Beeldkwaliteitwijzer Voorstad Oost. januari 2012

Transcriptie

1 Beeldkwaliteitwijzer Voorstad Oost januari 2012

2 Colofon Tekst: Vormgeving: Fotografie: Gemeente Deventer, SteenhuisMeurs Bestwerk Bestwerk De tekst en illustraties zijn voor een belangrijk deel ontleend aan het onderzoek Voorstad Oost Deventer, Cultuurhistorische beschrijving, dat in 2010 door het onderzoeksbureau SteenhuisMeurs in opdracht van de gemeente Deventer is uitgevoerd. januari

3 Inhoud 1. Ter intro 5 2. De wordingsgeschiedenis van een kleurrijke wijk Ruimtelijke ontwikkeling De deelgebieden Linten Veenweg Rielerweg Brinkgreverweg Randen Henry Dunantlaan Spoorlijn Woonvelden Vianneybuurt Metzelaarbuurt Rozengaarderweg Hof van Colmschate/Sluiswijk/Tuinwijk 45 3

4

5 Ter intro Aanleiding De Visie Voorstad Oost (2009) schetst een veelkleurig toekomst-beeld van de wijk over ongeveer 10 jaar. Eén van de ambities is om bij nieuwe ontwikkelingen de historie van de wijk te betrekken. De geschiedenis van Voorstad Oost is niet alleen te vinden in boeken, op ansichtkaarten of te beluisteren in de verhalen van de bewoners, maar is ook af te lezen aan het uiterlijk van de wijk. Het stratenpatroon, de verkaveling, de gebouwen en de openbare ruimte weerspiegelen samen de geschiedenis van de wijk. Het uiterlijk van de wijk is in de loop van de tijd verandert en zal dat ook in de toekomst doen. De komende jaren staan er grote projecten op stapel, zoals de nieuwbouw op het T&D terrein, de verplaatsing van de speeltuin, de aanleg van een wijkplein en de uitbreiding van de tribunes van het Go Ahead stadion. Voor al deze ontwikkelingen zijn of worden plannen gemaakt. Door middel van deze plannen stuurt de gemeente onder andere op de wijze waarop met de historische gegroeide kwaliteiten van de wijk wordt omgegaan. Behalve de grote en in het oog springende ontwikkelingen vinden er ook voortdurend kleine veranderingen plaats, zoals verbouwingen van woningen, het plaatsen van dakkapellen, de vervanging van tuinmuurtjes, het verharden van voortuinen, het incidenteel vervangen van bestrating etc. Met de Beeldkwaliteitwijzer Voorstad Oost wil de gemeente met name de initiatiefnemers van deze kleinere veranderingen inspireren om plannen te maken, die rekening houden met en inspelen op de historische kwaliteiten van de wijk. De initiatiefnemers kunnen bewoners en huiseigenaren zijn maar ook de gemeente, die bijvoorbeeld delen van de bestrating of de beplanting vervangt. Aan de hand van een korte beschrijving en veel plaatjes laat de beeldkwaliteitwijzer zien welke eigenschappen van uw woonbuurt, straat en woning vanuit het verleden kenmerkend zijn. Het biedt daarmee een handvat om bij de verbouwing van uw eigen huis of bij aanpassingen aan de inrichting van de straat respectvol met de kwaliteiten uit het verleden om te gaan. Dus doe er uw voordeel mee en maak er iets moois van! Opzet Beeldkwaliteitwijzer Beeldkwaliteit lijkt een subjectief begrip. Wat de één mooi vindt, vindt de ander lelijk. In deze Beeldkwaliteitwijzer heeft het begrip met name te maken met het zorgvuldig rekening houdend met en passend bij de historisch gegroeide kenmerken van de gebouwen en de buitenruimte in Voorstad Oost. Door het bureau Steenhuis/Meurs is een studie gedaan naar de ontwikkelingsgeschiedenis en de bijbehorende kenmerken van de wijk. Dit heeft in september 2010 geresulteerd is het rapport Voorstad Oost Deventer, Cultuurhistorische beschrijving. Hoofdstuk 2 van deze Beeldkwaliteitwijzer geeft een korte samenvatting van de ontwikkelingsgeschiedenis en laat zien welke deelgebieden in de wijk zijn te onderscheiden. Vervolgens wordt in de hoofdstukken 3 tot en met 5 per deelgebied aangeven welke eigenschappen vanuit het verleden kenmerkend zijn. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen de kenmerken van de bebouwing en van de openbare ruimte. Reclame-uitingen zijn ook van invloed op de beeldkwaliteit van de wijk. Welke reclame-uitingen op welke plek zijn toegestaan en op welke wijze deze reclame-uitingen mogen worden vormgegeven is in Voorstad Oost afhankelijk van de bestemming van het betreffende perceel. In de Welstandsnota zijn voor reclame aan zowel gevel als vrijstaand per bestemming criteria opgenomen. 5

