Renovatie van kelders vocht, isolatie, ventilatie

Transcriptie

1 Renovatie van kelders vocht, isolatie, ventilatie Batibouw 25 februari 2011 Ir. Yves Vanhellemont Laboratorium Renovatie (WTCB) Technologische Dienstverlening Duurzaam Bouwen en Duurzame Ontwikkeling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Prioritaire thema s: Energie en gebouwen Renovatie en onderhoud van muren en gevels Akoestisch comfort Toegankelijkheid van gebouwen Duurzaam materiaalgebruik Innovatieve prospectie Technology watch (in samenwerking met SIRRIS) Duurzame mobiliteit (in samenwerking met OCW) Missie: Rechtstreekse en multidisciplinaire technische ondersteuning Informatie en collectieve vorming Marktverkenning, informatieverspreiding en innovatiestimulering Doelgroep: Alle Brusselse ondernemingen actief in de bouwsector In samenwerking met de Confederatie Bouw Brussel Hoofdstad WTCB Gesubsidieerd door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest via InnovIRIS Poincarélaan Brussel (0) (0)

2 Algemeen Kelders: geheel of gedeeltelijk ingegraven vertrek. Initieel als Bufferruimte tussen de vochtige, koude ondergrond en de leefruimte Opslagplaats voor allerhande goederen, ondermeer dankzij het relatief constante koele klimaat Soms ook wel als gebruiksruimte, bijvoorbeeld een keuken Tegenwoordig steeds meer: Gebruiks-, werk- of woonruimte En dit stelt hogere eisen aan de eigenschappen van de kelder. Algemeen Bouwfysische randvoorwaarden: Waterinfiltratie Capillair vocht Zouten Thermische inertie Ventilatie Andere randvoorwaarden: Beperkte hoogte van de ruimte, geluid en trillingen, waterafvoerleidingen, beperkt daglicht, toegankelijkheid, Volledig overzicht, zie artikel Renovatie van kelders, WTCB-contact, 2/2009 2

3 Capillair vocht Van zodra de keldermuren direct in contact staan met grond, kan de muur vocht opslorpen. Grond is eigenlijk nooit helemaal droog: vocht door regenwater, of in de capillaire zone boven het grondwaterniveau. Enkel bij relatief hooggelegen gronden (voldoende hoog boven het grondwaterniveau), die ook een verharding hebben, kan je zeer droge grond aantreffen. Woningen die daaraan grenzen hebben vaak relatief tot geen last van capillair vocht in kelders. Vocht in de grond bevat ALTIJD zouten. Soms weinig, soms veel, dat hangt van veel factoren af. Afhankelijk van het soort zout en de temperatuur en vochtigheid, kristalliseren ze uit, of gedragen ze zich hygroscopisch. uitbloei Uitbloei Crypto-uitbloei Afdrukken van verf hygroscopiciteit 3

4 Thermische situatie - Condens Kelders zijn koud: tussen 10 C en 15 C. En dit het hele jaar door. Dat heeft een temperend effect op het binnenhuisklimaat: vooral in de zomer draagt dit bij tot het comfort van het gebouw. De permanente koelte zorgt evenwel ook voor een toename van het condensrisico: vocht zal condenseren op de koelste oppervlakken in de kelder (typisch de vloer en de laagste delen van de muren), dit gebeurt vooral in de zomer. In de winter heeft men doorgaans een stuk minder last van condens in kelders. Minimale interventie: enkel ventilatie Ventilatie, ja of nee? Bij complete afwezigheid van ventilatie: Geen verdamping in de kelderruimte meer, derhalve ook geen kristallisatie van zouten en ook geen schade aan metselwerk meer. Stijging van de vochtigheid in de kelder tot quasi 100%: schimmelvorming, condens, corrosie, houtrot,... Geen geschikt klimaat om de kelder derhalve te gebruiken. Risico dat vocht in het metselwerk opstijgt naar hogergelegen verdiepingen. 4

