T M Jaarverslag 2008

Transcriptie

1 T M Jaarverslag 2008

2 Kerncijfers (bedragen in euro s) MIXFONDS Aantal uitstaande aandelen Totaal intrinsieke waarde (voor resultaatbestemming) Intrinsieke waarde per aandeel 22,54 28,11 28,36 Beurskoers per aandeel 22,57 28,15 28,55 Dividend(voorstel) per aandeel 0,80 0,60 0,60 Total expense ratio* 1,12% 1,26% 1,24% AANDELENFONDS Aantal uitstaande aandelen Totaal intrinsieke waarde (voor resultaatbestemming) Intrinsieke waarde per aandeel 15,10 27,42 25,86 Beurskoers per aandeel 14,96 27,40 26,20 Dividend(voorstel) per aandeel 0,30 0,20 0,20 Total expense ratio* 1,29% 1,43% 1,28% OBLIGATIEFONDS Aantal uitstaande aandelen Totaal intrinsieke waarde (voor resultaatbestemming) Intrinsieke waarde per aandeel 27,73 28,21 29,41 Beurskoers per aandeel 27,81 28,14 29,68 Dividend(voorstel) per aandeel 1,00 1,00 0,90 Total expense ratio* 1,09% 1,13% 1,11% TRIODOS MEERWAARDEFONDS NV Aantal uitstaande aandelen Mixfonds Aantal uitstaande aandelen Aandelenfonds Aantal uitstaande aandelen Obligatiefonds Prioriteitsaandelen Totaal aantal aandelen Totaal intrinsieke waarde * De total expense ratio geeft weer wat de kosten zijn van een beleggingsfonds als percentage van het gemiddelde fondsvermogen over een boekjaar. Het betreft de kosten exclusief de kosten van beleggingstransacties, interestkosten en de kosten die verband houden met het toe en uittreden van deelnemers gerelateerd aan de gemiddelde intrinsieke waarde.

3 Triodos Meerwaardefonds nv JAARVERSLAG 2008 INFORMATIE VOOR AANDEELHOUDERS Algemene Vergadering van Aandeelhouders 24 april 2009 Ex-dividenddatum 28 april 2009 Betaaldatum dividend 6 mei 2009 TlMeerwaardefonds

4

5 Inhoud 5 Duurzaam beleggen in beursgenoteerde ondernemingen 7 Bericht van de Raad van Commissarissen 9 Verslag van de Directie 24 Algemene gegevens 27 Jaarrekening 2008 van Triodos Meerwaardefonds NV 55 Bijlage A. Beleggingsportefeuilles per 31 december Bijlage B. Bedrijven in portefeuille per 31 december Bijlage C. Duurzaamheidonderzoek 91 Raad van Commissarissen 92 Directie 93 Adressen 94 Colofon Alle foto s in dit jaarverslag betreffen bedrijven waar Triodos Meerwaardefonds in belegt.