6 6 2. De wordingsgeschiedenis van een kleurrijke wijk

7

8 Nieuwe barrière Voorstad Oost had aan het eind van de negentiende eeuw nog steeds een landelijk karakter. De Veenweg vormde ongeveer de grens tussen de weilanden en het gebied met de chique tuinen van de rijke klasse. De tuinen maakten wel steeds meer plaats voor kleinschalige bebouwing aan de uitvalswegen. Het waren met name initiatieven van particulieren, die perceelsgewijs grond aankochten en vervolgens enkele woningen bouwden; dit alles zonder overheidsbemoeienis met betrekking tot rooilijnen, woningkwaliteit etc. Dit vond met name plaats langs het eerste deel van de Rozengaarderweg, een groot deel van de Rielerweg en aan het begin van de Brinkgreverweg en dan met name de zuidkant. Toch ging de toenemende landelijke aandacht voor goede volkshuisvesting in deze periode niet geheel ongemerkt aan Voorstad Oost voorbij. De woningbouwvereniging Vereeniging tot opbouw of verbetering van arbeiderswoningen bouwde in 1866 aan het Smallepad, tussen de Rielerweg en Rozengaarderweg, een complex van 24 arbeiderswoningen. Het complex kreeg de bijnaam Krim. Het werd in 1933 gesloopt. De vestingwerken tussen stad en Voorstad werden in deze periode geslecht. Maar nog voordat de verdedigingswerken als obstakel geheel waren verdwenen, lag er een nieuwe barrière: de spoorlijn van Arnhem naar Leeuwarden. Deze spoorlijn schampte de vestingwerken. De verbinding tussen het station en stad (Keizerstraat) maakte de slechting van een deel van de vestingwerken noodzakelijk. In 1888 kwam er een tweede spoorlijn. Het zogenaamde Lokaalspoor (Koninklijke Nederlandsche Lokaal Spoorwegmaatschappij Koning Willem III) opende een lijn van Apeldoorn naar Almelo via Deventer. Deze lijn had een eigen station ten oosten van het station van het Staatsspoor (ongeveer de plek van de huidige volkstuinen). Door de aanleg van de twee spoorlijnen en de ontmanteling van de vestingwerken werd de Brinkgreverweg als entree naar de stad belangrijker. De toenmalige weg had een pover aanzien. Het stadsbestuur besloot de Brinkgreverweg op te waarderen. Aan weerszijden van de weg werden terreinen voor voorname herenhuizen gereserveerd. Ondanks deze inspanning van het stadsbestuur werd er aan de weg vooral pandsgewijs en met geringe bouwhoogte gebouwd. 8