5 Luchtvochtgehalte -> 100% Minimale interventie: ventilatie Ventilatie, ja of nee? Bij maximale ventilatie (ventilatie zoals die omschreven is in de normen voor ventilatie van bvb. Residentiële gebouwen): De nadelen hierboven opgenoemd verdwijnen (of worden in elk geval geminimaliseerd). Groot risico tot zoutschade aan metselwerk. Derhalve: een compromis dient aangehouden te worden. Dat houdt in: Voldoende ventilatie, maar niet teveel (daar is evenwel geen getal op te plakken, hangt af van geval tot geval; meestal is elke ventilatie een verbetering ten opzichte van de bestaande situatie) De bron van ventilatielucht: welke lucht wordt afgevoerd, en welke lucht wordt aangevoerd? 5

6 Minimale interventie: ventilatie Minimale interventie: ventilatie Ventilatie met buitenlucht. Die heeft gemiddeld steeds een relatieve luchtvochtigheid rond de 75 à 85%, temperaturen variëren sterk over een jaar. In de winter is de gemiddelde buitentemperatuur zeer laag. Bij intrede in een kelder warmt die op, waarbij de relatieve luchtvochtigheid daalt tot in de orde van 30 à 40%. Bij zeer koud weer is dit nog lager. Extreem schadelijk voor zoutkristallisatie! In de zomer is de gemiddelde buitentemperatuur ongeveer gelijk aan de temperatuur in een kelder. Een gemiddelde relatieve luchtvochtigheid van 75% zal er dan heersen (wat voldoende is om schimmels te laten groeien). Bij heel warm weer (overdag) zal de luchtvochtigheid (tot 100%) in een kelder evenwel sterk kunnen toenemen, met condens en schimmelvorming tot gevolg. 6

7 Minimale interventie: ventilatie Ventilatie met binnenlucht: die heeft een quasi constante temperatuur van ongeveer 20 C, waarvan de luchtvochtigheid varieert tussen 40% in de winter, en 60% in de zomer. Dat wil zeggen dat de variaties in de kelder (indien met binnenlucht wordt geventileerd), gaan tussen 55% (in de winter) en 80 à 90% (in de zomer). Met andere woorden: nog steeds niet ideaal, maar in elk geval een stuk beter. Zoutkristallisatie zal enorm afnemen, en ook het risico op condens zal sterk afnemen. Minimale interventie: ventilatie 7

8 Minimale interventie: ventilatie Indien TOCH met buitenlucht geventileerd moet worden, dan best het kelderplafond thermisch isoleren. Minimale interventie: ventilatie Conclusie: Bij enkel ventilatie is het aan te raden om binnenlucht in de kelderruimte te blazen, en via kelderramen de kelderlucht naar buiten te evacueren. Dit is geen ideale situatie, maar ze is beter dan het ventileren met buitenlucht. Let wel: enkel relatief zuivere binnenlucht mag toegepast worden, dus bij voorkeur lucht vanuit een inkomhal of een leefkamer of bureau. Geen lucht afkomstig van keukens, badkamers of slaapkamers (die wordt bij voorkeur rechtstreeks naar buiten afgevoerd, zonder eerst via andere ruimtes te passeren). Maar: de situatie is nog steeds niet ideaal. En dat is vooral omwille van de aanvoer van vocht in de keldermuren, en de daaraan gekoppelde zoutkristallisatie. Andere oplossingen dringen zich op. 8

9 Ingrijpender mogelijkheden Drie sporen: Oplossen van de vochtproblemen in de kelder, en vervolgens behandelen als droge muren die eventueel zoutbelast zijn: meestal totaal onrealistisch. De plaats van de kristallisatie veranderen: saneerpleisters. Ervoor zorgen dat er helemaal geen kristallisatie meer is: coatings, kelderdichting, bepleisteringen op membraan, eventueel in combinatie met thermische isolatie. Er moet vanuitgegaan worden dat elke oplossing met thermische isolatie automatish waterdampondoorlatend is. Dergelijke oplossing wordt quasi onvermijdelijk indien er vochtgevoelige materialen opgeslagen worden in de kelders (kleding, papier,...) of met vochtgevoelige materialen wordt gewerkt (hout,...) Eerste spoor: oplossen vochtprobleem Dit houdt in: Het inpakken van de buitenkant van het gebouw (het deel onder het maaiveld), om alle zijdelingse infiltratie te verhinderen. Zie tabellen boven. Bij voorkeur enkel dichtingsmembranen gebruiken, enkel deze kunnen 100% dichtheid garanderen. Het stoppen van infiltraties via de funderingen en de vloer: opbreken vloer en herleggen, met de geschikte waterdichtingen. Bovendien het behandelen van het opstijgend vocht in de muren (wat niet met dit inpakken verholpen kan worden). Binnenafwerking met zoutbestendige opllossingen (bepleistering op membraan, voorzetwand,...). Eigenlijk is dit enkel een methode die bij vrijstaande gebouwen toegepast kan worden, en bovendien dient er opgelet worden dan de stabiliteit niet in het gedrang gebracht wordt. 9

