Sprookjes en mythen in de pensioenwereld

Transcriptie

1 Sprookjes en mythen in de pensioenwereld

2

3 Pensioenessays Deel 7 Sprookjes en mythen in de pensioenwereld De serie Pensioenessays staat onder redactie van: prof. dr. mr. Robert N.J. Kamerling RA mr. Roy R. Kramer RA

4 Omslag: Gouache Nyenrode 2008 Guus van Eck Omslagontwerp, druk en productie: Eva de Hilster ISBN: Nyenrode Tax Academy Press, september 2014 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch op geluidsband of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Nyenrode Business Universiteit.

5 Aan de lezer(es): Waar in deze uitgave de mannelijke voornaamwoorden hij, hem of zijn worden gebruikt in een context die met evenveel recht en reden het gebruik van vrouwelijke voornaamwoorden zou rechtvaardigen, gelieve u naar eigen inzicht zij of haar te lezen. Mutatis mutandis geldt dat ook voor het gebruik van mannelijke beroepsnamen en soortgelijke aanduidingen.

6

7 En zij leefden nog lang en gelukkig : sprookjes en mythen in de pensioenwereld Een van de oudste en universele literaire vormen is de mythe. Geen cultuur die hem niet kent. Volgens officiële omschrijvingen is de mythe een verhaal waarin de mens een onbegrepen natuurgebeuren (bliksem, stormvloed, aardbeving) verklaart met wat hij wel kan bevatten. Onweer werd begrepen als de woede van de dondergod. Als een vulkaan uitbarstte, was het spitsuur in de smidse van Hephaistos. Mythen verklaren zo ook de herkomst en godsdienst van een bepaalde cultuur of de vorm van een bepaalde rots of berg of het ontstaan van de aarde en de mens. Kortom, wie de oorzaak van iets wilde doorgronden, zocht zijn toevlucht tot de mythe. Maar inmiddels leven we in een tijdperk van verstandige, rationeel denkende mensen die eigenlijk nergens meer in geloven. Of toch? Opmerkelijk is dat in de nog zo prille pensioenwereld de mythe een belangrijke rol speelt. Taboe is het om de solidariteit met andere generaties of andere bevolkingsgroepen ter discussie te stellen. Een goede oudedagsvoorziening is onontbeerlijk; daar is inderdaad geen misverstand over. Wat dat betreft hebben kinderen over de gehele wereld die wijsheid sinds mensenheugenis meegekregen via het zustergenre van de mythe: het sprookje. Dat eindigt immers altijd met het geruststellende en zij leefden nog lang en gelukkig. Maar waar dat volstond om de kinderen van ooit in slaap te laten vallen, daar wil de moderne blaag weten en waarvan dan? 7

8 Die laatste vraag is voor de Nederlandse samenleving beantwoord door Ko Suurhoff, die als minister van Verkeer en Waterstaat in de vangrail hoe toepasselijk introduceerde, maar die al eerder in 1956 als minister van Sociale Zaken verantwoordelijk was voor de invoering van de Algemene Ouderdomswet (AOW). En nog veel eerder werd de tweede pijler geïntroduceerd om het pensioenbouwwerk te schragen: het bedrijfspensioen. Maar het sprookje van de pensioenpijlers was daarmee nog niet uit, want, zoals wel vaker in een sprookje, speelt het getal 3 zijn betoverende rol: naast een AOW-huisje van stro en een bedrijfspensioen-huisje van hout werd een eigengeld-huisje van steen gebouwd door het verstandigste derde biggetje, dat wel begreep dat je niet te veel aan het toeval moet overlaten. En ziedaar, een derde pijler onder de brug naar een onbezorgde oude dag. Maar hoe zal het sprookje van De drie pijlers aflopen? In deze alweer zevende bundel Pensioenessays van Nyenrodes Executive Pensions Program mogen bepaalde bijdragen zeker het predicaat rebels dragen; sommigen zouden wellicht zelfs denken aan het begrip ketters, omdat het nu eenmaal niet comme il faut is bepaalde zaken ter discussie te stellen. Niettemin, een instituut dat pretendeert wetenschappelijke waarden hoog in het vaandel te hebben, zou daar niet voor terug mogen deinzen. Er bestaat ook nog zoiets als een kritische houding, nietwaar? En dus worden onbekommerd diverse knuppels in het hoenderhok gegooid. Want waarom zouden we eigenlijk solidair moeten zijn? En met wie dan wel? Is het hemd niet nader dan de rok? En waarom zouden we de zogeheten tweede pijler niet eens aanpakken? En moet de overheid zich met alles wat we doen en laten van wieg tot graf bemoeien? Mogen we nog wel iets zélf bepalen? Is lang leven inderdaad een risico? Voor wie dan? Vastgeroeste dogma s moeten nodig geanalyseerd worden: zijn ze tijdbestendig, dan hebben ze bestaansrecht. Zijn ze vermolmd en obsoleet, niet meer van deze tijd, dan moeten ze worden aangepast of opgeruimd. Blijkt het sprookje dan toch een mythe te zijn? Breukelen, juli 2014 prof. dr. mr. Robert N.J. Kamerling RA mr. Roy R. Kramer RA 8