9 9

10 veranderde het negentiende-eeuwse landelijke buitengebied langzaam in een stedelijk gebied. In 1896 werd aan de Rozengaarderweg de Eerste Nederlandse Rijwielfabriek gevestigd. Na een gestage groei bezette de fabriek uiteindelijk een groot deel van het terrein tussen de Rielerweg, Rozengaarderweg, Veenweg en het woningcomplex de Krim aan het Smallepad. In de jaren zestig zijn deze fabrieksgebouwen gesloopt om plaats te maken voor de nieuwbouw van de Metzelaarbuurt Buitengebied wordt stedelijk Na de ontmanteling van de vesting kreeg het stads bestuur oog voor de uitbreidings mogelijkheden in het buitengebied. Tot grootschalige woningbouw activiteiten kwam het echter nauwelijks. Particuliere bouwers bleven onverminderd en voornamelijk perceelsgewijs bouwen aan de uitvalswegen. In deze periode gebouwde complexen van enige omvang waren: het in 1891 door de Coöperatieve Bouwvereeniging De Eendracht gebouwde en nu nog bestaande complex van 24 woningen aan de Brinkgreverweg op de hoek met de Veenweg; twee blokken bij de Eerste Nederlandse Rijwielfabriek in opdacht van Vereeniging tot Opbouw en een particuliere bouwer (1896). De inspanningen van het stadsbestuur waren nauwelijks van invloed op de woningbouw in Voorstad Oost, maar zorgden wel voor de komst van industrie, onderwijs en sport. Hiermee De arbeiders in Voorstad Oost hadden voor de noodzakelijke ontspanning in 1902 de voetbalclub Be Quick opgericht. In 1905 werd de clubnaam omgedoopt tot Go Ahead. Aanvankelijk leidde de club een zwervend bestaan zonder een eigen sportveld. Toen Go Ahead landelijke competitie ging spelen kwam er vlak achter de Brinkgreverweg een stadion met een echte tribune (1920). Naast de velden van Go Ahead, aan de kant van de Veenweg, lagen de sportvelden van de Landbouwschool. Deze zijn nu in gebruik als parkeerterrein bij het stadion. 10

11 Met de bouw van de monumentale Middelbare Koloniale Landbouwschool met dienstwoning en museum tussen de Bleekstraat en Veenweg in (1912) verbeterde het stadsbestuur het aanzien van de Brinkgreverweg als entree tot de stad. De aanleg van de Ceintuurbaan, een brede rondweg met bomen, langs dit nieuwe onderwijscomplex en haaks op de Brinkgreverweg versterkte dit nog eens. 11

12 Planmatige uitbreiding In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde Voorstad Oost zich tot een volwassen stadswijk. Dit kwam door de gestage maar planmatige bouw van arbeiderswoningen en de uitbreiding van industriële activiteiten. Hiermee werd de basis gelegd voor het huidige karakter van Voorstad Oost: een stadswijk net buiten het centrum met overwegend verenigingsbouw voor arbeiders in complexen van uiteenlopende omvang. Tot eind jaren twintig werden er met name aan de zuidkant van de Veenweg woningbouwcomplexen gebouwd. In de jaren dertig kwam de bouw van arbeiderswoningen aan de andere kant van de weg op gang. In de strook tussen de voetbalvelden van Go Ahead en de Rielerweg én tussen de Rielerweg en de Oude Holterweg verrezen kort na elkaar complexen, variërend in omvang van 10 tot 114 woningen. De woningbouw kende een tuindorpachtige opzet. Zo kregen vrijwel alle woningen een kleine voortuin; dit in tegenstelling tot de woningen ten zuiden van de Veenweg, die veelal direct aan de straat staan. Vanaf het begin van de jaren 20 begint de industrie ruimtelijk en sociaal een belangrijke rol in de wijk te spelen. Tussen de Oude Holterweg, Veenweg en het spoor vestigden zich kort na elkaar een aantal bedrijven: Sluis Biscuitfabriek ( ), Thomassen en Drijver Blikemballage fabriek (1919), Eerste Elektrische Amerikaansche Strijkinrichting, NV Davo Haardenfabriek, Ververij Edvoc en de Nederlandse Electrische Apparatenfabriek. Uiteindelijke groeide Thomassen en Drijver (T&D) het hardst. Na overname van andere bedrijfspanden domineerde T&D kort voor de Tweede Wereldoorlog het gebied tussen Veenweg, Oude Holterweg en spoor. 12

