoeksprogramma ICT voor Mobiliteit gestart waarin onderzocht wordt hoe ICT sneller en effectiever kan worden gebruikt om mobiliteitsproblemen aan te pakken. Voor de friction monitor is een business case geformuleerd en is er contact met geïnteresseerde partners voor de verdere ontwikkeling 4

6 ervan. Aan IV gerelateerde spin-off activiteiten zijn verder een Haalbaarheidsstudie Verkeersverwachting (Traffic Forecast) door Rups Adviseurs voor Innovatie (Rups Consultancy & Projectmanagement B.V.) en een project Model-based traffic flow control for sustainable mobility in het Shell/TU Delft Sustainable Mobility programma. Met enkele partners (UT en SWOV) bereidt TNO het EU 7 e kader voorstel EUROPIA voor dat zich richt op een ontwikkelomgeving voor een inherent veilige wegverkeerswereld op basis van een integrale systeemaanpak. Onderdeel daarvan vormt onder andere de ontwikkeling van op realistische en valide bestuurdersmodellen gebaseerde verkeersveiligheidsmodules voor verkeerstroommodellen. Dit gebeurt samen met partners uit Duitsland, Zeden, Finland, België, Frankrijk en Portugal. De werkzaamheden aan het modelling framework hebben de inzet van de ITS modeller in diverse andere projecten bevorderd. Voorbeelden van gelieerde projecten met de ITS modeller zijn de ontwikkeling van de Integrated Full-range Speed Assistent (IRSA) binnen het TNO-brede kennisinvesteringsproject SUMMITS, toepassing van de ITS modeller voor het evalueren van In-vehicle Safety Systems binnen het EU-project eimpact en van de bruikbaarheid van radar voor incidentdetectie in een project voor de AVV uitgevoerd in samenwerking met de TU Delft. 3. Projectuitvoering Vanaf het begin is de insteek geweest om het project te definiëren rondom twee pilots om zo de aansluiting met de praktijk te waarborgen en af te stemmen op de interesse van niet-onderzoek gerichte partijen. De private pilot is gericht op effecten en transitie- en implementatie-aspecten van ADAS toepassingen voor de private markt van de individuele bestuurder en is geënt op de Wegen-naar-de Toekomst pilot De Rij-assistent. In deze pilot is een combinatie van longitudinale (ACC) en laterale (LDWA) ondersteuning van de rijtaak onderzocht in een full traffic proef. Deze heeft plaatsgevonden in de eerste helft van 2006 met in totaal 19 personen. Met behulp van dataloggers heeft RWS objectieve informatie verzameld die uitgebreid geanalyseerd is door de TU Delft. Deze data zijn ook ter beschikking gesteld aan het IV project. Door de verlate oplevering daarvan zal de analyse in het IV project in 2007 plaatsvinden. Een tweede pilot is meer gericht op de professionele markt (professionele pilot) en bestond aanvankelijk uit het nagaan van effecten en implementatie aspecten van het benutten van actuele verkeersinformatie zowel vooraf bij het plannen van distributieritten door een transporteur als tijdens het uitvoeren ervan. Het zich terugtrekken van DuraVermeer uit het project heeft deze toepassing helaas doen stranden. Nu richt de professionele pilot zich op de implementatie en het beproeven van extra functionaliteit in navigatiesystemen om naast de kortste en de snelste route ook een veiligste en goedkoopste route te kunnen kiezen. Voor de realisatie van een dergelijke pilot neemt STOK (Stichting ter Ontwikkeling van Kilometerverzekering) met enkele andere industriële partners nu deel aan het project. Zowel autoverzekeringsmaatschappijen als hun klanten (bedrijven en particulieren) hebben belang bij het ontwikkelen van diensten die het mogelijk maken te (laten) betalen afhankelijk van waar en hoe men rijdt. Inzicht in hoe mensen reageren op beprijzingsmechanismen is ook van groot belang voor de Nederlandse overheid die Anders betalen voor mobiliteit als een van de speerpunten van haar beleid heeft gemaakt. Voor het onderdeel Implementatie-aspecten heeft het wegvallen van de professionele pilot in 2006 de voortgang gehinderd, maar is er samenwerking buiten het project gezocht om toch al data te kunnen verzamelen. Het deelproject over verkeersinformatie voor vrachtwagenchauffeurs en planners is stopgezet in verband met het afhaken van DuraVermeer. 