TOPGGz. keurmerken AFDELING ZOEK EEN

Transcriptie

1 TOPGGz keurmerken ZOEK EEN AFDELING

2 TOPGGz Informatie De Stichting Topklinische GGz heeft als doel de topklinische ggz te stimuleren en te faciliteren. Zij doet dit o.a. door het TOPGGz-keurmerk uit te reiken aan afdelingen die hoogspecialistische patiëntenzorg voor een bepaalde doelgroep combineren met wetenschappelijk onderzoek, innovatie en kennisverspreiding. Topklinische ggz is bestemd voor patiënten met ernstige, complexe en/of zeldzame aandoeningen die onvoldoende resultaat hebben van een behandeling in de specialistische ggz. TOPGGz-afdelingen voldoen aan een aantal strenge criteria en worden beoordeeld door een onafhankelijke visitatiecommissie. Zij kunnen onderdeel zijn van een ggz-instelling of bijv. van een (academisch) ziekenhuis. Het is de bedoeling dat er uiteindelijk voor alle aandoeningen binnen de ggz een TOPGGz-functie beschikbaar is. Uitgebreide informatie over topklinische ggz kunt u vinden op de website Hier kunt u via een zoekfunctie alle TOPGGz-afdelingen vinden. Als professional kunt u zoeken naar de meest geschikte afdeling om een patiënt naar te verwijzen of advies of consultatie te vragen. Tevens kunt u zien welke innovatieve behandelingen er aangeboden worden en waar het wetenschappelijk onderzoek op gericht is. Ook kunt u op specialisatie en op locatie TOPGGz afdelingen zoeken.

3 Altrecht Academisch Angstcentrum Altrecht Angststoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: Het AAA stelt zich tot doel om met name therapieresistente patiënten met een angststoornis (dwz fobieën, gegeneraliseerde angststoornissen, PTSS) en met DSM V OCD spectrum stoornissen (dwz: OCD, hoarding, tic stoornissen, en -op niveau van tweede lijns behandeling- hypochondrie en BDD) te behandelen. Voor deze groepen is een intensief behandelaanbod ontwikkeld (met extra modules naast het reguliere behandelaanbod, zoals oefengroepen, deeltijd behandelingen 1-3 daags) en daaraan voorafgaand uitvoerige diagnostiek, inclusief een gestructureerd interview (SCIDI), vragenlijsten en een stagerings gesprek om de benodigde behandelintensiteit te bepalen. Contra-indicatie: Lage intelligentie (IQ < 80) Ernstige verslaving Ernstige somatische aandoening die klinische opname nodig maakt. Behandelsetting Polikliniek Deeltijd Thuisbehandelingen voor OCD, hoarding en ernstige agorafobie Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek De diagnostiek dient in de eerste plaats om patiënten goed in kaart te brengen en om behandeleffect te evalueren. Verder dienen de metingen om de verschillende onderzoeken te ondersteunen. AAA hanteert 1) een algemeen gedeelte waarin standaard diagnostiek wordt gedaan (SCID I wordt gedaan naar as I diagnoses, en vragenlijsten worden afgenomen naar o.m. algemene angst karakteristieken, familiegeschiedenis, life events en kwaliteit van leven; 2) stoornis specifiek gedeelte waar met name symptoom gerichte diagnostiek wordt gedaan 3) in het kader van onderzoek wordt de standaard diagnostiek uitgebreid met modules en experimentele of neuropsychologische taken speciaal gericht op deze studies. Dit instrumentarium is in het software-programma Net-Questionnaires verwerkt, waardoor m.b.v. een beschermde internetsite de vragenlijsten op locatie kunnen worden afgenomen. Desgewenst kunnen patiënten ook thuis de lijsten invullen. Vervolgmetingen worden gedaan na 6 maanden, na afloop van behandeling, en bij follow-up 6 maanden na afsluiten van behandeling. Jaarlijks wordt het instrumentarium geëvalueerd en aangepast, wanneer daar behoefte aan is. Contact voor advies en verwijzing Adres: Mimosastraat 2-4, 3551 DC Utrecht Tel: / aaa@altrecht.nl Website: Samenwerkingsverbanden Afdelingen klinische en gezondheidspsychologie (prof. M. van den Hout, prof. I. Engelhard, dr. D. Cath), en afdeling functieleer (dr. J.Baas, prof. L. Kenemans) van de universiteit Utrecht Andere Top GGz afdelingen: binnen Altrecht (Rintveld eetstoornissen, afdeling bipolair) en buiten Altrecht (Overwaal, Nijmegen, GGZ Ingeest, Amsterdam, angstcentrum Parnassia, Den Haag, RIAGG Maastricht) Neuro-imaging, genetica studies: de vakgroepen klinische genetica en psychiatrie van het VUmc. E-health: de vakgroep klinishe psychologie van de VU (prof. Riper, prof A. Verstraten) Kosten-effectiviteit: imta Rotterdam (dr. L. Hakkaart)

4 Topprofessionals dr. M. (Marijda) Fournier, Cognitief gedragstherapeutische behandeling van OCD spectrum stoornissen prof. I (Iris) Engelhard, Cognitief gedragstherapeutische behandeling van angststoornissen, en PTSS dr. D. (Danielle) Cath, Diagnostiek en behndeling (mn farmacotherapie) van angst en OCD spectrum stoornissen prof. M. (Marcel) van den Hout, Cognitief gedragstherapeutische behandeling van angststoornissen, OCD en PTSS Innovatieve behandelingen Cognitieve flexibiliteit bij OCD (de CRT studie), in het kader van een RCT Doelgroep: Alle patiënten met OCD Methodiek: Tien sessies individuele pre-therapie, twee maal per week 45 minuten. Patiënten worden voorafgaand aan instroom geloot voor ofwel de flexifibilteits training, ofwel een controle training die daar op lijkt. In 10 zittingen worden patiënten getraind in switchen in gedrag en denken in het dagelijks leven, en in centrale coherentie (leren meer grote lijnen te onderscheiden in plaats van details). Effecten: Versnelling van de standaard therapie, verhoging van therapie trouw, en verbetering van het therapie effect zelf. Behandeling van angststoornissen bij patienten met een bipolaire stoornis Doelgroep: Patiënten met een bipolaire stoornis, in combinatie met een angststoornis (fobie, OCD, PTSS, GAD) Methodiek: In deze pilot studie worden 20 patiënten met een bipolaire stoornis vanuit de afdeling bipolair van Altrecht in samenwerking met het AAA met CGT behandeld voor hun angststoornis. CGT wordt gepersonaliseerd aangeboden, waarbij in de behandeling -naast CGT volgens de richtlijnen voor de angststoornis zelf -, ook angst voor terugval of andere consequenties van de bipolaire stoornis wordt aangepakt. Effecten: Vermindering van de co-morbide angststoornis, en stabilisatie van de bipolaire stoornis, dwz afname van stemmingsschommelingen. EMDR rechtsom versus COMET bij de therapieresistente angststoornissen (de SETA studie) Doelgroep: Patiënten met een fobie (paniekstoornis met agorafobie, sociale angststoornis) die onvoldoende (dwz <30%) op een standaard behandeling volgens de richtlijnen (CGT + eventueel serotonerge medicatie) zijn opgeknapt. Methodiek: Patiënten krijgen 6 sessies EMDR gericht op afname van negatieve herinneringen die hun gevoel van eigenwaarde hebben aangetast, gevolgd door 6 sessies gericht op versterken van positief zelfgevoel, ofwel het omgekeerde. Volgorde van aanbieding wordt geloot per patiënt. Effecten: Afname van angst klachten, toename van zelf respect. Publicaties van den Hout MA, Rijkeboer MM, Engelhard IM, Klugkist I, Hornsveld H, Toffolo MJ, Cath DC ; 2012; Tones inferior to eye movements in the EMDR treatment of PTSD.; Behaviour Research and Therapy, 50(5):275-9 Leer A, Engelhard IM, Altink A, van den Hout MA; 2013; Eye movements during recall of aversive memory decreases conditioned fear; Behaviour research and therapy;51(10): Salemink E, Kindt M, Rienties H, van den Hout M; 2014; Internet-based cognitive bias-modifications of interpretations in patients with anxiety disorders: an RCT; Journal of behaviour therapy and experimental psychiatry Promoties Karin Giele; ; Practice does not make perfect; The ironic effects of compulsive perseveration.

5 Altrecht Bipolair Altrecht Bipolaire stoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: Behandeling: volwassenen. Consultatie en second opinion vanaf 12 jaar. Volwassen patiënten met een bipolaire spectrumstoornis (DSM-IV: BP-1, BP-2, BP-NAO) die ambulant behandeld kunnen worden. Patiënten bij wie de diagnose bipolaire stoornis overwogen wordt, kunnen in een diagnostische consultatie, second opinion of diagnostisch behandeltraject worden gezien. Contra-indicatie: Patiënten die structureel thuis bezocht moeten worden of zorgmijdende patiënten. Behandelsetting Polikliniek Deeltijdbehandeling Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Diagnostisch behandeltraject Consultatie en second opinion voor alle leeftijden vanaf 12 jaar. Consultatie, advisering en collegiaal overleg (1e, 2e en 3e lijn) is mogelijk m.b.t. patiënten die niet op de afdeling in zorg zijn. Voor verwijzers uit de 1e lijn kan een diagnostische consultatie worden verricht, eventueel te verlengen tot een langer durende ambulante observatie i.c.m. behandeling. Voor verwijzers uit de 2e en 3e lijn worden second opinions gedaan, meestal bestaande uit een eenmalige poliklinische consultatie met uitgebreide verslaglegging aan de verwijzer en de patiënt. In sommige gevallen kan de behandeling (tijdelijk) worden overgenomen. Contact voor advies en verwijzing Adres: Nieuwe Houtenseweg 12, 3524 SH Utrecht Tel: Website: Samenwerkingsverbanden VU Medisch Centrum, afdeling psychiatrie (GGZinGeest). Structurele samenwerking op het gebied van wetenschappelijk onderzoek (promotietraject) en innovatieve patiëntenzorg. UMC-Groningen, afdeling psychiatrie. Samenwerking op het gebied van wetenschappelijk onderzoek (promotietraject). UMC-Utrecht, afdeling psychiatrie. Samenwerking op het gebied van wetenschappelijk onderzoek (diverse projecten). Stichting Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen (landelijke samenwerking op het gebied van wetenschappelijk onderzoek en innovatieve patiëntenzorg).

6 Topprofessionals prof. dr. R.W. (Ralph) Kupka, psychiater, hoogleraar bipolaire stoornissen VU Medisch Centrum / GGZinGeest (werkt een dag per week bij Altrecht Bipolair) dr. E.J. (Eline) Regeer, psychiater en senior onderzoeker drs. J.W. (Janwillem) Renes, psychiater, afdelingshoofd en onderzoeker Innovatieve behandelingen Zelfmanagement & Dialoog voor patiënten met een bipolaire stoornis (Z&D-BS). Doelgroep: Patiënten met een bipolaire stoornis. Z&D-BS is geïnitieerd door de patiëntenvereniging VMDB in samenwerking met de softwareontwikkelaar Patient1 en wordt uitgevoerd door Altrecht GGZ, GGZinGeest. Methodiek: Het betreft een internetapplicatie in de vorm van een Persoonlijk Gezondheid Dossier (PGD) waarin een aantal zelfmanagement-tools op interactieve wijze bijeen zijn gebracht: de stemmingsgrafiek (LifeChart), het signaleringsplan, en een berichten-module voor communicatie met de behandelaar. Het PGD wordt door de patiënt beheerd via een website en kan worden gevolgd en aangevuld door de behandelaar. Effecten: De verwachting is met deze interventie een verbetering te bereiken bij vooral patiënten met therapieresistente, die ondanks een geoptimaliseerde medicamenteuze behandeling recidieven houden van de bipolaire stoornis. Individuele cognitieve gedragstherapie. Doelgroep: Patiënten met een bipolaire stoornis en comorbide angstklachten. Methodiek: In de interventie worden in 10 CGT zittingen de angstklachten behandeld bij patiënten met een bipolaire stoornis en een comorbide angststoornis. In de CGT wordt rekening gehouden met de specifieke elementen die gekoppeld zijn aan de bipolaire stoornis. Uitgangspunt van de CGT behandeling vormt een op het individu afgestemde probleemformulering. Effecten: Reductie van de angstklachten zelf en een positief effect op het beloop van de bipolaire stoornis (minder stemmingsepisoden en interepisodische restsymptomen), en verbetering van de kwaliteit van leven. Groepsinterventie voor patiënten met een bipolaire stoornis en hun partners. Doelgroep: Patiënten met een bipolaire stoornis en hun partner die problemen in de relatie ervaren als gevolg van de bipolaire stoornis. Methodiek: De interventie bestaat uit 6 wekelijkse groepsbijeenkomsten van 2 uur met 4-6 stellen. De interventie bestaat uit psycho-educatie over de gevolgen die de bipolaire stoornis op de relatie kan hebben en vice versa, het versterken van communicatievaardigheden, het gezamenlijk leren oplossen en hanteren van problemen en het opstellen van een zelfzorgplan voor de partners. Effecten: Het doel van de interventie is dat zowel patiënten als hun partners zo goed mogelijk de gevolgen van de bipolaire stoornis op de relatie kunnen hanteren door interpersoonlijke stress en expressed emotion te verminderen en het leren hanteren van het spanningsveld tussen de rol van signaalpersoon zijn en het hebben van een gelijkwaardige relatie. Publicaties Renes JW, Regeer EJ, van der Voort TY, Nolen WA, Kupka RW; 2014 Feb 28;14:58; Treatment of bipolar disorder in the Netherlands and concordance with treatment guidelines: study protocol of an observational, longitudinal study on naturalistic treatment of bipolar disorder in everyday clinical practice.; BMC Psychiatry H.M. Visser, J.W. Renes, D. Koninkx, R.W. Kupka; 55 (2013) 9, ; Vraaguitval bij poliklinische patiënten met een bipolaire stoornis als gevolg van de eigen bijdrage in de tweedelijns-ggz. Tijdschrift voor Psychiatrie de Vries C, van Bergen A, Regeer EJ, Benthem E, Kupka RW, Boks MP; 2013 Sep;15(6):645-9; The effectiveness of restarted lithium treatment after discontinuation: reviewing the evidence for discontinuation-induced refractoriness.; Bipolar Disorders. Promoties Ralph Kupka, 2003, Rapid Cycling. Discriminating Factors in Rapid and Non-Rapid cycling Bipolar Disorder. Eline Regeer, 2008, A different perspective on bipolar disorder. Epidemiology, consequences, concept, and recognition of bipolar disorder in the general population. (Rijksuniversiteit Groningen). Janwillem Renes, start 2009, Treatment of bipolar disorder in The Netherlands. Promotoren: prof. dr. R.W. Kupka en prof. dr. W.A. Nolen.

7 Altrecht Eetstoornissen Rintveld Altrecht Eetstoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: Kinderen vanaf 7 jaar, jeugdigen en volwassenen. Diagnostiek, consultatie, second opinions en behandeling op maat voor patiënten met een vaak complexe eetstoornis waarbij vaak ook sprake is van ernstige comorbiditeit. Kinderen en jeugdigen met voedingstoornissen, waaronder overgewicht in combinatie met psychische problematiek. Derdelijns zorg op maat voor kinderen en jeugdigen met een ernstige en/of complexe eetstoornis en volwassenen met een langdurige eetstoornis die moeilijk behandelbaar is én waarbij sprake is van andere blijvende aandoeningen. Contra-indicatie: Er zijn geen contra-indicaties, behandeling in een gesloten setting is echter niet mogelijk. Behandelsetting Polikliniek Kliniek Dagbehandeling Deeltijd E-health Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisiciplinaire diagnostiek Tijdens de intakefase onderzoeken we de patiënt volgens een vast protocol psychiatrisch, somatisch, diëtistisch en op indicatie psychologisch. Hierbij maken we gebruik van gespecialiseerde onderzoeksmethoden voor eetstoornissen. Bij kinderen en jeugdigen worden altijd de ouders/opvoeders bij het onderzoek betrokken. Bij volwassenen betrekken we bij voorkeur ook de omgeving (de partner/familie). Het intaketraject is kort, de behandeling kan direct na de intake beginnen. De intake spreekuren zijn gekoppeld aan de tweede- en derdelijns behandeltrajecten. Voor consultatie en second opinions zijn aparte spreekuren. Rintveld werkt met een gewogen wachtlijst, voor spoedeisende gevallen is hierdoor een korte wachttijd mogelijk. Contact voor advies en verwijzing Adres: Mimosastraat 2-4, 3551 DC Utrecht Tel: rintveld@altrecht.nl Telefonisch spreekuur tussen en uur van maandag t/m donderdag. Huisartsen en medisch specialisten met een vraag over een patiënt kunnen op kantooruren telefonisch overleggen met een (kinder- en jeugd) psychiater. Website: Samenwerkingsverbanden Universiteit Utrecht, het Rudolf Magnus Instituut van het UMC Utrecht en de Faculteit Sociale Wetenschappen: samenwerking vindt plaats in de vorm van onderzoeksgroep URGE Centrum Eetstoornissen Ursula: samenwerking vindt plaats rond wetenschappelijk onderzoek en de jaarlijkse Masterclass Eetstoornissen die Rintveld en Ursula sinds 2010 samen organiseren. Nederlandse Academie voor Eetstoornissen. Topprofessionals prof. dr. A.A. (Annemarie) van Elburg, kinder- en jeugdpsychiater; eetstoornissen bij kinderen en jeugdigen en klinisch wetenschappelijk onderzoek van eetstoornissen. drs. I.F.F.M. (Isis) Elzakkers, psychiater; medische en juridische aspecten met betrekking tot wilsbekwaamheid bij behandeling van patiënten met langdurige/complexe eetstoornis. drs. M.E. (Marjolein) Rijken, GZ-psycholoog; behandeling van kinderen en jeugdigen met anorexia nervosa en eetstoornis NAO. dr. U.N. (Unna) Danner, senior onderzoeker, neuropsychologisch functioneren bij eetstoornissen. T.N. (Tamara) Berends, terugvalpreventie en E-health bij patiënten met Anorexia Nervosa

8 Innovatieve behandelingen Terugvalpreventie e-health Doelgroep: Patiënten met anorexia nervosa. Methodiek: Rintveld heeft twee richtlijnen ontwikkeld voor terugvalpreventie, voor jeugdigen en voor 18 jaar en ouder. Aan de hand van deze richtlijnen wordt een terugvalpreventieplan gemaakt. Na afronding van de behandeling komen patiënten in het APK-traject (anorexia periodieke keuring). Er is laagfrequent contact, waarbij patiënten leren signalen van terugval tijdig te herkennen en welke interventies zij dan kunnen ondernemen. Voor terugvalpreventie en APK is een e-healthmodule ontwikkeld, waardoor deze contacten ook via e-health aangeboden kunnen worden. Effecten: Het is onze hypothese dat interventie leidt tot vermindering van terugval. De eerste klinische gegevens bevestigen de hypothese. Onderzoek naar de effecten is in voorbereiding Individuele Rehabilitatie Benadering bij Eetstoornissen Doelgroep: Patiënten met een langdurige eetstoornis in combinatie met andere problematiek. Methodiek: De Individuele Rehabilitatiebenadering (IRB) richt zich op verbetering van de maatschappelijke participatie en de kwaliteit van leven ten aanzien van werk/dagbesteding, opleiding, financiën, wonen, sociale contacten. Deze benadering wordt onder andere toegepast bij schizofreniepatiënten, maar is nog nooit toegepast bij patiënten met (langdurige) eetstoornissen. Voor de patiënten met een langdurige eetstoornis betekent dit dat hun behandeling zich meer zal richten op participatie en de kwaliteit van leven. Het behandelaanbod is hierop aangepast, er is meer aandacht voor oefenen en doen van activiteiten en in verhouding minder aandacht voor de eetproblematiek. Effecten: We verwachten dat dit zal leiden tot een hogere kwaliteit van leven en betere participatiegraad. De effecten worden in het project gemeten met de ROM. De implementatie wordt gemeten met een speciaal voor de IRB ontwikkeld instrument, de KIM. Cognitieve Remediatie Therapie (CRT) Doelgroep: Patiënten met een ernstige eetstoornis in combinatie met cognitieve rigiditeit. Methodiek: CRT wordt individueel en in groepsverband toegepast bij adolescenten en volwassen patiënten. CRT gaat niet over eetpathologie of lichaamsbeeld. In de therapie staan denkprocessen en de manier van denken centraal. Patiënten leren reflecteren op de denkprocessen die zij ervaren tijdens het uitvoeren van de taken. Vervolgens leren zij deze inzichten te implementeren in hun dagelijkse leven. Effecten: CRT voor eetstoornissen wordt wetenschappelijk getoetst in samenwerking met Centrum Eetstoornissen Ursula. Daarnaast worden de effecten bij eetstoornissen vergeleken met effecten bij obsessieve-compulsieve stoornissen in samenwerking met de Altrecht Angst Academie en Centrum Angststoornissen Overwaal. De resultaten uit wetenschappelijk onderzoek naar CRT zijn veelbelovend. Publicaties Unna N. Danner, Nicole Sanders, Paul A.M. Smeets, Floor van Meer, Roger A.H. Adan, H. Wijbrand Hoek, & Annemarie A. van Elburg, 2012, Neuropsychological weaknesses in anorexia nervosa: Set-shifting, central coherence and decision making in currently ill and recovered women. International Journal of Eating Disorders, 45, Tamara Berends, Berno van Meijel, & Annemarie A. van Elburg, 2012, The Anorexia Relapse Prevention Guidelines: A case report. Perspectives in Psychiatric Care, 48, Annemarie A. van Elburg, Jacquelien J.G. Hillebrand, Chaim Huyser, Maartje Snoek, Martien J.H. Kas, Hans W. Hoek, Roger A.H. Adan, 2011, Mandometer Treatment Not Superior to Treatment as Usual for Anorexia Nervosa. International Journal of Eating Disorders, 45, Anouk Keizer, Monique Aldegonda Maria Smeets, Hendrik Christiaan Dijkerman, Marcel van den Hout, Irene Klugkist, Annemarie van Elburg, & Albert Postma, 2011, Tactile body image disturbance in anorexia nervosa. Psychiatry Research, 190, Promoties Anouk Keizer, 21 maart 2014, Body image in Anorexia Nervosa. Jojanneke Bijsterbosch; verwacht in 2019; Inhibitory control in adolescents with Eating Disorders

9 Altrecht Psychosomatiek Eikenboom Altrecht Psychosomatiek Patiëntenprofiel Indicatie: Eikenboom is bedoeld voor patiënten met (zeer) ernstige somatoforme stoornissen: met een somatoforme stoornis volgens DSM-IV-classificatie met exclusie van hypochondrie of een stoornis van de lichaamsbeleving; met ernstige, dat wil zeggen frequente, heftige, veelvoudige en/of chronische symptomen; die nauwelijks of geen inzicht hebben in mogelijke verbanden tussen somatische, psychische en sociale aspecten; met een hoge medische consumptie of dreiging daartoe; bij wie behandelingen binnen de eerste of tweede lijn tot geen of onvoldoende resultaat hebben geleid; met hoge comorbiditeit van andere psychiatrische aandoeningen en persoonlijkheidsstoornissen; met vaak ernstige somatische complicaties en functionele beperkingen; met ernstige psychosociale beperkingen of problemen Contra-indicatie: Patiënten die in een crisissituatie verkeren Paiënten die een alcohol-, drugs- of medicijnverslaving hebben Patiënten die aan een ernstige ziekte lijden die zo op de voorgrond staat, dat behandeling bij Altrecht Psychosomatiek Eikenboom niet mogelijk is Patiënten die suïcidaal zijn Behandelsetting Polikliniek Kliniek Deeltijd Dagbehandeling Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Het traject multidisciplinaire diagnostiek bestaat meestal uit meerdere gesprekken en een screenend psychodiagnostisch onderzoek. Het meest intensief is het D&A-traject, waarbij de cliënt vier dagen -verspreid over vier aaneengesloten wekendoor vrijwel alle beschikbare disciplines gezien en getest wordt. Ook verricht Altrecht Psychosomatiek Eikenboom op indicatie uitgebreid psychodiagnostisch onderzoek. Contact voor advies en verwijzing Adres: Voortgang 6, 3705 WD Zeist Tel: Website: Samenwerkingsverbanden Diakonessenhuis Zeist en Utrecht. Leveren van Ziekenhuispsychiatriew Regionaal Psychiatrisch Centrum Woerden, Hofpoortziekenhuis Woerden. Samenwerkingsverband bij de behandeling van chronische pijn Afdeling Klinische en Gezondheidspsychologie, Universiteit Utrecht (Prof.dr. R. Geenen)

10 Topprofessionals dr. M.E.F. (Martina) Bühring, psychiater, medisch manager drs. J. (Jaap) Spaans, klinisch psycholoog en psychotherapeut dr. S. (Saskia) van Broeckhuysen-Kloth, klinisch psycholoog en senior onderzoeker Prof. dr. R. (Rinie) Geenen, onderzoek naar de wisselwerking tussen biologische, emotionele en sociale processen in chronische aandoeningen; in het bijzonder naar emoties en onbegrip als versterker van pijn, instandhoudende factoren en behandeling van moeheid, en psychosociale en neurale processen die invloed hebben op pijn. Innovatieve behandelingen Acceptance and Commitment Therapy (ACT-cursus voor chronische pijn en chronische vermoeidheid) Doelgroep: Patiënten met chronische pijn en/of vermoeidheidsklachten. Innovatief aan de cursus is dat deze ontwikkeld is als laagdrempelige toepassing van ACT bij patiënten met (zeer) ernstige somatoforme stoornissen en dat deze naast een verbaal ook een nonverbaal onderdeel biedt.; Methodiek: De cursus Een waarde(n)vol leven met pijn en vermoeidheid is een groepsbehandeling die bestaat uit 12 wekelijkse lichaamsgerichte en gespreksbijeenkomsten, waarbij wordt uitgegaan van de principes van Acceptance and Commitment Therapy. De cursus is gericht op het accepteren van oncontroleerbare pijn- en vermoeidheidsklachten.; Effecten: Een pilotonderzoek op basis van effectmeting en evaluatie van de deelnemers tot dusver laat zien dat de cursus goed wordt gewaardeerd, er sprake is van hoge therapietrouw en er zijn positieve effecten op het gebied van acceptatie, aandachtsvol gedrag, pijn(beleving), bewegingsangst, lichamelijke en psychische klachten. Nader onderzoek is in voorbereiding. Compassietraining voor mensen met ernstige somatoforme stoornissen Doelgroep: Patiënten met (zeer) ernstige somatoforme stoornissen; Methodiek: De training bestaat uit 8 zittingen van 2 uur en 15 minuten. De training vindt 1 x in de 14 dagen plaats en is een vervolg en verdieping op de mindfulnesstraining. Deelnemers worden gevraagd thuis huiswerkopdrachten en oefeningen te doen. Patiënten krijgen een werkboek en cd s. De groep bestaat uit maximaal 10 mensen. ; Effecten: Naast de reguliere ROM afname voor en na de training wordt er een uitgebreide vragenlijst specifiek gericht op zelfcompassie afgenomen. Nader onderzoek naar de uitkomsten van de training en veranderingsprocessen in zelfcompassie is in voorbereiding. (Dag)klinische behandeling : Acceptance and Commitment Therapy en lichaamsgericht Mentaliseren Doelgroep: Patiënten met (zeer) ernstige somatoforme stoornissen; Methodiek: De behandeling omvat een half jaar multidisciplinaire (dag) klinische behandeling met een half jaar nazorg. Patiënten krijgen meerdere verbale en non-verbale therapieën gebaseerd op ACT en lichaamsgericht mentaliseren, zoals een groep voor lichaamsgericht mentaliseren, voor aanvaarden en zingeving, voor waardegerichte activiteiten, etc. Effecten: Observationeel evaluatieonderzoek laat significante verbeteringen zien op lichamelijke klachten, kwaliteit van leven, psychoneuroticisme en een afname in medische kosten, welke behouden blijven gedurende een follow-up periode van twee jaar. Er blijken echter grote individuele verschillen in de uitkomst van de behandeling. Publicaties Houtveen, J. H., Van Broeckhuysen-Kloth, S.A.M., Lintmeijer, L.L., Bühring, M. E.F., & Geenen, R. ; Februari (2), ; (2015). Intensive Multidisciplinary Treatment of Severe Somatoform Disorder: A Prospective Evaluation; Journal of Nervous & Mental Disease; Koelen, J. A., E.H.M. Eurelings-Bontekoe, S.A.M. van Broeckhuysen-Kloth, S A.M, W.M. Snellen, P. Luyten, ; maart 2014,202: ; Social Cognition and Levels of Personality Organization in Patients with Somatoform Disorders: A Case- Control Study.; Journal of Nervous and Mental Disease; J.A.Koelen,J.H.Houtveen,A.Abbass,P.Luyten, E.Eurelings-Bontekoe,S.vanBroeckhuysen,M.Buhring,R.Geenen; 6 januari 2014, 204; Effectiveness of psychotherapy for severe somatoform disorder: meta-analysis ; The British Journal of Psychiatry; Lacourt, T.E., Houtveen, J.H., Smeets, H.M. Lipovsky, M., & van Doornen, L.J.P.; 19 augustus 2013, 75; (2013). Infection load as a predisposing factor for somatoform disorders: Evidence From a Dutch General Practice Registry.; Psychosomatic Medicine Kalisvaart, H., Broeckhuysen, S. van, Bühring, M.E.F., Kool, M.B., Dulmen, S. van, Geenen, R., 2012, Definition and Structure of Body Relatedness from the Perspective of Patients with Severe Somatoform Disorder and their Therapists. PLoS ONE. Promoties A.van Dijke; 10 juni 2011; Dysfunctional Affect Regulation in Borderline Personality Disorder & Somatoform Disorder J.A.Koelen; 8 november 2013; Psychotherapy and Mentalizing in Somatoform Disorders: A Psychodynamic Perspective;

