Jaarverslag Groeien in een tijd van uitdagingen

Transcriptie

1 Jaarverslag 2009 Groeien in een tijd van uitdagingen

2 Tekst and productie Oikocredit managementteam en medewerkers, Stampa Communications Fotografie Antonio Suárez, Linde Janke (cover), Oikocredit steunverenigingen en leden, projectpartners en medewerkers Oikocredit Inhoud Jaarverslag 2009 Design Xplore Hoevelaken Drukwerk Drukkerij Atlas Dit document is door Oikocredit, Ecumenical Development Cooperative Society U.A. ( Oikocredit International ) gemaakt met de grootst mogelijke zorg en naar beste weten op het moment van schrijven. De opvattingen die in dit document tot uitdrukking komen, zijn die van Oikocredit International op het moment van schrijven en kunnen zonder aankondiging vooraf veranderen. Oikocredit International biedt geen garanties met betrekking tot de inhoud en volledigheid en aanvaardt geen aansprakelijkheid voor verliezen die kunnen ontstaan door gebruik te maken van deze informatie. Dit document is alleen bestemd voor informatiedoeleinden en voor exclusief gebruik door de ontvanger. Het is geen uitnodiging om te verkopen of kopen, of om financiële instrumenten of bancaire diensten af te nemen en ontslaat de ontvanger niet van de noodzaak zijn of haar eigen inzicht aan te wenden in het nemen van investeringsbeslissingen. De ontvanger wordt in het bijzonder aangeraden om, indien nodig met hulp van een professionele adviseur, na te gaan of de verschafte informatie aansluit op zijn/haar omstandigheden in het licht van mogelijke juridische en fiscale consequenties en met betrekking tot de toezichthouders. Het is niet toegestaan iets uit dit document te kopiëren of anderszins te gebruiken zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Oikocredit International. Het document is uitdrukkelijk niet bedoeld voor personen die, vanwege hun nationaliteit of woonplaats, geen toegang zouden mogen hebben tot zulke informatie vanwege de ter plaatse geldende wettelijke bepalingen. Elke investering brengt risico s met zich mee, in het bijzonder met betrekking tot fluctuaties in waarde en rendement. Resultaten uit het verleden vormen geen garantie voor de toekomst. Investeren in vreemde valuta heeft het bijkomende risico van koersfluctuaties, waardoor de investering minder waard zou kunnen worden. Oikocredit International is een coöperatieve vereniging met uitgesloten aansprakelijkheid onder de wetgeving van het Koninkrijk der Nederlanden. Bestuursverslag Oikocredit in 2009: groei in een jaar van crisis 5 Loans & Investments Van consolidering naar groei 10 Latijns-Amerika Afrika Azië Midden- en Oost-Europa Social Performance & Financial Analysis Sociale prestaties veiligstellen 18 Investor Relations Instroom van kapitaal bevorderen 21 Verkort financieel verslag 23 Informatie 30 Op de omslag: Wij werken hard en weten zeker dat we onze leningen kunnen afbetalen. HOFOKAM verstrekt groeps- en individuele leningen aan onbemiddelde kleine ondernemingen op het platteland in het Kabarole District, in het westen van Oeganda. In december ontving de dorpsbank Kyatwa Bakyara een eerste lening van HOFOKAM. Deze financiering stelde Evelyn Businge, moeder van vijf kinderen, in staat om materiaal te kopen voor haar ambachtelijk bedrijfje. Evelyn verkoopt gemiddeld vier manden per dag op de plaatselijke markt. Om de eindjes aan elkaar te knopen fokt ze geiten en kippen in haar tuin en heeft ze een klein landje met bananenbomen. Evelyn is secretaris van de dorpsbank; een positie waar ze vroeger niet eens van had durven dromen, maar die haar nu in staat stelt een bijdrage te leveren aan de gemeenschap en haar met trots vervult. HOFOKAM kan zijn leningenportefeuille in plattelandsgebieden dankzij de financiering door Oikocredit vergroten en bereikt klanten die niet bij andere microfinancieringsorganisaties terecht kunnen. 2 jaarverslag 2009

3 Bericht van de bestuursvoorzitter Vrijwel overal ter wereld hebben mensen in 2009 de gevolgen ondervonden van de afnemende vraag naar producten en diensten. Ook de kleine ondernemers die via onze partners financiering ontvingen, kregen te maken met het risico dat zij hun leningen niet meer zouden kunnen terugbetalen en ten prooi zouden vallen aan een armoedeval. Gelukkig blijkt dat de overgrote meerderheid van de bedrijven en individuele ondernemers die van onze leningen en investeringen afhankelijk zijn enorme veerkracht te hebben. Ik ben trots op de manier waarop zij, maar ook onze partners en medewerkers, de storm van de financiële crisis hebben doorstaan. Dit jaar zijn we nog meer aandacht gaan besteden aan het meten, aantonen en aansturen van het sociaal rendement van onze investeringen. Oikocredit heeft extra middelen en mensen vrijgemaakt voor dit terrein, dat ook wel social performance management wordt genoemd. Sturen op sociale resultaten is en blijft een strategisch aandachts gebied voor ons. Uiteindelijk streven wij immers een sociaal doel na. Verbetering van de positie van vrouwen staat eveneens hoog op de agenda van Oikocredit, omdat het een essentieel onderdeel is van de strijd tegen armoede. Oikocredit is vastbesloten om het bewustzijn over de rolverdeling tussen mannen en vrouwen te verhogen en gelijkheid tussen man en vrouw te bevorderen. Dit bleek in 2009 onder meer uit het symposium Versterking van de positie van vrouwen, dat wij in juni in Nederland organiseerden. Vrouwen toegang geven tot microkrediet zorgt niet alleen voor grotere economische stabiliteit en onafhankelijkheid maar draagt ook rechtstreeks bij aan een betere gezondheid en voeding voor deze vrouwen en hun gezinnen. Wij doen ons best om bij de microfinancieringsorganisaties waarmee wij samenwerken te bevorderen dat zij beleid ontwikkelen en implementeren dat is gericht op gelijkberechtiging van vrouwen. Ons doel is om de beschikbaarheid van microkrediet, en daardoor gelijke rechten voor vrouwen, te bevorderen. Graag wil ik hier ons respect en onze genegenheid uiten naar aanleiding van het overlijden van twee van onze geliefde en gewaardeerde collega s. De plotselinge en tragische dood van Patrick Mabuela, onze landenmanager in Zuid-Afrika, heeft ons allemaal diep geraakt. Patrick had een zwak voor de armen en werkte aan een beter Zuid-Afrika, in het bijzonder voor de verdrukten en achtergestelden. Onze regiomanager in India, Suvarna Rani Gandham, ontviel ons na een lange ziekte. Suvarna bleef tijdens haar ziekte dapper doorwerken en het bericht van haar overlijden was een grote schok. Zij blijft in onze herinnering als een vriendelijke, warme en hardwerkende collega die zich volledig wijdde aan het opbouwen van een grote microkredietportefeuille in India. Daarmee zette zij Oikocredit in dat land op de kaart. Tot slot wil ik graag iedereen die bij Oikocredit betrokken is, bedanken voor de steun en alle inspanningen in het afgelopen jaar. Samen zullen we hard blijven werken om onze visie te verwezenlijken: investeren in mensen en vooral die mensen bereiken die nog geen toegang hebben tot microfinanciering. Met Gods zegen en een hartelijke groet, Dr. Shobha Arole, voorzitter van het bestuur 3

4 Vijf jaar Oikocredit geconsolideerde cijfers De cijfers over 2005 en 2006 zijn niet aangepast aan de nieuwe waarderingsgrondslagen en zijn daarom niet volledig vergelijkbaar met de cijfers van 2007 tot Leden Regiokantoren Landenvertegenwoordigingen (buiten regiokantoren) Medewerkers in fte 1) Projecten in portefeuille 2) In miljoenen euro s ( ) Totale activa 537,5 475,8 421,5 345,3 307,7 Ledenkapitaal 377,5 326,0 293,9 262,1 227,5 Ledenkapitaal in buitenlandse valuta 28,8 24,6 24,8 14,2 14,3 Overige uitleenbare fondsen 3) 60,5 48,4 44,0 28,4 24,2 Totaal uitleenbare fondsen 466,8 399,0 362,7 304,7 266,0 Projectfinancieringen in het jaar Nieuwe goedkeuringen (tegen eindejaarskoers) 153,6 181,8 159,5 116,7 90,3 Procentuele toename goedkeuringen (15,5%) 14,0% 36,7% 29,2% 98,5% Cumulatieve goedkeuringen 1.003,5 849,9 668,1 508,6 391,9 Nieuwe uitbetalingen (tegen eindejaarskoers) 141,7 177,8 135,3 93,7 71,6 Procentuele toename uitbetalingen (20,3%) 31,4% 44,4% 30,9% 118,3% Cumulatieve uitbetalingen 843,0 701,3 523,5 388,2 294,5 Terugbetaling van de hoofdsom in het jaar 108,0 77,5 60,6 38,8 31,5 Rente en dividendbetalingen in het jaar 34,7 29,0 38,6 12,1 10,1 Totale cumulatieve terugbetalingen door projectpartners 579,4 436,7 330,2 231,0 180,1 Totaal uitstaande ontwikkelingsfinanciering 393,8 365,1 274,0 207,8 162,6 Als % van de uitleenbare fondsen (begin dit jaar) tegen de eindejaarskoers 98,7% 100,7% 89,9% 78,1% 73,6% Voorzieningen voor verliezen Als % van uitstaande projectfinancieringen (gefinancierd door eigen fondsen) 4) 12,1% 10,9% 13,3% 15,3% 18,4% Portfolio at risk 6,2% 4,2% 8,0% 9,8% 14,8% Risicodekkingsratio 195,6% 260,0% 166,1% 155,6% 124,1% Afschrijvingen ten laste van voorzieningen voor verliezen in mln 0,9 2,0 1,3 1,9 1,2 Als % van uitstaande ontwikkelingsfinanciering 0,2% 0,5% 0,5% 0,9% 0,7% Totale baten 5) 40,6 36,0 40,7 22,6 19,3 Lasten 6) 12,5 11,5 8,7 7,8 7,1 Als % van het inkomen uit ontwikkelingsfinanciering 34,7% 35,9% 25,4% 49,4% 55,9% Als % van de totale activa 2,3% 2,4% 2,1% 2,3% 2,3% Toevoegingen aan voorzieningen voor verliezen 8,1 5,8 7,1 5,6 5,6 Als % van het inkomen uit ontwikkelingsfinanciering 22,5% 18,1% 20,8% 35,4% 44,1% Als % van de totale activa 1,5% 1,2% 1,7% 1,6% 1,8% Netto resultaat (beschikbaar voor uitkering) 7) 19,3 11,4 13,1 8,5 6,2 Voorgesteld dividend 7,4 6,6 5,8 5,1 4,3 1 ) Inclusief personeel van de regiokantoren en nationale steunkantoren. 2 ) Projecten in portefeuille omvatten uitstaande projectfinancieringen en projecten die momenteel worden uitbetaald met uitzondering van terugbetaalde, afgeschreven en geannuleerde projecten. 3 ) Overige uitleenbare fondsen zijn algemene reserves en langlopende schulden (met uitzondering van hedge contracten en overige langlopende schulden). 4 ) Een deel van de onze portefeuille wordt gefinancierd door derden. De afschrijvingen omvatten zowel hoofdsom als rente. 5 ) In 2007 inclusief de winst op de verkochte aandelen in Banco del Desarrollo. 6 ) Met uitzondering van met subsidies betaalde onkosten van de Support Foundation. 7 ) Zie netto resultaat coöperatie. 4 jaarverslag 2009

5 Hierbij presenteren wij het jaarverslag voor het jaar Het geeft een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen. Bestuursverslag Oikocredit in 2009: groei in een jaar van crisis Oikocredit beleefde een veelbewogen jaar. We werkten aan onze missie te midden van de financiële crisis en werden getroffen door het overlijden van twee regiomanagers. Ondanks deze moeilijke omstandigheden bleven onze medewerkers volledig aan hun taak toegewijd en bleek ook ons stelsel voor risicobeheersing van grote waarde. Ondanks de uitdagingen realiseerden we zelfs groei. De instroom van kapitaal bereikte het hoogste niveau ooit. Onze sociale en financiële resultaten waren solide en onze kaspositie inclusief termijninvesteringen liet een aanzienlijke verbetering zien. FIE, Bolivia: Karina Cori (links) en Juana Mayta Wanka Ontwikkelingsfinanciering Het jaar 2009 kende veel onzekerheden en was mede daardoor uitzonderlijk. In de eerste twee kwartalen stelden we onze goedkeuring van nieuwe leningen bewust naar beneden bij omdat er sterke tekenen waren dat de instroom van kapitaal zou kunnen afnemen als gevolg van de recessie. Omdat ook de vraag naar financiering van onze partners terugliep, leek consolidatie de aangewezen weg. Halverwege 2009 trok de instroom van kapitaal echter weer flink aan. Daarom besloten we de beperkingen op nieuwe leningen op te heffen en tijdelijk meer premium loans (relatief grote leningen voor een gunstig tarief) toe te kennen aan grote microfinancieringsinstellingen die gericht zijn op armoedebestrijding. Onze strategie en ons antwoord op de veranderende omstandigheden leidden tot een gezonde groei van onze portefeuille. De ontwikkelingsfinancieringsportefeuille van Oikocredit nam met 8% toe tot 394 miljoen aan het eind van miljard aan leningen en investeringen In december 2009 bereikte Oikocredit een mijlpaal: het totaal aan leningen en investeringen dat we hebben toegekend en uitgekeerd sinds wij in 1975 begonnen, bereikte het niveau van 1 miljard. In de afgelopen 34 jaar hebben wij miljoenen mensen in staat gesteld zich uit armoede te verheffen dankzij kapitaal dat Oikocredit ter beschikking stelde. Goedkeuringen en uitbetalingen De focus op consolidatie en de welbewuste beperking van het bedrag aan nieuwe leningen in de eerste twee kwartalen leidde tot een lager volume in goedkeuringen en uitbetalingen. Wij keurden 154 miljoen aan nieuwe leningen goed (13% minder dan in 2008) en betaalden 142 miljoen uit (22% minder dan in 2008). BESTUURSVERSLAG 5

6 2009 in cijfers Investeringsmix 2009 Op 31 december % 61% 16% 14% 8% 16% Investeringsmix 2008 Op 31 december % 15% *) SRI = socially responsible investments SRI * ) : nog niet uitgekeerde toegezegde ontwikkelingsfinanciering (lager risico) SRI * ) : ontwikkelingsbanken en -landen (lager risico) Ontwikkelingsfinanciering: Landbouw en andere sectoren (hoger risico) Ontwikkelingsfinanciering: financiële intermediairs (hoger risico) SRI * ) : nog niet uitgekeerde toegezegde ontwikkelingsfinanciering (lager risico) SRI * ) : ontwikkelingsbanken en -landen (lager risico) Ontwikkelingsfinanciering: Landbouw en andere sectoren (hoger risico) Ontwikkelingsfinanciering: financiële intermediairs (hoger risico) Portfolio at risk (PAR) en afschrijvingen Als % van totale ontwikkelingsfinanciering Op 31 december 2009 Kwaliteit van de portefeuille: terugbetalingen en controle De kwaliteit van onze uitstaande portefeuille (leningen en investeringen) is minder achteruitgegaan dan je in een jaar van recessie zou verwachten. De portfolio at risk (PAR) ratio, het percentage van de portefeuille waarvan de afbetalingen meer dan 90 dagen achterlopen, steeg van 4,2% in 2008 tot 6,2% aan het eind van Afschrijvingen op de hoofdsom waren opnieuw erg laag; slechts 0,1% van de totale ontwikkelingsfinancieringsportefeuille aan het eind van Deelnemingen De deelnemingenportefeuille van Oikocredit, bestaande uit directe investeringen in microfonancieringsinstellingen (MFI s) en kleine en middelgrote ondernemingen, groeide in 2009 opnieuw. Onze totale deelnemingenportefeuille (uitbetaald en goedgekeurd) bedroeg aan het eind van het jaar 32 miljoen (2008: 28 miljoen). In 2009 hebben we het Oikocredit Seed Capital fund (OSCap) opgericht. Dit is een investeringsvehikel waarmee Oikocredit samen met andere investeerders kapitaal investeert in projecten die een hoog risicoprofiel hebben maar tegelijkertijd ook grote sociale verbeteringen in ontwikkelingslanden kunnen bewerkstelligen. OSCap zal in 2010 beginnen met investeren. Focuslanden In navolging op het hiertoe genomen besluit van 2008 hebben wij in 2009 onze landenkantoren in Zuid-Afrika en Indonesië gesloten. Wij blijven vastbesloten om meer landen in Afrika te ondersteunen en zijn van plan in 2010 kantoren te openen in Nigeria en Mozambique. Meso-financiering Oikocredit wil zijn meso -financiering verder uitbreiden. Mesofinanciering bestaat uit leningen en investeringen die in omvang iets groter zijn dan die in het microfinancieringssegment. Deze categorie financiering wordt voornamelijk verstrekt aan bedrijven als landbouwcoöperaties, zuivel fabrieken, koffieverwerkende bedrijven en fairtrade organisaties. Oikocredit heeft al een flinke portefeuille van meer dan 245 meso-projecten opgebouwd en wil deze verder uitbreiden. % Portfolio at risk Afschrijvingen PAR 90 overige sectoren ,4 0,3 0,2 0,1 0 % Afschrijvingen PAR 90 PAR 90 MFI s totale portefeuilles Termijninvesteringen Met het oog op liquiditeit, risicomanagement en diversificatie investeert Oikocredit een deel van zijn vermogen in zogeheten termijninvesteringen. Dit betreft voornamelijk vastrentende waarden, zoals staatsobligaties van ontwikkelingslanden of bedrijfsobligaties van ondernemingen die aan onze criteria voldoen. Ten gevolge van de financiële crisis is het rendement op staatsobligaties en door overheden gegarandeerde obligaties tot een extreem laag niveau gedaald. Deze trend werd gecompenseerd door een buitengewoon hoog rendement op bedrijfsobligaties. De renteniveaus daalden in 2009, terwijl ook de risicopremie die op bedrijfsobligaties betaald wordt aanmerkelijk terugliep. Gezamenlijk leidden deze ontwikkelingen in 2009 tot een substantiële waardegroei van onze termijninvesteringsportefeuille: de waarde was eind 2009 ongeveer 7 miljoen hoger dan een jaar eerder. In 2009 verkochten wij het restant van onze investeringen in aandelenfondsen, zodat onze termijninvesteringen nog uitsluitend uit obligaties bestaan. 6 jaarverslag 2009

7 Het 4F-Fund dat Oikocredit ontwikkelde en beheert, en dat voornamelijk uit onze termijninvesteringen bestaat, behoorde in 2009 vergeleken met soortgelijke ethische obligatiefondsen opnieuw tot het best renderende. Over een periode van vijf tot tien jaar gemeten scoort het 4F-Fund onder deze fondsen zelfs het beste. Instroom van kapitaal Na een achteruitgang in 2008, nam de instroom van kapitaal in 2009 met 89% toe tot een recordbedrag van 62,9 miljoen. Dit was het gevolg van: Het aanhoudend sterke vertrouwen onder onze investeerders in onze organisatie, gebaseerd op onze stabiele financiële resultaten. De grote inspanningen van onze steunverenigingen voor het aantrekken van nieuw kapitaal. Onze activiteiten gericht op verhoging van de instroom van kapitaal. Resultatenrekening 2009 Financiële opbrengsten Onze portefeuille voor ontwikkelingsfinanciering groeide. Deze groei werd enigszins getemperd door de gevolgen van gemiddeld lagere rente- en valutakoersen in vergelijking met Dit leidde tot 13% hogere inkomsten uit deze portefeuille. Het totale rendement (nettoresultaat en herwaarderingen) van onze termijninvesteringsportefeuille bedroeg circa 10,5%, vergeleken met 3,8% in Financiële lasten en toevoegingen aan voorzieningen De kosten die samenhingen met hedging en valuta - schomme lingen waren aanmerkelijk hoger dan in Dit is voornamelijk toe te schrijven aan kosten voor het afdekken van lokale valutarisico s en koersverschillen op leningen in lokale valuta. Verschillen in kosten voor het afdekken van lokale valutarisico s en de gevolgen van koersverschillen voor leningen in lokale valuta worden toegevoegd aan, of in mindering gebracht op, ons fonds voor lokale valutarisico s (Local Currency Risk Fund). De in 2009 betaalde rente was aanmerkelijk lager dan in 2008 als gevolg van onze verbeterde kaspositie en de lagere marktrente. In 2009 voegden we 8,1 miljoen toe aan onze voorzieningen voor verliezen. Dat was het equivalent van 22,5% van de inkomsten uit onze ontwikkelingsfinanciering (2008: 5,8 miljoen, ofwel 18% van de inkomsten uit ontwikkelingsfinanciering). De toevoeging was hoger dan in 2008 vanwege de gestegen risico-ratio van de portefeuille ( portfolio at risk 90 days ratio ). Operationele lasten De lasten waren circa 15% hoger. Uitgedrukt als percentage van de totale baten waren de lasten slechts een fractie hoger dan in 2008 (circa 37% in 2009 tegen 36% in 2008). Onze directe kosten voor ontwikkelingsfinanciering en overhead waren, uitgedrukt als percentage van de inkomsten uit ontwikkelingsfinanciering, weliswaar iets lager, maar de totale lastenratio was in 2009 toch hoger doordat we relatief veel hebben geïnvesteerd in het aantrekken van kapitaal. Resultaten van de bedrijfsonderdelen De activiteiten van Oikocredit zijn als volgt verdeeld: Leningen en investeringen (directe financiering van projecten). Termijninvesteringen (obligaties en aandelen). Niet-bancaire activiteiten (activiteiten gericht op capaciteitsopbouw en modelkosten die uit subsidies worden betaald). miljoenen euro ( ) Leningen en investeringen Termijninvesteringen Niet-bancaire activiteiten (resultaat toegevoegd aan fondsen) ,4 10,3 4, ,1 1,8 1,2 Het nettoresultaat van ons bedrijfsonderdeel Loans & Investments bedroeg 8,4 miljoen (2008: 11,1 miljoen), circa 2,1% van de gemiddeld uitstaande portefeuille. De nettoresultaten werden beïnvloed door hogere toevoegingen aan de voorzieningen voor verliezen en voor dit bedrijfsonderdeel gemaakte kosten, in het bijzonder kosten voor het aantrekken van kapitaal, die hoger waren dan in Bij deze resultaten is het nettoresultaat van 1,3 miljoen (2008: 0,9 miljoen) meegerekend dat werd behaald door onze dochterondernemingen in India (Maanaveeya) en Oekraïne, die beide hun portefeuilles en doelmatigheid wisten te vergroten. Het nettoresultaat van onze termijninvesteringen steeg tot circa 10,3 miljoen (2008: 1,8 miljoen) dankzij nietgerealiseerde herwaarderingen van de portefeuille (zie ook de paragraaf Termijninvesteringen in dit hoofdstuk). De resultaten van de niet-bancaire activiteiten worden toegevoegd of onttrokken aan de daartoe bestemde subsidie fondsen van de Oikocredit International Support Foundation. Dividend en toevoeging aan de reserve Tijdens de algemene jaarvergadering in juni 2010 zal het bestuur een dividenduitkering van 2% voorstellen. Ook zullen we voorstellen de resterende 12 miljoen van het nettoresultaat toe te voegen aan de algemene reserve. Een aanzienlijk deel van deze toevoeging betreft niet-gerealiseerde herwaarderingen van de termijninvesteringen en niet-gerealiseerde wisselkoersverschillen. Deze zullen worden gebruikt voor toekomstige niet-gerealiseerde herwaarderingen van termijninvesteringen en wisselkoersen. BESTUURSVERSLAG 7

8 Belasting Onze dochteronderneming in India moet belasting betalen over haar nettoresultaten volgens de tarieven die gelden voor Indiase ondernemingen. Voor onze Chileense activiteiten hebben wij tot en met 2008 belastingaangifte gedaan en in 2009 is over alle nog openstaande belastingzaken overeenstemming bereikt. Over de resterende nettoresultaten betalen wij geen belasting omdat die vallen onder een ruling van de Nederlandse belastingdienst. In 2010 wordt deze ruling opnieuw met de Nederlandse belastingdienst besproken. In 2009 werd een wijziging in de Nederlandse wet op het successierecht van kracht. Als gevolg hiervan zijn schenkingen en legaten ten gunste van de Oikocredit International Share Foundation vanaf 1 januari 2010 niet meer aftrekbaar. Wij zijn nog met de belastingdienst in gesprek over de aftrekbaarheid van schenkingen en legaten ten gunste van de Oikocredit International Support Foundation. Kasstroom en valutabeheer Kaspositie De investeringen van onze ontwikkelingsfinancieringsportefeuille liepen terug, terwijl de instroom van kapitaal in 2009 aanzienlijk toenam. Hierdoor was de kaspositie van Oikocredit aan het eind van het jaar buitengewoon sterk, zodat we geen gebruik hoefden te maken van onze kredietfaciliteiten bij financiële instellingen. Financiering van activiteiten van Maanaveeya (India) en in Oekraïne In december 2007 besloot het bestuur van Oikocredit om US$ 45 miljoen extra te investeren in onze Indiase dochter Maanaveeya, bestaande uit investeringen in aandelen en converteerbare obligaties. Eind 2009 was van dit bedrag ongeveer US$ 40 miljoen geïnvesteerd. Het resterende bedrag werd begin 2010 geïnvesteerd. Ter financiering van verdere groei sloot Maanaveeya een nieuwe kredietfaciliteit af bij ING Vysya Bank. Maanaveeya is in gesprek met Standard Chartered bank en ING Vysya Bank over een aanvullende kredietfaciliteit. Onze dochter in Oekraïne ging akkoord met een kredietfaciliteit van JCS Erste Bank (Oostenrijk) voor een bedrag van UAH 3 miljoen ( 0,3 miljoen). Leningen in lokale valuta Onze blootstelling aan lokale-valutarisico s nam in 2009 minder snel toe dan in voorgaande jaren, voornamelijk doordat uitbetalingen terugliepen, terwijl afbetalingen toenamen. Hierdoor hadden we voldoende fondsen tot onze beschikking in ons Local Currency Risk Fund en via de financiële instelling TCX (The Currency Exchange Fund N.V.) om de verwachte groei van financiering in lokale valuta met hedging te kunnen afdekken. Hedging van US dollar valutarisico Oikocredit heeft de blootstelling aan valutarisico s die samenhangen met de Amerikaanse dollar voor 90% met hedging contracten afgedekt. Wij zijn bezig met een evaluatie van onze instrumenten en systemen voor hedging in samenwerking met externe deskundigen. Sociale prestaties Het is voor Oikocredit en zijn investeerders van cruciaal belang om te weten of onze investeringen tot positieve veranderingen leiden in het leven van de armen. De afgelopen jaren hebben we verschillende stappen gezet om de sociale prestaties van onze meer dan 500 partners in microfinanciering te meten, naast het verzamelen en analyseren van gegevens van eindgebruikers van microfinanciering. Een voorbeeld hiervan is de Progress out of Poverty Index. We hebben ook besloten om een actieve rol op ons te nemen bij het voorkomen van het verschijnsel dat leners een te grote schuldenlast op zich nemen. Daarom hebben we in 2009 de oprichting gesteund van Microfinance Transparency, een organisatie die openheid nastreeft over de effectieve rentetarieven die microfinancieringsinstellingen bij klanten in rekening brengen. Tevens steunen wij de Campaign for Client Protection in Microfinance, een initiatief ter bescherming van de belangen van klanten die gebruikmaken van microfinanciering. De Franse organisatie CERISE heeft Oikocredit onderworpen aan een accountantsonderzoek dat was gericht op de manier waarop wij sociale prestaties van onszelf en onze klanten aansturen. Het was de eerste sociale audit in zijn soort ter wereld. De uitkomst was positief. Het onderzoek leverde ook enkele punten voor verbetering op die wij het komende jaar uitwerken en oppakken. Oog voor vrouwenrechten Oikocredit is van oudsher sterk gericht op verbetering van de positie van vrouwen in ontwikkelingslanden. Wij vinden het belangrijk dat onze partners deze doelstelling delen. In 2009 publiceerden we een internationale studie die zich ondermeer richtte op de invloed van microfinanciering op de versterking van de positie van vrouwen. Het rapport Women s Empowerment werd in juni gepresenteerd door prinses Máxima, in haar functie als pleitbezorger voor Inclusive Finance for Development namens de VN. Om het bewustzijn over vrouwen rechten binnen Oikocredit verder te vergroten, hebben we een gender-beleid goedgekeurd en zijn we begonnen met het aanbieden van gender-scholing aan onze medewerkers. Overige belangrijke ontwikkelingen Human resource management (HRM) In 2009 waren 183 (2008: 191) mensen direct of indirect in dienst van Oikocredit (uitgedrukt in fte s: full time equivalents). De daling van het aantal medewerkers werd veroorzaakt door sluiting van de kantoren in Zuid-Afrika en Indonesië en doordat sommige functies tijdelijk vacant waren. Om de deskundigheid van onze medewerkers te vergroten, hebben we besloten om voortaan 3,5% van ons totale personeelsbudget te besteden aan opleidingsdoeleinden. We hebben de organisatiestructuur veranderd om onze doelstellingen op het gebied van sociaal rendement (social performance management) meer te ondersteunen. 8 jaarverslag 2009

9 Personeelsoverzicht Oikocredit op 31 december 2009 Verdeling naar geslacht algemeen Verdeling naar geslacht management 58% 42% 45% 55% Man Vrouw Oikocredit zal op vrijwel alle terreinen kosten besparen en tegelijkertijd meer investeren in de steunverenigingen en marketing in het algemeen, om de instroom van kapitaal verder te verhogen. Op 1 juli 2010, wanneer het strategisch plan afloopt, zal een nieuwe strategie voor de komende drie jaar van kracht worden. Dit nieuwe strategisch plan, FUTURA III, wordt ontwikkeld door een werkgroep waarin alle stakeholders zijn vertegenwoordigd. Het plan zal op de algemene vergadering van juni 2010 aan het bestuur en de leden worden gepresenteerd. Oikocredit heeft medewerkers van meer dan 45 nationaliteiten in dienst. Auditcommittee De auditcommittee van Oikocredit kwam in 2009 twee keer bijeen met het bestuur en management. De belangrijkste agendapunten waren de jaarrekening, de gevolgen van veranderingen in accountingregels, onze dochterbedrijven, plannen ten aanzien van intern accountantsonderzoek en verslaglegging en de interne controlestructuur. Het risicomanagementproces, naleving van wet- en regelgeving en de bedrijfscontinuïteit zijn terugkerende onderwerpen op deze bijeenkomsten. Ontwikkelingen in automatisering We hebben de processen voor toezicht efficiënter gemaakt door de invoering op de regiokantoren van het systeem voor sociale en financiële monitoring. In 2009 hebben we de invoering voortgezet van een nieuw overkoepelend systeem voor het administreren van investeringen, zoals was aanbevolen door de steunverenigingen. We hebben in 2009 de inventarisatie van de systeemvereisten en de keuze van een softwareontwikkelaar afgerond. In 2010 gaan we verder met de ontwikkeling en implementatie van dit nieuwe systeem. Steunorganisaties versterken In 2009 hebben wij de versterking en professionalisering van de steunverenigingen voortgezet. Hierbij hebben wij in het bijzonder aandacht besteed aan goed bestuur, marketing en planning. Vooruitblik 2010 Oikocredit streeft naar groei van zijn ontwikkelingsfinancieringsportefeuille in 2010 met 10 tot 15%. Om dit te verwezenlijken zullen we investeren in nieuwe kantoren, in het bijzonder in Afrika en Azië, en een aantal marktstudies uitvoeren. We zijn van plan de steun aan landbouwprojecten uit te breiden, omdat veel armen op het platteland wonen. Bij het ontwikkelen van activiteiten in de agrarische sector zullen we ook aandacht besteden aan milieuvraagstukken, zoals klimaatverandering. Steun voor sociale investeringen Wij zijn er trots op dat we in een jaar dat wereldwijd gekenmerkt werd door economische problemen groei hebben gerealiseerd. Ondanks de recessie investeerden mensen en instellingen in groten getale in onze missie om de positie van armen te verbeteren. Oikocredit is de enige internationale instelling voor ontwikkelingsfinanciering die beschikt over een fijnmazig netwerk van regionale kantoren en deskundigen. Zij kennen de plaatselijke cultuur en staan dicht bij de klanten. Dit stelt ons in staat met partners samen te werken die leningen verstrekken aan mensen in de armste regio s, waar de risico s groot zijn, maar ook een hoog sociaal rendement mogelijk is. Wij zien het als onze taak om actief te zijn in gebieden die anderen vaak mijden. Oikocredit streeft ernaar om volgens de best mogelijke professionele maatstaven te werken en de financiële continuïteit en sociale doelstellingen van zijn partners te bevorderen. We hebben extra menskracht en geld ter beschikking gesteld voor het bereiken van sociale resultaten en investor relations. Samen met onze partners willen wij het sociaal rendement op onze investeringen verder verhogen en beter zichtbaar maken. Wij vertrouwen erop dat we zullen blijven groeien en dus ook meer mensen zullen kunnen helpen zichzelf uit de armoede te verheffen. Wij danken onze leden, particuliere en institutionele beleggers, onze medewerkers en andere belanghebbenden voor hun steun aan Oikocredit en onze missie. India, februari 2010 nederland, februari 2010 Shobha Arole Voorzitter van het bestuur Tor G. Gull Managing Director We blijven strikt toezicht houden op onze portefeuille zodat we snel en adequaat kunnen ingrijpen mocht de portfolio at risk ratio verder stijgen. BESTUURSVERSLAG 9

10 Loans & Investments Oikocredits bedrijfsonderdeel Loans & Investments (leningen en investeringen) is verantwoordelijk voor onze kernactiviteit: het verstrekken van financiering om de positie van armen en achtergestelden te verbeteren. Snel reageren op veranderende omstandigheden Van consolidering naar groei Oikocredit en zijn partners werden met moeilijke economische omstandigheden geconfronteerd, maar toonden doorzettingsvermogen en flexibiliteit. We schakelden van een beleid van consolidering in de eerste helft, terug naar een strategie van groei in de tweede helft van Dit bleek een doeltreffende reactie op de veranderende omstandigheden: we realiseerden een gezonde groei van de portefeuille. Ons bedrijfsonderdeel Loans & Investments koos begin 2009 voor een koers van consolidering, daartoe aangezet door afnemende instroom van kapitaal en krimpende vraag van onze projectpartners. In het najaar van 2008 hadden we al besloten voorrang te geven aan kredietverstrekking aan bestaande partners en geen leningen van meer dan 1 miljoen te verstrekken. Daarnaast besloten we nog even te wachten met het aanwijzen van Kyrgyzstan als nieuw focusland. Dit leidde ertoe dat het aantal goedgekeurde projecten in de eerste helft van 2009 afnam. Ook groeide het aantal nieuwe projectpartners minder snel aan. Het aantal mensen aan wie inves teringen van Oikocredit ten goede kwamen, nam toe van 15 miljoen in 2008 tot 17,5 miljoen in Instroom van kapitaal leeft op In de zomer van 2009 kwam voor de meeste microfinancieringsinstellingen en bedrijven een einde aan de verslechtering van de omstandigheden. Tegelijkertijd begon de instroom van kapitaal weer te stijgen, waardoor we weer gematigd gingen groeien. We hieven de beperkingen op het toekennen van leningen op, met als gevolg dat de totale omvang van goedgekeurde leningen in het tweede semester verdubbelde. Het gemiddelde leenbedrag was met in % lager dan in 2008, toen de gemiddelde lening bedroeg. Het aantal aanvragen voor nieuwe leningen en investeringen bij onze regiokantoren begon ook weer aan te groeien. Eind 2009 waren we weer helemaal terug op ons groeipad. Waar nodig konden we de groei van onze partners faciliteren. In de moeilijke economische omstandigheden bleef de kwaliteit van onze portefeuille solide. De portfolio at risk (PAR) ratio steeg van 4,2% eind 2008 tot zijn hoogste punt van 6,9% in augustus Daarna begon hij weer te dalen en stond eind 2009 op 6,2%. Onder normale economische omstandigheden zou dit alarmerend hoog zijn, maar in het licht van de ernstige consequenties die de financiële crisis op veel van onze partners heeft gehad vinden we het een aanvaardbaar niveau. Scherp toezicht op leningen blijft een prioriteit, evenals corrigerende maatregelen om onze partners te helpen eventuele afbetalingsproblemen op te lossen. Portefeuillemix Een van onze doelstellingen is om onze dienstverlening uit te breiden met bedrijven of instellingen die geen microfinancieringsinstelling zijn. Wij onderzoeken hoe we een grotere rol kunnen spelen in de landbouwsector, bijvoorbeeld door dienstverlening aan boerenorganisaties en kleine, aan de landbouw gelieerde verwerkende bedrijven. Investeringen in de landbouwsector kunnen een positieve invloed hebben op 10 jaarverslag 2009

11 het welzijn van mensen, omdat de meerderheid van de armen in plattelandsgebieden woont. We hebben concrete plannen onwikkeld voor verdere expansie in In 2009 steeg het aandeel van onze totale activiteiten buiten de financiële sector licht tot 20,4% (2008: 20%). Agrarische, verwerkende en andere industriële activiteiten groeiden met 19% tot 48 miljoen. Latijns-Amerika heeft in onze landbouwportefeuille het grootste aandeel, gevolgd door Afrika en de regio Oost- Europa. Oikocredit heeft het milieu hoger op de agenda gezet. We hebben een werkgroep voor milieu en klimaatverandering in het leven geroepen die kansrijke projecten zal kiezen op het gebied van duurzame energie, energiebesparing en duurzame Het aandeel in de portefeuille van Latijns-Amerika nam met twee procentpunten toe tot 42%, waarmee een einde kwam aan jaren van geleidelijke achteruitgang. Deze trendbreuk is voornamelijk toe te schrijven aan groei in Zuid-Amerika, in het bijzonder Paraguay en Peru. In Europa en Centraal-Azië zette de geleidelijke verschuiving van nieuwe EU-lidstaten naar oostelijker gelegen landen zich voort. Projectpartners in Roemenië, Bulgarije en de Balkan krijgen langzaamaan toegang tot commerciële banken die betaalbare tarieven hanteren en worden in onze portefeuille Eind 2009 keerden we terug naar groei vervangen door nieuwe partners in Moldavië, de Kaukasus en Centraal-Azië. De portefeuille van Midden- en Oost-Europa vertegenwoordigde 13,8% van onze totale portefeuille. Het aandeel van Afrika groeide met één procentpunt tot 15%. De strategie van Oikocredit in Afrika is gericht op groei in de bestaande focuslanden door middel van deelnemingen in grote en kleine microfinancieringsinstellingen en betrokkenheid bij meer landbouwprojecten. Bovendien willen we uitbreiden naar nieuwe focuslanden, zoals Mozambique en Nigeria. Zoals we in ons vorige jaarverslag hadden aangekondigd hebben we ons kantoor in Zuid-Afrika gesloten omdat de portefeuille niet de gewenste resultaten opleverde en de vraag laag bleef. We zetten de vrijgekomen middelen in voor expansie in andere Afrikaanse landen. Passend bij onze strategie om te decentraliseren zodra dat mogelijk is, hebben we het regiokantoor voor Oost-Afrika, Jitegemea Credit Scheme, Kenia Top 10 landen uitstaand kapitaal Op 31 december 2009 productie waaraan wij steun kunnen verlenen. Ook zullen we onze bestaande investeringen tegen het licht houden om na te gaan of zij allemaal voldoen aan de milieunormen. In Latijns- Amerika leveren we een bijdrage aan een biodiversiteitsproject via de steun die we verlenen aan Forescom, een lokaal bedrijf in Guatamala dat gespecialiseerd is in duurzaam bosbeheer Regionale ontwikkelingen Azië kende opnieuw de grootste portefeuillegroei en vertegenwoordigde eind % van onze internationale portefeuille. De uitbetalingen door onze regiokantoren in India bereikten een totaalbedrag van 25 miljoen, een toename van 75%. De groei in Azië werd bereikt ondanks de sluiting van ons kantoor in Indonesië, waartoe al in 2008 door het bestuur was besloten. miljoen India Bolivia Cambodja Peru Paraguay Bulgarije Nicaragua Filipijnen Costa Rica Ecuador LOANS & INVESTMENTS 11

12 dat Kenia, Oeganda en Tanzania bedient, met ingang van 1 januari 2010 tot regionaal ontwikkelingscentrum (RDC) gepromoveerd. De RDC-status betekent dat het kantoor grotere zelfstandigheid krijgt en over meer en grotere leningen en investeringen mag beslissen. Dit versnelt en vereenvoudigt de goedkeuring en uitbetaling van financieringen, zodat we in deze regio meer arme mensen kunnen bereiken. Oikocredit investeert in kleine bedrijven met buitengewoon goede mogelijkheden voor sociaal rendement Aandeleninvesteringen De afdeling voor aandeleninvesteringen verlegde in 2009 het accent van portefeuillegroei naar portefeuilleconsolidering. Aandeleninvesteringen bestaan uit directe investeringen in microfinancieringsinstellingen (MFI s) en deelnemingen in kleine en middelgrote ondernemingen. Ons aandelenteam hielp onze partners waar nodig bij het aantrekken van aanvullend kapitaal en verbetering van het risicomanagement. Daarnaast werden met succes twee nieuwe fondsen geïntroduceerd - het Oikocredit Seed Capital Fund (OSCap) en het Barefoot Power Trade Finance Fund (TFF). OSCap is een fonds van 5 miljoen dat namens Oikocredit en andere beleggers investeert in kleine sociale bedrijven die een hoog risico kennen, maar ook buitengewoon goede mogelijkheden om sociaal rendement te genereren. TFF werd in samenwerking met andere investeerders gelanceerd ter ondersteuning van Barefoot Power, een distributeur van lampen op zonneenergie die zich richt op huishoudens in Afrika en Azië. Projectcriteria Oikocredit verstrekt leningen (en andere vormen van financiering) aan of investeert in: Projecten en kleine en middelgrote bedrijven die banen en inkomen genereren voor achtergestelde groepen. Coöperatieve organisaties, mede omdat achtergestelde groepen daarin vaak directe zeggenschap hebben in het management en de bedrijfsoperaties. Projecten waarin vrouwen een invloedrijke rol vervullen op management- en/of uitvoerend niveau. Projecten waarbij oog is voor de milieubelasting en dierenwelzijn. Projecten die financieel op eigen benen staan, of daar op korte termijn toe in staat zijn, en over goed management beschikken. Projecten met een duidelijke behoefte aan financiering die kunnen voldoen aan de lokale regelgeving. Vooruitblik 2010 Uitbreiding van de Afrikaanse portefeuille blijft een belangrijke prioriteit in Daarbij wil Oikocredit zijn activiteiten buiten de financiële sector uitbreiden. Dit betreft dienstverlening aan landbouwcoöperaties en andere bedrijfjes of instellingen die geen microfinancieringsinstelling zijn. Op het gebied van aandeleninvesteringen willen we onze capaciteit versterken en verwachten we in 2010 onze eerste seed capital investeringen. Barefoot Power, Oeganda Harriet Kalimera 12 jaarverslag 2009

13 Crisis teistert continent Latijns-Amerika De economische activiteit in Latijns Amerika kromp in het vierde kwartaal van 2008 en begin Huishoudens die van microfinanciering afhankelijk zijn, werden door de crisis zwaar getroffen. De voedselprijzen stegen, de bouw en ambachtssectoren stagneerden en mensen verloren massaal hun baan. De betalingen die migranten naar hun moederland overmaken, een belangrijke steunpilaar voor de economie, liepen sterk terug. Steun voor vrouwen in Latijns-Amerika De vraag naar leningen van Oikocredit nam in de eerste helft van 2009 in geheel Latijns-Amerika sterk af als gevolg van de economische neergang. In het derde kwartaal nam de vraag naar microfinanciering echter weer aanmerkelijk toe en onze regiokantoren konden de meeste van hun doelstellingen voor 2009 verwezenlijken. Onze portefeuille in de regio Zuid-Amerika groeide met 24%, terwijl die van de noordelijke pendant met 12% expandeerde. De regio Mexico, Midden-Amerika en het Caribisch gebied vertoonde een gematigde groei van 5%. Het aandeel van Latijns-Amerika in de totale Oikocreditportefeuille groeide van 40% naar 42%. Tegenslag Oikocredits microfinancieringspartners in Peru and Colombia stelden een moratorium in op portefeuillegroei nadat de risico-indicator van hun portefeuilles Deze lening maakte het verschil JOPOI, Paraguay Daniela Martinez (PAR) snelle groei begon te vertonen. In Nicaragua kregen microfinancieringsinstellingen te maken met protesten van leners die beweerden dat zij veel te hoge rentes betaalden. Bij de protesten, die vermoedelijk politiek gemotiveerd waren, kwam het soms tot geweld. De protesten namen weer af nadat de politieke steun was weggevallen. Regionale vooruitzichten De komende jaren wil Oikocredit met name in Latijns-Amerika actief worden in lokale gemeenschapsprojecten op het gebied van landbouw, voedselproducerende industrie en duurzame energie. Er is behoefte aan moderne ondernemingen die transparent zijn, banen creëren, zorgen voor waardecreatie op lokaal niveau en gericht zijn op economische en sociale ontwikeling en op het bereiken van milieudoelstellingen. Oikocredit wil deze ondernemingen ondersteunen. Een van de hoogtepunten van onze microfinancieringsactiviteiten in Latijns-Amerika in 2009 was de invoering van GALS (Gender Action Learning System). GALS is een methode die vrouwen helpt zich bewust te worden van hun situatie en met name van de sekse verschillen die daarbij een rol spelen. De methode werkt als een aansporing voor vrouwen om hun situatie te verbeteren. FINCA Peru en Movimiento Manuela Ramos, twee partners van Oikocredit, organiseerden een internationale GALS-workshop in Colombia waaraan 35 medewerkers van 24 Latijns-Amerikaanse micro financieringsorganisaties mee deden. Een ander project dat zich richt op de verbetering van de positie van vrouwen is JOPOI in Paraguay, dat vooral vrouwen op het platteland bereikt. De doelgroep van JOPOI bestaat uit kleine bedrijven die voornamelijk door vrouwelijke ondernemers worden geleid en actief zijn in handel, ambachtelijke bedrijfjes, handnijverheid en dienstverlening. JOPOI bedient deze door vrouwen geleide bedrijven omdat zij geen toegang hebben tot andere financieringsbronnen. LOANS & INVESTMENTS 13

14 Afrikaanse vrouwen in stelling brengen Ik ben ontzettend trots dat ik niet meer om geld hoef te bedelen en mijn kinderen te eten kan geven PAWDEP, Kenia Miriam Ng ang a Dankzij een kleine lening van PAW- DEP, een van Oikocredits microfinan cieringspartners in Oost-Afrika, kunnen vrouwen voedselgewassen verbouwen. Ze gebruiken die voor eigen consumptie en verkopen het surplus op de markt. Naast het verstrekken van leningen aan zijn klanten biedt PAWDEP cursussen bedrijfsvoering voor boeren en educatie voor vrouwen, bedoeld om hun positie te versterken. Medewerkers van PAWDEP namen in 2009 deel aan het Empowering Women seminar van Oikocredit en aan verschillende zomercursussen. Een van de klanten die van PAWDEP s diensten gebruikmaken is Miriam Ng ang a. Zij had kapitaal nodig toen zij de overstap maakte van bijenhouden naar een zuivelfabriekje. Dankzij een lening van Keniase Shillings (ongeveer 3.900) kon zij haar melkverwerkende activiteiten uitbreiden met yoghurtproductie. Ze verkoopt haar producten zelf en verdient nu vier keer zoveel geld dan ze had gedaan wanneer ze haar zuivel via een fabriek had verkocht. Meer doen en bijdragen AfriKa Oikocredit zette zijn programma voor het bereiken van de armen in Afrika voort. In West-Afrika willen wij de leidende financier van microfinancieringsinstellingen zijn. In Oost-Afrika zijn we hard op weg onze aanwezigheid in alle focuslanden te verbreden. Afrika wacht betere tijden. Oikocredit steunt de Afrikanen bij het overwinnen van armoede. De wereldwijde recessie heeft het Afrikaanse continent vooral geraakt doordat de export instortte, de internationale banken hun financieringsvoorwaarden strenger maakten en de ontwikkelingshulp terugliep. De groei van het bruto binnenlands product daalde in de meeste landen tot ongeveer 1,5%, terwijl de economische groei de laatste jaren daarvoor rond de 5% lag. De Franssprekende regio van West-Afrika heeft het grootste aandeel in onze Afrikaanse portefeuille, met 19 miljoen aan uitstaande investeringen, waarvan 29% bestaat uit directe leningen aan boeren en bouwprojecten. Onze Oost-Afrikaanse portefeuille omvat 16,5 miljoen, waarvan 22% directe leningen, vooral aan onroerendgoedprojecten van aan kerken verbonden instellingen. De vraag naar microfinanciering groeit in Tanzania, vooral onder spaar- en kredietcoöperaties en lokale gemeenschapsbanken. Promotie van het Oost- Afrikaanse kantoor De promotie tot regionaal ontwikkelingscentrum (RDC) van ons regiokantoor in Oost-Afrika, dat Kenia, Oeganda en Tanzania bedient, was gebaseerd op zijn uitstekende management en goede administratieve processen en resultaten. Het kantoor verwezenlijkte een portefeuillegroei van gemiddeld 14% per jaar in de laatste vijf jaar. Als RDC mag het kantoor zelfstandig beslissen over leningen tot 500,000 in de eerstkomende 14 jaarverslag 2009

15 twee jaar en daarna over leningen tot 2 miljoen. Dit versoepelt het goedkeurings- en uitbetalingsproces. Vooruitzichten Uitbreiding van onze activiteiten in Afrika blijft een van onze belangrijkste prioriteiten. Oikocredit wil zijn dienstverlening in de landbouw en in focuslanden als Nigeria, Mozambique en wellicht ook Rwanda uitbreiden. Wij zijn van plan om meer landbouwprojecten op het platteland van Oeganda te steunen in samenwerking met het Nederlandse consortium van ontwikkelingsorganisaties die zijn verenigd in Agri-ProFocus. Krachtig antwoord op de crisis AZIË De wereldwijde crisis trof Azië minder hard dan veel andere regio s. Landen als India, Cambodja, Vietnam en Laos vertoonden relatief sterke economische groei. De Aziatische portefeuille van Oikocredit groeide met 21% tot 110,5 miljoen en vertegenwoordigt 28% van onze totale portefeuille (2008: 25%). Toch bleven ook onze Aziatische partners niet immuun voor de economische neergang. De risico-ratio van onze portefeuille van financieringen aan Aziatische partnerinstellingen (MFI s) steeg. Met name klanten die afhankelijk zijn van de export werden getroffen. In West-Afrika willen we een concept invoeren om te kunnen sturen op social performance management en met de Grameen Foundation samen werken om de Progress out of Poverty Index voor Mali en Senegal te ontwikkelen. In Ivoorkust zien we mogelijk heden in de teelt van handelsgewassen als koffie en cacao, maar ook in fairtrade. India Onze Indiase dochteronderneming Maanaveeya werd diep geraakt door het overlijden, op 2 juli 2009, van managing director Suvarna Rani Gandham. Het Indiase kantoor wist de schok goed op te vangen en slaagde er zelfs in de activiteiten uit te breiden. De Indiase portefeuille verdubbelde bijna: het totaalbedrag steeg van 24 miljoen in 2008 tot 45 miljoen eind Een belangrijke ontwikkeling in dit uitgestrekte land was de benoeming van regiomanagers. Zij zullen naar verwachting een belangrijke rol spelen bij de uitbreiding van onze activiteiten in met name gebieden in het oosten en noorden van India waar nog nauwelijks microfinanciering beschikbaar is. Zuidoost-Azië De Filipijnen werden getroffen door enkele krachtige tyfoons en overstromingen die bijna levens eisten en enorme materiële schade aanrichtten. De microfinancieringsinstellingen waarmee wij samenwerken boden hun klanten noodhulp aan. Ons kantoor in de Filipijnen, dat in 2009 zijn twintigjarig bestaan vierde, hield vast aan de groeiplannen voor de Filipijnen, Cambodja, en de pilot -markten Vietnam en Laos. In Laos werd eind 2009 een eerste project goedgekeurd: Fonds Coopératif. Fonds Coopératif is een erkende, aan regulering onderworpen microfinancieringsinstelling (MFI) en de op een na grootste coöperatie in Vientiane, de hoofdstad van Laos. De organisatie verstrekt leningen aan elf kredietcoöperaties die op hun beurt kleine bedrijven ondersteunen. Deze bedrijven zijn actief in onder andere rijst-, thee-, groenten- en paddenstoelenteelt, handnijverheid, het fokken van varkens en de verkoop en distributie van fairtrade producten. De coöperaties hebben ook kleine plaatselijke dienstverlenende bedrijven, zoals een horlogereparatiewinkel, een bromfietsenmaker en een kapsalon. Social performance management We hebben in de regio meer activiteiten ontplooid op het gebied van het beheer van sociale resultaten (social performance management). Medewerkers van onze kantoren in de Filipijnen en Cambodja volgden scholingsbijeenkomsten over dit strategische onderwerp. Samen met Grameen Foundation en de Filipijnse raad voor microfinanciering (Microfinance Council of the Philippines) heeft Oikocredit de zogeheten Peer Learning Community opgericht. Dit is een initiatief dat meerdere sectoren overkoepelt en streeft naar uitwisseling van deskundigheid en ervaring op het gebied van social performance management. Reeds elf microfinancieringsinstellingen in Azië hebben toegezegd samen een strategie voor social performance management te gaan ontwikkelen. Vooruitzichten Oikocredit streeft naar verdere uitbreiding van de Azië-portefeuille in Wij richten ons op groei van de investeringen in fairtrade en verwachten flinke groei van onze activiteiten in de Filipijnen, Cambodja en India, alsmede in Vietnam en Laos, waar we meer pilot -projecten willen beginnen. LOANS & INVESTMENTS 15

16 Werken aan sociaal rendement in Luzon Met deze lening kan ik mijn bedrijfsplannen uitvoeren en banen scheppen voor onze gemeenschap ASKI (Alalay sa Kaunlaran, ofwel Steun voor vooruitgang ) is een instelling op het Filipijnse eiland Luzon die krediet verleent aan kleine ondernemers, zoals boeren, fietstaxibedrijfjes, straatverkopers en vissers. ASKI is sinds zes jaar een partner van Oikocredit en besteedt veel aandacht aan het behalen van sociaal rendement en social performance management. ASKI ontwikkelde kort geleden een systeem met sociale en milieucriteria en deed onderzoek om het armoedeniveau van zijn klanten in kaart te brengen. Door gebruik te maken van de Progress out of Poverty Index wil ASKI nog nadrukkelijker de allerarmste huishoudens bereiken. ASKI, Filipijnen Jenifer Alejo Omgaan met economische achteruitgang Midden- en Oost-Europa De financiële en economische crisis heeft Midden- en Oost-Europa in 2009 hard geraakt. De handel en andere economische activiteiten liepen sterk terug. Onze partners reageerden hierop met een wijziging van hun strategie en verminderde blootstelling aan risico s. Het aandeel van Midden- en Oost-Europa in onze totale portefeuille daalde van 18,9% tot 13,8%. De plotselinge economische terugval in de regio leidde tot afnemende vraag naar microfinanciering. De overgrote meerderheid van onze microfinancieringspartners zag hun prestatie-indicatoren achteruitgaan. Dit gold vooral voor microfinancieringsinstellingen (MFI s) die relatief grote leningen verstrekken aan middelgrote ondernemingen. MFI s die kleine bedrijven bedienen hadden minder last. De portfolio at risk (PAR) ratio steeg ten opzichte van 2008 met één tot twee procentpunten tot 5% tot 6 % in de gebieden die het minst waren geraakt (zoals Azerbeidzjan), 9% tot 11% in de meeste landen en tot 15% tot 17% in de gebieden die door de crisis het meest getroffen werden, zoals Oekraïne en Rusland. Plannen aanpassen MFI s in de regio reageerden snel met aangepaste actieplannen. Zij verhoogden bijvoorbeeld de frequentie waarop zij bestaande klanten aan een controle onderwierpen en gingen nieuwe klanten strenger screenen. In enkele gevallen schakelden 16 jaarverslag 2009

17 de MFI s terug van individuele naar groepsleningen. Doordat de portefeuilles in omvang afnamen en door de hoge mate van risicomijding bij de kredietverstrekking ontstond bij veel MFI s in de regio een overschot aan liquiditeit. Dit leidde ertoe dat zij met hun internationale kredietverstrekkers gingen onderhandelen over vervroegde afbetaling, vooral van leningen in harde valuta. Sokol gekozen tot beste coöperatie Sokol, een van Oikocredits oudste projectpartners in Bulgarije, is in augustus tijdens de nationale landbouwbeurs in Dobrich gekozen tot Beste landbouwcoöperatie van Sokol is een coöperatie van 660 leden, voornamelijk kleine landeigenaren die gewassen als graan, zonnebloemen, mais, koriander en bonen verbouwen. De organisatie werd beloond voor zijn positieve bijdrage aan de sociale positie van zowel leden als de plaatselijke gemeenschap. De coöperatie geeft veel aandacht aan ouderen, in het bijzonder alleenstaande vrouwen. In 2009 financierde Sokol de verbouwing van een plaatselijke kerk en moskee en organiseerde het schoonmaakacties met vrijwilligers in het centrum van het plaatsje Sokol. Verwachtingen In juli en augustus waren er tekenen dat de economische situatie zich stabiliseerde. Niettemin is de algemene opvatting in Midden- en Oost-Europa dat het nog wel even zal duren voordat vertrouwen en stabiliteit zijn hersteld. Economisch herstel wordt op zijn vroegst pas na de eerste helft van 2010 verwacht. De verschuiving van onze activiteiten van Midden-Europese landen als Slovakije, Roemenië en Bosnië naar Oost- Europese landen als Oekraïne, Rusland en Moldavië zet zich voort. We willen onze activiteiten in Centraal-Azië uitbreiden, met name in Kyrgyzstan en Tadjikistan. Het verstrekken van directe leningen aan coöperaties blijft een van onze specialiteiten, naast leningen en investeringen ten gunste van MFI s. Ons doel is om te voldoen aan de binnenlandse vraag naar natuurgeneesmiddelen en onze positie te versterken Plaatselijke gemeenschap sterker maken met kleine bedrijven KOMPANION, Kyrgyzstan Kosmosbek Cholponbaev De organisatie Kompanion begon in 2004 met zijn initiatief om financiële dienstverlening beschikbaar te maken in Kyrgyzstan. Inmiddels bedient Kompanion klanten, verspreid over alle provincies en regio s van het land. De gemiddelde individuele lening bedraagt US$ De belangrijkste doelstelling van Kompanion is om micro- en kleine ondernemers bij te staan, goed bestuur en duurzame ontwikkeling te bevorderen en financiële diensten beschikbaar te maken voor mensen die daar niet of nauwelijks toegang toe hebben. Op deze manier wil Kompanion gezonde, levensvatbare en stabiele gemeenschappen helpen opbouwen. De organisatie is een partner van Oikocredit sinds 2006 en ontving vijf leningen van in totaal ongeveer US$ 2,45 miljoen ( 1,7 miljoen). Het is de missie van Kompanion om de leidende instelling voor ontwikkelingsfinanciering van het land te zijn die is gericht op de ontwikkeling van lokale gemeenschappen. LOANS & INVESTMENTS 17

18 Social Performance & Financial Analysis is een nieuwe afdeling van Oikocredit die de kennis levert voor het realiseren van zowel financieel als sociaal rendement. Social Performance & Financial Analysis Meer doen aan social performance management Sociaal rendement veiligstellen Oikocredit vervult al langere tijd een voortrekkersrol op het gebied van het aansturen en verbeteren van sociaal rendement (social performance management). De oprichting van onze afdeling Social Performance & Financial Analysis in 2009 past bij deze positie en versterkt onze deskundigheid en capaciteit op het gebied van het nastreven van zowel sociaal als financieel rendement. Sociale audit In 2009 was Oikocredit de eerste investeerder in de microfinancieringssector die een sociale audit onderging. Dit onderzoek werd uitgevoerd door de Franse organisatie CERISE, een kennisnetwerk voor organisaties in de microfinancieringssector. Microfinancieringsinstellingen werden al regelmatig aan sociale audits onderworpen, maar dat gold niet voor de organisaties die in deze instellingen investeren, zoals Oikocredit. De sociale audit bevestigde dat Oikocredit een sterk sociaal getinte missie heeft en dat onze medewerkers zeer toegewijd zijn aan social performance management. CERISE wees ook op enkele uitdagingen die nog op ons pad liggen. De belangrijkste is dat wij onze partners moeten helpen om de stap te maken van het verzamelen en analyseren van data naar het daadwerkelijk gebruiken van deze gegevens voor verbetering van hun social performance management. Naar aanleiding van deze uitkomst gaat Oikocredit zijn procedures, strategie, producten en diensten ten aanzien van social performance management aanpassen en verder ontwikkelen. Instrumenten voor social performance management: enkele voorbeelden Oikocredits regiokantoor voor Mexico, Latijns-Amerika en het Caribisch gebied heeft het instrument voor social performance management van CERISE toegepast binnen 52 microfinancieringsinstellingen (MFI s). Doel was vast te stellen hoe deze MFI s hun sociale resultaten kunnen verbeteren. In totaal namen 21 instellingen deel aan de vervolgsessies die Oikocredit organiseerde. Naar aanleiding van deze bijeenkom- CARD, Filipijnen Laila Saron 18 jaarverslag 2009

19 sten werden verschillende verbeterplannen aangenomen. De Nicaraguaanse MFI Prestanic bijvoorbeeld, liet een klanttevredenheidsonderzoek uitvoeren dat nuttige inzichten opleverde over hoe zij hun diensten beter op de behoeften van leners konden afstemmen. Oikocredit boekte in 2009 voortgang met de invoering van de Progress out of Poverty Index (PPI). De PPI werd ontwikkeld door de Grameen Foundation, die nauw met Oikocredit samenwerkt bij de wereldwijde invoering van deze index. De PPI stelt een MFI in staat om het armoedeniveau van klanten vast te stellen en vervolgens te meten in welke mate de armoede in de loop der tijd afneemt. Onze partners in Peru, Ecuador en de Filipijnen pasten de PPI score card toe. Voor een van onze Peruaanse partners leidde dit tot de belangrijke vaststelling dat 60% van zijn klanten niet tot de armste bevolkings groep behoorde. Dankzij de PPI was deze MFI in staat zijn werkwijze aan te passen op een manier die het mogelijk maakt beter door te dringen tot de armste lagen van de maatschappij. Partners in Cambodja, Mali en Senegal zijn van plan de PPI score card in 2010 te gaan toepassen. Openheid bevorderen, schuldproblemen bestrijden Oikocredit heeft actief meegeholpen aan de oprichting van MFTransparency en is een overtuigd aanhanger. MFTransparency verzamelt onder andere gevens over de werkelijke, effectieve rente en onkostenvergoedingen die microfinancieringsinstellingen hun klanten in rekening brengen. Hierdoor krijgen klanten beter inzicht in de kosten die met hun leningen samenhangen. Er zijn aanwijzingen dat in sommige landen MFI s de markt betreden die eerder gericht zijn op winstmaximalisatie dan op het behalen van sociale resultaten. Dit kan tot een te grote schuldenlast bij klanten leiden of zelfs tot incassomethoden waarbij sprake is van mishandeling. In sommige regio s is dit een terugkerend probleem. In december 2009 namen het bestuur en de medewerkers van Oikocredit daarom een actieplan aan dat erop is gericht te voorkomen dat leners een te grote schuldenlast op zich nemen. Over de hele wereld zijn medewerkers van Oikocreditkantoren in discussie gegaan met hun microfinancieringspartners om manieren te vinden om schuldproblemen te voorkomen. In landen waar het gevaar van het ontstaan van schuldproblemen het grootst is, heeft Oikocredit contact gezocht met nationale en internationale netwerken om tot een gezamenlijke aanpak van het probleem te komen. Een van de manieren om het ontstaan van een te grote schuldenlast bij leners tegen te gaan, is de oprichting van nationale kredietbureaus. Deze bureaus krijgen de taak om zowel het aantal leningen, als de totale omvang van leningen op het niveau van individuele leners, in kaart te brengen. Verwachtingen Oikocredit blijft zich nadrukkelijk richten op het behalen van sociaal rendement. Wij zullen social performance management nog verder in onze activiteiten en werkwijze integreren. Ook willen we onze microfinancieringspartners helpen capaciteit te ontwikkelen op het gebied van social performance management. Wij staan voor veel uitdagingen maar hebben het volste vertrouwen dat het bereiken van sociale resultaten zal worden erkend als een minstens zo belangrijk doel als het bereiken van financieel rendement. Wij zijn ervan overtuigd dat wij dankzij onze inzichten en deskundigheid onze sociale doelen, naast de financiële, op een effectieve en efficiënte manier blijven bereiken. Capaciteitsopbouw in de landbouw Githunguri, Kenia Mary Muchai Oikocredit en Rotary Club steunen Keniase zuivelboeren Oikocredit en een Nederlandse afdeling van de Rotary Club hebben de handen ineengeslagen om samen kleine boerenbedrijfjes in Kenia te steunen. De coöperatie Githunguri produceert en verkoopt melk en andere zuivelproducten. Hiermee voorziet de coöperatie in het levensonderhoud van kleine boeren en hun gezinnen. Oikocredit financierde Githunguri van 2003 tot Rotary sprong bij met financiële middelen voor het opzetten van modelboerderijen. Daar leren boeren uit de regio hoe zij hun bedrijfsvoering kunnen verbeteren. Met hulp van Oikocredit heeft Rotary ook een fonds opgezet dat boeren de gelegenheid geeft om hun boerenbedrijven te verbeteren. Het project is bedoeld om het inkomen van de boeren te verhogen en bij te dragen aan de economische ontwikkeling van de inwoners van deze regio. Bulgaarse coöperaties gebruiken social performance management tools In nauwe samenwerking met de Franse organisatie CERISE en de Zwitserse dienst voor ontwikkelingssamenwerking SDC organiseerde Oikocredit in het najaar van 2009 een workshop waarin Bulgaarse coöperaties werden geïnformeerd over de Social Performance Indicator (SPI), een instrument dat werd ontwikkeld door CERISE om microfinancieringsinstellingen te helpen hun sociale prestaties te verbeteren. Na afloop van deze cursus besloten vijf coöperaties zich aan een social audit te onderwerpen, als eerste stap op weg naar het verbeteren van hun social performance management. Dit is een belangrijke doorbraak in de Bulgaarse coöperatieve sector. SOCIAL PERFORMANCE & FINANCIAL ANALYSIS 19

20 Het versterken van social performance management op vijf niveaus Voortbouwend op onze ervaring en lettend op de huidige uitdagingen en kansen heeft onze afdeling Social Performance & Financial Analysis een strategie voor social performance en capaciteitsopbouw ontwikkeld. Deze strategie is gericht op vijf niveaus. Eindgebruikers De klanten van onze partners zijn de uiteindelijke gebruikers van microfinanciering om wie het ons te doen is. Ter bescherming van hun belangen bevordert Oikocredit transparantie over rentetarieven en streven we naar adequaat toezicht op de schuldpositie van leners, om zo probleemschulden te voorkomen. We helpen onze partners na te gaan of hun leningen daadwerkelijk de armen bereiken. Projectpartners We gaan meer middelen vrijmaken om het bewustzijn over social performance-vraagstukken bij onze partners verder te vergroten. We zullen programma s voor capaciteitsopbouw aanbieden om partners in staat te stellen het sociaal rendement van hun activiteiten te vergroten. De komende jaren gaan we samen met onze partners sociale audits uitvoeren om beter in kaart te brengen waar hun sterke en zwakke punten liggen. Gebaseerd op de uitkomst van deze beoordelingen zullen we onze partners MICROCRED, Madagaskar Raharison Fanoelle aanvullende ondersteuning bieden. Ook ondersteunen we capaciteitsopbouw op andere gebieden dan social performance management, zoals risicobeheer, marketing en managementinformatiesystemen. Investeerders Oikocredit vindt dat investeerders goed op de hoogte moeten zijn van vraagstukken die met social performance te maken hebben. Bereiken we daadwerkelijk de armen? Zijn de rentetarieven billijk? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat leningen armoede verminderen in plaats van bijdragen aan onverantwoord hoge schulden? Oikocredit is ervan overtuigd dat het op de lange termijn in het belang van investeerders en eindgebruikers is om het bewustzijn over dit soort vraagstukken te verbreden. Wij willen investeerders pro actief informeren over de toegevoegde waarde van social performance en over de uitdagingen waarvoor wij ons in de sector gesteld zien. Oikocredits bedrijfsvoering Oikocredit gaat zijn social performance management verder aanscherpen en verbeteren. We willen ervoor zorgen dat dit onderwerp de aandacht krijgt die het verdient, op alle niveaus van de organisatie: bestuur, directie, medewerkers en projectpartners. Wij willen dat onze medewerkers goed op de hoogte zijn van de ontwikkelingen op het dynamische terrein dat social performance management is. We zullen de instrumenten voor het systematisch meten en monitoren van social performance verder ontwikkelen en op al onze kantoren beschikbaar maken. Dat maakt een consistente aanpak van het evalueren en meten van social performance mogelijk. De microfinancieringssector Oikocredit streeft naar samenwerking met andere organisaties bij het verder ontwikkelen en promoten van social performance management. Wij blijven aandacht besteden aan kwesties die kunnen leiden tot benadeling van eindgebruikers, zoals een gebrek aan transparantie en het aangaan van te veel schulden. Tegelijkertijd willen we een actieve rol spelen bij het opzetten van initiatieven van de sector gericht op het verhogen van sociaal rendement, een van de hoofddoelstellingen van Oikocredit. 20 jaarverslag 2009