4. Projectconsortium Het consortium bestaat momenteel uit Kennisinstellingen: TU Delft, TBM TU Delft 3mE Universiteit van Twente SWOV 5

7 Defensie en Veiligheid Bedrijven: STOK ST Software Toelichting Een eind 2005 toegetreden industriële partner UTELLUS heeft helaas vanwege financiële problemen in 2006 ook weer moeten afhaken, waardoor het door hen voorziene onderdeel van het verkennen van de mogelijkheden van UltraWide Band communicatie toepassingen voor intelligente voertuigen is komen te vervallen. Zoals eerder aangegeven heeft DuraVermeer zich in verband met gewijzigde strategische keuzes binnen het moederbedrijf terug moeten trekken uit ons project. In onderling overleg is afgesproken dat DuraVermeer de in 2005 ontvangen voorschotten aan BSIK subsidie zou terugstorten. Dat is in 2006 ook daadwerklijk gebeurd. Door het wegvallen van de trekker van de professionele pilot kwam deze pilot ook in het gedrang. Veel energie is gestoken in het vinden van een nieuwe invulling voor de professionele pilot, hetgeen veel extra projectmanagement effort heeft gekost. Met het vertrek van DuraVermeer uit het project, ging het project op zoek naar een vervangende partij. Gesprekken met Groeneveld, Tom-Tom, STOK en de thematrekkers van de thema s Logistic Chain Integration en Zelfsturing zijn gehouden. Uiteindelijk heeft dit geresulteerd in de keus om met STOK de professionele pilot opnieuw inhoud te geven omdat die voor alle partners een werkbare oplossing kon bieden. Begin 2007 wordt een gedetailleerd werkplan voor deze pilot opgesteld dat erop gericht is in 2007 het systeem te implementeren en te testen en 1 e helft 2008 te beproeven in de praktijk. De 2 e helft 2008 en 1 e helft 2009 worden dan gebruikt voor data analyse en interpretatie van resultaten en in juni 2009 is de finale workshop gepland voor het presenteren van de professionele pilot. IV houdt contact met het Ministerie Verkeer & Waterstaat / Rijkswaterstaat. Subprojecten binnen IV worden gecoördineerd uitgevoerd met de Wegen naar de Toekomst pilot Rij-Assistent. Bij de beide faculteiten van de TU Delft en bij de UT zijn in totaal drie AIO s aangesteld speciaal ten behoeve van het project Intelligent Vehicles. Algemene consortium bijeenkomsten hebben plaatsgevonden op 16 mei in Soesterberg, 8 september in Delft en 24 november 2006 in Delft. Binnen de subprojecten komen de betrokken partners regelmatig samen om de voortgang van het project te bespreken en het samen uit te voeren. 5. Kennisverspreiding en communicatie Uit het detailoverzicht van hoofdstuk 8 wordt duidelijk dat het project ruim aandacht heeft besteed aan kennisverspreiding en communicatie. Hoogtepunt was het ITS World Congress in Londen waar alle kennispartners hun bijdrage aan het project IV actief hebben uitgedragen met papers, presentaties en stand bijdragen en is deelgenomen aan diverse workshops in het kader van IV gerelateerde EU projecten (REACT, HUMANIST, E-IMPACT, InSafety). Verder is er tijdens het 11th IFAC Symposium on Control in Transportation Systems (Delft, augustus 2006) en de 2006 IEEE Intelligent Transportation Systems Conference (ITSC 2006, Toronto, Canada) nog uitvoerig contact geweest met ATMA, ATMO en IV partners. Nationaal zijn er actieve bijdragen geleverd op onderdelen van het Intertraffic congres in april 2006, heeft de projectleiding van IV op 30 en 31 augustus 2006 deelgenomen aan het event Tuning in the Dunes, is op 19 oktober 2006 een presentatie gegeven over het IV project op de -dag over In-car devices en is op 23 oktober 2006 deelgenomen aan het WnT symposium over de Rij-assistent in Hilversum. Op 19 december 2006 is deelgenomen aan de Projectendag in Utrecht. Bijeenkomsten van het thema Verkeersmanagement zijn bijgewoond door de projectleiding en ook is deelgenomen aan dagen georganiseerd door TRADUVEM. Op het TRAIL congres TRAIL in Motion in Rotterdam in november 2006 zijn diverse papers gepresenteerd door de bij het IV project betrokken AIO s. We hebben het budget dat besteed is aan kennisverspreiding niet precies bijgehouden, maar een eerste schatting is dat circa 8-10% van het budget hieraan besteed is. 6

8 6. Bijdrage aan vernieuwing kennisinfrastructuur Aspect Bijdrage van het project in 2006 Nieuwe disciplines Schattingsalgoritmen en modellen voor band-wegdek wrijvingspotentieel Gebruik van geavanceerde regeltechnieken en multiagent regelingen voor verkeersmanagement Nieuwe competenties Verbetering modellering ITS Modeller Nieuwe partijen, nieuwe netwerken NIRICT programma ICT voor Mobiliteit Netwerk bestaande uit de REACT partners Nieuwe samenwerkings- of financiële arrangementen Nieuwe vormen van kennismanagement Nieuwe vormen van communicatie Overig, namelijk.. Zie de activiteiten genoemd in Hoofdstuk 2, RUPS: verkeersvoorspelling; Shell: Model-based traffic flow control for sustainable mobility 7. Bijdrage aan internationalisering Aspect Bijdrage van het project in 2006 Internationale participanten nemen deel aan het project (Zie ook W5 in Hoofdstuk 9) Georganiseerde kennisuitwisseling met buitenlandse partijen (Zie ook W4 in Hoofdstuk 9) DaimlerChrysler via gebruikergroep AIDA Via het (EU-project) REACT Demonstratie van het REACT project in München, ITS World Congress in Londen, Via geplande deelname aan conferenties en via bijdrage aan de organisatie van conferenties. Voor het 11th IFAC Symposium on Control in Transportation Systems, Delft, augustus, maakte de trekker van subproject I.9 en II.8 deel uit van het lokale organisatiecomité. Op dezelfde conferentie is er een dubbele special session georganiseerd door hem en Andreas Hegyi op het gebied van verkeersregelingen op snelwegen. Hij is tevens program chair voor het 2008 IEEE Intelligent Vehicles symposium (IV 08), Twente-Eindhoven, Nederland, juni 4-6, 2008 en verder lid van het Internationale Programmacomité van Portuguese Conference on Automatic Control (CONTROLO'2006), Lissabon, Portugal, Sept , 2006; 9th IEEE Intelligent Transportation Systems Conference (ITSC 2006), Toronto, Canada, Sept , 2006; 2007 IEEE Intelligent Vehicles Symposium (IV'07), Istanbul, Turkije, juni 13-15, Hij heeft (samen met Andreas Hegyi) als editor een special issue samengesteld voor het wetenschappelijk tijdschrift IEEE Transactions on Intelligent Transportation Systems met geselecteerde papers van het IEEE Intelligent Transportation Systems Conference Het werk geeft o.a. een referentie voor experimenten gekoppeld aan het HUMANIST Network of Excellence. De SWOV doet daarin onderzoek aan de geloofwaardigheid van snelheidslimieten en snelheidsinformatie in het voertuig. Daarnaast vormt het een referentie 7