6

7 Duurzaam beleggen in beursgenoteerde ondernemingen Triodos Meerwaardefonds belegt wereldwijd in beursgenoteerde ondernemingen met als doel deze bedrijven te stimuleren een bijdrage te leveren aan een menswaardige maatschappij met aandacht voor mens, milieu en cultuur. Triodos Meerwaardefonds selecteert ondernemingen die voldoen aan strikte criteria op sociaal en milieugebied en gaat met hen een dialoog aan hierover. De afdeling van Triodos Fonds Management die het duurzaamheids - onderzoek uitvoert en de bedrijven op deze criteria toetst, is aangesloten bij een groot internationaal research netwerk voor duurzaam beleggen. De toetsing vindt in drie stappen plaats. STAP 1: DUURZAME ACTIVITEITEN Hiertoe behoren activiteiten die bijdragen aan een schone aarde, klimaatbescherming of gezond leven. Ondernemingen die meer dan 50% van de omzet halen uit producten of diensten die positief bijdragen aan deze drie thema s komen in aanmerking voor opname in het Triodos beleggingsuniversum. STAP 2: BEST-IN-CLASS Ondernemingen die geen typisch duurzame producten of diensten leveren kunnen in aanmerking komen voor belegging als ze op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) worden gerekend tot de best-in-class binnen hun sector. De onder - nemingen worden getoetst aan de hand van ruim 70 criteria verdeeld over drie thema s: milieu, samenleving en corporate governance. De beste 50% van de ondernemingen binnen een specifieke sector komt in aanmerking voor belegging. STAP 3: MINIMUMEISEN Tot slot moeten alle geselecteerde onder - nemingen voldoen aan strikte minimumeisen. Dit betekent dat bedrijven vrij moeten zijn van betrokkenheid bij bijvoorbeeld kernenergie, kinderarbeid en milieudelicten. Op basis van het duurzaamheidonderzoek stelt Triodos Fonds Management het Triodos beleggingsuniversum samen. Het financieeltechnisch beheer is in handen van Delta Lloyd Asset Management, dat binnen dit universum in bedrijven belegt die naar verwachting het hoogste financiële rendement opleveren. Triodos Meerwaardefonds is een initiatief van Triodos Fonds Management bv en Delta Lloyd Asset Management nv en bestaat uit drie subfondsen: een mixfonds, dat is opgericht in 1997, een aandelen- en obligatiefonds die opgericht zijn in Triodos Fonds Management en Delta Lloyd Asset Management zijn in het bezit van een vergunning van de Autoriteit Financiële Markten en voldoen daarmee aan de Wet op het financieel toezicht. Het Finse Nokia is s werelds grootste producent van mobiele telefoons en scoort bovengemiddeld op alle duurzaamheidthema s en behaalt de hoogste score in de sector op het thema samenleving. Foto: Nokia TRIODOS MEERWAARDEFONDS - JAARVERSLAG

8 Philips Electronics Philips is wereldleider op gebied van (gloei)lampen, maar richt zich nu ook steeds meer op medische systemen. Philips presteert goed op duurzaamheidgebied en draagt veel bij aan het behalen van de Millennium Ontwikkelings Doelstellingen. Het bedrijf maakt ook duurzame en betaalbare producten voor mensen in ontwikkelingslanden, vaak ter ondersteuning van basisbehoeften. Bijvoorbeeld verlichtings - systemen op zonne-energie voor gebieden waar geen elektriciteit is. Foto: Philips

9 Bericht van de Raad van Commissarissen AAN DE ALGEMENE VERGADERING VAN AANDEELHOUDERS Overeenkomstig het bepaalde in artikel 23 van de statuten heeft de Directie de jaarrekening over het boekjaar 2008 opgemaakt. Mede gezien de in dit verslag opgenomen verklaring van de accountant Ernst & Young adviseren wij u de jaarrekening vast te stellen. Tevens delen wij u mede dat de Raad van Commissarissen overeenkomstig het bepaalde in artikel 27 van de statuten heeft besloten tot de resultaatbestemming, opgenomen in dit verslag. De Raad van Commissarissen is in de verslag - periode vier keer bijeen geweest. Tijdens deze vergaderingen heeft de Raad zich gebogen over het beleggingsbeleid van het fonds. Tevens zijn onder andere de contacten met de toezicht - houder, het halfjaarbericht, het jaarverslag en de marketing van het fonds aan de orde gekomen. De Raad is tevreden over het gevoerde beleid en de samenwerking met de Directie. Volgens het rooster van aftreden zijn de heer Peter Kok, de heer Jan Paul van Soest en de heer Freek Vergunst in april 2009 aan de beurt om af te treden. Zij stellen zich alledrie her - benoembaar. De Raad van Commissarissen stelt voor de heer Peter Kok, de heer Jan Paul van Soest en de heer Freek Vergunst te her - benoemen voor een tweede termijn. Amsterdam, 26 februari 2009 Pierre Aeby Marjolein Elings-van Hooidonk (voorzitter) Peter Kok Jan Paul van Soest Lizzy Venekamp Freek Vergunst TRIODOS MEERWAARDEFONDS - JAARVERSLAG