9 Inhoud Defined Ambition 11 André Blesing Pensioenstelsel zonder draagvlak ten dode opgeschreven 23 Ad van Dorssen Vorming nationaal pensioenfonds: alles op de schop 41 Marc van Enckevort Namens wie spreekt gij eigenlijk? 55 Rik Grutters en Bob van der Wal Tijd voor de Wet versterking deelnemer 67 Doreth van den Heuvel en Hein Schreuder De omkeerregel dan maar omkeren? 85 Volkert de Klerk Het einde van ALM en risicomanagement? 97 Peter Kolthof De ontbrekende schakel tussen sociale partners en een bedrijfstakpensioenfonds 111 Luuk Lennaerts Wet versterking bestuur pensioenfondsen: een gemiste kans? 127 Arjan Rengers en Robbert van der Heijden Maatschappelijk Verantwoord Beleggen 153 Hans Roodhorst en Kostijn van Gerven 9

10 Een collectief verplicht gesteld en solidair pensioenstelsel: de rek is er nog lang niet uit! 169 Cyril Savelkoul De kosten van pensioenfondsen: mag en kan het een onsje minder? 187 Markus Schaen en Michel Wetser Werkgevers, stop met pensioen! 207 André Snellen De doorsneepremie: poldersprookjes of feiten? 219 Hennie Zoontjes en Jannis Leenhouts 10

11 Defined Ambition André Blesing 1 Inleiding De toekomstbestendigheid van het Nederlandse pensioenstelsel staat al geruime tijd ter discussie. De sterke daling van de dekkingsgraden tijdens de kredietcrisis en de eurocrisis heeft hieraan bijgedragen. Daarbovenop kwamen in 2013 kortingen op pensioenen. De publieke opinie keerde zich onder aanvoering van politici en een aantal opiniemakers niet alleen steeds sterker tegen elementen van het Nederlandse pensioenstelsel, maar ook tegen de pensioenfondsen zelf. Hierbij staat met name de solidariteit in het stelsel onder druk en bestaat er verontwaardiging over de (toegenomen) onzekerheid over de hoogte van de uiteindelijke uitkering bij pensionering. Nederland is niet het enige land waarin het pensioenstelsel volop ter discussie staat. De regering in het Verenigd Koninkrijk heeft recentelijk nieuwe plannen gepresenteerd om het Britse pensioenstelsel robuuster te maken. De plannen maken deel uit van een brede pensioenstelselanalyse die een paar jaar geleden is gestart. In het gepresenteerde plan wordt niet langer alleen gesproken over Defined Benefit (DB) (uitkeringsovereenkomst) of Defined Contribution (DC) (premieovereenkomst)-pensioenplannen, maar is ook de term Defined Ambition-plan geïntroduceerd. In de Britse media wordt de vergelijking gemaakt met het Nederlandse stelsel en is zelfs de term going Dutch gebruikt. Terwijl men in het Verenigd Koninkrijk hoopt dat elementen van het Nederlandse pensioenstelsel het stelsel in het Verenigd Koninkrijk zullen verstevigen, is mijn stelling dat nieuwe elementen van het plan van het Verenigd Koninkrijk kunnen helpen het vertrouwen in ons stelsel te herstellen. 1 Drs. A. Blesing is Director Finance van Ahold Pensioenfonds. 11