9 Inbedding resultaten project in internationale kennisprogramma s Aansluiting project op internationaal kennisprogramma (programma noemen) Overig, namelijk.. voor de verkenning van mogelijkheden voor onderzoek in het 7e kader programma. ITS, TRB project REACT PReVENT, SAFESPOT projecten REACT, eimpact, HUMANIST, CVIS, SAFESPOT 8. Bijdrage aan output Deliverable Datum 2005 Datum 2006 O.1/O.2.1 TRANSUMO IV Proposal for Organisation and 2005 Q1 Responsibilities (internal document) O.1/O.2.2 Paper ITS World Congress, San Francisco, CA, USA 2005 Q2 O.1/O.2.3 Notitie proces totstandbrenging project 2005 Q4 O.1/O.2.4 Horst, A.R.A. van der (2005). Project Intelligent Vehicles 2005 Q3 VM Presentatie TRANSUMO projectendag 20 september 2005, Delft O.1/O.2.5 Jaarverslag Intelligent Vehicles Q1 O.1/O.2.6 Horst, A.R.A. van der (2006). Transition to Sustainable Mobility with Intelligent Vehicles. Presentatie TRANSUMO dag In-car devices, 19 oktober 2006, Utrecht. I.3.1 Development of ADA-equipped vehicles for private car demonstration: demo Demonstration WnT pilot Rijassistant, Hilversum Willemsen, D.M.C., Teerhuis, A. (2006), Friction Monitor, presentatie op de REACT final Demo voor Europese industrie en overheden, München. Willemsen, D.M.C. (2006), EU-project REACT: Friction Monitor, presentatie op de stand van TNO bij ITS London, oktober Willemsen, D.M.C. Kreukels, dr. J.H. (2006), REACT: Sensing Traffic Together, presentatie op TNO stand van het Wegen naar de Toekomst event, Amsterdam, november Willemsen, D.M.C., Chassis Control, presentatie op de automotive marktdagen van TNO, november 2006 TNO Netherlands (D.M.C. Willemsen, et al.) en Ecole des Mines, (2006) M1.2: FINAL Evaluation of Sensors and Indicators for REACT, TNO-WP1-M1.2, Helmond, December 2006 (CONFIDENTIAL) 2006 Q Q1 Willemsen, D.M.C. (2007), Sensing Traffic Together, wordt gepubliceerd in de Transport Matters, de digitale 8

10 nieuwsbrief van TNO Verkeer en Vervoer 2007 Q1 I.4.1 I.8.4 Willemsen, D.M.C., Willemsen, D.M.C., TRANSUMO IV / EU-project REACT: Friction Monitor, presentatie op het TNO Symposium, Cooperative vehicle-infrastructure systems: an intelligent way forward? 28 maart 2007 Design and specify measurements to be made and framework for TRANSUMO field trial, in collaboration with WnT (zie Research Framework Full Traffic Veldproef Rij-Assistent, Tabel 1, p. 17) Driel, C.J.G. van & Arem, B. van (2005). Investigation of user needs for driver assistance: results of an Internet questionnaire, European Journal of Transport and Infrastructure Research, vol. 5, nr 4 (2005), pp Driel, C.J.G. van & Arem, B. van (2005). Integrated driver assistance from the driver s perspective. Results from a user needs survey. CE&M research report 2005R-002.VVR-002, ISSN , University of Twente, Enschede, The Netherlands. Driel, C.J.G. van & Arem, B. van (2005). Integrated driver assistance: results from a user needs survey. In Proceedings 12 th World Congress on ITS, Enabling Choices in Transportation. San Francisco, CA, USA, 6-10 November Q Q Q Q Q4 Houtenbos, M., Hegeman, G. & Driel, C.J.G. van (2005). Determining opportunities for overtaking assistance: combined efforts of a user needs survey and an interaction model. In Proceedings 12 th World Congress on ITS, Enabling Choices in Transportation. San Francisco, CA, USA, 6-10 November Driel, C.J.G. van, B. van Arem (2007). Driver needs, acceptance and willingness to pay related to a Congestion Assistant. TRB Annual Meeting, January 2007, Washington DC, USA Driel, C.J.G. van, M. Hoedemaeker, B. van Arem (2007). Impacts of a Congestion Assistant on driving behaviour and acceptance using a driving simulator, Transportation Research Part F, vol. 10, no. 2, pp Driel, C.J.G. van, & Arem, B. van (2006). Impacts of a Congestion Assistant on driving behaviour, workload and acceptance. A driving simulator study. CE&M research report 2006R-002/VVR-001, ISSN , University of Twente, Enschede, The Netherlands. Driel, C.J.G. van, B. van Arem (2006). Driver acceptance of a Congestion Assistant. Results from a driving simulator study. In Proceedings 9 th TRAIL Congress, Selected papers, 2006 Q Q Q3 9