11 Jellinek curatieve verslavingszorg Arkin Verslavingszorg Patiëntenprofiel Indicatie: Volwassenen met verslavingsproblematiek. Het betreft veelal langdurige en complexe verslavingsproblematiek, waarbij naast afhankelijkheid van een of meerdere psychoactieve stoffen en/ of gedragsmatige verslavingen, er ook sprake is van comorbide psychische stoornissen, somatische aandoeningen en/of sociaal-maatschappelijke ontwrichting. Voor deze problematiek heeft meestal al eerder behandeling in de 2e lijn plaatsgevonden. Contra-indicatie: Geen Behandelsetting Polikliniek Kliniek Dagbehandeling Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Tijdens de intakefase wordt de patiënt onderzocht volgens een vast intakeprotocol door een psycholoog en een verslavingarts. Op basis van de gegevens uit de intake wordt in samenspraak met de patiënt bepaald welke behandeling het best passend is en welke medische interventies geïndiceerd zijn. Aanvullend diagnostisch onderzoek vindt plaats op indicatie en wanneer enkele weken abstinentie is gerealiseerd. Bij second opinions wordt de patiënt eveneens onderzocht door een psycholoog en een verslavingsarts. Een second opinion kan worden gevolgd door een aantal motiverende gesprekken indien de patiënt geïndiceerd is voor behandeling maar op dat moment nog onvoldoende bereidheid heeft om hiermee te starten. Huisartsen en 2e lijns professionals kunnen tijdens kantoortijden telefonisch contact opnemen voor consultatie. Contact voor advies en verwijzing Adres: Jacob Obrechtstraat 92, 1071 KR Amsterdam Tel: Voor consultatie en advies: Tel: Voor verwijzing: Voor consultatie: Voor verwijzing: Website: Samenwerkingsverbanden Academisch Medisch Centrum Amsterdam, afdeling Psychiatrie (prof. dr. W. van den Brink). Samenwerking betreft wetenschappelijk onderzoek en leerstoel Werkingsmechanismen en behandeling van verslavingsgedrag van prof dr A.E. Goudriaan. UMCG, afdeling Psychiatrie (prof. dr. R.A. Schoevers). Samenwerking betreft wetenschappelijk onderzoek naar prevalentie en geïntegreerde behandeling van verslaving en ADHD. Universiteit van Amsterdam, afdeling Klinische Psychologie (prof. dr. P.M.G. Emmelkamp). Samenwerking betreft wetenschappelijk onderzoek naar de behandeling van verslaving en PTSS

12 Topprofessionals Dr. E. (Ellen) Vedel, GZ-psycholoog / supervisor VGCt en senior onderzoeker, gespecialiseerd in cognitieve gedragstherapie voor verslaving en geïntegreerde behandeling van verslaving en comorbide stoornissen. Drs. P.G. (Trudi) Tromp-Beelen, senior KNMG-verslavingsarts, gespecialiseerd in medische behandeling van verslaving en in het bijzonder behandeling van tabaksafhankelijkheid. Dr. W.A.J.M. (Wencke) de Wildt, GZ-psycholoog, gespecialiseerd in cognitieve gedragstherapie voor verslavingsproblematiek. Innovatieve behandelingen Geïntegreerde behandeling voor verslaving en Post Traumatische Stress Stoornis Doelgroep: Patiënten met verslavingsproblematiek en een comorbide Post Traumatische Stress Stoornis (PTSS). Methodiek: Cognitieve gedragstherapie voor verslaving gecombineerd met exposure behandeling voor PTSS in de vorm van schrijftherapie. Het betreft poliklinische behandeling. Wanneer een intensieve behandeling geïndiceerd is kan de PTSS behandeling gecombineerd worden met een dag- of klinische verslavingsbehandeling. Effecten: In ons wetenschappelijk onderzoek is aangetoond dat de behandeling resulteert in afname van middelengebruik en afname van PTSS klachten. Geïntegreerde behandeling voor verslaving en partnergeweld Doelgroep: Patiënten met verslavingsproblematiek die pleger zijn van partnergeweld. Methodiek: Cognitieve gedragstherapie voor verslaving, gecombineerd met cognitief gedragstherapeutische interventies gericht op het reduceren van het partnergeweld. Effecten: In ons wetenschappelijk onderzoek is aangetoond dat de behandeling resulteert in afname van middelengebruik en afname van partnergeweld. Geïntegreerde behandeling van verslaving en ADHD Doelgroep: Patiënten met verslavingsproblematiek en comorbide ADHD. Methodiek: Cognitieve gedragstherapie voor verslaving gecombineerd met cognitieve gedragstherapie voor ADHD. Effecten: Beoogd effect is afname van het middelengebruik, afname van afleidbaarheid en negatieve zelfevaluaties en verbeterde vaardigheden op het gebied van plannen en organiseren. Publicaties van Dam, D., Ehring, T., Vedel, E. & Emmelkamp, P.M.G.; Januari 2013; Cross-validation of the Jellinek-PTSD screening questionnaire in civilian substance use disorder patients; Journal of Substance Abuse Treatment; van Dam, D., Ehring, T., E. Vedel & Emmelkamp, P.M.G.; Juni 2013; Trauma-focused treatment for posttraumatic stress disorder combined with CBT for severe substance use disorder: a randomized controlled trial; BMC Psychiatry; Kraanen, F., Vedel, E., Scholing, A. & Emmelkamp, P.M.G.; Juli 2013; The comparative effectiveness of Integrated treatment for Substance abuse and Partner violence (I-StoP) and substance abuse treatment alone: a randomized controlled trial; BMC Psychiatry Promoties Fleur L. Kraanen; 3 april 2014; When things are getting out of hand: Prevalence, assessment, and treatment of substance use disorder(s) and violent behavior Lianne Schmaal; 11 januari 2013; Boosting impulse control in addiction. Pharmacological neuroimaging studies Matthijs Blankers; 23 november 2011; E-mental health interventions for harmful alcohol use: research, methods and outcomes D van Dam; 12 december 2014; Screening and treatment of Posttraumatic Stress Disorder in patients with substance use disorders;

13 Expertisecentrum Dwang, Angst en Tics (DAT) de Bascule Dwang, angst- en ticstoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: Kinderen tot en met achttien jaar met moeilijk te behandelen, complexe of zeldzame dwangstoornis, angststoornissen (inclusief selectief mutisme) of tics (inclusief Gilles de la Tourette) kunnen in het centrum terecht voor diagnostiek en behandeling. Kinderen bij wie de klachten zo ernstig zijn dat zij vastlopen op meerdere levensgebieden of kinderen bij wie de ambulante behandeling geen enkel resultaat heeft, kunnen een intensieve behandeling krijgen op de dag- deeltijd- of dagen nachtklinieken. Contra-indicatie: Ernstig middelenmisbruik IQ minder dan 70 Behandelsetting Polikliniek Kliniek Dagbehandeling Deeltijd Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Contact voor advies en verwijzing Adres: Meibergdreef 5, 1105 AZ Amsterdam Tel: Website: dat.debascule.com Samenwerkingsverbanden Volwassenenpsychiatrie AMC/UVA: patiëntenzorg, wetenschappelijk onderzoek op het gebied van de OCD en onderwijs geneeskunde en kinder- en jeugdpsychiatrie. Faculteit Maatschappij en Gedragswetenschappen van de UVA: wetenschappelijk onderzoek angst- en dwangstoornissen en onderwijs psychologie/pedagogiek. Faculteit der Psychologie Pedagogiek van de VU: wetenschappelijk onderzoek, e-mental health en onderwijs psychologie/ pedagogiek.

14 Topprofessionals prof dr E. (Else) de Haan, bijzonder hoogleraar/psycholoog-psychotherapeut, gespecialiseerd in dwang-, angst- en ticstoornissen bij kinderen en jongeren. dr L.H. (Lidewij) Wolters, orthopedagoog en postdoc wetenschappelijk onderzoeker, gespecialiseerd in dwang en angststoornissen bij kinderen en jongeren.. dr C. (Chaim) Huyser, kinder- en jeugdpsychiater, medisch directeur Bascule, gespecialiseerd in Gilles de la Tourette bij kinderen en jongeren en de biologische grondslag van de dwangstoornis. drs Guldner (M.) Max, klinisch psycholoogpsychotherapeut, gespecialiseerd in de angststoornis met name selectief mutisme bij kinderen en jongeren. dr. E. (Elske) Salemink, universitair docent en cognitief gedragstherapeut, gespecialiseerd in Cognitieve Bias Modificatie training bij dwang-, en angststoornissen bij kinderen en jongeren. Innovatieve behandelingen Cognitive Bias Modification (CBM) bij dwang Doelgroep: Jongeren van 12 tot 18 jaar met een dwangstoornis. Methodiek: Cognitive Bias Modification (CBM) is een nieuwe interventie die bestaat uit een computertraining die thuis kan worden uitgevoerd. Tijdens de training komen teksten in beeld waarbij een woordfragment ontbreekt dat moet worden aangevuld. Het doel van de training is om storende gedachten te vervangen door gedachten die helpen om de dwang of angst onder controle te krijgen. Effecten: In een pilotstudie bij jongeren met een dwangstoornis werden positieve effecten gevonden bij dwanggedachten. Deze waren verminderd na de CBM training. In een grotere studie wordt nu onderzocht of een CBM als pre-therapie het effect van de reguliere cognitieve gedragstherapie vergroot. Praten, een kwestie van doen Doelgroep: Kinderen met selectief mutisme Methodiek: Het behandelprotocol Praten, een kwestie van doen bestaat uit individuele gedragstherapeutische interventies waarbij met name de technieken shaping en fading worden gebruikt. Innovatief aan de behandeling is dat deze op school, peuterspeelzaal of crèche wordt gegeven aangezien dit de plek is waar het niet durven praten zich voordoet. Effecten: De effectiviteit van de behandeling wordt gemeten met behulp van de Selectief Mutisme vragenlijst. Voor het onderzoek van de vragenlijst is de subsidie aangevraagd. Ook wordt gekeken hoe het protocol, dat gericht is op kinderen van 3 tot 12 jaar, aangepast kan worden aan jongeren (12-18 jaar) en hoe de behandeling op het voorgezet onderwijs kan worden vormgegeven. Groepsbehandeling voor jongeren met dwang die al langdurig in behandeling zijn Doelgroep: Jongeren (12-18 jaar) die al minimaal 1 jaar CGT gehad hebben en nog (hardnekkige) dwangklachten hebben. Methodiek: Een groepsbehandeling waarbij een nieuwe boost gegeven wordt aan de individuele therapie door het aspect leeftijdgenoten toe te voegen en door een (tijdelijke) wisseling van therapeut. De behandeling is gebaseerd op gedragstherapeutische principes waarbij jongeren elkaar motiveren, helpen en stimuleren bij het aanpakken van dwangproblemen. Daarnaast biedt de methodiek een mogelijkheid voor lotgenotencontact. Effecten: De methodiek wordt geëvalueerd door middel van vragenlijsten en een interview dat voor en na de behandeling wordt afgenomen. Publicaties H, Festen, C.A. Hartman, S. Hogendoorn, E. de Haan, P.J.M. Prins, C.G. Reichart, H. Moorlag, M.H. Nauta; 2013; Temperament and parenting predicting anxiety change in cognitive behavioral therapy: The role of mothers, fathers, and children; Journal of Anxiety Disorders. 27, ; S.M. Hogendoorn, P. J. M. Prins, F. Boer, L. Vervoort, L.H.Wolters, H. Moorlag, M.H. Nauta, H. Garst, C.A. Hartma; 2013; Mediators of Cognitive Behavioral Therapy for Anxiety- Disordered Children and Adolescents: Cognition, Perceived Control, and Coping; Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 0(0), 1 15; S.M. Hogendoorn, E. de Haan, L. H. Wolters, L. Vervoort, P.J.M. Prins, A. de Bourgraaf, N.A.C. Scheerman, M.H.; 2013; The Anxiety Severity Interview for Children and Adolescents: An Individualized Repeated Measure of Anxiety Severity; Clinical Psychology and Psychotherapy. DOI: /cpp.1863; C. Huyser, O.A. van den Heuvel. L. Wolters, E. de Haan, R. Lindauer, D. J. Veltman; 2013; A longitudinal VBM study in paediatric obsessive compulsive disorder at 2-year follow-up after cognitive behavioural therapy. The World Journal of Biological Psychiatry, Early Online: Promoties Lidewij H. Wolters; 4-juli 2013; Towards improving treatment for childhood OCD: Analyzing mediating mechanisms & non-response

15 Persoonlijkheidsstoornissen bij jongeren de Viersprong Persoonlijkheidsstoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: De afdeling Jeugd behandelt kinderen en jongeren met zowel complexe gedrags- als persoonlijkheidsproblemen in de leeftijd van 6 tot 18 jaar. Bij alle behandelingen is het gezin nauw of intensief betrokken. Er zijn behandelprogramma s voor zowel normaal begaafde als licht verstandelijk beperkte kinderen en jongeren met gedragsstoornissen, voor jongeren met borderline persoonlijkheidsproblematiek en voor jongeren met ontwijkende, afhankelijke en obsessief-compulsieve persoonlijkheidsproblematiek. Tenslotte zijn er behandelingen voor gezinnen met complexe systeem-problematiek, zoals ernstige mishandeling en verwaarlozing van kinderen in het gezin. Afhankelijk van de doelgroep en de methodiek zijn de behandelingen outreachend, ambulant of klinisch. Bij alle kinderen en jongeren is sprake van hardnekkige en complexe problemen, waardoor zij op meerdere levensgebieden (dreigen) vast (te) lopen. Soms gaat dit gepaard met misbruik van middelen, zelfbeschadiging, suïcidaliteit en grensoverschrijdend en tot gevaar leidend gedrag. Eerdere hulpverlening heeft bij deze kinderen en jongeren onvoldoende geholpen. Contra-indicaties: Autisme en schizofrenie Behandelsetting Polikliniek Kliniek Deeltijd Dagbehandeling Anders nl: Outreachende systemische zorg Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multisiciplinaire diagnostiek Anders: behandeladvies De afdeling kan worden geconsulteerd voor ingewikkelde diagnostische casussen, advies om een stagnerende behandeling weer vlot te trekken en voor algemeen behandeladvies op het gebied van gedrags- en persoonlijkheidsstoornissen. Er is een uitgebreid en gespecialiseerd aanbod van diagnostiek, indicatiestelling en advies, gebaseerd op de meest up to date kennis in de multidisciplinaire richtlijnen, recente wetenschappelijke gegevens en specialistische klinische expertise. Contact voor advies en verwijzing Adres: De Beeklaan 2, 4661 EP Halsteren Tel: / info@deviersprong.nl Telefonisch spreekuur maandag t/m donderdag van uur ( ) en voor de MST- en FFT-behandeling op alle werkdagen van uur ( ). Website: Samenwerkingsverbanden Erasmus Medisch Centrum, Medische Psychologie en Psychotherapie, afdeling Psychiatrie Katholieke Universiteit Leuven, onderzoeksgroep Klinische Psychologie Medical University of South Carolina, Department of Psychiatry, Charleston, United States

16 Topprofessionals drs. W (Wim) van Geffen, Klinisch psycholoog en directeur van MST-Nederland. Verantwoordelijk voor de implementatie en kwaliteitscontrole van Multi Systeem Therapie in Nederland. dr. J. (Joost) Hutsebaut, GZ-psycholoog en senior onderzoeker, met als specialisatie onderzoek naar en behandeling van adolescenten met persoonlijkheidsstoornissen: Mentalization-Based Treatment voor Adolescenten. drs. B. (Bruno) Hillewaere, Psycholoog-systeemtherapeut en Hoofdopleider Systeemtherapie bij De Viersprong. Innovatieve behandelingen MBT voor adolescenten (MBT-A) Doelgroep: Jongeren met ernstige borderlineproblematiek vanaf 16 jaar en hun gezinnen. Methodiek: Mentalization-Based Treatment (MBT) is een intensieve ambulante behandeling, die bewezen effectief is voor volwassenen met complexe borderlineproblematiek. Door de Viersprong is deze behandeling aangepast speciaal voor jongeren. Het is het eerste programma wereldwijd dat zich exclusief richt op de psychotherapeutische behandeling van jongeren met een borderline persoonlijkheidsstoornis. Effecten: Een pilotstudy met MBT-A in een klinische setting liet grote tot zeer grote behandeleffecten zien. De effectiviteit van de huidige ambulante behandeling wordt momenteel onderzocht. MST voor licht verstandelijk beperkten (MST-LVB) Doelgroep: Jongeren (van 12 tot 18 jaar) met een licht verstandelijke beperking (LVB), die vanwege hun ernstige gedragsproblemen en/of delinquent gedrag uit huis geplaatst dreigen te worden. Methodiek: Multi Systeem Therapie (MST) vindt plaats in de thuissituatie. Er wordt gewerkt met de ouders, familie, school, wijk, politie en alle andere systemen van de betrokken jongere en het gezin. Door de opvoedvaardigheden en het sociale netwerk van de ouders te versterken, beoogt MST de gedragsproblemen bij de jongere te verminderen. MST-LVB is een aanpassing van het reguliere MSTprogramma aan de specifieke behoeften van jongeren en ouders met een LVB. Effecten: MST is een bewezen effectieve en door het Ministerie van Veiligheid en Justitie erkende behandeling voor gemiddeld begaafde jeugdige delinquenten. De effectiviteit van de behandeling is echter nooit onderzocht binnen een LVB-populatie. Daarom heeft de Viersprong een groot onderzoek opgezet naar de effectiviteit van deze nieuwe MST-LVB behandeling. A MST Problem Sexual Behavior (MST-PSB) Doelgroep: Jongeren (van 10 tot 18 jaar), die seksueel grensoverschrijdend gedrag vertonen al dan niet in combinatie met ander antisociaal of crimineel gedrag. Methodiek: MST-PSB is een aanpassing van Multi Systeem Therapie (MST) voor jeugdige zedendelinquenten. Het is een intensieve ambulante behandeling, die vooral met en via de ouders en andere sleutelfiguren rond de jonge dader werkt. Het centrale idee achter deze behandelmethode is dat het gedrag van de jongere naast individuele kenmerken, mede veroorzaakt en in stand gehouden wordt door factoren vanuit het systeem om de jongere heen (familie, school, omgeving) en dat dus ook het gehele systeem moet worden betrokken bij de interventie teneinde het gedrag bij te sturen. MST-PSB vindt plaats in de thuissituatie. Effecten: Deze specialisatie van Multi Systeem Therapie (MST) is ontwikkeld en op effectiviteit onderzocht in de Verenigde Staten. MST-PSB behaalt betere resultaten dan een individuele of groepsbehandeling cognitieve gedragstherapie wat betreft vermindering van recidive, zowel op seksueel delinquent gedrag als algemeen delinquent gedrag. Publicaties Dine J. Feenstra, Joost Hutsebaut, Elisabeth M.P. Laurenssen, Roel Verheul, Jan J. van Busschbach & Djora I. Soeteman 2012, The burden of disease among adolescents with personality pathology: Quality of life and costs. Journal of Personality Disorders, 26(4), Joost Hutsebaut, Dawn Bales, Jan J. van Busschbach & Roel Verheul, 2012, The implementation of mentalization-based treatment for adolescents: a case study. International Journal of Mental Health Systems, 6, 10. Elisabeth M.P. Laurenssen, Joost Hutsebaut, Dine J. Feenstra, Jan J. van Busschbach & Patrick Luyten, 2013, Diagnosis of personality disorders in adolescents: a study among psychologists., Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health, 7, 3. Promoties Dineke Feenstra, 2012, Personality Disorders in adolescents: prevalence, burden, assessment, and treatment

17 Persoonlijkheidsstoornissen bij volwassenen de Viersprong Persoonlijkheidsstoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: Volwassenen die al langere tijd kampen met persoonlijkheidsproblematiek, op basis waarvan zij ernstige psychische klachten hebben zoals depressies, wisselende stemmingen of angsten. Eerdere behandelingen hebben niet het gewenste effect gehad. Patiënten worstelen met hun identiteit, zijn onzeker en sociale contacten verlopen moeizaam. Vaak hebben zij ergens in hun leven traumatische ervaringen gehad. Mogelijk ook eetproblemen, lichamelijke klachten, seksuele problemen, misbruik alcohol/drugs, zelfbeschadiging, pogingen tot zelfdoding. Contra-indicatie: Autisme spectrum stoornissen * As I psychotische stoornissen Ernstige verstandelijke beperkingen of cognitieve functiestoornissen (IQ<80) * Niet voor diagnostiekfase wel voor behandeling Behandelsetting Polikliniek Kliniek Deeltijd Dagbehandeling Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Gespecialiseerd aanbod van diagnostiek, indicatiestelling en advies, gebaseerd op de meest up to date kennis in de multidisciplinaire richtlijnen, recente wetenschappelijke gegevens en specialistische klinische expertise. Diverse specialistische diagnostische modules, zoals voor diagnostiek van de persoonlijkheid, cognitieve functiestoornissen, autisme spectrum stoornissen of psychiatrische aandoeningen en Therapeutische Diagnostiek (therapeutisch psychologisch onderzoek). Contact voor advies en verwijzing Adres: De Beeklaan 2, 4661 EP Halsteren Tel: info@deviersprong.nl Website: Telefonisch spreekuur: maandag t/m woensdag van uur en donderdag van uur Samenwerkingsverbanden Kenniscentrum Persoonlijkheidsstoornissen Universiteit van Amsterdam: klinische psychotherapie, leerstoel persoonlijkheidsstoornissen (A. Arntz) en leerstoel psychodiagnostiek en persoonlijkheid (J.H. Kamphuis). Erasmus Medisch Centrum: bijzondere leerstoel Medische Psychologie, in het bijzonder kwaliteit van leven (J. van Busschbach)

18 Topprofessionals drs. D.L. (Dawn) Bales, klinisch psycholoog en psychotherapeut; specialisatie behandeling cluster B persoonlijkheidsstoornissen en MBT (Mentalization Based Treatment) drs. H. (Hilde) Saeger, klinisch psycholoog en psychotherapeut; specialisatie diagnostiek, in het bijzonder therapeutisch psychologisch onderzoek. dr. O.M. (Odette) Brand - de Wilde, klinisch psycholoog en psychotherapeut; specialisatie schematherapie en PTSS. dr. T.A.W. (Tom) van der Schoot, klinisch psycholoog en psychotherapeut; specialisatie diagnostiek Innovatieve behandelingen Mentalization Based Treatment (MBT) Doelgroep: Mensen met complexe cluster B persoonlijkheidsstoornissen. Veelal psychiatrische en/of somatische comorbiditeit.; Methodiek: Oorspronkelijk afkomstig uit Groot-Brittannië (A. Bateman, Anna Freud Centre, London). De Viersprong was de eerste om de behandeling in Nederland te implementeren en loopt momenteel voorop bij de ontwikkeling van nieuwe toepassingen. In deze behandeling leren patiënten mentaliseren over zichzelf en anderen. ; Effecten: Studies uit Groot-Brittannië en van de Viersprong in Nederland tonen aan dat MBT zeer effectief is. De symptomen (klachten en kwaliteit van leven), het sociaal en interpersoonlijk functioneren en de functioneren en de persoonlijkheidspathologie verbeteren significant met effect sizes tussen 0.7 en 1.7. Deze effecten zijn groot. Zelfmoordpogingen, zelfbeschadiging en zorggebruik nemen significant af. MBT P Doelgroep: Volwassenen met een borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS) en een jong kind (0-4 jaar). Methodiek: MBT waarin een curatieve focus op de BPS van de ouder wordt gecombineerd met een preventieve focus op de ouder kind relatie en de kind ontwikkeling. Effecten: Er loopt een pilot studie bij de Viersprong. Doel van de behandeling is het vermogen tot mentaliseren bij de moeder over zichzelf, haar kind en de relatie met het kind te vergroten ten einde het ouderschap te verbeteren en preventief schade aan het kind te verkomen. Deeltijd en klinische groepsschematherapie: schematherapie volgens Farrell & Shaw Doelgroep: Cliënten met persoonlijkheidsproblematiek binnen cluster B en cliënten met ernstige persoonlijkheidsproblematiek binnen cluster C. Methodiek: De methodiek van Farrell & Shaw is een groepsschematherapie waarbij individuele schematherapie geadapteerd is naar een groepsbehandeling. Uitgangspunt is het modus model binnen Schematherapie, terwijl binnen het eerder gehanteerde model meer de schema s centraal staan en daarbinnen ook met modi wordt gewerkt. Effecten: Twee studies naar de effectiviteit van groepsschematherapie voor cliënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis laten dezelfde effecten zien als individuele schematherapie maar met een kortere tijdsduur. Publicaties Bales, D., Beek, N. van, Smits, M., Willemsen, S., Busschbach, J.J.V., Verheul, R., Andrea, H; 2012; Treatment outcome of 18-month, day hospital mentalization-based treatment (MBT) in patients with severe borderline personality in the Netherland. ; Journal of Personality Disorders, 26, H. De Saeger, J. H. Kamphuis, S. E. Finn, J. D. Smith, R. Verheul, J. J. van Busschbach, D.J. Feenstra, E.K. Horn; 2014; Therapeutic Assessment Promotes Treatment Readiness but Does not Affect Symptom Change in Patients With Personality Disorders: Findings From a Randomized Clinical Trial; Online First Publication, January 27, Manen, J.G. van, Kamphuis, J.H., Goossensen, A., Tinman, R., Busschbach, J.J.V., Verheul, R.; 2012; In search of patient characteristics that may guide empirically based treatment selection for personality disorder patients - a concept map approach.; Journal of Personality Disorders, (26)4, Promoties Mw. A. Bartak, 2010, On the effectiveness of psychotherapy in personality disorders. Mw. D.I. Soeteman, 2010, Economic Evaluation of Psychotherapy for Personality Disorders.

19 SCBS Bipolaire Stoornissen Dimence Bipolaire stoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: Patiënten (adolescenten, volwassenen en ouderen) met bipolaire stoornissen in Nederland waarbij: De behandeling bemoeilijkt wordt door comorbide stoornissen. Er sprake is van diagnostische complexiteit. Er complicaties zijn ontstaan voortkomend uit de behandeling van de bipolaire stoornis (bv ernstig nierfalen). Er hoog complexe interventies noodzakelijk zijn te beschouwen als last resort. Specifieke deeldoelgroepen: Patiënten met een kinderwens en psychiatrische problematiek. Adolescenten met een bipolaire stoornis. Binnen het centrum wordt ambulante behandeling geboden en is er nauwe samenwerking met de klinische voorzieningen (maken deel uit van de centrum kenniskring). De behandelduur varieert van één tot enkele consulten (in geval van een Second Opinion of een kinderwens) tot langerdurende behandelingen. Contra-indicatie: Patiënten die structureel zorg mijden. Behandelsetting Polikliniek Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Kinderwenspoli Second opinions worden multidisciplinair uitgevoerd door gesprekken bij verpleegkundig specialist en psychiater. Binnen de kinderwenspoli wordt advies gegeven na verwijzing uit eerste, tweede en derde lijn. Contact voor advies en verwijzing Adres: Haven Noordzijde 45, 7607 ES Almelo Tel: Contactpersonen: B. Geerling en A.W.M.M. Stevens Website: centrumbipolairestoornissen.dimence.nl Samenwerkingsverbanden Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen KenBiS; landelijke samenwerking op het gebied van wetenschappelijk onderzoek en innovatieve patiëntenzorg. VU Medisch Centrum, afdeling psychiatrie (GGZinGeest). Structurele samenwerking op het gebied van wetenschappelijk onderzoek (2 promotietrajecten) en innovatieve patiëntenzorg. Rob Giel Onderzoekscentrum (RGOC) en is daarmee verbonden aan het UMCG.

20 Topprofessionals drs. A.W.M.M. (Anja) Stevens, psychiater en onderzoeker, specialisatie: bipolaire stoornis en zwangerschap dr. P.J.J. (Peter) Goossens, verpleegkundig specialist GGZ en senior onderzoeker, specialisatie zelfmanagement en herstelgerichte zorg dr. N. (Nadine) Weisscher, gz psycholoog in opleiding tot klinisch psycholoog en onderzoeker, specialisatie: bipolaire stoornissen en comorbide borderline persoonlijkheidsstoornissen em. prof. dr. W.A. (Willem) Nolen, psychiater en hoogleraar, specialisatie: stemmingsstoornissen Innovatieve behandelingen Care Indicator Doelgroep: Patiënten met een bipolaire stoornis in behandeling die gebruik maken van een signaleringsplan. Methodiek: De Care Indicator (CI) is een vorm van e-health, waarbij middels een digitaal signaleringssysteem patiënten en zijn/ haar naastbetrokkenen, met vaste intervallen en indien gewenst ook extra, vroegsignaleringen (gebaseerd op het individuele signaleringsplan) kunnen doen. Effect en onderzoek: Het vergroten van zelfmanagement bij de patiënt en vroegtijdige interventie door hulpverlener naar patiënt. Voordelen voor de patiënt zijn de continue monitoring (vaste intervallen) van stemming, het inschakelen van naastbetrokkenen en de individuele weging op basis van het signaleringsplan van de patiënt, waarop zo nodig een bericht naar de behandelaar en de patiënt gaat. Metingen naar patiënten satisfactie en zorg logistieke gegevens zijn uitgevoerd. Effectiviteitsonderzoek wordt opgezet n.a.v. de bevindingen in de pilotfase en zal in de loop van 2013 geëffectueerd worden. Kinderwenspoli Doelgroep: De kinderwenspoli is er voor alle (a.s.) ouders met psychiatrische problemen die een kinderwens hebben. Methodiek: De interventies bestaan uit psycho-educatie gericht op erfelijkheid van de psychiatrische stoornis, effect van zwangerschap en bevalling op de reeds bestaande psychische klachten, mogelijke psychische complicaties, voor- en nadelen van het al dan niet gebruik van psychofarmaca voor moeder en kind, dusdanig dat de (a.s.) ouders een weloverwogen keuze kunnen maken ten aanzien van het al dan niet continueren van psychofarmaca tijdens de zwangerschap. Een signaleringsplan wordt gemaakt voor de periode van de zwangerschap en de postpartumperiode. Effect en onderzoek: Duidelijkheid voor toekomstige ouders zodat zij een weloverwogen keuze kunnen maken ten aanzien van het al dan niet continueren van psychofarmaca tijdens de zwangerschap. Metingen naar patiënten satisfactie en zorg logistieke gegevens zijn uitgevoerd. Voor een effectiviteits-studie is een aanvraag ingediend bij ZonMw. Het projectidee is goedgekeurd. Behandeling van adolescenten met een bipolaire stoornissen Doelgroep: Adolescenten met een bipolaire stoornis. Methodiek: Behandeling van adolescenten met een bipolaire stoornissen is een innovatieve behandeling die momenteel, buiten Dimence, alleen in de regio Utrecht wordt geboden (Altrecht en UMCU). Behandeling van adolescenten met een bipolaire stoornis kenmerkt zich door andere of aangepaste methodieken waarbij er aansluiting gezocht wordt met de taal en beleving van de jeugdigen. Effect en onderzoek: Verbetering van de zorg aan adolescenten met een bipolaire stoornis. Er is een meting op patiëntenniveau uitgevoerd n.a.v. psycho-educatiecursus. Verdere studies zullen samen met de KenBiS partners uitgevoerd gaan worden. Publicaties Stevens, A.W.M.M., Geerling, B. & Kupka, R.W. (2014). Postpartum mania in a man with bipolar disorder: case report and a review of the role of sleep loss. Bipolar Disorders, 16, Daggenvoorde, T.H., Goossens, P.J.J. & Gamel, C. (2013). Regained Control: A Phenomenological Study of the Use of a Relapse Prevention Plan by Patients With a Bipolar Disorder. Perspectives in Psychiatric Care, 49, Tak, L.M. & Stevens, A.W.M.M. (2013). Een (hypo)manie tijdens de afbouw van venlafaxine bij twee patiënten met een bipolaire stoornis. Tijdschrift voor psychiatrie, 55(10), Beentjes, T. A. A. & Goossens, P. J. J. (2012). Caregiver Burden in Bipolar Hypomania and Mania: A Systematic Review. Perspectives in Psychiatric Care, 48, Promoties P.J.J. Goossens, 2008, Nursing care for outpatients with bipolar disorders: A study of current practice, care needs, coping and quality of life A.W.M.M. Stevens, 2015/2016, De invloed van slaapverstoring tijdens de zwangerschap en rondom de bevalling op het functioneren in de periode na de bevalling bij vrouwen met een bipolaire stoornis S. van den Heuvel, 2014/2015, Remmende of bevorderende factoren bij het aanleren van zelfmanagement strategieën. G. Riemann, 2014/2015, Toetsing van een geïntegreerd behandelprotocol voor patiënten met een bipolaire stoornis en een comorbide borderline persoonlijkheidsstoornis. Een randomized clinical trial.