10 Eerste spoor: oplossen vochtprobleem Saneerpleister (Sanierputz) Een type pleister dat ontwikkeld is om: Te weerstaan aan vocht. Op die manier kan dit op een vochtige ondergrond aangebracht worden. Vocht- en dampdoorlatend is: op die manier zal een vochtprobleem niet verplaatst worden bij toepassing van een saneerpleister. Een poriënstructuur hebben om toe te laten dat er veel zouten uitkristalliseren zonder dat de pleister beschadigd wordt. Men spreekt dan ook van zoutbergende pleisters 10

11 Saneerpleister (Sanierputz) Voordelen: proper uitzicht, zonder dat een eventueel vochtprobleem verplaatst wordt. Een bepleistering die een minimum aan nabehandeling of nevenbehandelingen nodig heeft. Nadelen: Beperkte duurzaamheid: afhankelijk van de situatie spreekt men van duurzaamheden tussen 5 en 15 jaar (omdat de zouten op den duur wel de poriën helemaal gevuld hebben en dan toch schade beginnen aanrichten). Indien in tussentijd de vocht- en zoutbron gestopt wordt, dan is de pleister in principe onbeperkt duurzaam. Hygroscopische zouten kunnen vochtvlekken blijven veroorzaken. Mag enkel geschilderd worden met dampdoorlatende verven, anders wordt de werking tenietgedaan (bvb. silicaatverven, kalkverven) Dampondoorlatende oplossingen 11

12 Dampondoorlatende oplossingen Vocht zoekt steeds zijn weg, en veel verder dan men zou vermoeden Preventieve injecties Doel: verhinderen dat vocht, nadat het niet meer kan verdampen in een kelder (door toepassing van een waterdampdichte oplossing) zich verplaatst (typisch naar de gelijkvloerse verdieping). We spreken over een preventieve injectie omdat het vaak gaat om het injecteren van droog metselwerk, wat nadat de dampdichte afwerking is aangebracht, pas nat zal worden. Bij gebouwen waar de gelijkvloerse verdieping reeds is beschermd (door een membraan aan de muurvoeten) is dergelijke bijkomende injectie niet nodig. 12

13 Preventieve injectie: injectieniveau Uitvoering: heel gelijkaardig als bij klassieke injecties, enkel groot verschil t.a.v. het injectieniveau. Het injectieniveau moet gekozen worden zodat er geen zijdelingse infiltratie meer kan voorkomen boven het injectieniveau. Op die manier kan er geen grondvocht (stijgend of zijdelings indringend) meer boven het injectieniveau voorkomen, en is het gebouw boven het injectieniveau dus gevrijwaard. Preventieve injectie: injectieniveau injectieniveau 13

14 Preventieve injectie: injectieniveau Membraan Drainage Drainage Injectieniveau (bij vochtgevoelige vloerstructuur of bedekking) Noodzakelijkheid tot draineren indien er mogelijkheid is tot accidentele waterinfiltratie tussen membraan en muur (bij felle regen, aanwezigheid van ondoordringbare grondlagen zoals klei, ) Preventieve injectie: injectieniveau Membraan Injectieniveau (bij vochtongevoelige vloerstructuur of bedekking) 14