12 Pensioenessays 7 Hierna geef ik eerst een korte uiteenzetting van de motieven van de regering in het Verenigd Koninkrijk om hun huidige stelsel aan te passen. Daarna ga ik in op een aantal specifieke elementen uit het plan, de problemen van het Nederlandse pensioenstelsel en waarom de eerder besproken elementen uit het plan van de regering van het Verenigd Koninkrijk ook voor ons stelsel van belang zouden kunnen zijn. Motieven Verenigd Koninkrijk In het Verenigd Koninkrijk speelt eenzelfde discussie omtrent de toekomstbestendigheid van het huidige pensioenstelsel als in Nederland. Het Verenigd Koninkrijk kende tot de jaren 80 een vergelijkbaar stelsel met dat in Nederland, dat was gebaseerd op collectiviteit en solidariteit. Onder aanvoering van de conservatieve Thatcher-regering werden de Britten zelf verantwoordelijk voor hun pensioenopbouw. Het private stelsel met DC-regelingen heeft volgens Brits onderzoek geleid tot meer armoede onder ouderen. 2 Onder dit nieuwe stelsel waren werkgevers niet langer verplicht zorg te dragen voor het pensioen van de werknemers. Veel werkgevers maakten niet gelijk een einde aan de bestaande DB-regelingen. In de afgelopen jaren is het aantal DB-plannen echter sterk teruggelopen en de verwachting is dat deze trend zich voortzet. 3 Door de sterk toegenomen levensverwachting, hoge inflatie en tegenvallende beleggingsopbrengsten werd dit type pensioentoezegging te duur voor veel ondernemingen. Bij DB-plannen zijn ondernemingen verplicht om bij te storten als het fonds in onderdekking is. Veelal werden DB-plannen stopgezet en werden individuele DC-plannen opgericht. Hierbij werden de risico s verschoven van sponsors naar deelnemers. Deze vorm van pensioentoezegging sluit echter niet aan bij de wensen van de deelnemers. Dezen willen veelal een vorm van zekerheid of in ieder geval meer zekerheid. Daarnaast willen ook veel werkgevers een pensioenvorm aan hun werknemers aanbieden die de werknemers meer zekerheid biedt. De regering van het Verenigd Koninkrijk zag echter dat veel werkgevers de risico s niet meer konden dragen en gedwongen werden over te stappen op een 2 United Kingdom, Department for Work & Pensions Towers Watson

13 Defined Ambition DC-regeling. Het bleek dat veel ouderen een te laag pensioen hadden gespaard om van te kunnen leven. De armoede onder ouderen is de afgelopen jaren sterk toegenomen. De doelstelling van de regering is dan ook te komen met tussenvarianten die het mogelijk maken risico s meer te delen tussen werkgevers en werknemers en deelnemers onderling. De regering hoopt regelingen mogelijk te maken die leiden tot een hogere participatiegraad en daarmee minder armoede onder ouderen in de toekomst. Hierbij werd onder meer onderzoek gedaan naar Collectieve DC (CDC)-regelingen, zoals we die ook in Nederland kennen. Elementen van het Verenigd Koninkrijk-plan De twee elementen die ook voor het Nederlandse stelsel van belang zouden kunnen zijn, hebben te maken met naamgeving en met het aanbieden van een zekerheid. Zoals hiervoor aangegeven is de regering van het Verenigd Koninkrijk op zoek gegaan naar tussenvarianten. Hierbij wordt gepleit voor het beter delen van de risico s tussen de verschillende partijen en het vergroten van de zekerheid van de opgebouwde rechten. De wetgeving moet vervolgens zorgen dat de beloften of garanties die door de sponsor of pensioenaanbieder worden gedaan, ook worden geleverd. De onderzoekers concluderen terecht dat in Nederland vaak de term DB wordt gebruikt voor regelingen die eigenlijk geen zuivere DB-regelingen zijn. De kortingen van de laatste jaren hebben dit ook bevestigd. De concepten worden gepresenteerd als Defined Ambition-plannen. Met het woord Ambition wordt meer de nadruk gelegd op de uitkomst, de beoogde uitkering, dan bij het woord Contribution en wordt recht gedaan aan het risicodragend karakter dat bij de naam Benefit ontbreekt. Het voorstel is om drie varianten te onderscheiden: DB-regelingen, Defined Ambition-regelingen en DC-regelingen. Deze onderverdeling is gebaseerd op het niveau van zekerheid over de hoogte van de uitkeringen dat aan de deelnemers wordt geboden. Deze niveaus lopen van het aanbieden van 1) volledige zekerheid over de hoogte van de uitkering, naar 2) zekerheid over een gedeelte van het ingelegde vermogen of hoogte van de uitkering, tot 3) geen enkele zekerheid. De regering in het Verenigd Koninkrijk stimuleert de opzet van deze Defined Ambition-regelingen. 13