21 Specialistisch Centrum Ontwikkelingsstoornissen (SCOS) Dimence ADHD en Autisme Patiëntenprofiel Indicatie: Volwassenen met autismespectrumstoornissen (ASS) of ADHD en zeer complexe problematiek waaronder verslaving en andere comorbiditeit. De patiëntenpopulatie bestaat uit normaal tot hoogbegaafde volwassenen met ASS en/of ADHD, waarbij sprake is van zeer complexe problematiek, zoals verslaving en andere comorbiditeit, waardoor behandeling in de tweede lijn stagneert of zelfs helemaal niet tot stand komt. In de klinische setting van de OPW worden volwassenen tot ongeveer 35 jaar opgenomen met ASS die, vanwege bijkomende comorbiditeit of gedragsproblemen, niet (meer) thuis, zelfstandig, of in een beschermde omgeving kunnen wonen. Ambulante patiënten worden doorverwezen vanuit de tweede lijn voor nader diagnostisch onderzoek of behandeladvies. In het geval van ambulante behandeling, gaat het om patiënten die moeilijk in te stellen zijn op medicatie, of die door comorbiditeit of gedragsproblemen niet goed te behandelen zijn. In die gevallen behandelt het SCOS altijd samen met het verwijzende team. Contra-indicatie: Verstandelijke beperking Behandelsetting Kliniek Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Gelet op de grote overlap tussen ASS en ADHD hanteert het SCOS een integrale diagnostiek. D.w.z. dat er bij een vraag naar diagnostiek naar ASS ook wordt gekeken naar ADHD en vice versa. In de praktijk betekent dit dat de diagnostiek breed georiënteerd is. De diagnostiek is niet alleen gericht op het bevestigen of verwerpen van een diagnose, maar vooral op het formuleren van een accuraat verklaringsmodel dat kan worden gebruikt als de opmaat voor de in te stellen behandeling. Deze visie is inmiddels overgenomen in regionale en landelijke richtlijnen. De ambulante behandeling bestaat uit psychiatrische, psychologische of verpleegkundige expertise, al naar gelang de vraag van de verwijzer. Idealiter wordt de patiënt behandeld in het host-team zodat er gelijktijdig sprake kan zijn van kennis overdracht aan de tweede lijn. Contact voor advies en verwijzing Adres: Nico Bolkesteinlaan 1, 7416 SB Deventer Tel: Website: Samenwerkingsverbanden Het SCOS werkt samen in de academische werkplaats Reach-Aut met onder meer het dr. Leo Kannerhuis en de Universiteit van Amsterdam. Er is een samenwerking met het SPON in Nijmegen. Het SCOS levert een hoofddocent voor de module ontwikkelingsstoornissen GZ-K&J.

22 Topprofessionals mr. dr. B.B. (Bram) Sizoo, Diagnostiek en behandeling van volwassenen met ASS Verslaving bij ontwikkelingsstoornissen prof. dr. G. (Gerrit) Glas, Angststoornissen bij ASS en ADHD Filosofie en psychiatrie drs. P.J.M. (Patricia) van Wijngaarden-Cremers, Diagnostiek en behandeling van volwassenen met ADHD; Verslaving bij ontwikkelingsstoornissen Innovatieve behandelingen Guided Exposure Doelgroep: Volwassenen met autismespectrumstoornissen (ASS) en zeer complexe problematiek die opgenomen zijn op de orthopsychiatrische woonvoorziening (OPW); Methodiek: Guided Exposure is een geïntegreerde, zeer-geïndividualiseerde methode die patiënten voorbereid op een zo zelfstandig mogelijk functioneren in de maatschappij. De methode bevat twee innovatieve kernelementen: 1) structuurmodulatie en 2) variatie van begeleidingsintensiteit. Effecten: Het beoogde effect is vergroting van de zelfredzaamheid. Gevonden werd dat er in de domeinen maatschappelijke zelfredzaamheid en psychisch functioneren een interactie effect is tussen de score voor zelfredzaamheid en de verblijfsduur. De trend is dat patiënten met verslaving lager scoren op zelfredzaamheid dan patiënten zonder verslaving. Behandeling van verslaving bij volwassenen met autisme Doelgroep: Volwassenen met autismespectrumstoornissen (ASS) en zeer complexe problematiek met verslaving, die klinisch behandeld worden in het SCOS. Methodiek: De methode integreert een reguliere behandeling voor verslaving met de behandeling voor ASS en bestaat o.a. uit: individuele psychoeducatie over middelengebruik met visuele hulpmiddelen en het kaderen van ongewenst repetitief gedrag. Het tempo ligt veel lager en er wordt veel in vivo geoefend vanwege de beperkte vermogen om te generaliseren. Effecten: Na invoering van deze methode binnen al onze klinische voorzieningen is het alcohol en druggebruik significant afgenomen in vergelijking met de periode voor invoering. Levenslooppoli Doelgroep: Jongeren en volwassenen met ASS of ADHD Methodiek: De levenslooppoli is een innovatieve organisatie van zorg die schotten overbrugt (jeugd-volwassenen, somatischpsychiatrisch) en inspeelt op de splitsing in basis- en specialistische ggz, onder leiding van een verpleegkundig specialist, gesuperviseerd door een kinderarts en/of psychiater. Er is een gecombineerd somatisch/psychiatrisch multidisciplinair overleg. Effecten: Het doel van de levenslooppoli is om de doorstroming en de kwaliteit van zorg te verbeteren. De langdurige laagfrequente zorg is gericht op de anticipatie van problemen of levensfasen die voor de doelgroep (jeugdigen en volwassenen met autisme of ADHD) bekende struikelblokken zijn. Publicaties Sizoo, vanden Brink, van der Gaag ; 2014 Feb 17. [Epub ahead of print]; Temperament and chracter as endophenotype in adults with autism spectrum disorder (ASD) or attention deficit/hyperactivity disorder; Autism van Wijngaarden, van Eeten, Groen, van Deurzen, Oosterlink, van der Gaag ; 2014 Mar;44(3):627-35; Gender and age differences in the core Triad of impairments in Autism Spectrum Disorders: a systematic review and meta-analysis.; Journal of autism and developmental disorders Sizoo, van Wijngaarden, van der Gaag ; 2013;55(11):873-8; Autismespectrumstoornissen en verslaving; Tijdschrift voor psychiatrie Promoties B.B. Sizoo; 30 maart 2010; Developmental Disorders and Substance Use Disorder; a phenotypical, endophenotypical and genetic exploration.; ISBN

23 Centrum voor Lichaam, Geest en Gezondheid GGZ Breburg Psychosomatiek Patiëntenprofiel Indicatie: Centrum Lichaam, Geest en Gezondheid biedt behandeling aan volwassen patiënten met een combinatie van lichamelijke en psychische klachten. Het kan daarbij gaan om lichamelijke, onvoldoende verklaarde klachten. Of om wel verklaarde lichamelijke klachten, in combinatie met eveneens aanwezige psychische problemen. Het centrum biedt landelijk onderzoek, diagnostiek, second opinion en behandeling. Ook kunnen huisartsen en medisch specialisten contact opnemen voor consultatie en advies. Comorbide lichamelijke en psychische stoornissen Somatisch Symptoom Stoornis Conversie Hypochondrie Contra-indicatie: Verslalving aan alcohol en drugs Behandelsetting Polikliniek Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Wij volgen een diagnostisch traject dat de somatische symptomen in kaart brengt, in nauw overleg met de verwijzer, en dat combineert met psychodiagnostiek. Dit leidt tot een geïntegreerde visie op diagnose en behandeling in overleg met de patiënt. Bent u een verwijzer? Dan kunt u via dit formulier een cliënt bij ons aanmelden. Contact voor advies en verwijzing Adres: Lage Witsiebaan 4, 5042 DA Tilburg Tel: secretariaatlgg@ggzbreburg.nl Website: Samenwerkingsverbanden Het CLGG participeert in NOLK, het Netwerk Onvoldoende Verklaarde Klachten. Het CLGG leidt SOLKnet samen met het KNMG regio bestuur middenbrabant. Dit is een landelijk netwerk gericht op het bespreken van casuïstiek op het vlak van SOLK van psychiaters, psychotherapeuten, ergotherapeuten, psychosomatisch fysiotherapeuten, medisch specialisten, huisartsen en bedrijfsartsen. Prof.dr. van der Feltz-Cornelis, inhoudelijk leidinggevende van CLGG, participeert in het project Grip op onbegrepen klachten van Prof.dr. Rosmalen, UMCG, in samenwerking met andere Nederlandse Universiteiten.

24 Topprofessionals Prof. dr. C.M. (Christina ) Van der Feltz-Cornelis, Somatisch-psychiatrische comorbiditeit, Somatisch Symptoom Stoornis, Conversie, Nagebootste Stoornis MA. H. (Henk) Biemans, Psychotrauma en de relatie met lichamelijke klachten Drs. D. (David) Khasho, Neuropsychologische diagnostiek bij Somatisch Symptoom Stoornis (SSS). Behandeling van chronische pijn met CGT volgens het gevolgenmodel. Revalidatie aspecten van de behandeling van SSS en somatisch psychiatrische comorbiditeit. Dr. K. (Krista) Van de Broek, De rol van type D bij somatisch-psychiatrische comorbiditeit. CGT behandeling van deze doelgroep. Innovatieve behandelingen Shared Decision Making; Doelgroep: Alle patiënten die CLGG bezoeken; Methodiek: Volgens een systematische werkwijze wordt de patiënt een behandeling aangeboden en behandeling gegeven volgens het concept Shared Decision Making in samenhang met regelmatige monitoring van de behandeluitkomsten. Gedurende de behandeling wordt desgewenst het behandelplan aangepast.; Effecten: De effectiviteit van deze behandeling is aangetoond en gepubliceerd in het Tijdschrift voor Psychiatrie. Zowel de lichamelijke als de psychische klachten verminderen significant met deze behandelmethode. Behandeling van depressie en pijn met een combinatie van medicatie en psychotherapie Doelgroep: Patiënten met een combinatie van depressieve klachten en pijnklachten ; Methodiek: Patiënten die instemmen met deelname aan deze behandeling worden behandeld met een combinatie van antidepressiva en pijnmedicatie volgens een nieuw behandelalgoritme. DIt gebeurt in het kader van een gerandomiseerde placebogecontroleerde clinical trial. Effecten: Naar verwachting levert deze nieuwe behandeling betere resultaten van behandeling zowel op het vlak van mate van pijn, als op mate van depressieve klachten. Ook wordt een verbeterd functioneren verwacht. De resultaten van de trial worden in 2015 verwacht. EMDR bij pijn Doelgroep: Patiënten met chronische pijn en patiënten met chronische pijn in combinatie met PTSS; Methodiek: In een case series design wordt een nieuwe behandeling geëvalueerd waarbij patiënten met chronische pijn in combinatie met PTSS EMDR aangeboden als behandeling. Het wordt ook aangeboden aan patiënten met chronische pijn op zichzelf, aangezien pijn als traumatisch ervaren kan worden. Effecten: De verwachting is dat deze pijn verlichting van traumatische symptomen zullen ervaren en mogelijk ook verlichten van pijnklachten. De resultaten worden in 2017 verwacht. Publicaties van der Feltz-Cornelis CM, Andrea H, Kessels E, Duivenvoorden HJ, Biemans H, Metz M.; 2014; Does routine outcome monitoring have a promising future? An investigation into the use of shared decision-making combined with ROM for patients with a combination of physical and psychiatric symptoms. Tijdschrift Psychiatrie, 56(6): de Heer EW, Dekker J, van Eck van der Sluijs JF, Beekman AT, van Marwijk HW, Holwerda TJ, Bet PM, Roth J, H; 2013 May 24;13(1):147 ; Effectiveness and cost-effectiveness of transmural collaborative care with consultation letter (TCCCL) and duloxetine for major depressive disorder (MDD) and (sub)chronic pain in collaboration with primary care: a randomized placebo-controlled multi-centre trial. TCC:PAINDIP; BMC Psychiatry van der Feltz-Cornelis CM, Biemans H, Timmer J ; 2012;8: doi: /NDT.S29300 ; Hearing voices: does it give your patient a headache? A case of auditory hallucinations as acoustic aura in migraine; Neuropsychiatric disease and treatment

25 Forensisch Psychiatrische Kliniek GGZ Drenthe Forensische psychiatrie Patiëntenprofiel Indicatie: Patiënten die vanuit complexe psychiatrische problematiek grensoverschrijdend gedrag of delictgedrag vertonen. Het hoofddoel van een forensisch psychiatrische behandeling is het reduceren van het recidiverisico door het behandelen van psychische stoornissen. De kliniek: behandelt met bewezen effectieve zorgprogramma s neemt patiënten op in ernstige crisissituaties biedt patiënten de mogelijkheid tot een crisispreventie opname observeert patiënten in het kader van Pro Justitia rapportages Het gaat hierbij onder meer om patiënten met psychotische kwetsbaarheid, persoonlijkheidsstoornis, seksuele controle stoornis en een autisme spectrum stoornis (ASS). Deze patiënten hebben strafbare feiten gepleegd zoals bijvoorbeeld agressiedelicten, zedendelicten en brandstichting. Contra-indicatie: Verstandelijke beperking (IG<70) Behandelsetting Kliniek Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek De FPK voert veelvuldig second opinions en consultatie uit voor verschillende partijen. Second opinions worden vaak uitgevoerd op verzoek van de afdeling Indicatiestelling Forensische Psychiatrie (NIFP). Behandelaars treden regelmatig ter terechtzitting op als getuige-deskundige. En er wordt advies verstrekt aan het multidisciplinair samengestelde Adviescollege Verloftoetsing TBS van het Ministerie van Veiligheid & Justitie. Consultatie wordt onder andere uitgevoerd door individuele forensisch deskundige behandelaars, specialisten van het slaapcentrum van de FPK. Specifiek voor langdurige separaties vindt consultatie plaats volgens afgesloten overeenkomsten met andere FPK s. Contact voor advies en verwijzing Adres: Dennenweg 9, 9404 LA Assen Tel: forensischepsychiatrie@ggzdrenthe.nl Website: Samenwerkingsverbanden Rijksuniversiteit Groningen Universitair Utrecht Expertisecentrum Forenischie Psychiatrie, Utrecht

26 Topprofessionals Drs. K.N.A. (Karel) t Lam, Klinisch psycholoog, psychotherapeut, cognitief gedragstherapeut, behandelcoördinator. Specialisatie: START, hechting, research, opleiding & training. Dr. M. (Marike) Lancel, Hoofd afdeling Onderzoek, senior onderzoeker, Somnoloog. Specialisatie: research onder meer op het gebied van slaap, brandstichting, agressievragenlijsten, START, vrouwen in de forensische psychiatrie. Prof.dr. F.A.M.M. (Frans) Koenraadt, Hoogleraar Universiteit Utrecht, Wetenschappelijk adviseur. Specialisatie: de forensisch gedragskundige aspecten van de zorgprogrammering, diagnostiek en research. Dr. J. (Julie) Karsten, Julie,Senior onderzoeker. Specialisatie: behandeleffect, START, vrouwen in de forensische psychiatrie, slaap. Innovatieve behandelingen Actometrie Doelgroep: Forensisch psychiatrische patiënten met co-morbide slaapproblemen; Methodiek: Actometrie is het gebruik van activiteitsmeters om het slaap-waak patroon te registreren. Met actometrie en slaapvragenlijsten krijgt de gedragstherapeutische behandelaar informatie over het slaap-waak gedrag van patiënten. Samen met de patiënt worden daarna maatregelen afgesproken om het slaap-waak gedrag te verbeteren. De effectiviteit van de maatregelen wordt geëvalueerd en zonodig bijgesteld; Effecten: Verbetering van de slaap kwaliteit en kwaliteit van leven Daardoor mogelijk ook verbetering van de psychiatrische symptomatologie Daardoor mogelijk ook reductie van risico op impulsief, agressief gedrag Trans Craniele Magnetische Stimulatie voor negatieve symptomen Patiëntenversie van de START Doelgroep: Patiënten in de forensische psychiatrie; Methodiek: START is een risicotaxatie-instrument voor multidisciplinaire behandelteams voor het inschatten van de kans op sterk grensoverschrijdend gedrag of delictgedrag. Dit is van belang voor het toekennen van vrijheden, zoals verlof. Binnen de FPK is een patiëntversie ontwikkeld, waarmee de patiënt ook bij de taxatie wordt betrokken. Deze inbreng van de patiënt wordt meegewogen in de totale risicotaxatie; Effecten: Het vergroot het gevoel bij de patiënt participant te zijn in de eigen behandeling Het geeft zowel behandelaren als patiënten meer focus in hun behandeling Het geeft het behandelend team inzicht in hoe de patiënt naar zich zelf kijkt Het geeft de mogelijkheid veranderingen in de tijd waar te nemen vanuit het perspectief van de patiënt Publicaties de Vogel V, Stam J, Bouman Y, Ter Horst P, Lancel M ; Juli, 2014 ; Gewelddadige vrouwen: een multicenter onderzoek naar kenmerken van vrouwelijke forensisch psychiatrische patiënten; Tijdschrift voor Psychiatrie Kamphuis J., Karsten J., Lancel M. ; sept, 2013; Sleep disturbances in a clinical forensic psychiatric population. ; Sleep Medicine ; doi: /j.sleep Dalhuisen, L. & Koenraadt, F.; April, 26, 2013; Hoe gewelddadig is brandstichting, Juridische versus gedragskundige gevaarskwalificatie.; Nederlands Juristenblad Promoties drs. J. Kamphuis; 1 ste helft 2016; De invloed van slapeloosheid op impulsiviteit en agressiviteit. drs. L. Dalhuisen;2 de helft 2015; Brandstichters en hun branden in Nederland. Identificatie, individualisatie en behandeling. drs. L. Hagenauw; 2017; Specifieke (dynamische) risicofactoren van brandstichters in de forensische psychiatrie.

27 Psychosecircuit GGZ Drenthe Psychose en Schizofrenie Patiëntenprofiel Indicatie: Het psychosecircuit voert second opinions uit en biedt intensieve behandeling voor: patiënten met een eerste psychose en adolescenten die dat risico lopen therapie resistente patiënten patiënten met complexe multiple psychopathologie en psychose double trouble patiënten Contra-indicatie: Psychose in het kader van zwakzinnigheid Behandelsetting Polikliniek Kliniek Deeltijd Dagbehandeling Ondersteuning thuis met de Fact-methode Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Multidisciplinaire diagnostiek Het diagnostisch traject bestaat uit een uitgebreid psychiatrisch onderzoek, vragenlijsten, heteroanamnese en milieuonderzoek, PANSS, neuro psychologisch onderzoek gericht op neuro cognities en sociale cognities. Op indicatie wordt onderzoek verricht naar persoonlijkheidspathologie, PTSS klachten, autismespectrumstoornissen en ADHD. Patiënten die voor een second opinion komen doorlopen het volledige diagnostische protocol. Consultatie kan onder meer gevraagd worden over complexe of a-typische ziektebeelden. Contact voor advies en verwijzing Adres: Dennenweg 9, 9404 LA Assen Tel: Website: Samenwerkingsverbanden Rob Giel Onderzoekscentrum Universitair Medisch Centrum Groningen: Neuro Imaging Centrum Rijksuniversiteit Groningen: Vakgroep Klinische Psychologie

28 Topprofessionals drs. J. (Johan) Arends, psychiater, hoofd behandelbeleid. Specialisatie: Farmacotherapie voor psychotische stoornissen. dr. G.H.M. (Marieke) Pijnenborg, GZ psycholoog, cognitief gedragstherapeut, onderzoeker REFLEX, universitair docent. Specialisatie: diagnostiek en innovatie. dr. E. (Esther) Sportel, psycholoog, senior onderzoeker. Specialisatie: onderzoek naar stigma bij schizofrenie. dr. H. (Hugo) Wolters, klinisch psycholoog. Specialisatie: vroegdetectie en vroeg interventie bij eerste psychose patiënten. drs. LC (Laura) Wittkampf, psychiater, behandelcoordinator FACT, onderzoeker slaap bij schizofrenie. Innovatieve behandelingen Metacognitieve Reflexie en Inzicht Therapie (MERIT) Doelgroep: Patiënten met schizofrenie met een voorkeur voor patiënten die als uitbehandeld zijn beoordeeld. Methodiek: Centraal staat hierbij de herstelgerichte benadering. Het doel om de cliënt de middelen aan te reiken tot hernieuwde maatschappelijke participatie. Er wordt een toolkit gemaakt. Hierin zit een handboek voor de therapeut en een dvd waarop belangrijke onderdelen van de therapie worden gedemonstreerd door een expert. In het handboek zijn bijlagen opgenomen: Een voor het Nederlandse taalgebied gevalideerde versie van de Metacognition Assessment Scale. Een voor het Nederlandse taalgebied gevalideerde versie van het Indiana Psychiatric Illness Interview (IPII). Een voor het Nederlandse taalgebied gevalideerde versie van de Therapist Metacognitive Adherence Scale Schizophrenia Rating Form (TMAS-S). Effecten: Een verbetering van de metacognitieve vaardigheden van de patiënt, waardoor een herstel benadering beter mogelijk wordt. Uit onderzoek in Amerika blijkt de behandeling effectief. Op dit moment worden de effecten in een randomised controlled trial onderzocht. Dit is de eerste RCT naar deze behandeling. Trans Craniele Magnetische Stimulatie voor negatieve symptomen Doelgroep: Patiënten met overwegend negatieve symptomen; notoir therapieresistent. Methodiek: In het kader van de behandeling is een procedure ontwikkeld om met name de frontale gebieden in de hersenen te stimuleren via trans craniele magnetische stimulatie. Doorgaans neemt de behandeling sessies in beslag. De behandeling wordt ook onderzocht door deze te vergelijken met een placebo trans craniele magnetische stimulatie. Effecten: De negatieve symptomen van patiënten verbeteren waardoor zij actiever worden, zich beter kunnen concentreren en beter deelnemen aan het dagelijkse leven. REFLEX Doelgroep: Mensen met een psychotische kwetsbaarheid, van 16 tot 65 jaar. Methodiek: Reflex is een training die zich richt op het verminderen van het zelfstigma, het verbeteren van de perceptie door anderen én het verbeteren van de mentale flexibiliteit. Effecten: Mensen met schizofrenie hebben vaak een onjuist beeld van zichzelf en hun ziekte. Deze gebrekkige zelf-evaluatie lijkt het gevolg van verminderde mentale flexibiliteit, het onvoldoende kunnen onderkennen hoe anderen hen waarnemen en door het stigmatiseren van zichzelf. Door al deze aspecten te verbeteren, verbetert de therapietrouw van patiënten, verbetert het zelfbeeld en neemt de kwaliteit van leven toe. Publicaties Pijnenborg G.H.M., Spikman J.M., Jeronimus B.F., Aleman A.; 2013; Insight in schizophrenia: associations with empathy.; European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 2013 June; 263(4): Jiawan, K., Arends, J., Knegtering, H., Slooff, C.J., 2010, De behandeling van negatieve symptomen. Tijdschrift van psychiatrie. 2010; 52 (9): Review Dutch Wittkampf, L.C., Arends, J., Timmerman, L., Lancel, M., 2012, A review of modafinil and armodafinil as add-on therapy in antipsychotic-treated patients with schizophrenia. Therapeutic Advances in Psychopharmacology June, 2: Promoties Irene Lako, Maart 2013, Depressive symptoms in patients with schizophrenia Suzanne Gabrielle Schor, Januari 2010, Drug safety in patients with psychotic disorders Marieke Pijnenborg, December 2008, Cognitive Impairments in schizophrenia

29 Centrum voor Ouderen- en Neuropsychiatrie GGZ ingeest Ouderenpsychiatrie Patiëntenprofiel Indicatie: Oudere patiënten (> 60 jaar) met complexe (neuro) psychiatrische problematiek, die tweede of derdelijns specialistische poliklinische of klinische diagnostiek en zorg nodig hebben. Uitgebreide multidisciplinaire diagnostiek door psychiater (en neuroloog) met gedragsobservatie, beeldvormend, functieen neuropsychologisch onderzoek; ook second opinions. Specialistische tweede en derdelijns behandeling van ernstige depressie bij ouderen met multimorbiditeit. Crisisinterventie, diagnostiek, gedragsbeïnvloeding en consultatie bij complexe gedragsstoornissen in het kader van neuropsychiatrische aandoeningen. Innovatieve interventies met E-mental health bij ouderen met ernstig psychiatrische aandoeningen. Contra-indicatie: Geen Behandelsetting Polikliniek Kliniek Deeltijd Diagnostiek en Advies Collegiaal overleg en consultatie voor behandelaars uit de GGZ en V&V bij complexe diagnostische en behandelvragen over stemmings- en gedragsstoornissen bij voornamelijk ouderen Voor poliklinische en klinische second opinions wordt tevoren in overleg met de verwijzer en patiënt en/of familie een diagnostisch programma opgesteld; bij het onderzoek en advies is altijd een van de experts betrokken Voor collegiaal overleg zijn dr. Didi Rhebergen, dr. Eric van Exel (psychiaters kliniek), dr. Caroline Sonnenberg en dr. Dols (psychiaters polikliniek) en prof dr Max Stek (hoofd Centrum voor ouderen- en neuropsychiatrie) beschikbaar De kliniek kan zowel kortdurende diagnostiek als intensieve behandeling bieden bij complexe casuïstiek Contact voor advies en verwijzing Adres: Amstelveenseweg 589, 1081 JC Amsterdam Tel: contactgegevens polikliniek: contactgegevens kliniek: contactgegevens: Website: Samenwerkingsverbanden Afdeling Psychiatrie van het VUmc, Amsterdam Afdeling Klinische Psychologie VU, Amsterdam Amsterdam Center of Aging VU, Amsterdam

30 Topprofessionals prof. dr. M.L. (Max) Stek, heeft als klinisch werkzame psychiater ruim 25 jaar ervaring in de ouderenpsychiatrie in het bijzonder op het vlak van ernstige stemmingsstoornissen. Hij introduceerde electroconvulsieve therapie in moderne vorm bij kwetsbare oudere depressieve patiënten ruim 15 jaar geleden. dr. D. (Didi) Rhebergen, promoveerde recent op stemmingsstoornissen, heeft jarenlange klinische ervaring met ernstige depressie, melancholie en psychomotore verandering, zoals katatonie en apathie bij oudere patiënten en verricht hier onderzoek naar. dr. A. (Annemieke) Dols, heeft ruime klinische ervaring met de diagnostiek en behandeling bij oudere bipolaire patiënten. Daarnaast werkt zij klinisch en in wetenschappelijk onderzoek met patiënten met een laat ontstaan frontaal syndroom. Zij heeft een vast samenwerkingsverband met het Alzheimer Centrum VUmc. dr. C.M. (Caroline) Sonnenberg, promoveerde op depressie bij ouderen in de bevolking. Zij heeft ruim 15 jaar klinische ervaring met diagnostiek en behandeling van complexe cognitieve stoornissen en ernstige depressie. Zij heeft een vast samenwerkingsverband met interne ouderengeneeskunde VUmc. Innovatieve behandelingen LOF (Laat ontstane frontaal syndroom) neuropsychiatrische zorgpad Doelgroep: Patiënten met onbegrepen gedragsverandering berustend op psychiatrische of neuropsychiatrische aandoeningen. Methodiek: Multidisciplinaire diagnostiek met hulponderzoek, neuropsychologisch beeld-en hersenfunctieonderzoek, gedragsobservatie en advies aan verwijzer, patiënt en familie; waar mogelijk volgt een behandeltraject. Effecten: Betere diagnostiek van complexe problematiek en intensieve biologische en gedragsmatige behandeling van frequent aanwezige beïnvloedbare psychiatrische beelden. Electroconvulsieve behandeling (ECT) bij stemmingsstoornissen en comorbiditeit bij ouderen Doelgroep: Ernstig depressieve ouderen met cognitieve beperkingen en/of specifieke psychomotore verandering en/of somatische comorbiditeit. Methodiek: Beloopsmetingen wekelijks van stemming, psychomotoriek en cognitie bij complexe depressie bij ouderen. Innovatieve farmacotherapie ter verbetering van negatieve effecten op de cognitie tijdens ECT. Effecten: Betere voorspelbaarheid van het effect van ECT bij complexe depressie bij ouderen. Veiliger uitvoering van ECT met minder negatieve cognitieve effecten bij kwetsbare ouderen. E-mental health bij ouderen met ernstig psychiatrische aandoeningen (EPA) Doelgroep: Ouderen met EPA die ambulant worden behandeld. Methodiek: Blended care, in dit geval een tablet met ondersteuning t.a.v. medicatie, dagprogramma en behandelcontacten op afstand implementeren en evalueren. Effecten: Betere en efficiëntere vormen van begeleiding en behandeling van oudere patiënten met EPA. Publicaties Oudega, van Exel, Wattjes, Comijs, Scheltens, Barkhof, Eikelenboom, de Craen, Beekman, Stek ; 2014, Feb;22(2): ; White matter hyperintensities and cognitive impairment during electroconvulsive therapy in severely depressed elderly; American Journal of Geriatric Psychiatry; Dols A, Rhebergen D, Beekman A, Kupka R, Sajatovic M, Stek ML.; 2014 Jan 4; Psychiatric and medical comorbidities: Results from a Bipolar Elderly Cohort; American Journal of Geriatric Psychiatry; Van Schaik AM, Comijs HC, Sonnenberg CM, Beekman ATF, Sienaert P, Stek ML. ; 2012; 20(1): 5-17; Efficacy and safety of continuation and maintenance electroconvulsive therapy in depressed elderly patients: a systematic review; American Journal of Geriatric Psychiatry Promoties Caroline Sonnenberg; 14 oktober 2013; Late life depression: Sex differences in clinical presentation and medication use; Didi Rhebergen; 1 oktober 2012; Insight into the heterogeneity of depressive disorders; Sigfried Schouws;18-januari-2011; Cognitive impairment in older persons with bipolar disorder