10 TNT Het Nederlandse TNT is een van Europa s grootste postbedrijven. TNT behoort in de sector tot de top qua duurzaamheid. Op sociaal gebied onderscheidt het bedrijf zich door een goed personeelsmanagement, aandacht voor veilig transport en bijdragen aan het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties. Verder werkt TNT met succes aan het terugdringen van uitstoot van broeikasgassen. Foto: TNT

11 Verslag van de Directie RESULTATEN Triodos Meerwaardefonds kijkt terug op een bewogen jaar. De belangstelling voor het Aandelen- en het Obligatiefonds nam ook in 2008 toe. Het aantal uitstaande aandelen steeg. Bij het Mixfonds nam het aantal uitstaande aandelen af. Het fondsvermogen nam, als gevolg van de wereldwijd dalende beurskoersen, in 2008 af met eur 100 miljoen tot eur 260,5 miljoen, een daling van 27,7%. De ontwikkeling van het vermogen van de drie fondsen was als volgt: (bedragen in miljoenen euro s) Per Per Procentuele stijging/daling Triodos Meerwaarde Mixfonds 49,6 75,1-34,0% Triodos Meerwaarde Aandelenfonds 102,3 178,5-42,7% Triodos Meerwaarde Obligatiefonds 108,6 106,9 1,6% Totaal 260,5 360,5-27,7% Rendement Benchmark * Intrinsieke 2008 waarde 2008 Triodos Meerwaarde Mixfonds -15,4% -12,3% Triodos Meerwaarde Aandelenfonds -43,2% -41,6% Triodos Meerwaarde Obligatiefonds 3,2% -2,5% De rendementen zijn berekend inclusief herbelegging van dividenden. Rendement op basis van intrinsieke waarde (inclusief herbelegging dividend) per 31 december jaar 3 jaar 5 jaar Triodos Meerwaarde Mixfonds -15,4% -4,1% 1,11% Triodos Sustainable Mixfonds Index* -12,3% -3,5% 2,1% Triodos Meerwaarde Aandelenfonds -43,2% -11,5% -2,7% Triodos Sustainable Equities Index* -41,6% -12,1% -2,5% Triodos Meerwaarde Obligatiefonds 3,2% 1,0% 3,0% Triodos Sustainable Bond Index* -2,5% -0,2% 2,1% Bron: Delta Lloyd Asset Management * Zie voor een toelichting hierop pagina 10 TRIODOS MEERWAARDEFONDS - JAARVERSLAG