15 Preventieve injectie: andere muren Definitie: Binnenmuur = een muur die in de kelder langs beide zijden toegankelijk is. Een muur die dus derhalve helemaal in de betrokken kelder ligt. Buitenmuur = een muur die niet langs beide zijden toegankelijk is. Dat kan een muur zijn die aan de andere kant in contact is met grond. Maar dit slaat ook op muren die gemeenschappelijk zijn met de buren (bijvoorbeeld bij rijhuizen). Gemene muren worden als buitenmuren beschouwd omdat men niet kan controleren wat er aan de andere kant gebeurt (vloerniveau? Wordt dit verhoogd? Stort de buurman zijn kelder vol puin?...) Preventieve injectie: binnenmuren Binnenmuren kunnen geïnjecteerd worden alsof het gaat om muren die boven het maaiveld zitten. Dus de injectietechniek verschilt niet van gewone injecties. Men kan ze dus perfect vlak boven het voerniveau injecteren. Maar dit hoeft niet. Men kan ze evengoed vlak onder het plafond injecteren, en de muren afwerken met een vochtongevoelige afwerking. 15

16 Preventieve injectie: buitenmuren Buitenmuren die aan grond grenzen: zie schema s boven. Buitenmuren die eigenlijk gemene muren zijn (dus aan de andere kant is er een kelder van de buren). Wij zijn geneigd om aan te raden om deze ook vlak onder het plafondniveau te injecteren, aangezien er niet gecontroleerd kan worden wat aan de andere kant gebeurt (en aangezien men vaak ook geen juist idee heeft waar exact het vloerniveau in de kelder van de buren zit). Preventieve injectie: verspringende injectieniveaus Als er in de kelder sommige muren onderaan zijn geïnjecteerd, en andere bovenaan, dan moeten die verschillende niveaus verbonden worden met verticale injectielijnen. Dat gebeurt typisch in hoeken. Aangezien er in elke kelder wel minstens enkele muren bovenaan geïnjecteerd dienen te worden, kan men er voordeel bij hebben om ook de binnenmuren steevast bovenaan te injecteren. Op die manier vermijdt men de verticale injectielijnen. Men is dan wel verplicht om ook de binnenmuren af te werken met een vochtongevoelige muurafwerking. Maar dit is waarschijnlijk toch steeds het geval, aangezien keldermuren waarschijnlijk wel zouten bevatten, en dergelijke afwerking moet geplaatst worden. 16

17 Coatings ter afwerking Bij toepassing van een coating op de keldermuur is enkel een écht waterdampondoorlatende coating enigszins te verantwoorden. En daar kunnen we eigenlijk enkel de epoxycoatings toe rekenen. Andere verfsystemen zijn niet geschikt, aangezien ze toch nooit helemaal dampdicht zijn, en derhalve last blijven hebben van zoutkristallisatie. Voordeel van epoxycoatings: in principe heel duurzaam, weinig laagdikte. Nadelen: moeilijke hechting van andere afwerklagen op de coating. Problematische hechting op verpoederende ondergrond (het metselwerk moet derhalve heel agressief gereinigd worden). Bij scheurtjes in de coating zal deze zone extra hard aangetast worden door zouten. Bovendien duur, en vooral veel geurhinder (niet ecologisch) Coatings ter afwerking 17

18 Cementeringen (kelderdichting) Er bestaat een zeer grote variatie in producten (samenstelling, granulaten, waterwerend of niet, polymeergemodificeerd). Algemene kenmerken zijn: Prima voor vochtige ondergrond Meestal goed bestand tegen vocht Zeer goede hechting (vaak té goed, verwijderen van dergelijke laag is quasi onmogelijk zonder schade aan de ondergrond) Daarom zijn ze sinds de helft van de 19e eeuw zeer populair als binnen- en buitenbepleistering. Maar: zeer dampdicht, wat ze problematisch maakt voor gevelafwerking, maar net weer goed voor kelderafwerking. Helaas zijn ze niet helemaal dampdicht. Cementeringen (kelderdichting) Door de beperkte dampdoorlaatbaarheid is het dus nodig, om bij hun toepassing, toch te denken aan preventieve injecties. Maar aan de andere kant heeft de zeer lichte dampdoorlaatbaarheid dan weer een invloed op de duurzaamheid: zeker in geventileerde en/of verwarmde ruimtes kan de duurzaamheid van deze cementeringen beperkt zijn. 18