31 Polikliniek angst en dwang GGZ ingeest Dwang, angst en ticstoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: Patiënten met een angststoornis die in aanmerking komen voor tweedelijns en derdelijns zorg: Uitvoerige diagnostiek van complexe casuïstiek Reguliere specialistische tweede en derdelijns zorg Intensieve behandeling in de vorm van deeltijd behandeling Innovatieve behandelingen gericht op angst en dwangstoornissen Second opinions met betrekking tot diagnostiek en behandelmogelijkheden van angst en dwangstoornissen Contra-indicatie: Geen Behandelsetting Polikliniek Dagbehandeling Deeltijd Diagnostiek en Advies We bieden consultatie mogelijkheden voor complexe en chronische angst en dwangstoornissen aan huisartsen en GGZmedewerkers uit diverse echelons. Voor second opinion wordt een dagdeel uitgetrokken waarbij altijd één van de experts van het team betrokken is. Voor collegiaal overleg zijn Dr. Neeltje Batelaan (psychiater) en prof. dr. Ton van Balkom (psychiater) beschikbaar. Patiënten krijgen standaard een uitgebreide intake en worden in het multidisciplinaire team besproken en geëvalueerd. Contact voor advies en verwijzing Adres: Amstelveenseweg 589, 1081 JC Amsterdam Tel: Voor intercollegiaal contact kan er contact opgenomen worden met prof. dr A.J.L.M. van Balkom, psychiater, tel Website: Samenwerkingsverbanden Afdeling Psychiatrie van het VU-MC, Amsterdam De afdeling participeert in het Nederlands Kenniscentrum Angst en Depressie De afdeling werkt samen met de patiëntenvereniging, de Angst, Dwang en Fobiestichting

32 Topprofessionals Prof. dr. A.J.L.M. (Ton) Balkom, het wetenschappelijk onderzoek van prof. dr. van Balkom betreft diagnostiek, comorbiditeit, behandeling, richtlijnontwikkeling en implementatie van deze richtlijnen op het gebied van de angst en stemmingsstoornissen. Prof. dr. G. (Gerben) Meynen, doet onderzoek op het grensvlak van psychiatrie en filosofie/ethiek, en daarnaast op het grensvlak van psychiatrie en (straf)recht. Dr. N.M. (Neeltje) Batelaan, de belangrijkste focus van het onderzoek van dr. Batelaan betreft het (beïnvloeden van) het beloop van angststoornissen, maar zij richt zich ook op diagnostiek, (somatische) comorbiditeit en behandeling van deze groep aandoeningen. Dr. G. (Gerthe) Veen, het onderzoek van dr. Veen richt zich op de biologische factoren van angst en met name het disfunctioneren van de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as. Innovatieve behandelingen Inference-Based Approach (IBA) Doelgroep: Patiënten met Obsessieve Compulsieve Stoornis. Methodiek: Het betreft een speciale vorm van cognitieve therapie, die Inference-Based Approach of IBA wordt genoemd. Deze vorm van cognitieve therapie richt zich specifiek op het verbeteren van de redeneerfouten die patiënten met OCS maken. De IBA verschilt van de reguliere cognitieve gedragstherapie (a) IBA de patiënt leert zijn obsessie te verwerpen b) IBA interventies geen angst induceren. Effecten: Effectonderzoek in een kleine pilotstudie van de Canadese IBA groep toonde aan dat IBA effectief is voor zowel obsessies als compulsies. Hoewel de therapie oorspronkelijk is ontwikkeld voor de subgroep patiënten met OCS met weinig inzicht ( poor insight ), is gebleken dat IBA ook in de hele groep patiënten met OCS niet minder effectief was dan de controleconditie met cognitieve gedragstherapie. Toevoegen van d-cycloserine aan gedragstherapie Doelgroep: Paniekstoornis met agorafobie. Methodiek: Dit betreft een vorm van farmacotherapie die het effect van de gedragstherapie versnelt en mogelijk ook versterkt, doordat zij direct invloed heeft op het aanleren van nieuwe (minder angstige) associaties tijdens de therapie. Uit onderzoek is tot nu toe gebleken dat de toepassing van DCS bij de behandeling van angststoornissen in combinatie met exposure behandeling het effect van de therapie versnelt en versterkt. Effecten: Er zijn echter nog vragen onbeantwoord. Om dit verder te onderzoeken wordt er een klinische studie verricht door de Universiteit van Utrecht, in samenwerking met GGZ ingeest. Bij gebleken effectiviteit zal d-cycloserine in het reguliere aanbod aangeboden worden. Systeeminterventie toegevoegd aan gedragstherapie Doelgroep: Obsessieve compulsieve stoornis (OCS). Methodiek: Deze behandelmethode heeft tot doel de interactie tussen de patiënt en zijn directe steunsysteem te verbeteren. De interventie bestaat uit een zestal systeemgesprekken aangevuld met huiswerkopdrachten om daarmee zowel het behandelresultaat van CGT te verbeteren alsook om bij zowel de patiënt als zijn directe steunsysteem het niveau van stress te verlagen en het niveau van functioneren te verbeteren. Effecten: Effectiviteit wordt gemeten op het gebied van de ernst van dwangklachten (Y-BOCS) en het suboptimale reactiepatroon van de partner met de Family Accommodation Scale op de nameting (10 weken). Een tussenevaluatie liet een verbetering op beide maten zien. Publicaties Balkom AJ van, Emmelkamp PM, Eikelenboom M, Hoogendoorn AW, Smit JH, Oppen P van; 2012; Cognitive Therapy versus Fluvoxamine as a Second-Step Treatment in Obsessive-Compulsive Disorder Nonresponsive to First-Step Behavior Therapy; Psychotherapy and Psychosomatics, 81(6), Dijk MK van, Oosterbaan DB, Verbraak MJ, Balkom AJ van; 2013; The effectiveness of adhering to clinical-practice guidelines for anxiety disorders in secondary mental health care: the results of a cohort study in the Netherlands.; Journal of Evaluation in Clinical Practice, Oct;19(5): ; doi: /j x. Batelaan NM, Rhebergen D, Graaf R de, Spijker J, Beekman AT, Penninx BW ; 2012; Panic attacks as a dimension of psychopathology: evidence for associations with onset and course of mental disorders and level of functioning; Journal of Clinical Psychiatry, 73(9), Promoties N.M. Batelaan; 2010; Panic and public health: Diagnosis, prognosis and consequences. Vrije Universiteit Amsterdam G.E. Anholt; 2010; Obsessive-compulsive disorder: Spectrum theory and issues in measurement. Vrije Universiteit Amsterdam A. Muntingh; 2013; Transforming primary care for anxiety disorders: The collaborative stepped care model. Universiteit Tilburg

33 Polikliniek Depressie GGZ ingeest Depressie Patiëntenprofiel Indicatie: Patiënten met een depressie die in aanmerking komen voor tweedelijns en derdelijns zorg (complexe problematiek, chronisch recidiverende depressie). Uitvoerige diagnostiek van complexe casuïstiek. Reguliere specialistische tweede en derdelijns zorg. Intensieve behandeling in de vorm van deeltijd behandeling. Innovatieve behandelingen gericht op chronische en recidiverende depressieve stoornissen. Second opinions met betrekking tot diagnostiek en behandelmogelijkheden van complexe depressies. Contra-indicatie: Geen Behandelsetting Polikliniek Dagbehandeling Deeltijd Diagnostiek en Advies We bieden consultatie mogelijkheden voor complexe en chronische depressies aan huisartsen en GGZ-medewerkers uit diverse echelons. Voor second opinion wordt een dagdeel uitgetrokken waarbij altijd één van de experts van het team betrokken is. Voor collegiaal overleg zijn dr. Anneke van Schaik (psychiater) en dr. Patricia van Oppen (psycholoog) beschikbaar. Patiënten krijgen standaard een uitgebreide intake en worden in het multidisciplinaire team besproken en geëvalueerd. Contact voor advies en verwijzing Adres: Amstelveenseweg 589, 1081 JC Amsterdam Tel: Contactgegevens Patricia van Oppen: Tel: Contactgegevens Anneke van Schaik: Tel: Website: We bieden consultatie mogelijkheden voor complexe en chronische depressies aan huisartsen en GGZ-medewerkers uit diverse echelons. Voor second opinion wordt een dagdeel uitgetrokken waarbij altijd één van de experts van het team betrokken is. Voor collegiaal overleg zijn dr. Anneke van Schaik (psychiater) en dr. Patricia van Oppen (psycholoog) beschikbaar. Patiënten krijgen standaard een uitgebreide intake en worden in het multidisciplinaire team besproken en geëvalueerd. Samenwerkingsverbanden Afdeling Psychiatrie van het VUmc, Amsterdam. De afdeling participeert in het Nederlands Kenniscentrum Angst en Depressie. Afdeling Klinische Psychologie VU, Amsterdam.

34 Topprofessionals Dr. P. (Patricia) van Oppen, GZ-psycholoog, is betrokken als therapeut bij de behandeling van depressieve en angststoornissen binnen de specialistisch GGZ. Zij heeft meer dan 20 jaar ervaring op het gebied van onderzoek en interventiestudies bij depressie en angst. Zij is supervisor en trainer in CGT en CBASP. Dr. D.J.F. (Anneke) van Schaik, heeft als psychiater meer dan 20 jaar ervaring in het behandelen van depressies binnen de specialistische GGZ. Haar onderzoek richt zich op depressie-interventie studies, ook bij migranten. Zij is supervisor en trainer in IPT en CBASP. Prof. dr. A.T.F. (Aartjan) Beekman, heeft als psychiater meer dan 20 jaar ervaring als behandelaar van depressieve stoornissen en is hiernaast een internationaal gerenommeerde onderzoeker op het gebied van depressie (epidemiologische - en interventie-studies). Dr. J. (Jenneke) Wiersma is in 2011 gepromoveerd op de psychologische karakteristieken en behandeling van chronische depressies. Zij is als GZ-psycholoog en klinische onderzoeker betrokken bij diverse onderzoeksprojecten en is CBASP trainer en supervisor. Innovatieve behandelingen Cognitive Behavioral Analysis System of Psychotherapy (CBASP) Doelgroep: Patiënten met chronische depressieve klachten. Methodiek: Deze gestructureerde behandelmethode voor chronisch depressieve klachten bestaat uit minimaal 24 sessies. De therapie combineert technieken uit diverse therapievormen. Cognitief gedragstherapeutische technieken staan centraal, maar daarnaast worden problemen in de interacties met anderen ook toegepast op de interactie met de therapeut met als doel de betrokkenheid in de therapie te vergroten. Effecten: Het is in meerdere onderzoeken bewezen dat deze vorm van therapie effectief is bij mensen met chronische depressie. Vooral op de lange termijn is CBASP effectiever dan de gebruikelijke zorg (IPT en CGT). Memory Specificity Training (MeST) Doelgroep: Depressieve patiënten. Methodiek: De Memory Specificity Training is een groepsinterventie, die wekelijks gedurende 1 uur wordt aangeboden over een periode van 5 weken. MeST is opgebouwd uit een psycho-educatief gedeelte over het functioneren van het geheugen bij depressie en uit oefeningen gericht op het specifieker en concreter oproepen van persoonlijke herinneringen. Effecten: Bij depressie komen vaak geheugenproblemen voor. Er zijn aanwijzingen dat het trainen van geheugenspecificiteit effectief is in het terugdringen van depressieve klachten, waaronder de geheugenproblemen. Wij willen dit nader onderzoeken. Blended Cognitieve Gedragstherapie (combinatie Face to face en online behandeling) Doelgroep: Depressieve patiënten. Methodiek: De Blended behandeling bestaat uit 20 sessie (10 face to face en 10 online). Deze combinatie heeft als voordeel dat er zowel in een persoonlijk contact met de therapeut, als thuis op de computer in eigen tempo intensief aan de therapie gewerkt kan worden. Effecten: Onderzoek heeft aangetoond dat online behandeling voor depressie effectief is. Blended behandelvormen binnen de specialistische GGZ zijn vooralsnog niet systematisch geëvalueerd op hun haalbaarheid, kosten- en klinische effectiviteit. Wij zullen hiernaar de komende jaren onderzoek doen. Publicaties Wiersma, Schaik, Hoogendoorn, Dekker, Van, Schoevers, Blom, Maas, Smit, McCullough, Beekman & Oppen; 2014; The Effectiveness of Cognitive Behavioral Analysis System of Psychotherapy: A Randomized Controlled Trial; Psychotherapy and Psychosomatics Cuijpers, Driessen, Hollon, van Oppen, Barth & Andersson; 2012; The efficacy of non-directive supportive therapy for adult depression: A meta-analysis; Clinical Psychology Review Wiersma, van Oppen, van Schaik, van der Does, Beekman & Penninx; 2011; Psychological Characteristics of Chronic Depression; Journal of Clinical Psychiatry Clinical Psychiatry, 73(9), Promoties Jenneke E Wiersma; 17 juni 2011; Psychological Characteristics and treatment of chronic depression Adrie Seldenrijk; 30 november 2011; Depression, Anxiety and Subclinical Cardiovascular Disease Marloes Gerrits; 27 janauri 2014; The interplay between depression, anxiety and physical health

35 Catamaran, kliniek voor forensische jeugdpsychiatrie en orthopsychiatrie GGzE Forensische psychiatrie Patiëntenprofiel Indicatie: We behandelen jongeren met meervoudige ontwikkelings- en gedragsproblemen, tussen de14 en 23 jaar met een justitiële maatregel. Soms is er sprake van een maatregel die te maken heeft met ondersteuning, zoals OTS (onder toezichtstelling). In andere gevallen is er nog geen maatregel opgelegd, maar is de jongere vaak in aanraking gekomen met de politie. De jongeren hebben vaak problemen op meerdere leefgebieden. Denk aan wonen, werken, zelfzorg, sociale contacten, het invullen van vrije tijd en het omgaan met financiën. Contra-indicatie: Als er sprake is van beperkte cognitieve vermogens, verwijst De Catamaran door naar een gespecialiseerd behandelcentrum. Behandelsetting Kliniek Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Reclasseringsmedewerkers, gezinsvoogden en medewerkers bij Bureau Jeugdzorg of bij collega-instellingen kunnen bij ons terecht voor consultatie en advies. Wij hebben de mogelijkheid cliënten van een collega-behandelaar tijdelijk op te nemen om een bepaald aspect verder te onderzoeken. Wij nemen structureel deel aan overleg met de Raad voor de Kinderbescherming en het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK), het provinciale samenwerkingsverband Circuit Jeugdcomplex, het Landelijk Plaatsingsoverleg (LPO), het Regionaal Casus Overleg (RCO) en de wekelijkse consultatie bij jeugdhulpverleningsinstelling Combinatie Jeugdzorg. De Catamaran werkt volgens multidisciplinaire diagnostiek. Naast de psychiatrische diagnose betrekken we ook de ontwikkelingsgeschiedenis, systeem- en omgevingsfactoren, somatische aspecten, verschillende (psycho-)diagnostische invalshoeken, hulpvraag, leerbaarheid en behandelingsmogelijkheden. Contact voor advies en verwijzing Adres: Dr. Poletlaan 40, 5626 ND Eindhoven Tel: Website: Samenwerkingsverbanden Tilburg University, Tranzo Forensisch Consortium Adolescenten (ForCA) Federatie Jeugdzorg Zuidoost-Brabant

36 Topprofessionals Prof. dr. Ch. (Chijs) van Nieuwenhuizen,Chijs van Nieuwenhuizen is psycholoog/psychotherapeut, onderzoeksprogrammaleider en manager behandelzaken. Zij is gespecialiseerd in de behandeling van agressie- en verslavingsproblematiek. Specifieke taken: academisering, landelijke expert op het gebied van forensische K&J. Drs. F.A.A. (Frans) van Schijndel,Frans van Schijndel is klinisch neuropsycholoog en coördinator behandelzaken. Hij is gespecialiseerd in informatieverwerking en cognitieve processen bij (forensisch) psychiatrische stoornissen. Specifieke taken: direct aanspreekpunt verwijzer- en consultatienetwerk. Innovatieve behandelingen Psychomotorische therapie gericht op controleverlies Doelgroep: De module is ontwikkeld voor cliënten met agressieproblematiek en controleverlies bij agressie, die klinisch worden behandeld binnen de Catamaran.; Methodiek: De therapie, waarin meerdere uitgangspunten (van o.a. PMT, schemagerichte en lichaamsgerichte therapie) geïntegreerd worden, met als doel om jongeren tijdens een impulsdoorbraak controle te laten ervaren. De behandeling gaat dus verder dan enkel verkrijgen van inzicht. Het effectonderzoek is kwantitatief.; Effecten: Een belangrijk doel van deze module is dat jongeren een impulsdoorbraak en de inzet van destructief gedrag kunnen voorkómen, door inzicht in triggers, (h)erkennen van lichaamssignalen, herkennen fases van spanning, relateren naar de eigen geschiedenis, adequaat gedrag en externe/interne inzet van stopmomenten. De eerste pilotresultaten laten een lichte toename zien van ervaren controle. Catamaran PSV Combinatie United Doelgroep: De training is gericht op jongeren met gedragsproblemen, pervasieve ontwikkelingsproblematiek en persoonlijkheidsproblematiek. ; Methodiek; Dit is een samenwerkingsproject tussen PSV en De Catamaran, waarbij voetbaltraining ingezet wordt om jongeren van De Catamaran zowel fysieke als sociale vaardigheden te leren en deze vervolgens in de praktijk te oefenen. Het effectonderzoek is kwalitatief en kwantitatief.; Effecten: De jongeren die deelgenomen hebben aan het CPC 2.0 (tweede seizoen) project hebben een eerste stap gezet in het kunnen erkennen van hun problemen. De jongeren hebben een reëler beeld van hun eigen problematiek gekregen. Dit is een belangrijke stap, omdat de populatie van de Catamaran veelal bekend is met een gebrek aan zelfreflectie en motivatie om te veranderen. Publicaties Dewinter, J., Vermeiren, R., Vanwesenbeeck, I., Lobbestael, J. & Van Nieuwenhuizen, Ch.; 2014; Sexuality in adolescent boys with autism spectrum disorder: Self-reported behaviours and attitudes.; Journal of Autism and Developmental Disorders; Bink, M., Van Nieuwenhuizen, Ch., Popma, A., Bongers, I.L., & Boxtel, G.J.M. van; 2014; Neurocognitive effects of neurofeedback in adolescents with ADHD: An RCT.; Journal of Clinical Psychiatry; Barendregt, C.S., Van der Laan, A.M., Bongers, I.L., & Van Nieuwenhuizen, Ch.; 2014; Adolescents in secure residential care: The role of active and passive coping on general well-being and self-esteem.; European Child & Adolescent Psychiatry; Promoties Marleen Bink; 12 mei 2014; Shifting Attention to Neurofeedback: Psychophysiology in Adolescents with ADHD and Autism Spectrum Disorders; Charlotte Barendregt; 6 maart 2015; Needs, risks, and protective factors of adolescents in secure residential care. Identification of a conceptual model based on the Good Lives Model; Lisette Janssen - de Ruijter; verwacht 2016; Trajecten en profielen van jongeren voor, tijdens en na opname in een (forensische) jeugdpsychiatrische kliniek;

37 Zorglijn Infants Karakter Kinder- en Jeugdpsychiatrie Patiëntenprofiel Indicatie: Leeftijdscategorie: kinderen van 0-6 jaar U kunt een kind van 0 tot 6 jaar naar Karakter verwijzen als er een vermoeden is van psychiatrische problematiek. Te denken valt aan: Autisme Spectrum problematiek ADHD Angst- en stemmingsproblematiek (Ernstige/persisterende) gedragsproblematiek (Ernstige) regulatie problematiek (moeilijke regulatie van emoties, impulsen en prikkels en forse eet- en/of slaap problemen). Primaire problematiek bij de ouder (post partum psychopathologie) die de ontwikkeling van het kind kan bedreigen. Contra-indicatie: Pedagogische problematiek zonder vermoeden psychiatrische problematiek bij kind Contra-indicaties: Ernstige verstandelijke beperkingen Openlijke agressie Behandelsetting Polikliniek Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Op één dag: een intakegesprek een spel observatie met ouders en kind een kinderpsychiatrisch onderzoek een kort adviesgesprek met de ouders om het vervolgtraject af te stemmen. Dit kan nadere diagnostiek zijn maar ook een voorstel tot behandeling. Wij plannen tevens een ontwikkelings/intelligentie onderzoek voor het kind. Overige aanvullende diagnostische modules kunnen zijn: een neuropsychologisch-, een ADOS-, een logopedisch-, een psychomotorisch of een gezinsonderzoek. Op indicatie kunnen wij een kind observeren in de thuissituatie en/of op het kinderdagverblijf, de peuterspeelzaal of op school. Contact voor advies en verwijzing Adres: Reinier Postlaan 12, 6525 GC Nijmegen Tel: infonijmegen@karakter.com of m.stoorvogel@karakter.com Website: Samenwerkingsverbanden Radboud UMC Expertisenetwerk Kinder- & Jeugdpsychiatrie (E-KJP) Entrea en Driestroom (regionale partners voor consultatie)

38 Topprofessionals Drs. J.C. (Janne) Visser, Kinderpsychiater voor (specifiek) jonge kinderen en hun ouders, consultatie/advies aan netwerkpartners promotie in voorbereiding, onderwijs en opleiding, deelname Landelijk Expertise Centrum KJP en Landelijk Kenniscentrum KJP, Landelijk Netwerk Autisme Jonge Kind (LNAJK), bestuur en wetensch. comm. DAIMH Dr. I.J. (Iris) Servatius-Oosterling, GZ-psycholoog voor (specifiek) jonge kinderen en ouders, gepromoveerd, seniorresearcher, ADOS-trainer en PRT-geschoold, consultatie, onderwijs en opleiding, initiatiefnemer Landelijk Netwerk Autisme Jonge Kind (LNAJK). Innovatieve behandelingen Intensieve Psychiatrische Gezinsbehandeling Doelgroep: Gezinnen met jong kind (0 tot 6 jaar) met psychiatrische stoornis (in ontwikkeling) en/of ernstige regulatieproblemen, vaak in combinatie met opvoedingsproblemen. Methodiek: Focaal gerichte huisbezoeken (gemiddeld 15 sessies), beginnend met een startgesprek en behandelplan, evaluatie en eindgesprek. Er wordt gewerkt met stoornis gerichte zorgprogramma s waaraan losse modules gekoppeld kunnen worden, afgestemd op het individuele geval. Effecten: Beoogd effect: ouders hebben kennis van en begrip voor de problematiek van hun kind, ouders voelen zich competent in hun pedagogisch handelen, het kind kan zich positief ontwikkelen, in afstemming met de omgeving. EMDR (Eye Movement Desensitisation and Reprocessing) Doelgroep: Kinderen van 0 tot 6 jaar met psychotrauma Methodiek: EMDR is een geprotocolleerde behandelmethode voor de gevolgen van psychotrauma die effectief is bevonden bij volwassenen en oudere kinderen. Voor kleuters die kunnen verwoorden welke gebeurtenis traumatiserend is geweest en over een zekere mate van reflectie beschikken, is een aangepaste (verkorte) vorm van het volwassen protocol beschikbaar. Ouder(s) zijn bij de sessies aanwezig. Effecten: EMDR richt zich op het verwerken van traumatische ervaringen en is geïndiceerd bij PTSS, trauma gerelateerde angst, angst gerelateerde gedragsproblematiek en op zelfgevoel beschadigende incidenten gebaseerde onzekerheid.. Incredible Years Doelgroep: Groeps-oudertraining gericht op ouders van kinderen met gedragsproblemen in de leeftijd van circa 2,5-8 jaar. Methodiek: 18 wekelijkse bijeenkomsten van 2 uur voor ouders Kennis, vaardigheden en competenties van ouders worden versterkt via het bekijken van video-materiaal, onderlinge discussie, rollenspellen en oefeningen in de thuissituatie. Ouders worden in de expert rol gezet. Effecten: Vergroten van competenties van het kind en van ouders, vergroten zelf- en onderling vertrouwen tussen ouder en kind en verstevigen van gezinsrelaties. Ouders ervaren veel steun en (h)erkenning door de uitwisseling in de groep. Publicaties Bildt, A. de, Sytema, S., Zander, E., Bölte, S, Sturm, H., Yirmiya, Yaari, M,..., N., Buitelaar, J., & Oosterling, I.J. ; 2015 (accepted for publication); Autism Diagnostic Interview-Revised (ADI-R) algorithms for toddlers and young preschoolers: replication in a non-us sample of 1104 children. ; Journal of Autism and Developmental Disorders; Kruizinga I, Visser JC, van Batenburg-Eddes T, Carter AS, Jansen W, Raat H.; 2014; 9(5); Screening for autism spectrum disorders with the brief infant-toddler social and emotional assessment.; PLoS One; doi: /journal.pone Visser JC, Rommelse N, Vink L, Schrieken M, Oosterling IJ, van der Gaag RJ, Buitelaar JK.; 2013; 43(7); Narrowly versus broadly defined autism spectrum disorders: differences in pre- and perinatal risk factors.; Journal of Autism and Developmental Disorders; doi: /s Promoties Dr. I.J. Servatius-Oosterling; ; Toddlers with Autism: aspects of early detection, diagnosis, and intervention. Drs. J.C. Visser; Gepland eind 2015; In voorbereiding: Psychiatric diagnoses in early childhood: symptom profiles, risks and course.

39 Autismeteam Noord Nederland Lentis Autisme Patiëntenprofiel Indicatie: Het AutismeTeam Noord-Nederland (ATN) te Groningen biedt specialistische ambulante diagnostiek en behandeling aan infants, kinderen, volwassenen en ouderen met ernstige en/of complexe autismeproblematiek, hun gezinsleden en andere betrokkenen. Er kan sprake zijn van een bijkomende handicap, zoals een verstandelijke, auditieve, visuele of motorische beperking en/of neurologische aandoening. De polikliniek heeft 3 teams: 1) een kinderteam, inclusief infants, 2) een volwassenenteam, en 3) een team voor sociaal psychiatrische begeleiding. Daarnaast is er een leeftijdsoverstijgend ASS+ team. Dit betreft patiënten met een ernstige autismespectrum stoornis en daarnaast een verstandelijke/auditieve/visuele/motorische beperking en/of neurologische aandoening. Contra-indicatie: Acute psychiatrische problematiek. Bij niet acute toch overheersende co-morbiditeit, zoals ernstige verslavingsproblematiek en persoonlijkheidsproblematiek, wordt gestuurd op co-behandeling of doorverwezen. Behandelsetting Polikliniek ATN Groningen is ook de poort voor BW Jeugd Beijum, BW Talma en WWA te Zuidlaren. Er is tevens een ATN polikliniek in Drachten, Leeuwarden en Hoogeveen. Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Iedere dag, van uur, is er telefonisch spreekuur t.b.v. consultatie en advies aan hulpverleners. De multidisciplinaire diagnostiek gebeurt a.d.h.v. een intakegesprek, een psychiatrisch onderzoek, algemene/specifieke ASS vragenlijsten, en een ontwikkelingsanamnese. Daarnaast vindt er bij kinderen een psychologisch onderzoek, een (thuis/ school)observatie en een ADOS-afname plaats. Bij volwassenen wordt er tevens een heteroanamnese afgenomen. Indien geïndiceerd, wordt (neuro)psychologisch onderzoek afgenomen. Contact voor advies en verwijzing Adres: Laan Corpus den Hoorn 102-2, 9728 JR Groningen Tel: atngroningen@lentis.nl; aanmeldingatn@lentis.nl Website: Samenwerkingsverbanden Prof. dr. C. Oliver, School of Psychology, University of Birmingham, UK & Prof. dr. R.C.M. Hennekam, Pediatrics and Translational Genetics, AMC, Universiteit van Amsterdam. In verband met promotietraject Paul Mulder en lopend vervolgonderzoek/verdere ontwikkeling Wiki voor Pitt-Hopkins syndroom. Prof. dr. S. Leekam, Chair in Autism, Wales Autism Research Centre, School of Psychology, Cardiff University, Wales, UK. Prof. dr. M. Bresnahan, Mailman School of Public Health, Columbia University, New York, USA.