14 Pensioenessays 7 Het Defined Ambition-plan moet aan een aantal voorwaarden voldoen, waaronder: Het moet gericht zijn op de behoefte van deelnemers en werkgevers. Het plan moet toekomstbestendig zijn en over de lange termijn betaalbaar zijn voor werkgevers en werknemers. Het moet eerlijk zijn voor alle generaties; de huidige gepensioneerden en de toekomstige gepensioneerden. De risico s moeten worden gedeeld door alle stakeholders. Het toetsingskader (de regels van de overheid) moet ruimte bieden voor innovatie op het gebied van risicodeling, zonder daarbij de bescherming van de deelnemers uit het oog te verliezen. De regering heeft ook onderzoek gedaan naar verschillende vormen van zekerheid die geboden zouden kunnen worden; waarbij het voor jonge deelnemers belangrijker is zekerheid te krijgen over het terugkrijgen van ingelegde gelden en voor ouderen zekerheid omtrent de uitkering. Het laatste wordt in Nederland ook vaak geopperd. Het is echter vaak niet haalbaar, omdat een groot gedeelte van het rendement nog na pensionering moet worden gehaald. Hierdoor blijft het van belang met enig risico te beleggen. Het bieden van zekerheden ten aanzien van de ingelegde gelden is echter wel een nieuw element. De regering denkt dat het bieden van zekerheid ten aanzien van de ingelegde gelden onder meer de participatiegraad en het vertrouwen in het stelsel kan vergroten. Zij heeft onderzoek gedaan naar de wijze waarop deze garanties kunnen worden verstrekt en zij concludeert dat het op het moment niet opportuun is om deze garanties van de overheid te verwachten. Ze moeten dus gezocht worden in markt. Zowel de introductie van een nieuwe naam als de geldterugzekerheid van de inleg is een nieuw element voor de Nederlandse discussie. De regering beseft natuurlijk dat elke vorm van garantie invloed heeft op het beleggingsbeleid van een fonds en kosten meebrengt. Tegenstanders vinden dat het fonds moet gaan voor een maximaal rendement (binnen risicorestricties) en dat de deelnemers duidelijk moet worden gemaakt waarom dit zo is. Een andere mogelijkheid die is onderzocht, is garanties niet in de markt te verzekeren, maar bij de overheid te leggen. De hierboven beschreven wijzigingen zijn slechts een klein onderdeel van de brede herziening die de regering van het Verenigd Koninkrijk voor ogen heeft. 14

15 Defined Ambition Andere wijzigingen hebben onder meer betrekking op het voortijdig opnemen van pensioentegoeden en het niet verplicht kopen van een lijfrente bij DCregelingen. Ook deze elementen kunnen interessant zijn voor de discussie in Nederland. Problemen in het Nederlandse stelsel In Nederland hadden we een stelsel waarbij de ambitie vaststond. Een eindloonregeling, waarbij deelnemers een bepaald percentage van hun laatstverdiende inkomen als pensioen kregen uitbetaald. De beleving was dat dit inkomen ook na pensionering waardevast zou zijn. Hierdoor was er eigenlijk geen discussie over de verhouding tussen ambitie van de regeling, de premie die hiervoor wordt betaald en het risiconiveau van het beleggingsbeleid. Zeker, premies moesten kostendekkend zijn en het fonds voerde ALM-studies uit waarbij ook werd gekeken naar maximale risico s die gelopen mochten worden. Maar een inhoudelijke discussie over risicobereidheid en de ambitie die gerealiseerd kon worden met de vastgestelde premie, ontbrak. Door de invoering van het middelloonstelsel werd die ambitie al wat onduidelijker voor de deelnemers zelf. Het is eenvoudig om op elk willekeurig moment uit te rekenen wat 70% van het laatstverdiende salaris is en deelnemers kunnen dit ook relateren aan hun huidige uitgavenpatroon. Deze versobering en de daarop volgende versoberingen van het fiscale kader hebben geleid tot een lagere ambitie. Hierdoor is ook de wens van deelnemers om meer zekerheid te krijgen toegenomen en zal deze blijven toenemen. Ik verwacht dat bij een lager bedrag een deelnemer meer zekerheid wil over de uitkering daarvan. Daarnaast heeft de langdurige crisis en de aanhoudende lage rente twijfels opgeroepen over de herstelkracht van pensioenfondsen. Op hetzelfde moment daalden dekkingsgraden met meer dan 10% in de afgelopen 6 jaar door stijging van de overlevingskansen. En deze ontwikkeling heeft pas onlangs geleid tot een latere ingang van de pensioenleeftijd. Voor deze tijd werden deze stijgingen veelal uit de dekkingsgraad gefinancierd. Jongeren realiseren zich dat deze leeftijd voor hen nog later zal liggen. Een hoop zekerheden zijn weggevallen. Met name bij jongere generaties. Door de daling van de dekkingsgraden van de meeste fondsen, het doorvoeren van kortingen op aanspraken en uitkeringen en de stroom aan berichtgeving over 15