19 19

20 Toepassing van membranen Volledig waterdampdichte oplossing. In principe is er dan ook een grote vrijheid om nadien een afwerking te kiezen op deze membranen. Toepassing van membranen 20

21 Thermisch isoleren Temperatuur tussen 10 C à 15 C: om verwarming van de bovengronds liggende leefruimtes te verminderen, kan isolatie van het kelderplafond overwogen worden. Bij gebruik van de kelder als leefruimte is 10 C à 15 C te koud, en is zelfs in de zomer verwarming nodig. In dat geval is thermische isolatie aangewezen (idealiter op vloeren en muren). Beide manieren van isolatie houden verlies van thermische inertie in: de koelende werking van een kelder zal wegvallen, hetgeen het zomercomfort van het gebouw negatief kan beïnvloeden. Het voordeel van minder verwarmen kan tenietgedaan worden door de grotere noodzaak tot afkoelen in de zomer. Thermisch isoleren Thermische isolatie met gesloten cellen zijn niet capillair, en kunnen in principe rechtstreeks op een vochtige muur aangebracht worden. Bij gebruik van vochtgevoelige isolatiematerialen (bijvoorbeeld rotswol, cellulose,...) moet eerst een vochtscherm worden geplaatst. Meestal zal de isolatie worden geplaatst in de ruimte zelf, en dienen dus de aanbevelingen voor binnenisolatie toegepast te worden: dampscherm en het verder laten lopen van de isolatie over plafonds, muren en vloeren. Overigens loont meestal het isoleren van de vloer het meest (is het koudste oppervlak in de kelder). Heel soms kan men een soort van buitenisolatie toepassen in een kelder. Het gebeurt immers dat men in een kelder niet alle ruimten wil isoleren. Bijvoorbeeld één ruimte, waarbij men de andere ruimtes in de kelder wil behouden voor bvb het stockeren van voedsel of wijn. In dat geval kan er lokaal een buitenisolatie worden toegepast (vb. zie verder) 21

22 Thermisch isoleren 1. Binnenafwerking 2. Latwerk (waardoor er een leidingspouw ge creëerd wordt) 3. Dampscherm 4. Thermische isolatie 5. Secundaire structuur 6. Bestaand metselwerk Thermisch isoleren Condensatie en schimmelvorming ter hoogte van een aansluitende muur waar de isolatie niet over doorloopt Men laat de isolatie doorlopen op de vloer om de vorming van koudebruggen te vermijden. 22

23 Voorbeeld Buur 1 Straat Buur 2 tuin Voorbeeld 2: kelder van een rijwoning Voorbeeld Buur 1 Straat Buur 2 tuin Isoleren van de ganse binnenruimte (ook de vloer niet vergeten) 23

24 Voorbeeld Buur 1 Straat Buur 2 tuin Isoleren van één ruimte (ook de vloer niet vergeten) Voorbeeld Buur 1 Straat Buur 2 Isoleren van één ruimte (ook de vloer niet vergeten) scenario 2, met behoud van een deel van de thermische inertie tuin 24

25 Voorbeeld Buur 1 Straat Buur 2 tuin Isoleren van twee ruimtes (ook de vloer niet vergeten) Voorbeeld Buur 1 Straat Buur 2 Isoleren van twee ruimtes (ook de vloer niet vergeten) scenario 2, met behoud van een deel van de thermische inertie tuin 25

26 Voorbeeld Buur 1 Straat Buur 2 tuin Injectieniveau, alles onder het plafond Voorbeeld Buur 1 Straat Buur 2 tuin Verspringende injectieniveaus 26

27 Enkele referenties WTCB Technische voorlichting 210, vocht in gebouwen Isolatie en binnenafwerking, WTCB-contact 1/2006 Dichtheid van ingegraven constructies uit gewapend beton, WTCBcontact juni 2007 Renovatie van kelders, WTCB-contact 2/2009 Thermische isolatie van bestaande muren, WTCB-contact 3/