40 Topprofessionals Dr. I.D.C. (Inge) van Balkom, Kinder- & jeugdpsychiater, systeemtherapeut, senior onderzoeker, directeur Jonx, specialisatie: syndromale aandoeningen met autisme fenotype (zoals o.a. Pitt Hopkins syndroom, Smith-Magenis syndroom) en epidemiologisch onderzoek. Drs. M.D. (Menno) Oosterhoff, Kinder- & jeugdpsychiater, manager Jonx autisme, specialisatie: dwang en drang bij autisme en sociaal psychiatrische (thuis)begeleiding. Dr. S. (Sigrid) Piening, Medisch socioloog, senior onderzoeker en maatschappelijk werker, specialisatie: literatuur- en vragenlijstonderzoek, methodologie, sociaal psychiatrische (thuis)begeleiding. Innovatieve behandelingen EMDR bij ASS & sensorische handicaps Doelgroep: Volwassenen met ASS die (een) schokkende ervaring(en) hebben meegemaakt en hier last van blijven houden. Methodiek: EMDR is een behandeling (1 tot 8 sessies) waarin de patiënt geholpen wordt om herinneringen te verwerken d.m.v. links-rechts oogbewegingen, pieptonen, visuele stimuli of aanrakingen. Dit kan bij mensen met ASS problemen geven, wegens hun hyper- en/of hypogevoeligheid. Het ATN heeft zich gespecialiseerd in het aanbieden van deze methodiek aan deze complexe en zeldzame doelgroep. Effecten: Er wordt middels vragenlijsten effectonderzoek gedaan. De eerste resultaten van de behandeling lijken gunstig. Eclectisch Noord-Nederlands model vroegstimulering (ENN model) Doelgroep: Jonge kinderen met beperkingen in het contact en de communicatie. Methodiek: Via ENN training wordt de ontwikkeling van het kind gestimuleerd en de specifieke moeilijkheden gesignaleerd, geobjectiveerd en behandeld via verschillende methoden (afhankelijk van gesignaleerde probleem). ENN training vindt vooral plaats in de thuissituatie. Ouders en naastbetrokkenen worden gesterkt in hun eigen stimulerende vaardigheden. Het is ENN kind, ENN ouders, ENN omgeving.; Effecten: Het ATN doet op dit moment effectonderzoek naar de ENN training. De eerste resultaten zijn veelbelovend. Publicaties Van Balkom ID, Vuijk PJ, Franssens M, Hoek HW, Hennekam RC.; 2012; Development, cognition, and behaviour in Pitt- Hopkins syndrome.; Developmental Medicine and Child Neurology. Mulder, P.A., Huyghen, A.M.N. & Buruma, M.E.; Geaccepteerd voor publicatie (ed. maart 2014).; Betekenisvol waarnemen. Intersubjectiviteit en de invloed op de vroeg sociaal-communicatieve ontwikkeling bij kinderen met een autismespectrumstoornis; Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme; van Balkom, I.D.C, Bresnahan, M., Vuijk, P.J., Hubert, J., Susser, E., & Hoek, H.W.; 2012; 7(9); Paternal age and risk of autism in an ethnically diverse, non-industrialized setting: Aruba. Promoties I.D.C. van Balkom, 2012, Phenotypes and epidemiology of rare neurodevelopmental disorders. P.A. Mulder; Verwacht in 2018; Cognition, self-injury and autism in Cornelia de Lange Syndrome: their mutual relationships and correlation with genetic background.;

41 Zorgprogramma Psychosen Hereweg, Groningen Lentis Psychose en schizofrenie Patiëntenprofiel Indicatie: Adolescenten en volwassenen met psychotische klachten en daarmee samenhangende psychosociale problemen. Adolescenten en volwassenen met complexe en ernstige psychotische klachten (horend bij Ernstige Psychiatrische Aandoeningen (EPA)). Woonachtig in de provincie Groningen in de leeftijdscategorie jaar Second opinions en consultaties (ook van buiten de regio en buiten de provincie), diagnostiek en behandeladvies. Contra-indicatie: Geen Behandelsetting Polikliniek Kliniek Dagbehandeling Deeltijd Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Iedere patiënt krijgt gestandaardiseerde diagnostiek conform de Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie (2012). Hierbij hoort o.a. een psychiatrisch onderzoek (PANSS), neuropsychologisch onderzoek (NPO), bewegingsonderzoek en EEN somatische screening (ROM Phamous). Bij een eerste psychose gaat dit in samenwerking met het Universitair Medisch Centrum Groningen (Eerste Psychose Onderzoek (EPO)). Bij specifieke problemen (zoals onbedoelde effecten bij medicatie, bewegingstoornissen en onvoldoende effect van standaard behandeling) zal nadere diagnostiek worden verricht. Contact voor advies en verwijzing Adres: Hereweg 80, 9725 AG Groningen Tel: Website: Bijzonderheden: Graag specifieke vraagstelling formuleren, zodat juiste professional kan worden ingeschakeld. Samenwerkingsverbanden Universitair Centrum Psychiatrie, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen NeuroImaging Centrum (NIC), Groningen Rob Giel Onderzoekcentrum (RGOc), Groningen

42 Topprofessionals Dr. H. Knegtering, psychiater, opleider en senior onderzoeker. Expertise: Ongewenste bijwerkingen medicatie, clinical trials, neuroimaging en richtlijnontwikkeling Drs. G. Lohuis, sociaal psychiatrisch verpleegkundige.expertise: Sociale psychiatrie, dubbele diagnose en openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGz) Dr. S. Castelein, medisch socioloog en senior onderzoeker. Expertise: Onderzoek naar psychosociale en verpleegkundige interventies, methodologie en richtlijnontwikkeling Gert Wolters, verpleegkundig specialist en promovendus. Expertise: Routine outcome monitoring, vitamines en verpleegkundig onderzoek Drs. Surja Nannan Panday, psychiater en manager algemene zaken. Expertise: dwang en drang, ketensamenwerking, ambulantisering en somatische screening. Innovatieve behandelingen Transcraniële magnetische stimulatie bij negatieve symptomen Doelgroep: Mensen met schizofrenie die last hebben van negatieve symptomen Methode: Het is een methode waarbij men de hersenen direct en pijnloos kan stimuleren met magnetische impulsen. Effecten: Het doel is een vermindering van negatieve symptomen (leeg zijn, vlak voelen en tot niets komen) door middel van transcraniële magnetische stimulatie (rtms). Ook worden verbeteringen verwacht op het planvermogen en het geheugen van iemand. HospitalitY Project (HY) Doelgroep: Mensen met een psychose die behoefte hebben aan lotgenotencontact Methode: Het Hospitality project (HY) is gericht op het ontwikkelen van een nieuwe interventie, waarin lotgenotencontact gecombineerd wordt met algemene- en sociale vaardigheidstraining. De deelnemers komen één keer in de twee weken bij elkaar thuis eten, waarbij de rol van gastheer en gast elkaar afwisselen. Effecten: Elke HY-eetclub heeft als doel het verhogen van empowerment en het uitbreiden het sociale netwerk van de deelnemers. Daarnaast is het doel om vaardigheden die nodig zijn voor een eetclub aan te leren. Publicaties de Boer MK, Castelein S, Bous J, van den Heuvel ER, Wiersma D, Schoevers RA, Knegtering H.; 2013; The Antipsychotics and Sexual Functioning Questionnaire (ASFQ): preliminary evidence for reliability and validity. Schizophr Res Nov;150(2-3): doi: /j.schres Epub 2013 Sep 21. Castelein S, Knegtering H, van Meijel B, van der Gaag M.; 2013; Richtlijn Schizofrenie 2012: basiszorg op het gebied van psychosociale interventies en verpleegkundige zorg. Tijdschr Psychiatr. 2013;55(9): Liemburg E, Castelein S, Stewart R, van der Gaag M, Aleman A, Knegtering H; 2013; Genetic Risk and Outcome of Psychosis (GROUP) Investigators. Two subdomains of negative symptoms in psychotic disorders: established and confirmed in two large cohorts. J Psychiatr Res Jun;47(6): doi: / j.jpsychires Epub 2013 Mar 6. Promoties Leonie Bais, M.Sc., psycholoog, 2015, Transcranial magnetic stimulation in schizophrenia: A randomized clinical trial Sjoerd Vogel, M.Sc., klinisch epidemioloog en verpleegkundige, beoogd in Hospitality project (HY-project): Een gecontroleerde studie naar het effect van een eetclub voor mensen met een psychosegevoeligheid. Deze nieuwe interventie combineert lotgenotencontact en vaardigheidstraining in de thuissituatie. Elke HY-eetclub heeft als doel het verhogen van empowerment en het uitbreiden het sociale netwerk van de deelnemers. Daarnaast is het doel om vaardigheden die nodig zijn voor een eetclub aan te leren. Magda Tasma, M.Sc., psycholoog, TReatment E-AssisT (TREAT): Een gecontroleerde studie (RCT), beoogd in 2018; Het TREATproject heeft als doel de kwaliteit van zorg te verbeteren door gebruik te maken van de uitkomsten van routine outcome monitoring (ROMPhamous). Deze uitkomsten worden verbonden met de Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie van Op deze manier krijgt de behandelaar een gericht advies over de in te zetten behandeling, vandaar de titel Treatment E-Assist (TREAT).

43 (Dag)klinische behandeling Dr. Leo Kannerhuis Autisme Patiëntenprofiel Indicatie: Kinderen, jongeren en volwassenen met ernstige en/of complexe ASS problematiek, al dan niet met psychiatrische co morbiditeit, waarbij sprake is van een vastgelopen ontwikkeling op meerdere levensterreinen. Voor een klinische opname geldt dat het niet mogelijk is om binnen het thuismilieu de vastgelopen ontwikkeling weer op gang te brengen. Een van de intelligentiefactoren is hoger dan of gelijk aan 85. Contra-indicatie: Verbale en sociale intelligentie lager dan 70; Indien andere problematiek dan ASS op de voorgrond staat wordt gestuurd op cobehandeling of doorverwijzing. Behandelsetting Kliniek Deeltijd Anders, nl.: Trainingscentrum De Wissel Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Er is een gespecialiseerd team voor Diagnose, Advies en Consultatie. Er wordt een beschrijvende diagnose gegeven met aanknopingspunten en adviezen voor verdere behandeling en/of begeleiding, ingebed in de praktijk van het dagelijks leven. Indien nodig wordt een actieve bijdrage geleverd aan de behandelingsplannen van collega-instellingen om daar de hulpverlening te verstevigen en te ondersteunen bij complexe hulpvragen. Conclusies en adviezen zijn passend binnen een levenslooptraject van de cliënt. Contact voor advies en verwijzing Adres: Houtsniplaan 1, 6865 XZ Doorwerth Tel: Website: Telefonisch spreekuur op werkdagen van tot uur Samenwerkingsverbanden Universiteit van Amsterdam: bijzonder hoogleraar autisme, leerstoel cognitie gedurende de levensloop. Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN): lectoraat levensloopbegeleiding bij autisme. Radboud Universiteit Nijmegen op het gebied van onderzoek. RINO Groep Utrecht op het gebied van opleidingen. Academische Werkplaats Reach-Aut (

44 Topprofessionals prof. dr. H.M. (Hilde) Geurts,klinisch neuropsycholoog, bijzonder hoogleraar autisme (UvA): specialisatie/leerstoel cognitie gedurende de levensloop. dr. J.P.W.M. (Jan-Pieter) Teunisse,klinisch neuropsycholoog, GZ-psycholoog, lector (HAN); levensloopbegeleiding bij autisme. dr. B.E.B.M. (Bibi) Huskens,GZ-psycholoog, ABA/PRT dr. A.M.J.W. (Annemiek) Palmen,GZ-psycholoog, ABA Innovatieve behandelingen Therapeutische alliantie Doelgroep: 10 Patiënten tussen de jaar.; Methodiek: Een methode die vanuit de literatuur bekend staat om het versterken van therapeutische alliantie is de Client Directed Outcome Informed, afgekort CDOI. Deze stelt de hulpverlener in staat het handelen gerichter bij te sturen en stagnatie in het therapeutisch proces bijtijds te onderkennen. CDOI maakt gebruik van twee eenvoudige vragenlijsten: de Outcome Rating Scale (ORS) en de Session Rating Scale (SRS).; Effecten: Er bestaat een positieve correlatie tussen de kwaliteit van de therapeutische alliantie tussen patiënt en behandelaar en het gemeten behaalde resultaat in een behandeling van jongeren en jong volwassenen met een Stoornis in het Autistisch spectrum. Crisisinterventie en intensieve behandeling bij autisme (CIBA) Doelgroep: Patiënten van jaar met autisme en een (dreigende) crisissituatie. Als de complexiteit van het autisme geleid heeft tot een crisis en gedrag en symptomen een verblijf binnen het gezin of andere GGz-instelling onmogelijk maakt, bestaat de mogelijkheid tot een tijdelijke opname van 6 tot maximaal 9 maanden. Methodiek: De individuele behandeling op de afdeling is normalisering van gedrag, behandeling van co morbiditeit en het weer op gang brengen van de (sociaal-emotionele) ontwikkeling, daarbij aansluitend bij de persoonlijke motivatie van de patiënt. De basis voor de behandeling wordt gevormd door de milieutherapie in een autisme specifieke setting. CIBA klinisch bestaat uit een gesloten en een besloten afdeling. Effecten: Doel van de behandeling is in eerste instantie bestrijding van de crisissituatie en de elders vastgelopen behandelrelatie op verschillende niveaus (patiënt/systeem en behandelteam) aan te pakken en te bewerkstelligen naar herstel van de samenwerking. Begin- en eindmeting behandelmonitor met uitgebreide set van instrumenten. Publicaties Geurts, H,M., van den Bergh, S.F.W.M., Ruzzano, L. ; 2014; Prepotent response inhibition and interference control in ASD: Two meta-analyses.; Autism Research; (in press) Verschuur, R., Didden, R., Lang, R., Sigafoos, J., & Huskens, B. ; 2013; Pivotal Response Treatment for children with autism spectrum disorders: A systematic review.; Review Journal of Autism and Developmental Disorders. doi: /s z ; Palmen, A., Didden, R. & Verhoeven, L. ; 2012; A personal digital assistant for improving independent transitioning in adolescents with high-functioning autism spectrum disorder.; Developmental Neurorehabilitation. Online publicatie. doi: / ; Promoties R. Verschuur, MSc, , Pivotal Response Treatment (R) for children with autism spectrum disorders.

45 Polikliniek Dr. Leo Kannerhuis Autisme Patiëntenprofiel Indicatie: De polikliniek heeft teams voor Diagnostiek, Advies en Consultatie (DAC) en teams voor poliklinische behandeling (kinderen, jongeren en volwassenen). Voor DAC dient het totale IQ 55 of hoger te zijn. Voor poliklinische behandeling: één van de intelligentiefactoren is 85 of hoger, de verbale en performale is 70 of hoger. Er is sprake van een vastgelopen of dreigend vast te lopen ontwikkeling. Contra-indicatie: Als andere problematiek dan ASS op de voorgrond staat. Behandelsetting Kliniek Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Er is een gespecialiseerd team voor Diagnose, Advies en Consultatie. Er wordt een beschrijvende diagnose gegeven met aanknopingspunten en adviezen voor verdere behandeling en/of begeleiding, ingebed in de praktijk van het dagelijks leven. Indien nodig wordt een actieve bijdrage geleverd aan de behandelingsplannen van collega-instellingen om daar de hulpverlening te verstevigen en te ondersteunen bij complexe hulpvragen. Conclusies en adviezen zijn passend binnen een levenslooptraject van de cliënt. Vanuit leeftijdgebonden teams wordt er integrale behandeling geboden bij complexe vraagstellingen waarbij er naast de ASS regelmatig co morbide problematiek speelt en er veel verstoringen zijn in de contextproblematiek van een cliënt. Veelal is er sprake geweest van eerdere vastgelopen behandeling in de 2e lijn. Wij bieden matched care principes van behandelen, therapie en systematische aanpak, gericht op de levensfase van de cliënt. Contact voor advies en verwijzing De Polikliniek locatie Doorwerth heeft een nevenvestiging in Amsterdam en Nijmegen. Adres: Houtsniplaan 1, 6865 XZ Doorwerth Tel: en Website: Telefonisch spreekuur op werkdagen van tot uur Samenwerkingsverbanden Universiteit van Amsterdam: bijzonder hoogleraar autisme, leerstoel cognitie gedurende de levensloop. Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN): lectoraat levensloopbegeleiding bij autisme. Radboud Universiteit Nijmegen op het gebied van onderzoek. RINO Groep Utrecht op het gebied van opleidingen. Academische Werkplaats Reach-Aut (

46 Topprofessionals prof. dr. H.M. (Hilde) Geurts, klinisch neuropsycholoog, bijzonder hoogleraar autisme (UvA): specialisatie/leerstoel cognitie gedurende de levensloop. dr. J.P.W.M. (Jan-Pieter) Teunisse, klinisch neuropsycholoog, GZ psycholoog, lector (HAN): levensloopbegeleiding bij autisme. dr. E.W.M. (Lisette) Verhoeven,psycholoog DAC-team, senior onderzoeker R&D dr. B.E.B.M. (Bibi) Huskens,GZ-psycholoog, ABA/PRT Innovatieve behandelingen Training Toeleiding naar Onderwijs Doelgroep: Kinderen met een vastgestelde diagnose ASS van 3-6 jaar. De kinderen kunnen door de ernst van het autisme en hun gedrag nog niet participeren in een schoolsetting. Methodiek: Gewerkt wordt met de methodiek van Pivotal Response Teaching (PRT-methodiek). Deze richt zich op het trainen van pivotal (sleutel)vaardigheden: motivatie, initiatiefname en reageren op signalen. In de behandeling wordt intensief samengewerkt met ouders, belangrijke personen uit het netwerk en school. Deze samenwerking is gericht op generalisatie van de behandelsetting in de thuissituatie. Effecten: De behandeling is gericht op het doen instromen van het kind in een klas voor speciaal onderwijs. Family Learning Autism Together (FLAT) Doelgroep: Gezinnen met één of meerdere kinderen met ASS (minimumleeftijd van het kind met ASS is 9 jaar) en/of een ouder met ASS. Methodiek: De module FLAT is een kortdurende psycho-educatieve gezinsinterventie voor gezinnen met één of meerdere kinderen met ASS (minimumleeftijd is 9 jaar) en/of een ouder met ASS. FLAT is een interactieve vorm van psycho-educatie voor en met het hele gezin, inclusief een bijeenkomst met belangrijke personen uit het sociale netwerk. FLAT is er op gericht gezinsleden te helpen de effecten van ASS op de gezinsleden afzonderlijk en op het gezin als geheel te begrijpen en met elkaar te bespreken. Via het vergroten van kennis over en inzicht in het autisme van dit gezinslid en het op gang brengen van een dialoog hierover wordt helder welke invloed ASS heeft op het gezinsfunctioneren en ook welke invloed het gezinsfunctioneren heeft op het gezinslid met ASS. Ook wordt onderzocht op welke manier het sociale netwerk behoefte heeft aan psycho-educatie en in hoeverre belangrijke anderen het gezin kunnen ondersteunen. Effecten: De effectmetingen van deze module laten een positief effect zien. Blended Psychiatrische Gezinsbehandeling Autisme (PGA); Doelgroep: De PGA is een outreachende poliklinische behandeling voor gezinnen met minimaal één gezinslid met ASS. De ouders zijn in het opvoeden vastgelopen. Het gezin kan niet naar eigen wensen voldoende functioneren en een opname dreigt. Methodiek: De innovatie richt zich op het verbeteren van de kosteneffectiviteit van de PGA-behandeling door het toepassen van e-health. De aanpassing van de bestaande behandeling binnen Autismezorg2.0 is om 1 op de 4 behandelcontacten in de thuissituatie te vervangen door tele-consults. Effecten: De doelstelling is om goedkopere behandeling te realiseren met behoud van kwaliteit. Onderzoek moet aantonen of dit wordt gerealiseerd. Hiertoe worden kosten tegen bereikt behandelresultaat in qualy s uitgerekend. Hypothese is dat bij 25% kostenreductie de uitkomsten qua resultaat gelijk blijven. Publicaties Pier, J.M., Ten Brink, E., Dovis, S., Ponsioen, A., Geurts, H.M., de Vries, M., & van der Oord, S. ; 2013; Braingame Brian : Toward an Executive Function Training Program with Game Elements for Children with ADHD and Cognitive Control Problems.; ames for Health, 2 (1), doi: /g4h Begeer, S., Wierda, M., Scheeren, A.M., Teunisse, J.P., Koot, H.M., & Geurts, H.M. ; 2013; Verbal Fluency in Children with Autism Spectrum Disorders: Clustering and Switching Strategies.; Autism, 1 5. doi: / Smeekens, I., Didden, R. & Verhoeven, E.W. ; 2013; Exploring the relationship of autonomic and endocrine activity with social functioning in adults with autism spectrum disorders.; Journal of Autism and Developmental Disorders.Advance online publication. doi: /s Promoties Bergh van den, S.F.W.M., MSc, , De ontwikkeling en individuele verschillen van cognitieve controle bij adolescenten met autisme.

47 Programma en Kenniscentrum ADHD bij volwassenen Parnassia Groep ADHD Patiëntenprofiel Indicatie: jaar: met (verdenking op) ADHD met evt. psychiatrische comorbiditeit (met name angst, depressie, bipolaire stoornis, verslaving, slaapproblemen, persoonlijkheidsproblemen, autisme) en evt. sociale problemen (schulden, relatie en werkproblemen, opvoedingsproblemen, huisvestingsproblemen, contact met politie/justitie) die door de huisarts en/of door de 2e lijn worden verwezen omdat bij hen de expertise ontbreekt of vanwege de complexiteit van alle stoornissen tezamen Contra-indicatie: Volwassen patiënten waarbij een andere comorbide stoornis op de voorgrond staat (bijv. ernstige verslaving, ernstige depressie, ernstige persoonlijkheidsstoornis). Behandelsetting Polikliniek Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Diagnostiek van ADHD en co-morbiditeit bij volwassenen (>17 jaar) gebeurt tijdens een drie uur durende intake, op systematische wijze en met gestructureerde instrumenten (met o.a. de DIVA 2.0, het gestructureerde Diagnostisch Interview voor ADHD). Tijdens de intake wordt ook informatie verkregen van familie en partner. Elk teamlid wordt geschoold in diagnostiek en behandeling. De kwaliteit van de intakes wordt wekelijks gesuperviseerd en getoetst tijdens de indicatiestaf door ervaren psychiaters of GZ-psychologen. Op deze wijze wordt ervoor zorg gedragen dat de intakes van een constante hoge kwaliteit zijn. Second opinions voor diagnostiek en behandeladvies zijn mogelijk: Telefonisch met aanvrager Vis-a vis met de patiënt Voorwaarde is in beide gevallen dat de patiënt verwezen wordt door een behandelaar in de GGZ die het advies kan opvolgen. De behandeling wordt niet overgenomen. De aanvrager moet zelf eerst diagnostiek van ADHD hebben gedaan en krijgt hiertoe de nodige informatie, instrumenten, en evt. training aangereikt. Zie hiervoor procedure en aanmelding. Contact voor advies en verwijzing Adres: Carel Reinierszkade 197, 2593 HR Den Haag Tel: Website: Samenwerkingsverbanden ADHDFund: een initiatief van dr. Sandra Kooij, online internationale crowdfunding voor patientgebonden, en patiënt gedreven onderzoek naar ADHD VUMc Amsterdam - bevolkingsonderzoek i.s.m. LASA groep naar ADHD bij ouderen (> 60 jaar). VUMc Amsterdam - bevolkingsonderzoek i.s.m. NESDA groep naar ADHD bij patiënten met een depressie en/of angststoornis versus normale controles Stichting DIVA Foundation - vertalen en gratis online terbeschikking stellen van DIVA 2.0, het Diagnostisch InterviewVoor ADHD bij volwassenen, 2e versie. Ontwikkeling DIVA2.0 App in 2012 Zie verder: Kenniscentrum ADHD bij volwassenen. Zie ook Stichting ADHD Netwerk en the European Network AdultADHD (Dr. J.J.S. Kooij). Zie ook enwww. adult-adhd.net. AMC Amsterdam: Nederlands Instituut voor Neuroscience(NIN) bij onderzoek naar de beste behandeling van de verlate slaapfase bij ADHD

48 Topprofessionals dr. J.J.S. (Sandra) Kooij, Psychiater gespecialiseerd in diagnostiek en behandeling van ADHD bij volwassenen. Hoofd PsyQ Kenniscentrum ADHD bij volwassenen. dr. D. (Denise) Bijlenga, Senior onderzoeker bij PsyQ Kenniscentrum ADHD bij volwassenen, gespecialiseerd in methodologische vraagstukken, opzetten, uitvoeren en analyseren van wetenschappelijk onderzoek, rapportage van onderzoeksresultaten in de vorm van internationale wetenschappelijke artikelen, acquisitie van onderzoekssubsidie, begeleiden van jonge onderzoekers. drs. P. (Petra) Leijdens, Psychiater en manager zorg bij PsyQ Programma ADHD bij volwassenen in Den Haag. Gespecialiseerd in diagnostiek en behandeling van ADHD bij volwassenen. Docent PsyQ Kenniscentrum ADHD bij volwassenen, Den Haag. dr. H. (Hillal) Basalan, Pychiater Programma ADHD bij volwassenen in Den Haag. Gespecialiseerd in diagnostiek en behandeling van ADHD bij volwassenen. Docent PsyQ Kenniscentrum ADHD bij volwassenen, Den Haag. drs. A.J.M. (Arno) Stammen. Pychiater Programma ADHD bij volwassenen in Den Haag. Gespecialiseerd in diagnostiek en behandeling van ADHD bij volwassenen. Docent PsyQ Kenniscentrum ADHD bij volwassenen, Den Haag. drs. M. (Maartje) de Graaf, psychiater, gespecialiseerd in diagnostiek en behandeling van ADHD bij volwassenen. Docent PsyQ Kenniscentrum ADHD bij volwassenen. drs S. (Semahat) Klcu, psychiater, gespecialiseerd in diagnostiek en behandeling van ADHD bij volwassenen. Docent PsyQ Kenniscentrum ADHD bij volwassenen. Innovatieve behandelingen Levenslooppoli ADHD Doelgroep: De Levenslooppoli ADHD biedt behandeling aan verschillende leeftijdsgroepen: kinderen, adolescenten, volwassenen, zowel ouders als kinderen met ADHD, en is een samenwerkingsproject van PsyQ Haaglanden, Lucertis Rotterdam en de Jutters in Den Haag. Het doel is betere continuiteit van zorg. Methodiek: Medewerkers van de volwassen ADHD poli van PsyQ gaan naar de kinderpoli s van Lucertis en de Jutters om ouders te behandelen, en omgekeerd komen de teamleden van de kinderpoli s naar PsyQ voor de kinderen van volwassenen met ADHD. Ouderen met ADHD vormen de volgende doelgroep. Effecten: Voor de patiënt brengt de Levenslooppoli ADHD ontschotting in de zorg met zich mee, minder bureaucratie, eenvoudiger aanmeld procedures, snellere toegang tot specialistische zorg en minder kans op terugval. De QbTest computertaak om medicatie-effecten te monitoren Doelgroep: Patiënten bij Programma ADHD bij volwassenen die starten met ADHD-medicatie, een dosisverhoging krijgen, of van type medicatie veranderen. Methodiek: De QbTest is een computertaak de volgehouden aandacht, impulsief reageren, hyperactiviteit en aandachtsproblemen meet. Door de computertaak vóór het gebruik van ADHD-medicatie af te nemen, en daarna nog een keer tijdens het gebruik van de medicatie, kan er gemeten worden of de ADHD-medicatie aanslaat en of de optimale dosis is bereikt. Effecten: Regelmatig rapporteren patiënten dat de medicatie geen effect heeft terwijl hun familieleden wel verbetering zien. Deze patiënten kunnen door de testresultaten inzien dat er wel degelijk effect is, wat hen kan motiveren om de behandeling voort te zetten. Ook kan de QbTest worden gebruikt om de optimale medicatie dosis te bepalen. Melatonine en lichttherapie voor de verlate slaapfase bij ADHD Doelgroep: Een verlate slaapfase komt voor bij ca 80% van de volwassen patiënten met ADHD. Methodiek: Kenmerken zijn het chronisch niet in slaap kunnen vallen voor 0:30 uur s nachts, veel moeite met opstaan in de ochtend en vermoeidheid overdag. Hierdoor slapen patiënten vaak (veel) te kort, wat op de lange termijn verhoogd risico geeft op overgewicht, hart en vaatziekten, diabetes, en seizoen depressie. Effecten: De behandeling wordt nu onderzocht en bestaat uit: 0.5 mg melatonine s avonds, placebo, of 0.5 mg melatonine s avonds plus lichttherapie s ochtends. Licht en melatonine geven de hersenen een sterk signaal over de externe tijd. De interne klok in de hersenen synchroniseert lichamelijke processen die worden gemeten: w.o. slaap, stemming, eetlust, insuline resistentie, suikerspiegel ea biomarkers. Publicaties Kooij JJS & Bijlenga D; Dec 10, 2014; High prevalence of self-reported photophobia in adult ADHD.; Frontiers in Neurology Bron TI, Bijlenga D, Boonstra AM, Breuk M, Pardoen WF, Beekman AT, Kooij JJ.; april 2014; OROS-methylphenidate efficacy on specific executive functioning deficits in adults with ADHD: a randomized, placebo-controlled cross-over study. ; European Neuropsychopharmacology Semeijn EJ, Comijs HC, Kooij JJ, Michielsen M, Beekman AT, Deeg DJ. ; nov 2014; The role of adverse life events on depression in older adults with ADHD. ; Journal of Affective Disorders Promoties Annet Bron; 2015; ADHD and lifestyle Marieke Michielsen; 2015; ADHD in old age I Evert Semeijn; 2015; ADHD in old age II

49 Programma Angststoornissen Parnassia Groep Angststoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: Volwassenen en ouderen met een angststoornis (inc. dwang, hypochondrie en BDD, exc. PTSS): al dan niet met psychiatrische co-morbiditeit, die in de reguliere specialistische GGz onvoldoende herstellen of die therapieresistent (b)lijken te zijn. Contra-indicatie: Ernstig misbruik of afhankelijkheid van middelen, op de voorgrond staan van een andere, ernstige as-i stoornis, op de voorgrond staan van persoonlijkheidsproblematiek, zwakbegaafdheid. Voor verwijzers met vragen over diagnostiek en behandeling bestaan er geen contra-indicaties. De afdeling beschikt niet over eigen bedden, zodat begeleiding in het kader van een psychiatrische opname altijd in samenwerking met andere afdelingen plaatsvindt. Daarnaast zal bij ernstige co-morbiditeit naast de angststoornis ook worden samengewerkt met afdelingen die beter gespecialiseerd zijn in de betreffende co-morbide pathologie. Behandelsetting Polikliniek Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Op de afdeling werkt een aantal specialisten dat zowel beschikbaar is voor diagnostiek van de eigen patiënten als ook voor diagnostiek en advies die door collega s wordt aangevraagd in het kader van consultatie en second opinion. Diagnostiek en advies zijn gebaseerd op de meest up-to-date kennis en inzichten met betrekking tot de kenmerken, achtergronden en behandeling van angststoornissen en zijn over het algemeen interventiegericht (in tegenstelling tot inzichtgericht ). Contact voor advies en verwijzing Adres: Lijnbaan 4, 2512 VA Den Haag Tel: angststoornissen@psyq.nl Website: We bieden consultatie mogelijkheden voor complexe en chronische depressies aan huisartsen en GGZ-medewerkers uit diverse echelons. Voor second opinion wordt een dagdeel uitgetrokken waarbij altijd één van de experts van het team betrokken is. Voor collegiaal overleg zijn dr. Anneke van Schaik (psychiater) en dr. Patricia van Oppen (psycholoog) beschikbaar. Patiënten krijgen standaard een uitgebreide intake en worden in het multidisciplinaire team besproken en geëvalueerd. Samenwerkingsverbanden Universiteit Leiden, sectie klinische, gezondheids- neuropsychologie. Technische Universiteit Delft, mediamatiek/mens-machine interactie (HB12.080). NEDKAD