12 Waardeontwikkeling Triodos Meerwaarde Aandelenfonds over de afgelopen 5 jaar* Rendement op basis van beurskoers inclusief herbelegging dividend dec-03 dec-04 dec-05 dec-06 dec-07 dec-08 Benchmark* Triodos Sustainable Equities Index Referentie index MSCI World Index Bron: vwd group Waardeontwikkeling Triodos Meerwaarde Obligatiefonds over de afgelopen 5 jaar* Rendement op basis van beurskoers inclusief herbelegging dividend Benchmark* Triodos Sustainable Bond Index dec-03 dec-04 dec-05 dec-06 dec-07 dec-08 Referentie index Citigroup EuroBig ex EGBI > 1 jaar Bron: vwd group Waardeontwikkeling Triodos Meerwaarde Mixfonds over de afgelopen 5 jaar* Rendement op basis van beurskoers inclusief herbelegging dividend Benchmark* 40% Triodos Sustainable Equities Index 60% Triodos Sustainable Bond Index 90 dec-03 dec-04 dec-05 dec-06 dec-07 dec-08 Referentie index 40% MSCI World Index 60% Citigroup EuroBig ex EGBI > 1 jaar Bron: vwd group * Triodos Meerwaardefonds vergelijkt zijn resultaten met een duurzame benchmark en een niet duurzame referentie index. Voor Triodos Meerwaarde Aandelenfonds is er sinds 2004 een vergelijking met de Triodos Sustainable Equities Index. Dit is een benchmark die een indicatie geeft van het bruto rendement van het duurzame universum waarin het fonds kan beleggen voor aftrek van transactiekosten en zonder enige beleggingsbeperking. Deze laatste twee kenmerken gelden wel voor de fondsen zelf, wat gedeeltelijk het verschil in het resultaat verklaart. Met ingang van 2005 is een dergelijke duurzame index ook beschikbaar voor Triodos Meerwaarde Obligatiefonds, namelijk de Triodos Sustainable Bond Index. De index voor Triodos Meerwaarde Mixfonds bestaat uit 60% van de Sustainable Bond Index en 40% van de Sustainable Equities Index. 10 TRIODOS MEERWAARDEFONDS - JAARVERSLAG 2008

13 DUURZAAM BELEGGINGSUNIVERSUM Het duurzame beleggingsuniversum van Triodos Meerwaardefonds is in 2008 uitgebreid met 44 bedrijven, waardoor ultimo 2008 in 403 bedrijven kan worden belegd. In 2008 zijn 510 ondernemingen beoordeeld op duurzaamheid. Dit is een stijging van 12% ten opzichte van De groei van het beleggingsuniversum is vooral het gevolg van het toegenomen aantal sectorstudies en daarnaast van een groei van het aantal bedrijven uit duurzame sectoren, zoals medische technologie, milieutechnologie en duurzame energie. In 2008 zijn 32 sectorstudies uitgevoerd, tegenover 23 in Bijlage B bij dit jaarverslag beschrijft de ondernemingen waarin het fonds belegt en de redenen waarom ze in de portefeuille van het fonds zijn opgenomen. Verder staan de ondernemingen vermeld die gedurende 2008 uit de portefeuille van het fonds verwijderd zijn. DUURZAAMHEIDCRITERIA Het fonds hanteert een groot aantal duurzaamheidcriteria bij de selectie van bedrijven voor belegging. Dit zijn kwalitatieve criteria. Het researchteam van Triodos Fonds Management dat voor Triodos Meerwaardefonds de duurzaamheidselectie verzorgt, volgt de ontwikke - lingen op het gebied van wet- en regelgeving, trends en gedrag van ondernemingen op de voet om de