16 Pensioenessays 7 de onzekerheden in het stelsel, lijkt bij veel deelnemers alleen nog de zekerheid te bestaan dat zij hun ingelegde premie niet terug gaan krijgen. Dat hun premies en rendementen vloeien naar de huidige generatie ouderen. De ouderen roeren zich ook. Zij zijn van mening dat zij hebben betaald voor een waardevast pensioen en zien kortingen of het niet-verlenen van toeslag bijna als diefstal. Het blijft lastig om uit te leggen dat zij in feite te weinig hebben betaald. Dat de premie was gebaseerd op te lage overlevingskansen. Niet hun fout, maar wel de waarheid. De ontevredenheid bij jongeren ligt ook breder. Dit heeft niet alleen te maken met pensioen. Er wordt gesproken van geluks- en ongeluksgeneraties. De jongeren hebben het idee dat zij een ongeluksgeneratie zijn. Ze worden belast met een hoge staatsschuld, moeten studieleningen aangaan en veel jongeren hebben moeite met het vinden van een baan. Terwijl de ouderen in hun beleving onbeperkt en gratis konden studeren en vroeg van een VUT of pensioenuitkering konden genieten. De discussie over de doorsneepremie wordt ook hierdoor gevoed. Het bevestigt de oneerlijkheid. Hier wordt handig op ingespeeld door mensen en organisaties die het stelsel radicaal willen veranderen. Feit blijft dat er oneerlijkheden in het stelsel zitten. Vergelijk het met de ziektekostenpremie. We betalen allemaal dezelfde premie. Of we nu een gezonde levensstijl hebben of niet. Hogeropgeleiden hebben gemiddeld een hoger salaris en betalen daardoor gemiddeld meer belasting. Hier vindt overdracht plaats van hogeropgeleid naar lageropgeleid. Mensen die nooit hebben gewerkt, ontvangen toch AOW. Deze vormen van solidariteit worden (nog) wel geaccepteerd. Tenzij ze doorschieten, zoals we hebben gezien bij de discussie omtrent het inkomensafhankelijk maken van de premie voor ziektekosten. Ja, de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten. Maar deze vorm was een brug te ver. Juist omdat uit onderzoek is komen vast te staan dat deze herverdeling haaks staat op de zorgvraag. Hogeropgeleiden maken minder zorgkosten. Er zijn dus ook grenzen aan de solidariteit. De vraag is of de pensioensolidariteit helemaal los kan worden gezien van de andere vormen van solidariteit. Vandaag kan de pensioensector niet alle vormen van solidariteit uitleggen. Dit speelt met name voor de doorsneepremie. Als de sector niet langer kan uitleggen waarom, komt de houdbaarheid onder druk te staan. Net zoals de inkomensafhankelijke zorgpremie niet houdbaar was. Hierbij helpt het niet dat de pensioensector niet met één tong spreekt. De sector is verdeeld. De discussie over de doorsneepremie wordt ook gevoed door de heersende onzekerheid. 16