50 Topprofessionals Drs. E. W. (Ed) Berretty, klinisch psycholoog, specialisme dwangstoornis en comorbiditeit met cluster C persoonlijkheidsstoornis Dr. A. (Anja) Greeven, psycholoog-gedragstherapeut, specialisme hypochondrie Dr. A. (Anne) van Giezen, psycholoog, specialisme PTSS en traumagerelateerde angststoornissen. Innovatieve behandelingen Nieuwe toepassingen en verbeterde uitvoering van exposure en exposure met responspreventie (ERP) Doelgroep: Angst en dwangstoornissen met onvolledig herstel. Methodiek: Nieuwe toepassingen van exposure: Virtual Reality Exposure Therapy (VRET) bij fobische stoornissen, exposure in de thuissituatie (bij agorafobie, dwangstoornis, hoarding), APP Goalie bij agorafobie. Verbeterde uitvoering: op grond van nieuwe ideeën over werkzame mechanismen training en coaching in exposure en ERP. Effecten: VRET bij avio- en acrofobie is inmiddels bewezen werkzaam. Met exposure thuis en de APP onderzoeken we of intensivering van exposure het effect versnelt en/of verhoogt. Transdiagnostische behandelingen Doelgroep: Angst en dwangstoornissen met onvolledig herstel. Methodiekk: COMET (Competitive memory training), mindfulness based cognitive therapy (MBCT) en schemafocused therapy (SFT). Effecten: COMET (negatief) Zelfbeeld: Grote positieve effecten op zelfwaardering, depressiviteit en autonomie in RCT s bij verschillende stoornissen. MBCT: Duurzame effecten bij ongecontroleerde studie bij onvolledig herstelde angststoornis: RCT loopt. SFT bij sociale fobie en comorbide ontwijkende persoonlijkheidsstoornis: RCT loopt. Biologisch en farmacotherapeutisch onderzoek Doelgroep: Patiënten met angst- e/o dwangsstoornissen die een antidepressivum (AD) voorgeschreven krijgen. Methodiek: Onderzoek naar QT-verlenging bij AD. Effecten: Onderzoek naar verschillen in QT-verlenging en naar specifieke risicofactoren die daartoe leiden. Publicaties Elzinga, B.M., Spinhoven, P., Berretty, E.W., de Jong, P., Roelofs, K., januari 2010, The role of childhood abuse in HPA-axis reactivity in social anxiety disorder: a pilot study. Biological psychology. Kees Korrelboom, Sjef Peeters, Sacha Blom, Irma Huijbrechts; December 2013; Competitive memory training (COMET) for panic and applied relaxation disorder (AR) are equally effective in the treatment of panic in panic-disordered patients.; Journal of Contemporary Psychotherapy Greeven, A., van Balkom, A.J.L.M., Spinhoven, P.; accepted; Personality predicts time to remission and clinical status in hypochondriasis during a 6 year follow-up.; Journal of Nervous and Mental Diseases Promoties drs. A. Baljé ;Group schematherapy versus group cognitive behavioral therapy for social anxiety disorder with comorbid avoidant personality disorder. R. Kok, MSc; Behandeling van fobieen via het internet in de geestelijke gezondheidszorg

51 Centrum Eerste Psychose en Early Detection & Intervention Team Parnassia Groep Psychose en Schizofrenie Patiëntenprofiel Indicatie: Onderdeel vroegdetectie en vroegbehandeling: Mensen die hulpzoekend zijn voor een niet-psychotische stoornis met een recent verval in het sociaal-maatschappelijk functioneren en die voldoen aan de CAARMS criteria voor een At Risk Mental State Onderdeel vroege psychose: Patiënten met een psychotische stoornis die de eerste fase van hun ziekte doormaken Second opinions (ook van buiten de regio); diagnostiek en/of behandeladvies. Deze kunnen door collega professionals en/of patiënten zelf aangevraagd worden Contra-indicatie: Psychoses die duidelijk veroorzaakt worden door drugsgebruik of somatische oorzaak Minder begaafdheid (IQ<70) Bij twijfel kan worden aangemeld Behandelsetting Polikliniek Ambulant in samenwerking met Indigo en PsyQ en Brijder Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Mensen met een At Risk Mental State worden met behulp van screening gedetecteerd onder hulpzoekende patiënten. Met de Comprehensive Assessment of At Risk Mental States worden de ARMS patiënten en de psychotische patiënten gediagnosticeerd. Met de SCID worden alle andere comorbide stoornissen gediagnosticeerd. Voor patiënten met een eerste psychose; protocol met psychiatrisch onderzoek, met de Schedules for Clinical Assessment in Neuropsychiatyr en heteroanamnese met de IRAOS. Contact voor advies en verwijzing Adres: Lijnbaan 4, 2512 VA Den Haag en Zoutkeetsingel 40, 2512 HN Den Haag Tel: (CEP), (EDIT) (CEP), Website: Samenwerkingsverbanden Virtual Reality Exposure Therapy studie: Vrije Universiteit, Universiteit van Groningen en Lentis, Bavo-Europoort, Dijk en Duin, GGZ Delfland, Pro Persona, GGZ Noord-Holland Noord, Technische Universiteit Delft, Clevr (software, hardware, support & training Negatieve symptomen studie: Universiteit van Amsterdam, AMC, Vrije Universiteit, Mount Sinai University New York, Altrecht, Arkin; Temstem en Netwerken: TU Delft, faculteit Industrial Design Engineering, Reframing Studio, Amsterdam Treating Trauma in Psychosis studie: Vrije Universiteit Amsterdam, Radboud Universiteit Nijmegen, Altrecht, Arkin, Bavo- Europoort, GGNet, GGZ Drenthe, GGZ Duin en Bollenstreek, GGZ Eindhoven, GGZ Noord-Holland-Noord, GGZ Oost Brabant, Lentis, Parnassia, Pro Persona en Yulius

52 Topprofessionals Prof. dr. M. (Mark) van der Gaag, 1) Cognitieve gedragstherapeutische interventies UHR en psychotische patiënten; 2) Behandeling van PTSS bij psychotische patiënten; 3) Behandeling van negatieve symptomen; 4) Behandeling van paranoia met Virtual Reality; Behandeling van auditieve hallucinaties met Temstem app; Zorginnovatie in samenwerking Drs. W. (Winfried) Laan, 1) Diagnostiek; 2) 3e lijns consultatie. Drs. H.K. (Helga ) Ising, 1) Cognitieve Gedragstherapie bij UHR en psychotische patiënten; Behandeling van paranoia met Virtual Reality; 2) Cost-utility analysis; 3) Predictiemodellen van beloop; 4) Test en schaalontwikkeling Drs. D.P.G. (David) van den Berg, 1) Cognitieve Gedragstherapie bij psychose en UHR; 2) Behandeling van trauma en posttraumatische stress stoornis bij psychose en UHR; 3) Behandeling van auditieve hallucinaties Temstem app; 4) (her) ontwerpen van zorg vanuit visie in samenwerking met TU Delft en Reframing Studio. Innovatieve behandelingen Behandeling van paranoia met Virtual Reality Exposure Doelgroep: UHR en vroege psychose patiënten. Methodiek: Het gebruiken van 3D omgevingen in onderzoek en behandeling, waarbij patiënten met behulp van 3D bril en laptop worden blootgesteld aan geheel gecontroleerde levensechte sociale omgevingen. Ontwikkelen van nieuwe interventie gebaseerd op exposure behandeling, waarbij geoefend kan worden in een virtual reality wereld. Effecten: Het onderzoek richt zich in een multicenter trial op de effecten van een virtuele exposure behandeling. Het beoogde resultaat is afname sociale terugtrekking en vermijding en toename van de tijd doorgebracht met andere mensen. Herstel van psychose door design Doelgroep: Mensen die last hebben van stemmen of een recent verval in sociaal functioneren. Methodiek: In samenwerking met patiënten, familie, TU Delft, Reframing Studio, zorgprofessionals ontwikkelden wij Temstem. Deze app helpt stemmen-hoorders beter om te gaan met de stemmen, waardoor deze minder hinderen in het soc. functioneren. Project Network is een app gebaseerd op het sociogram waarin zorg-gebruikers met een verval in soc. functioneren worden gestimuleerd met hun netwerk aan de slag te gaan. Effecten: Naar temstem ( wordt op dit moment een gerandomiseerde effectstudie opgezet. Het effect van Project Network ( zal naturalistisch onderzocht worden middels feedback van gebruikers. Verminderen van negatieve symptomen door CGT en activering Doelgroep: Eerste episode patiënten met negatieve symptomen. Deze groep onderschat systematisch de eigen cognitieve (ik kan me toch niet concentreren), sociale (mensen vinden me toch niet interessant) en hedonische capaciteiten (ik kan er toch niet meer van genieten). Methodiek: Een groepstraining gericht op sociale activering wordt aangevuld met individuele cognitieve gedragstherapie gericht op het beïnvloeden van negatieve verwachtingen omtrent sociale, cognitieve en hedonische capaciteiten van de patiënten. Effecten: Afname van negatieve symptomen Publicaties Van den Berg, de Bont, van der Vleugel, de Roos, de Jongh, van Minnen, van der Gaag; 2015; Prolonged Exposure vs Eye Movement Desensitization and Reprocessing vs Waiting List for Posttraumatic Stress Disorder in Patients With a Psychotic Disorder; JAMA Psychiatry; doi: /jamapsychiatry Ising, Smit, Veling, Rietdijk, Dragt, Klaassen, Savelsberg, Boonstra, Nieman, Linszen, Wunderink, van der Gaag; 2014; Costeffectiveness of preventing first-episode psychosis in ultra-high-risk subjects: multi-centre randomized controlled trial; Psychological Medicine; 21: 1-12; doi: /S Van der Gaag; 2014; The efficacy of CBT for severe mental illness and the challenge of dissemination in routine care; World Psychiatry; 13(3): ; doi: /wps Promoties Rianne Klaassen; 1 november 2013, Universiteit van Amsterdam; Emerging symptoms on the pathway to psychosis Judith Rietdijk; 13 april 2012, Vrije Universiteit Amsterdam; Pathways to psychosis: The usual suspects and beyond Sara Dragt; 14 september 2011, Universiteit van Amsterdam; Exploring the road to a first psychosis: Work in progress

53 PsyQ Depressie ambulant, team therapieresistente depressie Patiëntenprofiel Indicatie: Volwassenen en ouderen: Parnassia Groep Depressie De afdeling richt zich op de zorg voor patiënten met unipolaire en bipolaire stemmingsstoornissen. Het keurmerk is toegekend aan dat deel van de afdeling dat zich bezighoudt met patiënten met een 3e lijns (topklinische) zorgvraag. Patiënten met complexe en of zeldzame aandoeningen, die onvoldoende baat hadden, of naar verwachting zullen hebben bij een 2e lijns (specialistische) behandeling. Contra-indicatie: Misbruik van middelen Primaire diagnose anders dan depressie Op de voorgrond staan van persoonlijkheidsproblematiek Zwakbegaafdheid Behandelsetting Polikliniek Dagbehandeling Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Contact voor advies en verwijzing Adres: Lijnbaan 4, 2512 VA Den Haag Tel: Website: Bipolaire stoornissen: Lichttherapie bij unipolaire en bipolaire stemmingsstoornissen: Derde generatie psychotherapie bij chronische depressies: Het gebruik van experience sampling en netwerkmodellen bij de behandeling van chronische depressies: Combinaties van psychofarmaca en/of MAO remmers bij Chronische depressies: Samenwerkingsverbanden Vrije Universiteit in Amsterdam Universiteit van Rotterdam Universiteit van Leiden

54 Topprofessionals dr A. (Annet) Spijker, psychiater, specialisme bipolaire stoornissen dr R. (Rutger) Goekoop, psychiater, specialisme experience sampling en netwerk modellen bij de behandeling van depressieve stoornissen. dr P.M.J. (Judith) Haffmans, farmacoloog, specialisme winterdepressie en chronobiologie. dr van den Boogaard (Th.M.) Michael, psychiater, met als specialisme de analyse van longitudinale data bij de psychotherapeutische behandeling van patiënten met depressieve stoornissen. Innovatieve behandelingen Nieuwe toepassingen en verbeterde uitvoering van exposure en exposure met responspreventie (ERP) Derde generatie psychotherapieën: CBASP en Schematherapie Doelgroep: Chronische depressies Methodiek: In 2014 start een cohortstudie naar de werkzaamheid van Schematherapie en Cognitive Behavioral Analytic Systems Psychotherapy (CBASP) bij chronische depressies. Effecten: Beoogd wordt patiënt en/of ziektevariabelen te isoleren die voorspellend zijn voor het beloop van deze behandelingen. Lichttherapie voorafgaand aan de reguliere behandeling Doelgroep: Patiënten met vitale- en atypische depressies. Methodiek: In 2014 wordt een RCT gestart naar de invloed van lichttherapie voorafgaand aan de behandeling Effecten: Heeft lichttherapie voorafgaand aan een reguliere depressie behandeling in de 2e en 3e lijn een klinisch relevant effect op het verloop van de verdere behandeling. Het gebruik van apps en online behandelmodules bij patienten met complexe problematiek. Doelgroep: Patiënten met uni- en bipolaire stoornissen in de 3e lijn. Methodiek: Bij de behandeling van patiënten met bipolaire stoornissen wordt een app gebruikt in combinatie met een online behandeling. Bij patiënten met moeilijk behandelbare unipolaire stoornissen zal experience sampling worden toegepast om met behulp van netwerkmodellen te komen tot individualized medicin. Effecten: Het ontwikkelen van predictie modellen. Publicaties Boogaard, T.M. van den; maart 2014; De bereikte patient-behandelingcompatibiliteit en de effectiviteit van de therapeut.; Tijdschrift voor psychotherapie; nog niet voorhanden Spijker, A. T. & van Rossum, E. F. ; 2012; Glucocorticoid sensitivity in mood disorders; Neuroendocrinology; Naus, T., Burger, A., Malkoc, A., Molendijk, M., & Haffmans, J.; 2013; Is there a difference in clinical efficacy of bright light therapy for different types of depression?; Journal of Affective Disorders

55 Overwaal, Centrum voor Angststoornissen Pro Persona Angststoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: Adolescenten, volwassenen en ouderen met: Hardnekkige dwanggedachten en -handelingen, zoals smetvrees, controledwang of steeds terugkerende gedachten met agressieve of seksuele inhoud. Sociale angst met veelal gegeneraliseerde vermijding van de meeste sociale situaties en activiteiten. Posttraumatische stressstoornis met meerdere ernstige traumatische ervaringen met agressie en/of seksueel misbruik. Paniekstoornis met ernstige paniekaanvallen en zeer uitgebreide agorafobie. Contra-indicatie: Behandeling in een open setting is niet mogelijk Ernstige verstandelijke beperkingen Ernstige afhankelijkheid of misbruik van middelen Behandelsetting Polikliniek Kliniek Deeltijd Dagbehandeling E-health behandeling Behandeling op locatie patient (bv thuis of in psychiatrisch ziekenhuis) Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek De intakefase bestaat uit onderzoek door een psycholoog en een psychiater/klinisch psycholoog. Dit wordt op gestandaardiseerde wijze uitgevoerd met een gestructureerd interview en het (digitaal) afnemen van vragenlijsten. Bij het onderzoek ligt het accent op de hulpvraag, de hiërarchie in ernst en duur van de angststoornis, de ernst en duur van bijkomende psychische problematiek en de mate van interferentie met de angststoornis(sen), de mate van sociaalmaatschappelijke invalidering en een analyse (voor zover mogelijk) waarom eerdere behandelingen onvoldoende of geen effect hebben gehad. Contact voor advies en verwijzing Adres: Pastoor van Laakstraat 48, 6663 CG Lent (kliniek) Tarweweg 2, 6534 AM Nijmegen (polikliniek) Tel: (kliniek) (polikliniek) Website: Samenwerkingsverbanden Stichting Nijmegen Centre for Anxiety and Expertise (NijCARE). Dit is een regionaal samenwerkingsverband op het gebied van wetenschappelijk onderzoek en opleiding van het Behavioural Science Institute van de Radboud Universiteit Nijmegen, Pro Persona, Academisch Centrum Sociale Wetenschappen RU en het Donders Institute for Brain Cognition and Behaviour. Daarnaast participeren UMC Nijmegen (afdeling psychiatrie) en een aantal praktijkinstellingen. Via de Stichting Nederlands Kenniscentrum Angst en Depressie (NedKAD) is er samenwerking met praktijkinstellingen en universiteiten (o.a. Vakgroep Psychiatrie VUMC Amsterdam, Academisch Angstcentrum Maastricht (Dr. K. Schruers). Via NedKAD wordt tevens geparticipeerd in de Netherlands OCD Prospective Study Amsterdam (NOCDA). Het Trauma Treating in Psychosis (T-TIP) project is een landelijke samenwerking en multicentre onderzoek met betrekking tot behandeling en onderzoek naar de behandeling van PTSS bij patiënten met een psychotische stoornis. Er zijn samenwerkingen met diverse internationale universiteiten en onderzoekers op het gebied van angststoornissen, waaronder de University of Texas, USA (dr. J. Smits), University of Bochum, Duitsland (prof. J. Margraf) en Emory University (Prof. K. Ressler), University of Pennsylvania (Prof. E. B. Foa).

56 Topprofessionals prof. dr. A. (Agnes) van Minnen, gespecialiseerd in angstregulatie, de behandeling van angststoornissen in het algemeen en die van PTSS in het bijzonder. dr. G.J. (Gert-Jan) Hendriks, gespecialiseerd in de behandeling van angststoornissen bij ouderen en complexe angststoornissen. dr. M. (Mirjam) Kampman, gespecialiseerd in behandelstudies bij angststoornissen en de behandeling van paniekstoornis en OCS. drs. B. (Boris) van Passel, Gespecialiseerd in intensieve behandelingen bij complexe angststoornissen, obsessievecompulsieve stoornis en comorbide persoonlijkheidsstoornissen. Innovatieve behandelingen Intensieve ambulante behandeling Doelgroep: Patienten met PTSS, paniekstoornis of obsessieve compulsieve stoornis. Een speciaal intensief programma is ontwikkeld voor adolescenten met PTSS na meervoudige traumatisering met een extra programma voor hun ouders. Methodiek: Patienten worden 4-8 dagen intensief behandeld met cognitieve gedragstherapie, gevolgd door 4 weken met boostersessies. Zo nodig is de behandeling in de thuissituatie. Effecten: De pilotstudies laten goede effecten zien. Een gecontroleerde studie bij adolescenten met PTSS laat significante effecten zien. ChIP (Changing interpretation in PTSD) Doelgroep: Patienten met PTSS Methodiek: Gerandomiseerde studie waarbij patiënten thuis via het internet een systematische computertraining (1 week, 4 trainingssessies) volgen, gericht op het veranderen van dysfunctionele interpretaties (Cognitive Bias Modification). De effecten van de training worden vergeleken met die van een neutrale training, één week na training en na 1 en 6 maanden. Effecten: Nog niet bekend. We verwachten een verbetering in dysfunctionele trauma-gerelateerde cognities en PTSS klachten. SCHERP: Schematherapie en exposure en response preventie Doelgroep: Patiënten met as-i angststoornis en co-morbide cluster C problematiek. Methodiek: Deeltijdbehandeling waarin intensief behandeld wordt op zowel as I als as II problematiek. Effecten: Effecten van eerste pilotstudie zijn positief. Publicaties Hendriks GJ, Kampman M, Keijers GP, Hoogduin Ca, Voshaar RC. ; 2014 Aug; 31(8): doi: /da.22274; Cognitivebehavioral therapy for panic disorder with agoraphobia in older people: a comparison with younger patients.; Depress. Anxiety. de Kleine RA, Hendriks GJ, Smits JA, Broekman TG, van Minnen A.; 2014 Jan;48(1):40-6. doi: /j.jpsychires ; Prescriptive variables for d-cycloserine augmentation of exposure therapy for posttraumatic stress disorder. J; Psychiatr Res. van den Berg DP, de Bont PA, van der Vleugel BM, de Roos C, de Jongh A, Van Minnen A, van der Gaag M.; 2015 Jan 21. doi: 10.; Prolonged Exposure vs Eye Movement Desensitization and Reprocessing vs Waiting List for Posttraumatic Stress Disorder in Patients With a Psychotic Disorder: A Randomized Clinical Trial. ; JAMA Psychiatry Promoties drs. R. de Kleine; 2015; Cognitive enhancement and the treatment of PTSD; Drs. R. van Niekerk; 2015; Social Anxiety and Panic Research, Impact on the next generation (SPRING); drs. L. Hendriks; 2016; Intensieve Trauma Behandeling bij kinderen van jaar met een post-traumatische stress-stoornis (PTSS);

57 Psychotraumacentrum Zuid Nederland Reinier van Arkel Psychotrauma Patiëntenprofiel Indicatie: Asielzoekers en vluchtelingen met traumagerelateerde problematiek op grond van oorlog en politiek geweld, inclusief mensenhandel en gedwongen prostitutie. Veteranen met uitzendgerelateerde problematiek en traumagerelateerde problematiek t.g.v. dienstongevallen. Vroegkinderlijk trauma waaronder we verstaan de schadelijke psychologische, biologische en sociale gevolgen van (een combinatie van) aanhoudend(e) trauma s, zoals mishandeling (emotioneel, fysiek, seksueel),verkeren in oorlogsomstandigheden, het getuige zijn van geweld tijdens de kinderjaren voor het achtste levensjaar. Geüniformeerden met werkgerelateerde traumatisering. Second opinion, voor alle hiervoor genoemde doelgroepen als het gaat om traumagerelateerde problematiek of het vermoeden hiervan. Contra-indicatie: Alle psychopathologie die in de weg staat van behandeling voor de gevolgen van traumatisering, denk aan op de voorgrond staande persoonlijkheidsproblematiek, actieve suicidaliteit en/of homicidaliteit, organische hersenbeschadigingen en patiënten waarbij geen overeenstemming bereikt kan worden betreffende het verklaringsmodel voor aanwezige psychopathologie. Behandelsetting Polikliniek Dagbehandeling Deeltijd Outreachende zorg Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek De intakefase bestaat uit onderzoek door een psycholoog en een psychiater. Dit wordt op gestandaardiseerde wijze uitgevoerd met een gestructureerd interview en het (digitaal) afnemen van vragenlijsten. Bij het onderzoek ligt het accent op de hulpvraag, de hiërarchie in ernst en duur van de angststoornis, de ernst en duur van bijkomende psychische problematiek en de mate van interferentie met de angststoornis(sen), de mate van sociaalmaatschappelijke invalidering en een analyse (voor zover mogelijk) waarom eerdere behandelingen onvoldoende of geen effect hebben gehad. Contact voor advies en verwijzing Adres: Bethaniestraat 10, 5211 LJ Den Bosch Tel: Centrale Aanmelding en Advies: (073) van 8.30 tot uur Website: Het PTC ZN beantwoordt regelmatig vragen uit de 1ste, 2de en 3de lijnszorg uit het hele land. Deze kunnen variëren van een verzoek tot het uitvoeren van een uitgebreide second opinion tot een korte mondelinge consultatie met betrekking tot diagnostiek of behandelbeleid. Inhoudelijk betreffen de vragen adviezen met betrekking tot het verklaren of behandelen van complexe psychopathologie al dan niet gepaard gaand met somatische co-morbiditeit. De aangevraagde expertise beslaat zowel het gebied van psychotraumatologie als transculturele psychiatrie. Er worden adviezen gegeven betreffende casus conceptualisatie (verklaringsmodellen), en diagnostiek en behandeling (timing, volgorde en type van interventies). Samenwerkingsverbanden Landelijk Zorgsysteem Veteranen Landelijk Convenant Overleg GGz Asielzoekers & Vluchtelingen Universiteit Utrecht

58 Topprofessionals dr. B. (Boris) Drozdek, psychiater, psychotraumatologie en transculturele psychiatrie. Eerste verantwoordelijke klinisch werk op PTC ZN. Senior onderzoeker, lid van IRCT Executive Committee. Nationaal/internationaal erkend expert, spreekt en publiceert over psychotrauma en aanverwante onderwerpen. dr. mr. E. (Elisa) van Ee, klinisch psycholoog/psychotherapeut, onderzoeker. Gespecialiseerd in de effecten van traumatisering op het gezin en de hechting. Wetenschappelijk onderzoek naar de klinische toepassing van het contextuele model. Adviseur Expertisecentrum Eergerelateerd Geweld en Internationaal Strafhof Den Haag. prof. dr. I. (Ivan) Komproe, hoogleraar collectief trauma (Universiteit Utrecht). Gespecialiseerd in onderzoek naar effecten van grootschalige ingrijpende gebeurtenissen op de geestelijke gezondheid, instrumentontwikkeling en ontwikkeling van interventies m.n. voor bevolkingsgroepen. Afdelingshoofd R&D HealthNet TPO. Innovatieve behandelingen Meergezinsbehandeling Doelgroep: Voor veteraangezinnen met traumagerelateerde gezinsproblematiek. Methodiek: Intensieve meervoudige interventiemethodiek gebaseerd op systeemtherapie, groepstherapie en Mentalisation Based Treatment. Meerdere gezinnen vormen een groep en worden uitgedaagd om de disfunctionele, relationele patronen te erkennen en te veranderen. Effecten: Verandering en stabilisatie van gezinsdynamiek met potentiele positieve gevolgen voor de individuele traumagerelateerde psychopathologie bij de veteraan. Folterslachtoffergroep Doelgroep: Farsi/Dari sprekende mannen met chronische en complexe traumagerelateerde problematiek door martelingen en/of oorlogsgeweld. Methodiek: Deeltijdbehandeling. Context-sensitieve, gefaseerde, traumafocus groepsbehandeling voor PTSS, gebaseerd op het Den Bosch-model. Verbale en non-verbale therapievormen worden met elkaar gecombineerd. Effecten: Resultaten van dit onderzoek laten zien dat de toegepaste groepsbehandeling de geestelijke gezondheid van asielzoekers en vluchtelingen met PTSS verbetert, zowel op de korte als op de langere termijn. De behandeling leidt tot afname van PTSS, depressieve en angstklachten. Publicaties Dr. Boris Drozdek; 18 september 2013; Seven-Year Follow-Up Study of Symptoms in Asylum Seekers and Refugees With PTSD Treated With Trauma-Focused Groups; Journal of Clinical Psychology ; dr. mr. Elisa van Ee; 18 augustus 2012; Child in the shadowlands; The Lancet Prof. dr. I. Komproe; 12 januari 2010; Mediators and Moderators of a Psychosocial Intervention for Children Affected by Political Violence; Journal of Consulting and Clinical Psychology Promoties Dr. Boris Drozdek; 31 januari 2014; If You Want to Go Fast Go Alone, If You Want to Go Far Go Together; Dr. Elisa van Ee; 29 november 2013; A new generation: How refugeetrauma affects parenting and child development; ISBN

59 Centrum Eetstoornissen Ursula Rivierduinen Eetstoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: Alle leeftijden Landelijke consultatie en second opinions. Last resort functie op High Cure behandelafdeling voor complexe psychiatrische eetstoornissen (anorexia nervosa, boulimia nervosa, eetbuienstoornis) gepaard gaande met somatische en/of psychiatrische co-morbiditeit. Ambulante en intensieve behandeling van psychiatrische eetstoornissen. Ambulante begeleiding en zorg voor individuen met een chronische eetstoornis en hun naasten. Contra-indicatie: Somatische conditie die verblijf in algemeen ziekenhuis noodzakelijk maakt. Behandelsetting E-Health Polikliniek Kliniek Dagbehandeling Deeltijd Zorgpaden: Anorexia nervosa, Boulimia nervosa, Binge eating disorder en Jeugd. Ambulant, intensief en intensief met verblijf. Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Consulatie, second opnions en (multi disciplinaire) diagnostiek kunnen afhankelijk van de vraag op maat worden geleverd. Contact voor advies en verwijzing Adres: Veursestraatweg 185, 2264 EG Leidschendam Tel: , op werkdagen van 09:00-13:00 uur. Website: Samenwerkingsverbanden Leids Universitair Medisch Centrum in het kader van wetenschappelijk onderzoek en patiëntenzorg. Altrecht Eetstoornissen Rintveld in het kader van wetenschappelijk onderzoek. Universiteit Leiden, Faculteit Sociale Wetenschappen in het kader van wetenschappelijk onderzoek.