criteria zoveel mogelijk aan te laten sluiten bij actuele maatschappelijke ontwikkelingen. Periodieke aanscherping van ieder criterium maakt dat het fonds gericht blijft op het selecteren van de echte koplopers binnen een sector. In 2008 zijn een aantal duurzaamheidcriteria van het fonds aangescherpt. Hieronder volgt een overzicht van de wijzigingen. Op is een beschrijving van de duurzaamheidcriteria te vinden die het fonds toepast. Mensenrechten: het ontbreken van beleid bij bedrijven die een groot risico lopen om betrokken te zijn bij het schenden van mensenrechten is toegevoegd als reden voor uitsluiting. De aanscherping heeft betrekking op mensen - rechten buiten de werkomgeving. Denk hierbij aan burgerlijke en politieke rechten. Verder speelt de toegang tot basisbehoeften zoals voedsel, water en onderkomen een rol. In het verleden werden bedrijven alleen uitgesloten van belegging als zij rechtstreeks en op significante wijze bijdroegen aan of profiteerden van structurele en grove schendingen van mensenrechten door de overheid of andere partijen. Omdat vaak niet bekend is of dit soort schendingen plaatsvinden, zijn de eisen aan - gescherpt voor bedrijven, die werkzaam zijn in landen die bekend staan om frequente mensenrechtenschendingen en in sectoren waarvan de kans op betrokkenheid bij schendingen groot is. Deze bedrijven moeten aantonen dat ze zich bewust zijn van de risico s door tenminste een adequaat beleid te hebben geformuleerd op dit gebied. Milieu- en ecosysteemschade: deze minimum - eisen zijn uitgebreid met specifieke eisen aan het gebruik van palmolie en van visserij. Voor de aanplant van oliepalmplantages worden vaak grote stukken tropisch regenwoud gekapt en volgens de nieuwe eis moeten bedrijven die palmolie gebruiken aantonen dat deze van duurzame herkomst is. Op dezelfde manier moeten bedrijven die vis in hun producten verwerken laten zien dat deze vis is gevangen of gekweekt op een manier die niet schadelijk is voor milieu of biodiversiteit. Wapens: vanaf 1 januari 2009 is iedere vorm van financiële betrokkenheid van financiële instellingen bij clustermunitie en anti-persoonsmijnen reden voor uitsluiting van belegging. Dit is, in tegenstelling tot voorheen, onafhankelijk van de omvang van de belegging en geldt ook voor beleggingen in fondsen met geld van derden, tenzij het gaat om volledig passief beheerde indexfondsen. ACTIEF AANDEELHOUDERSCHAP Triodos Meerwaardefonds stelt zich ten doel om duurzaam gedrag van bedrijven te stimuleren. Voor de invulling van de verantwoordelijkheid als actief aandeelhouder van deze onder - nemingen maakt het fonds gebruik van een aantal instrumenten. Deze instrumenten zijn onder te verdelen in de volgende categorieën: 1. stimuleren bewustzijn 2.overtuigen 3. beïnvloeden AD 1. STIMULEREN BEWUSTZIJN Met enkele honderden in 2008 onderzochte bedrijven is contact gezocht over de duurzaamheid van de bedrijfsvoering om te onderzoeken of de bedrijven voldoen aan de eisen van het fonds. Al deze bedrijven ontvingen schriftelijk TRIODOS MEERWAARDEFONDS - JAARVERSLAG