11 pp , TRAIL Research School, Delft, The Netherlands I.9.2a I.9.1 I.9.2b I.9.3 I.9.4 Hof, T., Driel, C.J.G. van, Arem, B. van, Hoedemaeker, M., Brookhuis, K.A. (2006). Mental workload while driving with a congestion assistant. In Proceedings 16 th World Congress on Ergonomics, July 2006, Maastricht, The Netherlands. M. van den Berg, B. De Schutter, and J. Hellendoorn, "Information providing as a control measure in an integrated traffic control approach," Proceedings of the 8th International IEEE Conference on Intelligent Transportation Systems (ITSC '05), Vienna, Austria, pp , Sept (Copyrighted, mag niet op Extranet geplaatst worden!) L.D. Baskar, B. De Schutter, H. Hellendoorn, Z. Papp, and T. van den Boom (2006), "Hierarchical traffic control and management with intelligent vehicles," Tech. rep , Delft Center for Systems and Control, Delft University of Technology, Delft, The Netherlands. (Umbrella deliverable for I.91-3 en II-8.1-2) 2005 Q3 I.10.1 I.10.3 I.10.5 L. Baskar, B. De Schutter, and H. Hellendoorn, "Decentralized traffic control and management with intelligent vehicles," Proceedings of the 9th TRAIL Congress TRAIL in Motion - CD-ROM, Rotterdam, The Netherlands, 16 pp., Nov (Copyrighted, mag niet op Extranet geplaatst worden!) Feenstra, P.J. & Horst, A.R.A. van der (2006). Literature review of in-vehicle support for fuel-efficient driving related to pricing mechanisms. (TNO report TNO-DV 2006 D216). Soesterberg: TNO Defence, Security and Safety, BU Human Factors Schaap, T.W. & Arem, B. van (2006). A comprehensive driver behavior models for the evaluation of intelligent intersections. 13th World Congress on Intelligent Transport Systems and Services, 8-12 October 2006, London Schaap, T.W. & Arem, B. van (2006). An evaluation of behaviour simulation modelling tools for urban intersection driving. Proceedings of the 9th TRAIL Congress TRAIL in Motion - CD-ROM, Rotterdam, The Netherlands, 11 pp., Nov Q Q1 I.10.6 Schaap, T.W. (2006). Modeling of driving behavior and behavioral adaptation to advanced driver assistance systems when driving on urban intersections. PhD Research plan description. Enschede: University of Twente, Centre for Transport Studies. (Not for publication) 2006 Q2 Horst, A.R.A. van der (2006). Human Machine Interface: succesvolle interactie tussen bestuurder en in-voertuig 10

12 I.11.1 systeem. Presentatie Bits & Chips and ATC symposium IT in Automotive en Vervoer. Evoluon, Eindhoven, 8 juni 2006 TRB Paper Stakeholder Analysis of Advanced Driver Assistance Systems (ADAS) a State of the Art, to be presented at the TRB 85 th Annual meeting January, 22-26, Washington, D.C.: Transportation Research Board Q3 Walta, L. (2006). An approach to modelling stakeholder decision behaviour regarding Advanced Driver Assistance Systems (ADAS). Proceedings of the 9th TRAIL Congress TRAIL in Motion - CD-ROM, Rotterdam, The Netherlands, 10 pp., Nov ) Walta, L., Marchau, V., Walker, W. & Brookhuis, K. (2007) Methodologies to model stakeholder preferences regarding Advanced Driver Assistance Systems (ADAS) policies. Paper submitted to WCTR 2007 I.11.4 I.12.1 Walta, L. (2006). Modeling stakeholder preferences regarding Advanced Driver Assistance Systems implementation. PhD