60 Topprofessionals prof. dr. E.F. (Eric) van Furth, klinisch psycholoog/psychotherapeut. Gespecialiseerd in diagnostiek en behandeling van complexe chronische eetstoornissen. Bijzonder Hoogleraar Eetstoornissen, Leids Universitair Medisch Centrum dr. J.A. (Hans) Bloks, klinisch psycholoog/psychotherapeut. Gespecialiseerd in diagnostiek en behandeling van complexe chronische eetstoornissen. drs. S.J. (Saskia) Vermeulen, klinisch psycholoog/psychotherapeut. Gespecialiseerd in diagnostiek en behandeling van complexe chronische eetstoornissen. drs. M.L.J.J. (Mikkelou) van de Loo, psychiater. Gespecialiseerd in psychiatrische diagnostiek en behandeling van complexe chronische eetstoornissen. Innovatieve behandelingen Cognitieve Remediatie Therapie (CRT) Doelgroep: Cliënten met een kwetsbaar (neuro)cognitief functioneren, met name cognitieve rigiditeit. Methodiek: CRT bestaat uit 10 sessies waarin de cognitieve flexibiliteit (bv. Stroop taak) getraind wordt. CRT gaat niet over eetpathologie of lichaamsbeeld. Denkprocessen en manier van denken staan centraal. Patiënten leren reflecteren op de denkprocessen die zij ervaren tijdens het uitvoeren van de taken en de inzichten te implementeren in hun dagelijkse leven. Effecten: CRT wordt wetenschappelijk getoetst in een RCT. De eerste resultaten zijn veelbelovend. Stepped Care Disease management Doelgroep: Individuen met een langdurige eetstoornis en hun naasten. Methodiek: Guided Care en personalized diagnostiek en care, dus toegesneden op de individuele behoefte. Inzet van ervaringsdeskundigen, monitoring van somatische en psychiatrische klachten, bevorderen van de kwaliteit van leven. Effecten: Grotere tevredenheid bij cliënten en grotere effectiviteit van interventies. Meergezinsdagbehandeling (MGDB) voor jongeren met een eetstoornis Doelgroep: Thuiswonende jongeren tot en met 19 jaar met AN of BN. Methodiek: MGDB levert zorg op maat, waarbij ouders, de jongere zelf en de verschillende betrokken disciplines met elkaar een context creëren, waarin de eetstoornis overwonnen kan worden. Door MGDB wordt een samenwerkingsrelatie vorm gegeven tussen ouders, jongere en therapeuten, waarin ouders de verantwoordelijkheid en zorg blijven dragen voor hun kind. Anders dan in de traditionele hulpverlening worden de zorg en verantwoordelijkheid niet overgenomen. Effecten: MGDB is effectief bevonden in buitenlands onderzoek. De toepassing van MGDB binnen CEU heeft geleid tot een sterke afname van het aantal somatische opnames van jeugdigen. (Anonieme) e-mental health: Proud2BMe en Featback Doelgroep: Individuen met een eetprobleem of eetstoornis in de maatschappij. Methodiek: E-metal health communities met informatie, laagdrempelig contact met een ervaringsdeskundige, diëtist en psycholoog. Interactief forum en dagelijkse groepschat. Effecten: Proud2BMe voorziet in een grote behoefte. Site krijgt ongeveer unieke bezoekers per maand (februari 2014). Resultaten van enquête onder leden laten zien dat er minder pro-ana sites bezocht worden en er meer hulp gezocht wordt. Featback wordt in een promotieonderzoek verder geëvalueerd. Publicaties Boraska, V. et al. A genome-wide association study of anorexia nervosa. Mol Psychiatry advance online publication, February 11, 2014; doi: /mp ; Op t Lanst-Slof MCT, Furth EF van, Meulenbelt I, Bartels M, Hottenga JJ, Slaboom PE, Boomsma DI; A replication study of the Estrogen Receptor I gene (ESR1) and anorexia nervosa. International Journal of Eating Disorders, 2014; 47: Dingemans AE, Danner UN, Donker JM, Aardoom JJ, Meer F van, Tobias K, Elburg AA van, Furth EF van, The effectiveness of Cognitive Remediation Therapy in patients with a severe or enduring eating disorder: a randomized controlled trial. Psychotherapy and Psychosomatics 2014; 83: Aardoom jj, Dingemans AE, Spinhoven Ph, Furth EF van; Treating eating disorders over the Internet: A systematic review and future research directions. International Journal of Eating Disorders 2013: 46: Son GE van, Meer P van der, Furth EF van; Correlates and associations between weight suppression and binge eating symptomatology in poplulation-based sample. Eating Behaviors 2013: 14: Aardoom jj, Dingemans AE, Op t Landt-Slof MCT, Furth EF van; Norms and dicriminative validity of Eating Disorder Examiniation Questionnaire (EDE-Q). Eating Behaviors 2012; Promoties Rita Op t Landt-Slof, 2011, Genetic determinants of eating disorders. Gabriëlle van Son, 2010, The epidemiology of eating disorders. Alexandra Dingemans, 2009, Binge or control? Assessment of the validity, treatment of underlying mechanisms of Binge Eating Disorder.

61 Psychotraumacentrum GGZ Kinderen en Jeugd Patiëntenprofiel Indicatie: Kinderen en jongeren tot 23 jaar: Kinderen met klachten na eenmalige traumatisering Kinderen met klachten na chronische traumatisering Jonge asielzoekers en vluchtelingen Rivierduinen Psychotrauma Voorbeelden van een eenmalige traumatische ervaring zijn een (verkeers)ongeval, roof, verkrachting, brand of de plotselinge dood van een dierbare. Ook het getuige zijn hiervan wordt beschouwd als een schokkende gebeurtenis. Bij chronische traumatisering is sprake van herhaald en vaak langdurig geweld, gevaar, dreiging of misbruik. Dit is bijvoorbeeld het geval bij seksueel misbruik in het gezin of mishandeling. Ook een medische behandeling kan hier onder vallen. Jonge asielzoekers en vluchtelingen vormen een aparte groep. Bij hen is bijna altijd sprake van een aaneenschakeling van belastende ervaringen, zoals oorlog, het verlies van familieleden en vrienden, een vlucht vol gevaren en de onzekerheid over de verblijfsvergunning. Vluchtelingen hebben vaak een complexe problematiek, waarvan traumatisering een onderdeel is. Contra-indicatie: geen Behandelsetting Polikliniek Dagbehandeling Thuisbehandeling Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Een second opinion kan aangevraagd worden, wanneer er twijfel is over een gestelde diagnose bij cliënt of verwijzer of wanneer er twijfel is over de voorgestelde behandeling bij cliënt of verwijzer of wanneer er sprake is van een stagnerende behandeling. Diagnostiek en advies worden gebaseerd op de multidisciplinaire richtlijnen, specialistische expertise en recente wetenschappelijke inzichten. Contact voor advies en verwijzing Adres: Sandifortdreef 19, 2333 ZZ Leiden Tel: Website: Het Psychotraumacentrum helpt kinderen, jongeren en hun ouders zo dicht mogelijk bij huis. Het Psychotraumacentrum heeft vijf vestigingen in vier regio s: Leiden, Midden-Holland (Gouda), Duin- en Bollenstreek (Katwijk) en de Rijnstreek (Alphen aan den Rijn). Voor landelijke verwijzingen vragen naar het Second Opinion en Supra Regionaal Team (SSRT) gevestigd in Leiden. Samenwerkingsverbanden Stichting Centrum 45/Stichting Arq Faculteit Sociale Wetenschappen, Universiteit Leiden Curium- LUMC Psychotraumacentrum Kinderen en Jeugd Bascule AMC UMC Utrecht KJTC Haarlem/VU Amsterdam De Waag (onderdeel van De Forensische Zorgspecialisten) Fier Fryslân Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie

62 Topprofessionals drs. C. (Carlijn) de Roos, ( Francine Shapiroprijs in 2010, Jaap Chrisstoffelspenning in 2011, Outstanding Research Award EMDRIA, 2012) klinisch psycholoog/psychotherapeut en coördinator van het Psychotraumacentrum. Zij werkt al 25 jaar met getraumatiseerde kinderen en is gespecialiseerd in EMDR en diverse vormen van traumagerichte cognitieve gedragstherapie. Ook is zij specialist op het gebied van diagnostiek en behandeling van Somatische Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten (SOLK) en de rol van onverwerkte traumatische ervaringen bij deze klachten. drs. M.J. (Marie-José) van Hoof, kinder- en jeugdpsychiater en orthopedagoge, promovenda. Zij doet neuroimaging onderzoek naar de relatie tussen gehechtheid, trauma en emotieregulatie bij adolescenten met angst of depressie dan wel seksueel misbruik en gezonde deelnemers binnen EPISCA (Emotional Pathways Imaging Study in Clinical Adolescents). drs. N. (Noor) Landsmeer, kinderarts sociale pediatrie, gespecialiseerd in risicosignalering en medische diagnostiek van kindermishandeling. Zij is bestuurslid van de Nederlandse Vereniging Kindergeneeskunde en was 4 jaar voorzitter van Stevig Ouderschap. Dit is een programma dat aangeboden wordt in de JGZ ter ondersteuning van ouders, ter preventie van kindermishandeling (destijds door haar opgezet als project Oké). Initiator van en tot voor kort gedurende 5 jaar voorzitter van de Landelijke Werkgroep Kinderartsen-Kindermishandeling, nu lid. Innovatieve behandelingen Behandeling van paranoia met Virtual Reality Exposure Doelgroep: UHR en vroege psychose patiënten. Methodiek: Het gebruiken van 3D omgevingen in onderzoek en behandeling, waarbij patiënten met behulp van 3D bril en laptop worden blootgesteld aan geheel gecontroleerde levensechte sociale omgevingen. Ontwikkelen van nieuwe interventie gebaseerd op exposure behandeling, waarbij geoefend kan worden in een virtual reality wereld. Effecten: Het onderzoek richt zich in een multicenter trial op de effecten van een virtuele exposure behandeling. Het beoogde resultaat is afname sociale terugtrekking en vermijding en toename van de tijd doorgebracht met andere mensen. Herstel van psychose door design Doelgroep: Mensen die last hebben van stemmen of een recent verval in sociaal functioneren. Methodiek: In samenwerking met patiënten, familie, TU Delft, Reframing Studio, zorgprofessionals ontwikkelden wij Temstem. Deze app helpt stemmen-hoorders beter om te gaan met de stemmen, waardoor deze minder hinderen in het soc. functioneren. Project Network is een app gebaseerd op het sociogram waarin zorg-gebruikers met een verval in soc. functioneren worden gestimuleerd met hun netwerk aan de slag te gaan. Effecten: Naar temstem ( wordt op dit moment een gerandomiseerde effectstudie opgezet. Het effect van Project Network ( zal naturalistisch onderzocht worden middels feedback van gebruikers. Verminderen van negatieve symptomen door CGT en activering Doelgroep: Eerste episode patiënten met negatieve symptomen. Deze groep onderschat systematisch de eigen cognitieve (ik kan me toch niet concentreren), sociale (mensen vinden me toch niet interessant) en hedonische capaciteiten (ik kan er toch niet meer van genieten). Methodiek: Een groepstraining gericht op sociale activering wordt aangevuld met individuele cognitieve gedragstherapie gericht op het beïnvloeden van negatieve verwachtingen omtrent sociale, cognitieve en hedonische capaciteiten van de patiënten. Effecten: Afname van negatieve symptomen Publicaties Van den Berg, de Bont, van der Vleugel, de Roos, de Jongh, van Minnen, van der Gaag; 2015; Prolonged Exposure vs Eye Movement Desensitization and Reprocessing vs Waiting List for Posttraumatic Stress Disorder in Patients With a Psychotic Disorder; JAMA Psychiatry; doi: /jamapsychiatry Ising, Smit, Veling, Rietdijk, Dragt, Klaassen, Savelsberg, Boonstra, Nieman, Linszen, Wunderink, van der Gaag; 2014; Costeffectiveness of preventing first-episode psychosis in ultra-high-risk subjects: multi-centre randomized controlled trial; Psychological Medicine; 21: 1-12; doi: /S Van der Gaag; 2014; The efficacy of CBT for severe mental illness and the challenge of dissemination in routine care; World Psychiatry; 13(3): ; doi: /wps David P. G. van den Berg, MSc; Paul A. J. M. de Bont, MSc; Berber M. van der Vleugel, MSc; Carlijn de Roos, MS; doi: / jamapsychiatry Published online; Prolonged Exposure vs EyeMovement Desensitization and Reprocessing vswaiting List for Posttraumatic Stress Disorder in Patients With a Psychotic Disorder; JAMA Psychiatry.; Promoties Rianne Klaassen; 1 november 2013, Universiteit van Amsterdam; Emerging symptoms on the pathway to psychosis Judith Rietdijk; 13 april 2012, Vrije Universiteit Amsterdam; Pathways to psychosis: The usual suspects and beyond Sara Dragt; 14 september 2011, Universiteit van Amsterdam; Exploring the road to a first psychosis: Work in progress

63 Psychotrauma, locatie Diemen Stichting Centrum 45 Psychotrauma Patiëntenprofiel Indicatie: Alle leeftijden. Complexe psychotraumaklachten waarbij doorgaans meerdere (vaak al langer durende) psychische stoornissen bestaan (comorbiditeit), met tevens problemen op diverse levensgebieden. Vaak heeft al eerder behandeling plaats gevonden. De traumavoorgeschiedenis is altijd complex in de zin dat er sprake is van herhaalde en/of langer durende traumatisering. Contra-indicatie: Psychische stoornissen of psychosociale omstandigheden die traumabehandeling niet mogelijk maken. Behandelsetting Polikliniek Dagkliniek Deeltijd Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second Opinions Collegiaal overleg Specialistische psychotraumadiagnostiek Diagnostiek kan via online basis diagnostiek verlopen via intakegesprekken en diagnostisch onderzoek tot specialistische diagnostiek voor complexe traumagerelateerde psychopathologie. Second opinion en onafhankelijke diagnostiek worden tevens geboden door het Psychotrauma Diagnose Centrum PDC (eendaagse traumadiagnostiek). Behandeling kan individueel (traumagerichte behandeling zoals EMDR, CGT, BEPP, NET), of met ondersteuning van een groepsprogramma (deeltijdbehandeling). Steeds wordt dan gezocht naar een context gerichte benadering, waarbij patiënten gezamenlijk in de behandeling optrekken (er is bijvoorbeeld specialistisch aanbod voor politie, veteranen, vluchtelingen, naoorlogse generatie, kind en gezin). Contact voor advies en verwijzing Adres: Nienoord 5, 112 XE Diemen Tel: Website: Samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverband met de vier specialistische partners GGZ voor vluchtelingen en asielzoekers: GGZ Drenthe/De Evenaar; Pro Persona/Phoenix en Reinier van Arkel/Psychotraumacentrum Zuid Nederland (convenantpartners). Samenwerking met Leo Kannerhuis; gezamenlijke diagnostiek van patiënten met traumaklachten en mogelijke autistische stoornissen.

64 Topprofessionals dr. G.E. (Geert) Smid, psychiater en senior onderzoeker. Gepromoveerd in 2012 op Deconstructing Delayed PTSD. Doet onderzoek naar de effecten van oxytocine op behandeling van PTSS, en naar de diagnostiek en behandeling van traumatische rouw en stress-sensibilisatie. drs. J.J. (Jacky June) Ter Heide, klinisch psycholoog en promovenda. Coördinator van de ontwikkellijn Complex trauma. Promotie: EMDR versus Stabilisatie in de ambulante behandeling van getraumatiseerde asielzoekers en vluchtelingen. dr. J.W. (Jeroen) Knipscheer, GZ-psycholoog en senior onderzoeker; ook verbonden aan de Universiteit Utrecht. Coördinator van de ontwikkellijn Diversiteit en trauma. Expertise: optimaliseren en evidence based maken van behandelingen bij met name niet-westerse allochtonen en ouderen met traumagerelateerde psychische klachten. Innovatieve behandelingen Oxytocine als additie bij traumagerichte therapie in de dagbehandeling voor vluchtelingen Doelgroep: Ernstig getraumatiseerde vluchtelingen. Methodiek: De traumagerichte behandeling bij vluchtelingen wordt vaak gehinderd door gebrek aan vertrouwen en door gevoelens van onveiligheid. Dit kan behandeling ernstig verstoren, waardoor niet alleen de effectiviteit sterk wordt verminderd, maar ook wordt de duur van de behandeling vaak onnodig verlengd. In dit innovatieproject wordt onderzocht, of het toedienen van oxytocine bij de behandeling van de traumagerichte behandeling Narratieve Exposure Therapie (NET) meerwaarde kan opleveren. Dit wordt onderzocht d.m.v. een placebo gecontroleerd onderzoek. Verwachte gewenste effecten van oxytocine zijn: regulering van angst en stressreacties en versterking van de vertrouwensrelatie met de behandelaar tijdens NET, waardoor vergroting van de effectiviteit van NET; en mogelijk bekorting van de behandelduur. Effecten: Hogere effectiviteit van behandeling; betere reductie van PTSS-symptomen. Traumatische Rouw: Diagnostiek en behandeling: de Dagkliniek Traumatische Rouw Doelgroep: Patiënten met ervaringen van confrontatie met traumatisch verlies van een naaste in de context van oorlog, levensdelict, of andere geweldsituaties. Dat verlies vormt vaak onderdeel van complexe psychotrauma- klachten. Methodiek: Opgebouwd volgens het gefaseerde behandelmodel van PTSS en gericht op verwerking van het traumatische verlies. Er is een speciale behandelmethodiek beschreven voor traumatische rouw, de Beknopte Eclectische Psychotherapie voor Traumatische Rouw (BEP-TG), ontwikkeld door dr. Geert Smid in samenwerking met prof. Paul Boelen en prof. Berthold Gersons. Effecten: Wetenschappelijk effect onderzoek gaat gepaard aan deze innovatieve behandeling. Multifamily Therapie voor getraumatiseerde gezinnen Doelgroep: Gezinnen waarbij complex trauma een rol speelt, doorgaans met gezinsleden met ernstige PTSS-klachten en ouders en kinderen waarbij ernstige opvoedings- en hechtingsproblematiek een belangrijke rol speelt. Methodiek: Multidisciplinaire dagbehandeling, waarbij zowel ouders als kinderen gezamenlijk en in aparte onderdelen worden behandeld. Er wordt veel geoefend, veelal ondersteund door video opnames van de ouder-kind interacties. Effecten: Bevordering van een positieve ouder-kind relatie en van ouderlijke (opvoedings-) competenties. Veiliger hechting tussen ouders en kinderen. Bevorderen psychische ontwikkeling van kinderen. Diverse onderzoeks-/meetinstrumenten worden hierbij ingezet. Publicaties Knipscheer, J.W., Sleijpen, M., Mooren, T., Heide ter, F.J.J. & Aa, N. van der ; Psychiatric Bulletin 2015 ; Trauma exposure and refugee status as predictors of mental health outcomes in treatment-seeking refugees; Heide, F.J.J. ter, Kleber, R.J., & Mooren, G.T.M. ; Tijdschrift voor Psychotherapie 40, , 2014; Complex trauma en complexe PTSS. Wat is het en wie heeft het?; Jackie June ter Heide, Trudy T. M. Mooren, Jeroen W. Knipscheer, Rolf J. Kleber ; Journal of EMDR Practice and Research, 8, 3, 2014; EMDR With Traumatized Refugees: From Experience-Based to Evidence-Based Practice; Promoties drs. Elisa van Ee, 2013, Breaking the Cycle. The impact of intergenerational transmission of war trauma on the development of the young child drs. Jackie June ter Heide, 2015, EMDR versus Stabilisatie in de ambulante behadeling van getraumatiseerde asielzoekers en vluchtelingen. Een gerandomiseerde gecontroleerde studie.

65 Psychotrauma, locatie Oegstgeest Stichting Centrum 45 Psychotrauma Patiëntenprofiel Indicatie: Alle leeftijden. Complexe psychotraumaklachten waarbij doorgaans meerdere (vaak al langer durende) psychische stoornissen bestaan (comorbiditeit), met tevens problemen op diverse levensgebieden. Vaak heeft al eerder behandeling plaats gevonden. De traumavoorgeschiedenis is altijd complex in de zin dat er sprake is van herhaalde en/of langer durende traumatisering. Contra-indicatie: Organisch cerebrale stoornissen Psychosen Suïcidaliteit Ernstige psychische stoornissen, waardoor traumabehandeling niet mogelijk is Ernstige dagelijkse stress factoren, waardoor traumabehandeling niet mogelijk is (zoals het hebben van geen huisvesting) Behandelsetting Polikliniek Kliniek Dagbehandeling Deeltijd Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second Opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Klinische diagnostiek Naast reguliere diagnostische intakegesprekken inclusief ROM, worden diverse andere vormen van intensievere diagnostiek aangeboden. Aanvullende poliklinische diagnostiek kan plaats vinden met specialistisch psychodiagnostisch onderzoek, psychiatrisch onderzoek, psychotherapeutisch onderzoek. Daarnaast bestaat er een uitgebreid dagklinisch multidisciplinair diagnostiek programma van 6 dagen. Second opinions en onafhankelijke diagnostiek worden geboden door Centrum 45 en door het Psychotrauma Diagnose Centrum PDC (eendaagse traumadiagnostiek). Contact voor advies en verwijzing Adres: Rijnzichtweg 35, 2342 AX Oegstgeest Tel: mail@centrum45.nl Website: Samenwerkingsverbanden Samenwerking Landelijke Zorglijn Veteranen LZV Samenwerkingsverband met de vier specialistische partners GGZ voor vluchtelingen en asielzoekers: GGZ Drenthe/De Evenaar; Pro Persona/Phoenix en Reinier van Arkel/Psychotraumacentrum Zuid Nederland (convenantpartners) Groep landelijke zorglijn politie

66 Topprofessionals drs. R.A. (Ruud) Jongedijk, psychiater/directeur Zorg & Innovatie Stichting Centrum 45. Specialist en onderzoeker op het gebied van complexe PTSS. Specialist en hoofddocent / trainer op het gebied van Narratieve Exposure Therapie (NET). dr. T. (Trudy) Mooren, klinisch Psycholoog. Beleidscoördinator en onderzoekcoördinator op het gebied van trauma, kind en gezin. Senior onderzoeker. drs. J.G.B.M. (Hans) Rohlof, psychiater. Promotie onderzoek naar lichamelijk klachten bij vluchtelingen; diagnostiek met het Culturele Interview; behandeling van vluchtelingen met prazosine. dr. J.M. (Annemarie) Smith, Psychiater. Opleider stage psychotherapie voor psychiaters. Gepromoveerd op onderzoek naar stress en tegenoverdrachtsverschijnselen bij traumabehandelaars. Verricht onderzoek naar verlate traumaklachten bij lange in Nederland verblijvende vluchtelingen. Innovatieve behandelingen Narratieve Exposure Therapie Doelgroep: Patiënten met meervoudige traumatiserende gebeurtenissen in hun voorgeschiedenis. Methodiek: Naratieve Exposure Therapie is speciaal ontwikkeld voor meervoudig, complex getraumatiseerde patiënten. Het is een evidence based, kortdurende behandeling. Narratieve technieken zijn geïntegreerd met exposure technieken en methodieken uit de getuigenistherapie. Er wordt een reconstructie van het levensverhaal gemaakt, waarbij de traumatische gebeurtenissen worden doorgewerkt en in hun algehele narratieve context worden geplaatst. Het autobiografische geheugen wordt zo gerepareerd. Effecten: Vermindering van PTSS-klachten. Herstel van geheugenfuncties. Door middel van supervisie, trainingen, publicaties en wetenschappelijk onderzoek wordt dit project in 2014 uitgebouwd. Slaap en geheugen bij de posttraumatische stress stoornis Doelgroep: Patiënten met complexe PTSS, vooral veteranen en politiefunctionarissen. Methodiek: Diagnostiek van de slaap architectuur van patiënten met PTSS. Patiënten worden tweemaal een nacht opgenomen in de kliniek van Stichting Centrum 45. D.m.v. een slaap EEG en enkele provocatieve tests wordt onderzocht welke aspecten van de slaap bepalend zijn bij PTSS, en of slaap ook invloed heeft op provocatieve tests. Een onderzoeksgroep onderzoekt in dit project Trauma, PTSS en de slaaparchitectuur. Het doel van het onderzoek is om een beter begrip te krijgen van de invloed van slaap op drie verschillende processen bij mensen met een posttraumatische stress stoornis: 1. het verwerken van emotionele gebeurtenissen (en dus het beloop van PTSS). 2. het uitvoeren van taken die een beroep doen op het geheugen. 3. de lichamelijke reacties op stress. Effecten: Het diagnostische project loopt in 2014, waarna resultaten worden geanalyseerd. Prazosine als medicatie tegen nachtmerries bij getraumatiseerde veteranen Doelgroep: Getraumatiseerde veteranen met PTSS en slaapstoornissen/nachtmerries. Methodiek: Verschillende studies hebben aangegeven dat prazosine specifiek de frequentie van nachtmerries kan verminderen. Prazosine is een alpha-1-adrenerge antagonist, mogelijk bij PTSS werkzaam door het verhoogde noradrenerge niveau te verlagen. Er zijn diverse positieve pilot studies gepubliceerd; en slechts twee placebo gecontroleerde studies. Prazosine wordt placebogecontroleerd aan patiënten voorgeschreven en de klachten worden met diverse diagnostische instrumenten gemeten. Effecten: Doel van het onderzoek is aan te tonen, dat prazosine invloed heeft op frequentie van nachtmerries, ernst van de nachtmerries, kwaliteit van de slaap en PTSS symptomen. Publicaties Jongedijk, R.A.; 2014; Levensverhalen en Psychotrauma Narratieve Exposure Therapie in theorie en praktijk; Amsterdam: Uitgeverij Boom Rohlof, J.G.B.M., Ulman, A.M.; Vol. 50, no 1, 2013; Cultural Psychiatry in Tel Aviv: How relevant!; Israel Journal of Psychiatry; Rohlof, J.G.B.M., 2012, Psychiatrische diagnostiek, het Culturele Interview en de DSM-5. Tijdschrift voor Psychiatrie, 54, 9, Huijts, I., Kleijn, W.Chr., Emmerik, A.P. van, Noordhof, A., Smith, A.J.M, 2012, Dealing with man-made trauma: the relationship between coping style, posttraumatic stress, and quality of life in resettled, traumatized refugees in the Netherlands. Journal of Traumatic Stress. 25, Promoties Rohlof, J.G.B.M., verwacht 2015, Aspects of psychodiagnostics and treatment of traumatized refugees.

67 Afdeling Angststoornissen Virenze Riagg Angststoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: De afdeling richt zich op patiënten met de diagnose angststoornissen - veelal chronisch en therapieresistent - die onvoldoende behandeld kunnen worden in de reguliere tweede lijn en daar onvoldoende herstellen. Daarnaast is de afdeling gespecialiseerd in de behandeling van complexe comorbiditeit, met name op het gebied van eetstoornissen, somatoforme stoornissen, stemmingsstoornissen en persoonlijkheidsproblematiek. Contra-indicatie: Primaire diagnose anders dan angststoornissen Ernstig misbruik of afhankelijkheid van middelen Op de voorgrond staan van persoonlijkheidsproblematiek Zwakbegaafdheid Behandelsetting Polikliniek Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Consultatie, advisering en collegiaal overleg (1 e, 2 e en 3 e lijn) is mogelijk m.b.t. patiënten die niet in zorg zijn. Voor verwijzers uit de 2 e en 3 e lijn worden second opinions verricht, meestal bestaande uit consultatie met uitgebreide verslaglegging. In sommige gevallen kan de behandeling (tijdelijk) worden overgenomen. Contact voor advies en verwijzing Adres: Parallelweg 45-47, 6221 BD Maastricht Tel: i.leeuw@riagg-maastricht.nl Website: Samenwerkingsverbanden Maastricht University: Faculty of Psychology and Neuroscience, Department Clincial Psychological Science Academisch Ziekenhuis Maastricht; MedPsych Center Xonar (vrouwenopvang)

68 Topprofessionals prof. dr. A. (Arnoud) Arntz, hoogleraar klinische psychologie en experimentele psychopathologie en klinisch psycholoog,gespecialiseerd in dwang, paniekstoornis en PTSS dr. M. J. (Marisol) Voncken, wetenschappelijk onderzoeker en cognitief gedragstherapeut, VGCt, gespecialiseerd in sociale angststoornis drs. H. (Hannie) van Genderen, klinisch psycholoog, supervisor gedragstherapie en schematherapie. Alle angststoornissen en persoonlijkheidsstoornissen drs. R. (Remco) v.d. Wijngaart, psychotherapeut, supervisor gedragstherapie en schematherapie Innovatieve behandelingen PTSS: Imaginaire exposure vs imaginaire rescripting vs dramarescripting Doelgroep: Patiënten met een posttraumatische stress-stoornis. Methodiek: Drie behandelmethoden, Imaginaire Exposure, Imaginiare rescripting en dramarescripting, worden met elkaar vergeleken op verschillende effectmaten. Effecten: Nog niet bekend Cognitieve gedragstherapie & interpersoonlijke therapie als behandelingen van paniekstoornis met agorafobie. Doelgroep: Patiënten met een paniekstoornis met agorafobie. Methodiek: Cognitieve gedragstherapie (CGT) wordt vergeleken met Interpersoonlijke gedragstherapie (IPT) op verschillende effectmaten. Effecten: CGT was superieur op de primaire uitkomstmaten (aantal paniek aanvallen en een gedragstest) en de secundaire uitkomstmaten, agorafobische klachten en gedrag, negatieve interpretaties van lichamelijke sensaties. Geen verschil tussen de behandelingen werd gevonden voor de secundaire uitkomstmaten, interpersoonlijk functioneren en algemene psychopathologie. Obsessief-Compulsieve Stoornis: Cognitieve gedragstherapie met de focus op verantwoordelijkheid versus de focus op gevaar Doelgroep: Patiënten met een obsessief-compulsieve stoornis. Methodiek: Cognitieve therapie met de focus op verantwoordelijkheid wordt vergeleken met de cognitieve therapie met de focus op gevaar. Effecten: Beide condities, zowel met de focus op verantwoordelijkheid als op gevaar, waren effectief. Er werden geen verschillen tussen de twee condities gevonden op OCS-klachten, cognities en algemene psychopathologie. Publicaties Voncken, M.J., Alden, L.E., Bögels, S.M., 2008, Social Rejection in Social Anxiety Disorder: the Role of Performance Deficits, Evoked Negative Emotions and Dissimilarity. British Journal of Clinical Psychology, 47, Vos, S. P. F., Huibers, M. J. H., Diels L., Arntz A., 2012, A randomized clinical trial of cognitive behavioral therapy and interpersonal psychotherapy for panic disorder with agoraphobia. Psychological Medicine (2012), 42, Voncken, M. J., Bögels, S.M., 2010, Cognitieve therapie voor sociale angststoornis. Handleiding voor de therapeut. Minder angstig in sociale situaties. Werkboek voor de cliënt. Reeks Protocollen voor de GGZ. Bohn Stafleu van Loghum. Promoties M. J. Voncken, 2006, Afraid of Being Disliked. From distorted cognitions to interpersonal problems in social phobia. S. Vos, Thema: behandeling van angststoornissen. Titel van een van de onderzoeken uit het proefschrift: Self-perceived Specificity of Therapy Effects in Mindfulness Based Stress Reduction vs. Cognitive Therapy in Panic Disorder. R. Janssen, Thema: Intelligentie versus kunstmatige intelligentie voor het voorspellen van effect van behandeling.