13 In haar streven de stad meer aanzien te geven, ging het stadsbestuur van Deventer zich steeds meer bemoeien met de ruimtelijke ontwikkeling. Deze inspanningen leverden ook in Voorstad Oost resultaat op met als beste voorbeelden de vroeg negentiende-eeuwse herenhuizen aan het begin en de Interbellum villa s aan het einde van de Brinkgreverweg. Uit deze periode zijn geen uitbreidingsplannen of rooilijnplannen bekend. Het enige bekende vooroorlogse uitbreidingsplan voor Voorstad Oost was een herzieningsplan dat de Dienst Openbare Werken in 1925 maakte voor het terrein rond de katholieke kerk aan de Rielerweg. Het plan voorzag in een terrein voor de kerk en daaromheen een optimale verkaveling met arbeiderswoningen, die geen ruimte liet voor een plein of een park. De arbeiderswoningen waren toegewezen aan de katholieke woningbouwvereniging Sint Joseph en de socialistische woningbouwvereniging Onze Woning. 13

14

15 woonerven. Dezelfde afdeling maakte het plan voor het Fortuinhof tussen de Rielerweg en Rozengaarderweg. In plaats van een hof werd het bijbehorende binnenterrein uiteindelijk een parkeerplaats. Behalve ingrijpende nieuwbouw vond ook kleinschalige stadsvernieuwing plaats in Voorstad Oost. Zo werden in 1980 de woningen in Sluiswijk en in de omgeving van de Bierstraat gerenoveerd. Midden jaren tachtig groeide Voorstad Oost zo uit tot een typische vooroorlogse wijk met een grote diversiteit in woningbouw, zowel chronologisch als typologisch: van eind negentiendeeeuwse herenhuizen tot aan grootschalige studentenhuisvesting. Deze diversiteit was voor een groot deel te danken aan de stadsvernieuwing, waardoor oude woningen werden gerenoveerd en nieuwe woningen binnen het oude weefsel werden gebouwd. 15

16

17 2.2 Deelgebieden Op basis van de historische ontwikkeling en een analyse van de bouwperiode, de aard van de bebouwing, de groenstructuur, de stedenbouwkundige typologie en sferen zijn deelgebieden onderscheiden. De deelgebieden zijn: Linten - Veenweg - Rielerweg - Brinkgreverweg Daarnaast zijn zogenaamde ontwikkellocaties onderscheiden. Dit zijn gebieden waar de komende jaren nieuwe ontwikkelingen op stapel staan, te weten Speeltuin/SHITA-locatie, T&D-terrein, locatie Hermans en het Go Ahead stadion. Zoals aangegeven in hoofdstuk 1 worden (of zijn) voor deze ontwikkelingen specifieke plannen gemaakt. Deze locaties maken dan ook geen deel uit van deze beeldkwaliteitwijzer. Randen - Henry Dunantlaan - Spoorlijn Woonvelden - Vianneybuurt - Metzelaarbuurt - Rozengaarderweg - Hof van Colmschate/Sluiswijk/Tuindorp 17

18 2 3. Linten Veenweg 18

19 Rielerweg Brinkgreverweg 19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30 4. Randen Henry Dunantlaan 30

31 Spoorlijn 31

32

33

34

35 35

36 5. Woonvelden Vianneybuurt Metzelaarbuurt 36

37 Rozengaarderweg Hof van Colmschate 37

38

39

40

41

42

43

44 44

45

46

47

48 Beeldkwaliteitwijzer Voorstad Oost