research proposal. Delft: TU Delft (not for publication) Morsink P., Goldenbeld Ch., Dragutinovic N., Marchau V., Walta L., Brookhuis K., Speed Support through the Intelligent Vehicle, Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid SWOV, R-2006-**, Leidschendam (te verschijnen) 2006 Q1 (draft) Morsink P.L.J., Goldenbeld Ch., Dragutinovic N. (2006), Snelheidsbeheersing: een sterkere rol voor het voertuig?, Proceedings van het NVVC 2006 'Samen Veiliger' beschikbaar via 25 april 2006, Rotterdam (inclusief presentatie) 2006 Q2 II.1.1 II.7.1 II.8.1 II.8.2 II.8.3a Morsink P., Wegman F. (2006), Vision on ITS within Sustainable Safety based policy in the Netherlands, 13th World Congress on Intelligent Transport Systems and Services, paper nr. 1110, 8-12 October 2006, London (inclusief presentatie) Verduijn, T.M. (2006). Intelligent Vehicles Professional Pilot: Experimental plan. (TNO rapport 2006-D-R-0083). Delft: TNO Mobiliteit en Logistiek. Tillema, F. & B. van Arem (2006), Research design to investigate: Dutch freight operator s needs and acceptance of advanced traffic information systems and telematics, L.D. Baskar, B. De Schutter, H. Hellendoorn, Z. Papp, and T. van den Boom (2006), "Hierarchical traffic control and management with intelligent vehicles," Tech. rep , Delft Center for Systems and Control, Delft University of Technology, Delft, The Netherlands. (Umbrella deliverable for I.91-3 en II-8.1-2) R.T. van Katwijk, P. van Koningsbruggen, B. De Schutter, and J. Hellendoorn, "Test bed for multiagent control systems 2005 Q Q Q2 11

13 II.8.3b in road traffic management," Transportation Research Record, no. 1910, pp , (Copyrighted, mag niet op Extranet geplaatst worden!) 2005 Q1 II.8.4a II.8.4b II.8.5 R.T. van Katwijk, P. van Koningsbruggen, B. De Schutter, and J. Hellendoorn, "A test bed for multi-agent control systems in road traffic management," Proceedings of the 84th Annual Meeting of the Transportation Research Board, Washington, DC, 22 pp., Jan Paper (Copyrighted, mag niet op Extranet geplaatst worden!) D. Corona and B. De Schutter, "Adaptive cruise controller design: A comparative assessment for PWA systems," Proceedings of the 2nd IFAC Conference on Analysis and Design of Hybrid Systems (ADHS'06), Alghero, Italy, pp , June (Copyrighted, mag niet op Extranet geplaatst worden!) D. Corona, M. Lazar, B. De Schutter, and M. Heemels, "A hybrid MPC approach to the design of a Smart adaptive cruise controller," Proceedings of the 2006 IEEE International Conference on Control Applications (CCA 2006), Munich, Germany, pp , Oct (Copyrighted, mag niet op Extranet geplaatst worden!) 2006 Q2 II.8.6 D. Corona, I. Necoara, B. De Schutter, and T. van den Boom (2006). "Robust hybrid MPC applied to the design of an adaptive cruise controller for a road vehicle," Proceedings of the 45th IEEE Conference on Decision and Control, San Diego, California, pp (Copyrighted, mag niet op Extranet geplaatst worden!) Paper (dateert van voor de officiële start van het IV-project, maar ze werden wel binnen het kader van de projectdoelstellingen geproduceerd en vermelden ook expliciet BSIK-TRANSUMO als funding) R.T. van Katwijk, P. van Koningsbruggen, B. De Schutter, and J. Hellendoorn, "A test bed for multi-agent control systems in road traffic management," Proceedings of the 8th TRAIL Congress A World of Transport, Infrastructure and Logistics - Selected Papers (P.H.L. Bovy, ed.), Rotterdam, The Netherlands, pp , Nov