17 Defined Ambition De betaalde premie door jongeren leidt immers tot een te lage opbouw. Het is voor jongeren onzeker of deze te lage opbouw ooit wordt gecompenseerd door een hogere opbouw op latere leeftijd. Dit heeft onder meer te maken met het groeiende aantal zelfstandigen en de onzekerheid over de toekomstbestendigheid van het stelsel. Door deze toegenomen onzekerheid willen jongeren meer garanties. Bovendien geldt dat in tijden van crisis solidariteit in zijn algemeenheid eerder ter discussie staat. Het Nederlandse pensioenstelsel komt in internationaal onderzoek als adequaat en houdbaar naar voren. 4 De kracht van het stelsel zit in de collectiviteit. Het delen van risico s met een grote groep mensen. Juist deze collectiviteit staat nu onder druk. We leven in een maatschappij waarin individuele keuzes belangrijker zijn; we willen ook iets te kiezen hebben. Eigenlijk zijn we in Nederland op zoek naar het ideale stelsel. Een stelsel dat zekerheid biedt, waarbij de risico s op een verkeerde uitkomst klein zijn of liever nog, niet bestaan. Houdbaarheid van het stelsel moet worden bezien vanuit ambitie, kosten en risico. Het feit wil dat de uitkomst altijd onzeker is geweest. De pensioensector, maar ook de aanbieders van pensioen (de werkgevers) hebben daar niet helder over bericht. Sterker nog, we hebben medegedeeld dat het zeker was. De afgelopen 6 jaar is duidelijk geworden dat dit niet meer zo is of nooit zo is geweest. Dit is het resultaat van verschillende factoren. De regelingen zijn in het verleden vanwege de goede financiële posities van de fondsen verbeterd. Menig werkgever had een pensioenregeling met een gouden randje. Er zitten weeffouten in het systeem. In tijden dat het goed gaat, zijn deze niet zichtbaar of worden ze geaccepteerd. Het gaat nu te lang niet goed. Er zijn echter ook veranderingen in de maatschappij die blijvend zijn. Veranderingen die het noodzakelijk maken elementen van het systeem aan te passen. Wat is de oplossing De problemen zijn breed. Toekomstbestendigheid heeft met veel facetten te maken. Ze heeft met betaalbaarheid te maken, maar ook met continuïteit van het draagvlak voor het stelsel. In dit stuk richt ik mij op de continuïteit van dit draagvlak. De verkoopbaarheid. Het product pensioen verkoopt zich immers 4 Bron: Mercer

18 Pensioenessays 7 niet meer vanzelf. En veel van de onvrede vindt zijn grondslag in het gevoel dat gelden niet eerlijk worden verdeeld. Het is een gegeven dat werkgevers stabiele kosten willen. Dit heeft twee facetten: 1) een stabiele premie, en 2) geen (onbeperkte) bijstortingsverplichtingen. Eigenlijk is deze weg al ingezet, mede door de IFRS-regelgeving, en is deze niet meer te stoppen. Als gevolg hiervan verdwijnt in Nederland langzaam maar zeker de zuivere DB-regeling. De DB-regelingen die nog bestaan, zijn veelal regelingen waarbij het risico van de werkgevers beperkt is en deze regelingen zijn eigenlijk wat wij nu nog in Nederland noemen CDC-regelingen. Ik stel dat veel deelnemers de behoefte hebben aan een ambitie en dat werkgevers als onderdeel van hun arbeidsvoorwaarden ook nog steeds graag een ambitie willen meegeven. Deze ambitie zal vanzelfsprekend een afgeleide blijven van de premie die men bereid is te betalen en het risico dat men bereid is te lopen. Deze ambitie moet duidelijk door de werkgever worden vertaald voor de werknemers en via het fonds voor alle deelnemers. De benaming CDC dekt eigenlijk niet de lading van veel regelingen. De Nederlandse CDC-regeling is veel meer dan een DC-regeling waarbij een aantal risico s wordt gedeeld. De regeling gaat nog steeds uit van een ambitie: een bepaald inkomen dat bereikt moet worden op pensioendatum. We moeten dus de naam aanpassen van veel pensioenregelingen. De naam moet de lading weer gaan dekken. Het plan van het Verenigd Koninkrijk heeft de oplossing. De naam Defined Ambition sluit namelijk veel beter aan bij dit type regeling. Dit lijkt alleen een naamswijziging, maar dat is het niet. Daarnaast moeten we inzien dat deelnemers meer zekerheid willen. Hierbij wordt in eerste instantie niet zekerheid over de hoogte van de uitkering bedoeld, maar zekerheid over het ten minste terugkrijgen van de inleg. De discussie omtrent de doorsneepremie heeft hier ook mee te maken. Jonge deelnemers voelen het als onrechtvaardig dat ze met zekerheid de eerste periode te veel betalen voor hun opbouw en dat het niet zeker is dat zij hiervan profiteren als ze ouder zijn. Het plan van het Verenigd Koninkrijk heeft de oplossing: een garantie bieden dat ten minste ingelegde gelden worden terugbetaald. Het zou mooi zijn een model uit te werken waarbij niet alleen een garantie wordt gegeven dat de betaalde werknemers- en werkgeverspremies worden uitgekeerd, maar dat deze premies worden uitbetaald inclusief een vergoeding voor inflatie. Deze inflatie kan eventueel per jaar worden gemaximeerd. Tevens dient een correctie plaats te vinden voor de risico s die al gelopen zijn. Dit betreft 18