69 Afdeling Persoonlijkheidsstoornissen Virenze Riagg Persoonlijkheidsstoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: Volwassenen (18-65 jaar) met één of meer diagnoses op het gebied van de persoonlijkheidsstoornissen. De afdeling is gespecialiseerd in de behandeling van therapie-resistente en chronische persoonlijkheidsproblematiek. Er zijn mogelijkheden voor ambulante- en deeltijdbehandeling. Comorbide problemen vormen in principe geen belemmering voor behandeling. Staat de comorbiditeit op AS I (bv. ernstige anorexia nervosa of middelenafhankelijkheid) echter op de voorgrond, dan worden patiënten doorverwezen voor behandeling elders. Contra-indicatie: Niet aangeboren hersenletsel Zwakbegaafdheid Ernstige AS I stoornis die eerst behandeling behoeft (b.v. psychotische stoornis, ernstige anorexia, verslaving) Behandelsetting Polikliniek Deeltijd Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multisiciplinaire diagnostiek Alle naar het team verwezen cliënten, worden uitgenodigd voor de module diagnostiek en indicatiestelling. In principe worden cliënten binnen deze module 4 maal gezien door een medewerker: één keer voor een meer algemene inventarisatie, een gesprek voor afname van SCID-I (semi gestructureerd klachten interview), de SCID II (semi gestructureerd interview gericht op de persoonlijkheidsproblematiek) en een adviesgesprek. Dit laatste gesprek vindt plaats na bespreking binnen het multidisciplinaire overleg (indicatiestaf). Hierna volgt toewijzing aan een van de behandelmodules. Daarnaast kan er voor consultatie en second opinions worden verwezen naar de RIAGG Maastricht. Contact voor advies en verwijzing Adres: Parallelweg 45-47, 6221 BD Maastricht Tel: contact@riagg-maastricht.nl Website: Samenwerkingsverbanden Universiteit Maastricht AZM: Vergaande samenwerkingsmogelijkheden ter versterking van academisch profiel van de Riagg Groep en het profiel van het AZM en optimale bundeling van de huidige samenwerkingsinitiatieven RINO: Aansluiting RINO Zuid Nederland, deskundigheids-bevordering medewerkers aangesloten instellingen, verzorgen onderwijs

70 Topprofessionals prof. dr. A. (Aernout) Arntz, Hoogleraar Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie. drs. H (Hannie) van Genderen, klinisch psycholoog/psychotherapeut, auteur van diverse boeken op het gebied van schematherapie. drs. W. (Wiesette) Krol, klinisch psycholoog/psychotherapeut, teamleider afdeling persoonlijkheidsstoornissen dr. J. (Jill) Lobbestael, Assistant Professor bij de vakgroep Clinical Psychological Science van de Maastricht University, Faculty of Psychology and Neuroscience/Clinical Psychological Science Innovatieve behandelingen Groepsschematherapie voor cliënten met borderlinepersoonlijkheidsproblematiek Doelgroep: Borderline patiënten. Methodiek: Groepsgewijze schematherapie. Effecten: Op dit moment loopt er een internationaal, mulit-centre onderzoek naar deze vorm van behandeling. De uitkomsten van dit onderzoek worden over enkele jaren verwacht. Er is een artikel verschenen naar aanleiding van een pilot (zie artikelen). Deeltijdbehandeling voor cliënten met ernstige borderlineproblematiek Doelgroep: Borderlinepatiënten met ernstige problematiek die langdurig in zorg zijn (geweest). Methodiek: Schematherapie door psychotherapeuten en vaktherapeuten. Effecten: Worden momenteel gemeten middels ROM en uitgebreid vragenlijst onderzoek. Aan de hand van deze cijfers en evaluaties met clienten is het deeltijdprogramma aangepast. Cluster C Doelgroep: clienten met cluster C persoonlijkheidsproblematiek. Methodiek: schematherapie in de groep. Effecten worden gemeten middels ROM en uitgebreider vragenlijst onderzoek. Hoarding Op dit moment zijn wij, in overleg met Altrecht en de RIWB, aan het onderzoeken of een combi behandeling (psychotherapie en thuisbegeleiding) een zinvolle manier is om met deze ernstige klachten om te gaan. MBT bij clienten met ernstige borderlineproblematiek Doelgroep: Borderlinepatiënten met ernstige problematiek die langdurig in zorg zijn (geweest). Methodiek: MBT, een individuele sessie en een groepssessie per week Effecten: Worden momenteel gemeten middels ROM en uitgebreid vragenlijst onderzoek. Publicaties Lobbestael, J., Arntz, A., Bernstein, D., 2010), Disentangling the relationship between different types of childhood trauma and personality disorders. Journal of Personality Disorders, 24, Susan M. Bögels, Paul Wijts, Frans J. Oort, Steph J. M. Sallaerts, 2014, Psychodynamic psychotherapy versus cognitive behavior therapy for social anxiety disorder: an efficacy and partial effectiveness trial. The official journal of ADAA, DOI: /da Veronique Dickhaut, Arnoud Arntz, 2013, Combined group and individual schema therapy for borderline personality disorder: A pilot study. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, doi.org/ /j.jbtep Lotte L.M. Bamelis, Silvia M.A.A. Evers, Philip Spinhoven, Arnoud Arntz, 2014, Results of a Multicenter Randomized Controlled Trial of the Clinical Effectiveness of Schema Therapy for Personality Disorders., The American journal of psychiatry, doi: /appi.ajp Promoties Lotte Bamelis, 2013, Considering care: a clinical and economic evaluation of schema therapy for personality disorders. Jill Lobbestael, 2008, Lost in fragmentation, schema modes, childhood trauma, and anger in borderline and anti social personality disorder

71 Afdeling Stemmingsstoornissen Virenze Riagg Stemmingsstoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: De afdeling richt zich op patiënten met de diagnose depressie, dysthymie of bipolaire stoornis. De afdeling is gespecialiseerd in de behandeling van therapie-resistente en chronische depressie. De afdeling heeft alleen mogelijkheden voor ambulante behandeling. Comorbide problemen zoals angst- of persoonlijkheidsproblematiek vormen in principe geen belemmering voor behandeling. Staat de comorbiditeit echter op de voorgrond dan worden patiënten doorverwezen voor behandeling elders. Contra-indicatie: Ernstig misbruik of afhankelijkheid van middelen Primaire diagnose anders dan depressie Op de voorgrond staan van persoonlijkheidsproblematiek Zwakbegaafdheid Behandelsetting Polikliniek Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multisiciplinaire diagnostiek Consultatie, advisering en collegiaal overleg (1 e, 2 e en 3 e lijn) is mogelijk m.b.t. patiënten die niet in zorg zijn. Voor verwijzers uit de 2 e en 3 e lijn worden second opinions verricht, meestal bestaande uit consultatie met uitgebreide verslaglegging. In sommige gevallen kan de behandeling (tijdelijk) worden overgenomen. Contact voor advies en verwijzing Adres: Parallelweg 45-47, 6221 BD Maastricht Tel: i.leeuw@riagg-maastricht.nl Website: Samenwerkingsverbanden Academisch Centrum voor Stemmingsstoornissen Maastricht (ASM). Dit betreft een samenwerkingsverband met Academisch Ziekenhuis Maastricht.

72 Topprofessionals dr. F.P.M.L. (Frenk) Peeters, psychiater, senior onderzoeker prof. dr. M.J.H. (Marcus) Huibers, psychotherapeut en senior onderzoekerr drs. B. (Ina) Leeuw, GZ-psycholoog, psychotherapeut Innovatieve behandelingen Pilot-studie naar de effectiviteit van neurofeedback bij de behandeling van de depressieve stoornis Doelgroep: Patiënten met een depressieve stoornis. Methodiek: Neurofeedback (NF) kan zich in een toenemende populariteit verheugen, ook als behandeling voor depressie, doch is nog nauwelijks wetenschappelijk onderbouwd; voor depressie zijn er slechts enkele case-studies in de literatuur verschenen. In deze pilot-studie worden 10 depressieve patiënten met een alfa-assymetrie protocol behandeld. De behandeling bestaat uit maximaal 30 NF sessies in een periode van 10 weken. Mogelijk zal onderzoek naar NF bij depressie in een later stadium als RCT worden voortgezet. Effecten: Outcome en neurofysiologische veranderingen worden in deze periode gedetailleerd onderzocht. Schemagerichte psychotherapie voor chronisch depressieve klachten. Promotieonderzoek: Doelgroep: Patiënten met een chronische depressie, waarbij de laatste episode langer dan 2 jaar duurt. Methodiek: Er zijn weinig tot geen effectieve behandelingsmethoden voor chronische depressie bekend. Farmacotherapie en psychotherapie (CBASP, CBT en IPT) laten, zelfs in combinatie, maar matige resultaten zien. In dit onderzoek worden 30 patiënten met een chronische depressie behandeld met langdurige, intensieve SFT. Effecten: Klinische parameters, cognitieve parameters en beeldvormend technieken worden gebruikt om veranderingen gedurende de behandeling in kaart te brengen. Psychotherapie voor depressieve klachten die deels in remissie zijn, volgend op een reguliere depressiebehandeling (promotieonderzoek) Doelgroep: Patiënten die een reguliere behandeling hebben gehad voor depressie, maar nog restklachten hebben. Methodiek: Het onderzoek betreft een RCT (Randomized Controlled Trial) waarbij CBT (Cognitieve gedragstherapie) en IPT (Interpersoonlijke psychotherapie) worden toegepast bij 180 depressieve patiënten. De hoofdvraag betreft niet een vergelijking van de effectiviteit van deze behandelingen bij depressie (alhoewel een Europese replicatie zoals deze zeker bijdraagt aan de kennis over dit onderwerp, er is verrassend weinig head-to-head onderzoek gedaan). De hoofdvragen betreffen (1) veranderingsmechanismen (m.n. veranderingen in impliciete cognitieve processen) bij geslaagde therapie en (2) de effecten van beide behandelingen op de lange termijn. Van CBT is bekend dat deze behandeling geassocieerd is met minder terugval op de korte en middellange termijn (in vergelijking met farmacotherapie), dit is voor IPT nog nooit onderzocht. Effecten: Onderzocht wordt wat de effectiviteit is van deze behandeling, wat het effect is op terugvalpreventie en mechanisms of change Publicaties Graaf, L.E. de, Gerhards, S.A.H., Arntz, A., Riper, H., Metsemakers, J.F.M., Evers, S.M.A.A., Severens, J.L., Widdershoven, G., Huibers, M.J.H., 2009, Clinical effectiveness of online computerised cognitive-behavioural therapy without support for depression in primary care: randomised trial. The British Journal of Psychiatry, 195:73-80 Roelofs, J., Huibers, M.J.H., Peeters, F., Arntz, A., Os, J. van, 2008, Rumination and worrying as possible mediators in the relation between neuroticism and symptoms of depression and anxiety in clinically depressed individuals. Behaviour Research and Therapy, 46: Schweizer, S., Peeters, F., Huibers, M.J.H., Roelofs, J., Os, J. van, Arntz, A., 2010, Does illness attribution affect treatment assignment in depression? Clinical Psychology & Psychotherapy, 17: Promoties Fritz Renner, Schema-focused Therapy for Chronic Depression: Efficacy and mechanisms of change. Nicole Geschwind, 2011 The etiology of resilience against depression.

73 Centrum voor Korsakov en alcohol gerelateerde cognitieve stoornissen Patiëntenprofiel Indicatie: Leeftijdscategorie: Volwassenen Ouderen Vincent van Gogh Verslaving Het Centrum voor Korsakov en alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen diagnosticeert en behandelt patiënten met een langdurige alcoholverslaving, die voor het merendeel diverse behandelingen in de klinische of ambulante verslavingszorg hebben ondergaan, zonder blijvend resultaat. De verslavingsproblematiek is therapieresistent gebleken en in de loop van de jaren verder gecompliceerd door cognitieve stoornissen. Voor het merendeel van de patiënten geldt dat zij gebrek aan ziektebesef/ziekte-inzicht hebben of een volledig gebrek hieraan. Tevens is sprake van ernstige sociaal maatschappelijke problemen en (zelf)verwaarlozing. Contra-indicaties: Ernstige verstandelijke beperkingen Openlijke agressie Behandelsetting Polikliniek Kliniek Deeltijd Diagnostiek en Advies Consulatie en advies Second opinion Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Het Centrum biedt uitgebreide diagnostiek aan patiënten met langdurige alcoholverslaving, gericht op het neurocognitieve functioneren, waarbij neuropsychologisch onderzoek een prominente rol speelt naast aanvullende methoden zoals neuroimaging en gedragsobservatie. Ook wordt gebruik gemaakt van innovatieve meetinstrumenten tbv diagnostiek van impliciet leren en ruimtelijk geheugen. De inzet van de diagnostiek maakt het mogelijk om de behandeling optimaal op maat vorm te geven en de behandeleffecten te monitoren. Contact voor advies en verwijzing Adres: D n Herk 90, 5803 DN Venray Tel: korsakovkliniek@vvgi.nl Website: Samenwerkingsverbanden Radboud Universiteit Nijmegen, waaronder Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour en NISPA in het kader van wetenschappelijk onderzoek m.b.t. diagnostiek en behandeling UCL Institute of Cognitive Neuroscience te London (Prof. M. Kopelman) in het kader van wetenschappelijk onderzoek m.b.t. diagnostiek Korsakov Kenniscentrum in het kader van wetenschappelijk onderzoek naar Foutloos Leren als behandelmethodiek bij Korsakovpatiënten

74 Topprofessionals drs. A.J. (Arie) Wester, klinisch neuropsycholoog prof. dr. R.P.C. (Roy) Kessels, klinisch neuropsycholoog drs. S.J.W. (Serge) Walvoort, klinisch neuropsycholoog drs. M.C. (Marc) Doorakkers, psychiater Innovatieve behandelingen Behandelprogramma alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen Doelgroep: Patiënten met alcohol gerelateerde cognitieve stoornissen bij wie geen sprake is van het syndroom van Korsakov. Methodiek: Het behandelprogramma is met name gericht op het verbeteren van het cognitieve functioneren en is enig in zijn soort in de verslavingszorg. De inhoud van het programma is nieuw voor deze patiëntengroep en op onderdelen zelfs experimenteel. Effecten: Het behandelprogramma in zijn totaliteit wordt middels een effect-evaluatie onderzoek getoetst op zijn kwaliteit en is op grond hiervan ook aan verandering onderhevig. Retraining Automatic Approach Tendencies Doelgroep: Patiënten met alcohol gerelateerde cognitieve stoornissen, met en zonder het syndroom van Korsakov.Methodiek: Het doel is om de cognitie-bias jegens automatisch geactiveerd toenaderingsgedrag zoals bekend bij alcoholicverslaafden te veranderen. Dit automatisch gedrag is een component van impliciete processen. Deze impliciete processen worden verondersteld de zelf-regulerende vaardigheden bij verslavings stoornissen en andere typen van psychopathologie negatief te beïnvloeden. Effecten: Onderzocht wordt of deze behandelmethode effect heeft op het drinkgedrag en de craving. Publicaties Wester, A.J., Herten, J.C. van, Egger, J.I.M., Kessels, R.P.C.; 2013; Applicability of the Rivermead Behavioural Memory Test- Third Edition (RBMT-3) in Korsakoff s syndrome and chronic alcoholics; Neuropsychiatric Disease and Treatment Walvoort, S.J.W., Wester, A.J., Egger, J.I.M.; 2013; Neuropsychologische diagnostiek en cognitieve functies bij alcoholabstinentie; Tijdschrift voor Psychiatrie Wester, A.J., Westhoff, J., Kessels, R.P.C., Egger, J.I.M.; 2013; The Montreal Cognitive Assessment (MoCA) as a measure of severity of amnesia in patients with alcohol-related cognitive impairments and Korsakoff syndrome; Clinical Neuropsychiatry Promoties Arie Wester; ; Assessment of everyday memory in patients with alcohol-related cognitive disorders using the Rivermead Behavioural Memory Test Serge Walvoort; planning medio 2015; MMPI2 and MMPI2-RF assessment in Alcohol Use Disorders

75 Centrum voor Neuropsychiatrie Vincent van Gogh Neuropsychiatrie Patiëntenprofiel Indicatie: Volwassenen (vanaf 16 jaar). Het Centrum voor Neuropsychiatrie diagnosticeert en behandelt met name cliënten bij wie genetische syndromen, epilepsie of andere hersenaandoeningen aanwezig zouden kunnen zijn en die problemen ervaren in hun psychologisch functioneren of waarbij reguliere diagnostiek en behandeling onvoldoende resultaat had. Contra-indicatie: Openlijke agressie Behandelsetting Polikliniek Kliniek Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Collegiaal overleg Multidisciplinaire diagnostiek Dimensionele en functionele diagnostiek (de gewone diagnose - DSM - vormt slechts een vertrekpunt van waaruit het profiel van psychiatrische symptomen en psychologische functiestoornissen in kaart wordt gebracht). Binnen het centrum gaat de meeste aandacht uit naar nauwkeurig neurocognitief onderzoek van individuele cliënten met complexe aandoeningen óf naar bijzondere groepen van cliënten. Kennis van de neuropsychologische functies, voortkomend uit het onderzoek, blijkt van doorslaggevend belang voor het herkennen, begrijpen en behandelen van psychiatrische stoornissen. Aandacht, geheugen en planning zijn voorbeelden van dergelijke functies maar ook het ervaren en uitdrukken van emoties behoren daartoe. De inzet van neurocognitief onderzoek, en daarnaast aanvullende methoden om te kijken naar gedrag, cognitie en hersenactiviteit, maken het mogelijk om cliënten optimaal te onderzoeken. Contact voor advies en verwijzing Adres: Tel: Website: Stationsweg 46, 5803 AC Venray (secretariaat) wverhoeven@vvgi.nl, jegger@vvgi.nl Dinsdagochtend prof. dr. W. Verhoeven (poli neuropsychiatrie) Woensdagochtend prof. dr. J. Egger (poli neuropsychologie) Samenwerkingsverbanden Het Centrum van Neuropsychiatrie maakt deel uit van het samenwerkingsverband Psychopathologie en Genetica waarin tevens het Donders Institute het Behavioural Science Institute van de Radboud Universiteit Nijmegen alsmede de Sectie Klinische Genetica van het UMC St. Radboud deelnemen. Er worden geregeld super specialistische deskundigen uit andere specialistische en academische centra geraadpleegd. Samenwerkingsdoel: diagnostiek.

76 Topprofessionals prof. dr. W.M.A. (Willem) Verhoeven, zenuwarts/opleider medisch specialisten prof. dr. J.I.M. (Jos) Egger, klinisch psycholoog en klinisch neuropsycholoog/opleider klinische neuropsychologie drs. P.A.M. (Ellen) Wingbermühle, klinisch neuropsycholoog drs. M.K.F. (Mark) Schneider, psychiater kliniek voor neuropsychiatrie Innovatieve behandelingen Geïndividualiseerde behandelingen Bij de meeste cliënten is het noodzakelijk om zowel de diagnostiek als de behandeling geheel te individualiseren. De redenen hiervoor zijn: het meestal terugkerende karakter van de aandoening, een nog niet eerder aangetoonde afwijking in stofwisselingsprocessen of hormonale functies en het falen van eerdere behandelingen. Regelmatig blijkt er sprake te zijn van een niet eerder onderkende genetische aandoening. Deze aandoeningen worden vrijwel altijd vastgelegd in een wetenschappelijke publicatie gevolgd door internationale uitwisseling. Door zorgvuldige gegevensverzameling over individuele cliënten ontstaat inzicht in psychiatrische ziekteverschijnselen, het gedrag en de somatische problematiek bij relatief zeldzame aandoeningen. Dit draagt soms bij aan het ontwikkelen van nieuwe al dan niet medicamenteuze behandelvormen. Doelgroep: Cliënten met zeldzame, onbegrepen of therapieresistente psychiatrische aandoeningen. Methodiek: Het eerste poliklinische consult wordt besteed aan een inventarisatie van het klachtenpatroon en de ontwikkelingsgeschiedenis. Daarnaast vindt een uitvoerig psychiatrisch onderzoek plaats waarin de gegevens uit de familie anamnese en eerdere onderzoeken nauwkeurig in kaart worden gebracht. Deze informatie wordt gebruikt voor het opstellen van een werkhypothese waarna meestal uitvoerig neuropsychologisch onderzoek wordt verricht. Afhankelijk van de werkhypothese en de aard, ernst en duur van de klachten verloopt het proces uitsluitend poliklinisch en wordt de cliënt met een behandeladvies terugverwezen naar de verwijzer. Soms is het noodzakelijk over te gaan tot opname binnen de kliniek, waarbij de eerste periode wordt besteed aan uitvoerige diagnostiek (psychiatrisch, neuropsychologisch, neurologisch, gedragsobservaties) en volgt er, indien nodig, een herziening van het volledige medicatie- en behandelbeleid. Het nazorgtraject wordt in overleg met de cliënt afgesproken. De nazorg kan worden verleend door de eigen specialistische polikliniek of andere poliklinieken van Vincent van Gogh, door verwijzing naar categorale of universitaire instellingen elders, dan wel door de oorspronkelijke verwijzer. Effecten: De specifieke interdisciplinaire aanpak draagt bij aan het voorkomen van zowel onnodige onderzoeken als het herhaald optreden van de aandoening of de gevolgen ervan. In sommige gevallen is het mogelijk het optreden van symptomen van een aandoening voor te zijn door een gerichte preventieve aanpak. Publicaties Wingermühle, P.A.M., Egger, J.I.M., Burgt, L. van der, Verhoeven, W.M.A., 2009, Neuropsychological and behavioural aspects of Noonan syndrome, Hormone Research Verhoeven, W.M.A., Kleefstra, T, Egger, J.I.M. 2010, Behavioral phenotype in the 9q subtelomeric deletion syndrome: a report about two adult cases, American Journal of Medical Genetics Verhoeven, W.M.A., Egger, J.I.M., Gunning, W., Bevers, M., Pont, B. de, 2010, Recurrent schizophrenia-like psychosis as first manifestation of epilepsy: A diagnostic challenge in neuropsychiatry, Neuropsychiatric Disease and Treatment Promoties dr. Ellen Wingbermühle, 2013, Cognition and emotion in adults with Noonan syndrome. A neuropsychological perspective. Radboud Universiteit Nijmegen dr. Mark Schneider, 2012, Disentangling Brain Networks in Adult ADHD: Studies with fmri and TMS, Erasmus Universiteit Rotterdam dr. Thomas Linka, 2009, Stimulus Intensity Dependent ERP Components in the Pharmacotherapy of Major Depressive Disorder. Erasmus Universiteit Rotterdam

77 Autisme bij (jonge) kinderen en jongvolwassenen Yulius Autisme Patiëntenprofiel Indicatie: Leeftijdscategorie: 4-25 jaar (Jonge) kinderen, jongeren en jong volwassenen met (een vermoeden van) autisme die op meerdere levensgebieden zijn vastgelopen. Contra-indicatie: IQ<85. Acute psychiatrische problematiek, zoals dreigende suïcidaliteit, acute psychose, manie, ongecontroleerde agressie. Contra-indicaties: Ernstige verstandelijke beperkingen Openlijke agressie Behandelsetting Polikliniek Kliniek Dagbehandeling Deeltijd Diagnostiek en Advies Consultatie en advies Second opinions Multidisciplinaire diagnostiek Het diagnostisch traject bestaat uit een intakegesprek, 3DI (semi gestructureerd interview), psychiatrisch onderzoek, vragenlijsten, ontwikkelingsanamnese en psychologische onderzoek. Bij kinderen vindt er tevens een observatie en ADOSafname plaats. Bij volwassenen wordt er tevens een heteroanamnese afgenomen. Indien nodig wordt een aanvullend onderzoek gedaan om meer inzicht te krijgen op het dagelijks functioneren, het niveau van communiceren en de sensorische problematiek. Contact voor advies en verwijzing Adres: Dennenhout 1, 2994 GC Barendrecht Tel: en Website: Aanmelden via Samenwerkingsverbanden Afdeling KJPsychiatrie/psychologie Erasmus MC - Sophia Kinderziekenhuis en Yulius Academie. Doel samenwerking: wetenschappelijk onderzoek en opleiding kinder- en jeugdpsychiatrie. Opleidingen op het gebied van autisme (interventies) via YAEC Academische Werkplaats Autisme: Samen doen! Doel samenwerking: De 35 organisaties die deelnemen aan Samen doen! zorgen voor verdere ontwikkeling en verspreiding van producten op het gebied van begeleiding van mensen met autisme tijdens grote veranderingen in het leven. Autisme Netwerk Zuid-Holland Zuid. Doel samenwerking: Kennisdeling en deskundigheidsbevordering op het gebied van autisme.

78 Topprofessionals Drs. A (Ad) van der Sijde, kinder- en jeugdpsychiater, autisme bij jeugdigen en (jong) volwassenen, comorbiditeit Dr. D (Dennis) Bastiaansen, kinder- en jeugdpsychiater, autisme bij jonge kinderen, kwaliteit van leven Drs. M (Marian) Hansen, gz-psycholoog, wonen, ambulante behandeling en diagnostiek in alle levensfases Dr. E (Emma) van Daalen, kinder- en jeugdpsychiater vroegdiagnostiek en diagnostiek en behandeling van kinderen en jeugdigen Innovatieve behandelingen De Ik Puber training een training voor psychoseksuele vorming van jongeren met autisme Doelgroep: De Ik Puber Training is een training m.b.t. de psychoseksuele vorming van jarige jongeren met een autismespectrumstoornis en een gemiddelde tot hoge intelligentie (IQ > 80). Methodiek: De Ik Puber-training is erop gericht om jongeren met een autismespectrumstoornis voor te lichten over de puberteit en de psychoseksuele ontwikkeling en traint vaardigheden omtrent het gepast bespreken van seks. Het individuele trainingsprogramma behandelt alle aspecten die horen bij de puberteit en seksualiteit en houdt rekening met de manier van informatieverwerking van de jongere. Effecten: De eerste resultaten uit onze pilotstudie bevestigen een verbetering van kennis omtrent psychosekuele thema s na het volgen van de Ik Puber Training (Dekker et al, 2014). Momenteel wordt de Ik Puber training nader getoetst op effectiviteit in een RCT met een experimentele en controle conditie (training versus wachtlijst), met in elke conditie 100 jongeren. De voorlopige resultaten repliceren deze resultaten. De Diamant - een klinische gezinssysteem behandeling Doelgroep: De Diamant richt zich op de klinische behandeling van kinderen / jongeren in de leeftijd van jaar met een autismespectrumstoornis en hun systeem. Methodiek: Op de Diamant wordt gewerkt met de Pivotal Respons Treatment, het oplossingsgericht werken en de competentieverhogende methodiek. De klinische groep en de thuissituatie worden gebruikt als oefensetting. Ouders zijn frequent (minimaal 1 keer per week) op de behandelgroep om op een praktische wijze samen met hun kinderen te werken aan behandeldoelen (werkdoeltraining). Effecten: Door het intensief betrekken van de ouders en de thuissituatie tijdens de behandeling vindt een gerichte overdracht naar de thuissituatie plaats. Hierdoor lukt het kinderen én ouders het geleerde in de thuissituatie te implementeren. Bovendien wordt de behandelduur hiermee verkort. PEERS - een training van relationele vaardigheden van jongeren met autisme Doelgroep: PEERS is een in Amerika afkomstige evidence-based sociale vaardigheidstraining voor jongeren met autisme die op het voortgezet onderwijs zitten en gemotiveerd zijn om vriendschappen te sluiten en te onderhouden. Methodiek: De training betrekt ouders als sociale coaches met het oog op generalisatie van aangeleerde vaardigheden. De sociale vaardigheden worden op een natuurlijke manier aangeleerd waarbij goed rekening wordt gehouden met de manier waarop mensen met autisme instructies opvolgen. De didactische methode is Socratisch waarbij deelnemers zelf actief meedenken en oefenen d.m.v. rollen spelen. Effecten: Een onderzoek naar de effectiviteit van de Nederlandse versie wordt momenteel voorbereid. Beoogde effecten zijn; verbeterde conversatievaardigheden, meer contacten met leeftijdsgenoten, grotere kennis over- en bewust zijn van voorheen ongeschreven regels omtrent sociaal gedrag, minder angst voor sociale situaties en meer zelfvertrouwen. Publicaties Eussen ML, Louwerse A, Herba CM, Van Gool AR, Verheij F, Verhulst FC; 2015; Childhood Facial Recognition Predicts Adolescent Symptom Severity in Autism Spectrum Disorder; Autism Res Dekker LP, van der Vegt EJM, Visser K, Tick N, Boudesteijn F, Verhulst FC, Maras A, Greaves Lord K.; 16 nov 2014 [Epub ahead of print]; Improving Psychosexual Knowledge in Adolescents with Autism Spectrum Disorder: Pilot of the Tackling Teenage Training Program; J Autism Dev Disord ; Verhoeven EW, Marijnissen N, Berger JH, Oudshoorn J, Van der Sijde A, Teunisse JP; 2012; 42(5)L ; Brief report: relationship between self-awareness of real-world behavior and treatment outcome in autism spectrum disorders; J Autisme Dev Disord; Promoties Anneke Louwerse; ; What You See Is What You Get - Autism spectrum disorder: Outcome in adolescence & perception of and responses to social stimuli Mart Eussen; ; Heterogeneity in Autism Spectrum Disorder: Clarifying Core- and Co-occurring Characteristics, Correlates and Course.; nog niet beschikbaar

79 Overzicht TOPGGz keurmerken per april 2015: l Altrecht Academisch Angstcentrum l Altrecht Bipolair l Altrecht Eetstoornissen Rintveld l Altrecht Psychosomatiek Eikenboom l Arkin, Jellinek curatieve verslavingszorg l de Bascule, Expertisecentrum Dwang, Angst en Tics (DAT) l de Viersprong, Persoonlijkhiedsstoornissen bij jongeren l de Viersprong, Persoonlijkheidsstoornissen bij volwassenen l Dimence, Centrum Bipolaire Stoornissen l Dimence, Specialistisch Centrum Ontwikkelingsstoornissen (SCOS) l GGZ Breburg, Centrum voor Lichaam Geest en Gezondheid l GGZ Drenthe, Forensisch Psychiatrische Kliniek l GGZ Drenthe, Psychosecircuit (m.u.v. FACT) l GGZ ingeest, Centrum voor Ouderen- en Neuropsychiatrie l GGZ ingeest, Polikliniek angst en dwang l GGZ ingeest, Polikliniek depressie l GGzE, Catamaran kliniek voor forensische jeugdpsychiatrie l Karakter, Zorglijn Infants l Lentis, Autisme Team Noord-Nederland (ATN) l Lentis, Zorgprogramma Psychosen l Dr. Leo Kannerhuis, (Dag)Klinische behandeling l Dr. Leo Kannerhuis, Polikliniek l Parnassia Groep, Programma ADHD bij volwassenen, PsyQ Haaglanden l Parnassia Groep, Programma Angststoornissen, PsyQ Haaglanden l Parnassia Groep, Centrum Eerste Psychose l Parnassia Groep, Programma Depressie ambulant, PsyQ Haaglanden, locatie Lijnbaan l Pro Persona, Overwaal, Centrum voor Angststoornissen l Reinier van Arkel Groep, Psychotraumacentrum Zuid-Nederland (PCT ZN) l Virenze Riagg, Afdeling Angststoornissen l Virenze Riagg, Afdeling Persoonlijkheidsstoornissen l Virenze Riagg, Afdeling Stemmingsstoornissen l Rivierduinen, Centrum Eetstoornissen Ursula l Rivierduinen, Psychotraumacentrum GGZ Kinderen en Jeugd l Stichting Centrum 45, locatie Diemen en locatie Oegstgeest l Vincent van Gogh, Centrum voor Korsakov en alcohol gerelateerde cognitieve stoornissen l Vincent van Gogh, Centrum voor Neuropsychiatrie l Yulius, Autisme bij (jonge) kinderen, jongeren en jongvolwassenen

80 Postadres: Postbus BD Amersfoort Bezoekadres: Piet Mondriaanplein 25 Amersfoort Telefoon: Website: