R. van Deth. Psychotherapie

Transcriptie

1 R. van Deth Psychotherapie

2 R. van Deth Psychotherapie Van theorie tot praktijk Derde, herziene druk Houten 2014

3 ISBN Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. NUR 777 Ontwerp omslag en lay-out: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India Eerste druk 2005 Tweede druk 2009 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor AK Houten

4 V Inhoud 1 Variaties op een thema: wat is echte psychotherapie? Definitie en verwarring Historische en sociaal-culturele achtergronden Kenmerken van psychotherapeutische methoden Therapiekeuze: een weloverwogen beslissing Samenvatting Onbewuste scenario s: psychodynamische therapie Ontstaan en ontwikkeling Theorie Therapie Beschouwing Samenvatting In contact met jezelf: cliëntgerichte therapie Ontstaan en ontwikkeling Theorie Therapie Beschouwing Samenvatting Al doende leren: gedragstherapie Ontstaan en ontwikkeling Theorie Therapie Beschouwing Samenvatting Anders denken: cognitieve therapie Ontstaan en ontwikkeling Theorie Therapie Beschouwing Samenvatting Lief en leed samen: systeemtherapie Ontstaan en ontwikkeling Theorie Therapie Beschouwing Samenvatting

5 VI Inhoud 7 Therapie op maat: wat meten en weten we? Hoe weten we of psychotherapie werkt? Therapiekeuze: menu of à la carte? Samenvatting Valkuilen en vangnetten: in goede handen? Gevaren van psychotherapie Kwaliteitsbewaking Samenvatting Bijlagen Begrippen en afkortingen Nederlandstalige websites over psychotherapie De auteur Literatuur Register

6 VII Inleiding» Verschillende psychotherapieën liever in één boek dan in het hoofd van één therapeut. Het zou zo gemakkelijk een warhoofd kunnen worden. «(J.T. Barendregt, De zielenmarkt, 1982) Wie op 13 januari 2014 via de zoekmachine Google op het internet zocht naar Nederlandstalige websites over psychotherapie vond in 0,16 seconden pagina s. Na een paar minuten surfen met het zoekwoord psychotherapie heb je al een bonte mengeling van sites bezocht. Allerlei instellingen, verenigingen, therapeuten, alternatieve hulpverleners en ervaringsdeskundigen stellen zich voor, dragen een boodschap uit of bieden hun diensten aan op het net. Ben je geïnteresseerd in een erkende opleiding psychotherapie dan ziet het doolhof op het internet er wat kleiner uit, maar daarom niet toegankelijker of overzichtelijker. Wel zal de psychotherapeut in spe snel ontdekken dat dit vakgebied een lappendeken is van allerlei therapierichtingen. Bovendien wordt er van je verwacht kleur te bekennen : je kiest namelijk niet voor psychotherapie als algemeen vak, maar je moet liefst een van de gespecialiseerde therapiescholen kiezen. Om een dergelijke keuze te maken moet je de verschillende richtingen met elkaar kunnen vergelijken. Maar waar leer je zoiets? En als het voor aspiranttherapeuten al een hele klus is om door de bomen het bos nog te zien, hoe vinden cliënten dan hun weg in dit doolhof? Als het internet meer verwarring dan verheldering oplevert, dan maar terug naar de ouderwetse methode: de bibliotheek. In het Nederlands is een indrukwekkende stapel boeken over psychotherapie gepubliceerd (zie de literatuurlijst achterin dit boek). Opnieuw echter struikelen we in onze zoektocht over het probleem van de specialisering. De meeste publicaties handelen over een specifieke therapieschool of -methode. Wie zich snel wil oriënteren op het terrein van de psychotherapie vindt geen handige gids onder de enkele overzichtswerken in het Nederlands. Of ze zijn te gespecialiseerd en voor academici bedoeld, of ze bieden te weinig handvatten om de verschillende therapierichtingen onderling te vergelijken. Ten slotte zijn in de meeste boeken nauwelijks kritische kanttekeningen geplaatst. Vraag en aanbod overziend kwamen we tot de conclusie dat er behoefte bestaat aan een goede inleiding in de psychotherapie: breed maar niet oppervlakkig, genuanceerd maar ook kritisch, gefundeerd maar toegankelijk. De vrucht van deze uitdaging ligt hier voor u. Een soortgelijke inleiding in de psychiatrie (Psychiatrie: van diagnose tot behandeling, net als dit boek verschenen bij Bohn Stafleu van Loghum) deed dienst als model voor dit boek. Wie te weinig vertrouwd is met begrippen uit de geestelijke gezondheidszorg raden we aan het psychiatrieboek te raadplegen of bij de hand te houden. Bij het schrijven volgden we het motto van het tijdschrift PsychoPraktijk (van dezelfde uitgeverij): zakelijke informatie hoeft niet saai te zijn; specialistische informatie hoeft niet ingewikkeld te zijn.