14 Renewable Energy Corporation Het Noorse Renewable Energy Corporation (REC) is een belangrijke speler in zonne-energie. Het bedrijf is s werelds grootste producent van silicium voor toepassingen in de zonne-energie. REC richt zich bovendien op de gehele productieketen van zonne-energie. Foto: Oliver Helbig

15 een uitvoerig onderbouwde beoordeling van de duurzaamheid van hun bedrijfsvoering. In 24 gevallen ontstond hierdoor een aanvullende dialoog. Dit leidde in het geval van de Britse drankfabrikant Diageo en het Amerikaanse Kimberly-Clark, dat gespecialiseerd is in papier producten voor persoonlijke verzorging, tot een positieve bijstelling van het oordeel. Ook bedrijven die al opgenomen zijn in het duur - zame beleggingsuniversum worden actief gevolgd om te bewaken dat zij permanent aan de minimumeisen van het fonds blijven voldoen. In het geval van Tesco en Deutsche Telekom heeft dit in 2008 geleid tot een tussentijds negatieve bijstelling van het oordeel. De Britse autoriteiten onderzochten Tesco de afgelopen jaren meerdere malen op misbruik van haar marktdominantie en de omgang met toeleveranciers. Het bedrijf ontving regelmatig kritiek hierover. Triodos Fonds Management heeft een aantal vragen gesteld en is daarover met het bedrijf in gesprek gegaan. De uitkomsten van dit gesprek, de officiële aanbevelingen gedaan door de Competition Commission in Engeland en de formele reacties van het bedrijf op deze aanbevelingen hebben aanleiding gegeven om het bedrijf uit te sluiten van belegging. Tesco neemt de kritiek onvoldoende serieus en neemt onvoldoende maatregelen om de kritiek weg te nemen. Deutsche Telekom is betrokken geweest bij een groot afluister - schandaal. Het bedrijf wordt ervan verdacht haar eigen managers te hebben bespioneerd. Ondanks het feit dat men op de hoogte was van het schandaal, duurde het nog bijna een jaar voordat het bedrijf over de misstanden rapporteerde. In de tussentijd heeft het onvoldoende maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat dit soort praktijken niet meer voorkomen. Ook de antwoorden op onze vragen leverden niet het gewenste resultaat op. Het bedrijf is daarom van belegging uitgesloten. AD 2. OVERTUIGEN In januari 2008 heeft Triodos Fonds Management de grens voor indirecte betrokkenheid bij wapens aangescherpt voor financiële onder - nemingen. Naar aanleiding hiervan ontvingen de 56 onder nemingen die begin 2008 waren opgenomen in het beleggingsuniversum, een verzoek om informatie om te beoordelen of zij voldeden aan het aangescherpte criterium. Tegelijkertijd is aangekondigd dat vanaf 1 januari 2009 iedere vorm van financiële betrokkenheid bij producenten van cluster - munitie en anti-persoons mijnen reden is voor uitsluiting. Dit geldt ook voor beleggingen in fondsen met geld van derden tenzij het gaat om volledig passief beheerde indexfondsen. Met een groot deel van de 56 benaderde instellingen is uitgebreid contact geweest. Menige instelling startte een uitvoerig intern onderzoek en overleg en overwoog aanscherping van het eigen beleid of stelde dit vast. Uiteindelijk bleken 12 financiële onder - nemingen niet aan onze aangescherpte eisen te voldoen. Deze zijn in de loop van 2008 uit het beleggingsuniversum verwijderd. Nog negen bedrijven zijn verwijderd, omdat ze niet meer voldeden aan andere criteria of overgenomen werden. 35 bedrijven voldeden aan de aan - scherping, waarvan 24 ook aan de nultolerantie voor clustermunitie en anti-persoonsmijnen. Met de overige 11 uit deze groep en 14 instel - lingen die in 2008 voor het eerst geselecteerd werden is contact of zij per 1 januari 2009 voldoen aan het nieuwe vereiste. Deze gesprekken vinden op dit moment nog volop plaats. Triodos Fonds Management neemt mede namens Triodos Meerwaardefonds sinds 2007 deel aan de Rondetafelgesprekken Maatschap - pelijk Verantwoord Ondernemen (mvo) en proef dieren, die de Vereniging Proefdiervrij organiseert. In deze gesprekken buigen belanghebbenden zich over mvo en de manier waarop bedrijven en instellingen omgaan met dier - proeven. In het kader van de activiteiten van deze Ronde tafel nam een vertegenwoordiger van Triodos Fonds Management deel aan een gesprek met het ministerie van vws over transparantie en het overheidsbeleid voor dierproeven. De Ronde tafel werkt ook aan een position paper proefdierbeleid. Triodos Fonds Management neemt daarnaast regelmatig deel aan expert bijeenkomsten voor het delen van kennis en ervaring op uiteen - lopende gebieden van (onderzoek naar) mvo. Zo nam Triodos Fonds Management in december 2008 deel aan een workshop van het Global Reporting Initiative (gri) over de verbetering van de mensenrechten indicatoren die deel uitmaken van de richtlijnen voor duurzame verslaglegging van het gri. AD 3. BEÏNVLOEDEN Triodos Meerwaardefonds maakte voor het vijfde achtereenvolgende jaar gebruik van zijn TRIODOS MEERWAARDEFONDS - JAARVERSLAG