19 Defined Ambition bijvoorbeeld het overlijdensrisico en het arbeidsongeschiktheidsrisico. Wellicht zou er voor de ingelegde premies wel een staatsgarantie moeten komen. Peter Kraneveld stelde in zijn column in het FD van 23 juni 2014 terecht de vraag waarom die wel bestaat voor privéspaargeld maar niet voor privépensioenspaargeld. Die kan net als bij banktegoeden worden gemaximeerd op een bepaald bedrag. Voorheen werd gecommuniceerd over de zekerheid van het pensioen. Pensioen was iets waar mensen zich geen zorgen over hoefden te maken. Nu wordt de sector gedwongen de nadruk te leggen op de onzekerheid van het pensioen. We gaan in de communicatie steeds meer van een Defined Benefit-systeem naar een Defined Contribution-systeem. Deelnemers wisten vroeger wat ze kregen, nu weten ze wat ze inleggen. Hierbij vertellen pensioenfondsen de deelnemers nu dat ze geen zekerheid kunnen geven over wat ze voor deze inleg terugkrijgen. Het beeld dat bij velen bestaat, is dat ze hun inleg wellicht niet terugkrijgen. Dat het geld opgaat aan hoge vermogensbeheerkosten, uitvoeringskosten en bonussen; en voor jongeren specifiek: opgaat aan de huidige generatie ouderen en gepensioneerden. De overheid is van mening dat het vertrouwen in het pensioenstelsel kan worden hersteld door niet alleen eerlijk te berichten over de onzekerheden die in het stelsel zitten, maar ook de nadruk te leggen op deze onzekerheden. Ik wil niet beweren dat we niet eerlijk moeten informeren of de onzekerheden onderbelicht moeten laten. We moeten echter wel zekerheden tegen deze onzekerheden gaan zetten. We kunnen mensen niet vertellen dat ze nu een bepaald bedrag hebben gespaard (opgebouwd), maar dat het maar de vraag is of ze dat bedrag wel terugkrijgen. Zonder zekerheden zal het vertrouwen niet worden hersteld en blijft het stelsel aan draagvlak verliezen. Daarnaast wordt door het geven van een garantie ook tegemoetgekomen aan een belangrijk bezwaar tegen de doorsneepremie. Door de garantie op de ingelegde premie te verstrekken wordt de onzekerheid bij jongeren weggenomen dat hun opbouw uiteindelijk lager is dan de voor hen ingelegde premie. Het is voor jongeren immers onzeker of deze te lage opbouw ooit wordt gecompenseerd door een hogere opbouw op latere leeftijd. Dit heeft onder meer te maken met het groeiende aantal zelfstandigen (zzp ers) en de onzekerheid over de toekomstbestendigheid van het stelsel. Door deze toegenomen onzekerheid willen jongeren meer garanties en in tijden van crisis staat solidariteit in zijn algemeenheid eerder ter discussie. 19