14 9 Bijdrage project aan mijlpalen Mijlpalen voor wetenschappelijke Bijdrage project in 2005 Bijdrage project in 2006 output Wetenschappelijke publicatie W1 Dissertaties/theses W2 Wetenschappelijke publicaties 8 13 W3 Wetenschappelijke seminars Internationalisering W4 Aansluiting internationale 7 netwerken W5 Participatie internationale deskundigen Toepassingen W6 Toepassingen (valorisatie) Mijlpalen voor economische en Bijdrage project in 2005 maatschappelijke output Bijdrage project in 2006 Duurzame kennisinfra M1 Meer-partij onderzoek 4 9 M2 Best practices 2 M3 Samenwerkingsverbanden 1 Kennis duurzame mobiliteit M4 Conceptontwikkeling 3 11 M5 Kennis over technologische 3 vernieuwing M6 Kennis van gebruikers 4 8 Ervaring voor implementatie M7a Gebruikersoriëntatie 1 1 M7b Gebruikersparticipatie M8 Praktijkcases 1 M9 Proeftuinprojecten M10 (Ontwikkelen) transitiekennis Concretisering M11 Investeringsprojecten M12 Commerciële tools 1 Mijlpalen innovatietraject, incl. Bijdrage project in 2005 Bijdrage project in 2006 kennistransfer Communicatie-uitingen K1 Website* a K1 Factsheets projecten b K1 brochure/leaflet c K1 jaarverslag 1 13

15 d K1 e jaarcongres 1 1 Toegepaste publicaties K2 Onderzoeks(tussen)rapportages 9 K3 Vakpublicatie 2 K4 (Bijdragen) Vaksymposia 1 18 K5 Lezingen, interviews 1 7 Toelichting: Door middel van wetenschappelijke publicaties worden de relevante) resultaten van wereldkundig gemaakt. W1 Aantal afgeronde dissertaties/theses W2 Aantal wetenschappelijke publicaties W3 Aantal wetenschappelijke seminars ( W4 Aantal ondernomen activiteiten die aansluiten bij internationale programma s en netwerken W5 Participatie van aantal internationale onderzoekers in het project W6 Aantal wetenschappelijke doorwerking/toepassingen/valorisaties Duurzame kennisinfrastructuur: M1 Deelname aan (aantal),meer-partij, interdisciplinaire onderzoekstrajecten, inclusief het project zelf; M2 Aantal Best Practices samenwerking M3 Aantal aangegane samenwerkingsverbanden (duurzaam, verankerd in convenanten tussen kennisinstellingen, bedrijven en overheden) Kennis over duurzame mobiliteit: genereert nieuwe kennis over duurzame mobiliteit die vervolgens toegepast kan worden in de praktijk. M4 Aantal ontwikkelde concepten in project (nieuwe diensten, optimaliseringsprocessen e.d M5 Aantal nieuwe toepassingen van bestaande technologieën in project (accent ligt op de transitie- en implementatievraagstukken) - gaarne toelichten in Hoofdstuk 1; M6 Aantal (deel) trajecten in project waarin expliciet kennis van gebruikers wordt toegepast. M7a Gebruikersoriëntatie in projecten M7b Gebruikersparticipatie in projecten (projecten waarin gebruikers feitelijk participeren): M8 Aantal praktijkcases in project (waar concepten/ideeën in de praktijk worden getoetst en op basis van bevindingen van praktijkcases worden aangepast). M9 Proeftuinprojecten (projecten die uitgevoerd worden binnen een proeftuin):; M10 Bijdragen aan of benutten van transitiekennis (projecten waarin expliciete aandacht aan het verwerven/toepassen van transitiekennis wordt gegeven Concretiseringen: M11 Aantal uit het project voortvloeiende investeringsprojecten M12 Aantal uit project ontwikkelde commerciële of vercommercialiseerbare tools Toegepaste publicaties: K2 Aantal onderzoeks(tussen) K3 Aantal vakpublicaties (publicatie van (tussen)resultaten van in niet wetenschappelijke tijdschriften, kranten e.d.) K4 Aantal (bijdragen) aan Vaksymposia (presentaties/papers tijdens door derden georganiseerde vaksymposia) K5 Aantal gegeven lezingen, interviews Onderwijs: K6 Aantal onderwijscases HBO/WO (door ontwikkelde en aangeboden onderwijscases) K7 Aantal afstudeerprojecten/stages HBO/WO K8 Deelname van uw project in aantal Communities/Networks of Practice (mede door ingesteld) 14