7 VIII Inleiding Omdat er zo veel varianten bestaan, hebben we in het eerste hoofdstuk de fundamenten (doel, werkwijze, context) van elke psychotherapie beschreven. We plaatsen de ontwikkeling in een historisch en maatschappelijk kader. In de recente geschiedenis staat daarbij de kwaliteitsbewaking steeds meer centraal: psychotherapie moet zich verantwoorden binnen de spelregels van de gezondheidszorg. Toenemende aandacht gaat hierbij naar de rechten van de consument (cliënt/patiënt) en naar de kosten-batenanalyse op economisch vlak. Deze thematiek wordt verder uitgewerkt in de hoofdstukken 7 en 8, die samen met hoofdstuk 1 het raamwerk van de moderne psychotherapie uiteenzetten. Voor een breed overzicht wordt aanbevolen deze algemene hoofdstukken eerst te lezen of te bestuderen. Zij bieden niet alleen een globaal referentiekader, maar ook de instrumenten om elke nieuwe? vorm van psychotherapie te verkennen en te toetsen. In plaats van een uitgebreide catalogus van psychotherapievormen hebben we in de middelste hoofdstukken (2 t/m 6) de vijf hoofdrichtingen beschreven. Om deze therapiescholen beter met elkaar te kunnen vergelijken wordt elk op eenvormige wijze besproken: 55 ontstaan en ontwikkeling: historische wortels, invloedrijke vertegenwoordigers en belangrijke evolutielijnen; 55 theorie: algemene mensvisie en opvatting (verklaring) van problemen (stoornissen); 55 therapie: praktische werkwijze en bijzondere strategieën of technieken; 55 beschouwing: een kritische doorlichting (sterke en zwakke punten) van theorie en praktijk. Na hoofdstuk 8 volgt vooral praktische informatie: een glossarium waarin de belangrijkste begrippen beknopt worden uitgelegd; een gerubriceerde literatuurlijst en een selectie van websites voor verdere documentatie; ten slotte een gedetailleerd register om het opzoeken te vergemakkelijken. Bij de opbouw van het boek en de indeling van de hoofdstukken stond ons ook een didactisch doel voor ogen. We streefden namelijk naar een goed inleidend studieboek. Onvermijdelijk moesten we selecteren: uit de steeds aangroeiende lijst gepropageerde psychotherapievormen hebben we enkel de meest gangbare beschreven. Soms was het moeilijk een bepaalde therapiemethode een plaats binnen de lopende tekst van een hoofdstuk te geven. Daarom worden heel wat therapievarianten apart besproken in kaders. Deze bevatten ook uitweidingen over bepaalde thema s, maar zijn niet essentieel voor het begrijpen van de doorlopende tekst. Schema s en tabellen dragen bij tot een overzicht of ordening van de tekst en aan het slot van elk hoofdstuk staat een samenvatting van de belangrijkste informatie. Ten slotte hebben we het geheel wat gekruid met pittige citaten. Hoewel we niet allen met dit recept kunnen bevredigen, hopen we toch iedereen aan te spreken die zich meer dan oppervlakkig wil oriënteren in het vaak onoverzichtelijke landschap van de moderne psychotherapie.

8 Inleiding IX Inmiddels ligt de derde herziene druk voor u. Deze druk is geactualiseerd en er zijn verschillende nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de psychotherapie opgenomen. Mijn dank gaat uit naar Els van den Heuvel voor haar commentaar bij enkele van deze nieuwe teksten. Daarnaast zijn onduidelijkheden en tekortkomingen aangepast. Ron van Deth, lente 2014