20 Pensioenessays 7 Het belangrijkste argument om over te stappen op Defined Ambition-plannen met een garantie gekoppeld aan de ingelegde premiegelden is het vergroten van het draagvlak. De naam van de regeling geeft duidelijk aan dat het een ambitie is. Alle informatie dient hierop afgestemd te zijn. Tevens dient deze ambitie duidelijk te worden besproken en te worden vastgelegd tussen de partijen die de regeling afsluiten. Door de garantie weten de deelnemers dat ze altijd hun ingelegde premie plus compensatie voor inflatie terugkrijgen. Sommigen zullen zeggen dat het slechts een naamswijziging is en dat er wezenlijks niets verandert. De wezenlijke verandering zit ook in het formuleren van de ambitie van de overeengekomen regeling. Daarover dient dan ook heldere informatie te worden verstrekt aan de deelnemers. Door middel van staatjes met fictieve rendementen, fictieve inflatiecijfers en fictieve verandering van bijvoorbeeld de levensverwachting kan inzicht worden gegeven in de realisatie van de ambitie. Het fonds dient hierbij ook uit te leggen op basis waarvan zij is gekomen tot de overeengekomen ambitie. Hierbij denk ik bijvoorbeeld aan een onderbouwing van het gemiddelde rendement, de risicobereidheid en de inflatiecijfers die zijn gebruikt. Andere tegenargumenten kunnen worden gezocht in de betaalbaarheid. Het afgeven van een garantie zal een deel van het risicobudget opslokken. Daarnaast zal het leiden tot hogere uitvoeringskosten, omdat per deelnemer moet worden bijgehouden wat zijn totale inleg is. De garantie is immers gekoppeld aan de inleg en niet aan de opbouw. Ik zou daartegen in willen brengen dat de pensioenfondsen verdere schaalvoordelen moeten realiseren om hogere uitvoeringskosten te compenseren. Dat de garantie geld kost, mag duidelijk zijn. Het is onzekerheid (risico) die rendement oplevert. Meer zekerheid zal onherroepelijk leiden tot een lagere ambitie. Ik verwacht echter dat dit zal meevallen, doordat maar een klein gedeelte van de bestaande opbouw direct is gefinancierd vanuit premies. Pas bij zeer lage dekkingsgraden zal een fonds niet meer kunnen voldoen aan deze garantie. Het pensioenstelsel zou echt ten dode zijn opgeschreven als fondsen niet meer de inleg plus (gemaximeerde) inflatie kunnen garanderen. Conclusie/samenvatting De toekomst van het Nederlandse pensioenstelsel kan alleen worden gewaarborgd door hernieuwd vertrouwen te creëren. Hierover bestaat eigenlijk brede 20

21 Defined Ambition eensgezindheid. Over de manier waarop dit vertrouwen hersteld kan of moet worden, zijn de meningen echter verdeeld. Wellicht vormt heldere informatie hierop een uitzondering. In mijn bijdrage heb ik getracht twee elementen in te brengen die volgens mij onontbeerlijk zijn voor het herstellen van het vertrouwen. Het eerste element is de naamgeving van de regelingen. De naam van de regeling en de berichtgeving daaromtrent moeten duidelijker aangeven op welke zekerheden zij is gebouwd. Hierbij is het van belang dat de partners die de regeling overeenkomen, heldere afspraken maken over de ambitie van de regeling, de hoogte van de premie en het risico dat moet worden genomen om hiermee die ambitie te bereiken. Ik stel dat veel deelnemers de behoefte hebben aan een ambitie en dat werkgevers als onderdeel van hun arbeidsvoorwaarden ook nog steeds graag een ambitie willen meegeven. Doordat DB-regelingen onbetaalbaar zijn geworden, zal de Defined Ambition-regeling voor veruit de grootste groep werknemers de voorkeur genieten boven een DC-regeling. Bij DC-regelingen zijn de uitkomsten immers nog onzekerder, terwijl de behoefte aan zekerheid groot is. Ik verwacht steun van de AFM voor deze naamswijziging. De AFM vindt immers ook dat het ZZP-pensioenfonds, het initiatief van APG-dochters Loyalis en Inadmin, geen pensioenfonds mag heten omdat de term pensioenfonds alleen mag worden gebruikt als het daadwerkelijk gaat om een officieel pensioenfonds, zodat er geen verkeerde verwachtingen ontstaan over de partij of het pensioen. 5 Over het ontstaan van verkeerde verwachtingen bij de benaming Defined Benefit van veel van de bestaande Nederlandse pensioenregelingen zijn we het dan wel eens. Het tweede element is het bieden van een garantie aan deelnemers dat ingelegde premiegelden, gecorrigeerd voor inflatie, altijd worden uitgekeerd. Hiermee wordt een belangrijke onzekerheid die bij met name jonge deelnemers leeft, weggenomen. De discussie omtrent de doorsneepremie wordt hier niet mee opgelost, maar in ieder geval wel vereenvoudigd. Met deze twee elementen lossen we niet het hele pensioenprobleem op. Daar is het probleem te breed voor. Wel zetten we twee belangrijke stappen in de juiste richting van herstel van vertrouwen. Een juiste benaming van de regeling is een belangrijke zet in de berichtgeving en het bieden van een garantie zal meer rust en zekerheid geven. 5 AFM