16 stemrecht als aandeelhouder. In de verslag - periode is op 69 aandeelhoudersvergaderingen gestemd. In bijna de helft van de gevallen betrof het voorstellen over beloning van management en commissarissen, waar het fonds bij een kwart van de voorstellen tegen heeft gestemd vanwege excessieve beloning, zwakke ijkpunten en/of onduidelijke procedures. Indien mogelijk ontvangen bedrijven vooraf informatie over het stemgedrag van het fonds. De uitvoering van het stemrecht vond plaats in overeenstemming met de vernieuwde stem - richtlijnen van Triodos Fonds Management. Deze kunt u vinden op Triodos bereidt de stellingname van het fonds voor in samenwerking met European Corporate Governance Service, een onafhankelijke research- en adviesorganisatie gespecialiseerd in corporate governance. Het fonds zette voor de eerste keer in samenwerking met andere investeerders een eigen punt op de agenda van een aandeelhouders - vergadering. Het agendapunt had betrekking op het verbeteren van het welzijn van kippen bij toeleveranciers van Tesco. De resolutie om de leefomstandigheden van de kippen te verbeteren heeft 9% van de stemmen gekregen. Dit in eerste oogopslag lage percentage is in de Angelsaksische omgeving toch vaak aanleiding voor een onderneming om haar beleid aan te scherpen. Triodos wacht het vervolg dan ook met interesse af. In 2008 heeft het fonds ook haar mening gegeven op de aandeelhoudersvergadering van Wolters Kluwer. Wolters Kluwer is een belangrijke afnemer van papier, zowel voor haar gedrukte producten als voor haar eigen kantoren. Onze vragen hadden betrekking op het ontbreken van actuele informatie en concrete doelstellingen op het gebied van gecertificeerd en gerecycled papiergebruik. In een aanvullend gesprek heeft Wolters Kluwer toegezegd dat het bedrijf actief met dit verbeterpunt aan de slag gaat. De website ( toont het stembeleid van Triodos Meerwaardefonds en het stemgedrag per onderneming en rapporteert over de dialoog die het fonds voert met ondernemingen. ECONOMISCHE ONTWIKKELINGEN In 2008 vond een duidelijke trendbreuk plaats met het gunstige scenario van de voorbije vijf jaren. De door te hoge schulden in onroerend goed veroorzaakte kredietcrisis vormde vanaf augustus 2007 de achterliggende oorzaak voor deze ontwikkelingen. Vooral vanaf medio september 2008 daalde de economische activiteit enorm als gevolg van een onwaarschijnlijk grote dreun voor de Amerikaanse financiële sector. Die klap werd uitgedeeld op een moment dat er nog geen duidelijkheid was welke stimuleringspolitiek er gevoerd zou gaan worden, wat leidde tot verlammende onzekerheid. Pas in de loop van oktober ontpopten zich de contouren van consistente reddingsplannen voor het bankwezen. In het vierde kwartaal waren de regeringen druk met het opstellen van fiscale stimuleringsprogramma s, terwijl wereldwijd de Centrale Bankiers via renteverlagingen probeerden de economie aan te zwengelen. Echter, al deze hulp kwam te laat om te voorkomen dat de dynamiek van negatief sentiment en onzekerheid vat kreeg op de bedrijvigheid. In het vierde kwartaal viel de wereldeconomie dan ook het best te typeren als een brede en diepe recessie. Eurozone-obligaties rendeerden volgens de iboxx Overall euro index 9,1% over het jaar en fungeerden daarmee zoals gebruikelijk als belangrijkste vluchthaven in tijden van stress. Daartegenover stond een daling van 37,6% in de msci index voor aandelen wereldwijd (in euro). Ook andere, meer risicovolle beleggings - categorieën leverden in, zoals ondernemingsobligaties, termijncontracten op grondstoffen, hedge funds en onroerend goed. Economische kerncijfers 2007 t/m 2009 Groei nationaal product (jaar op jaar) Inflatie (jaareinde) Land * * VS 2,0% 1,2% -1,8% 4,1% 0,0% 0,5% Eurozone 2,7% 0,9% -1,5% 3,1% 1,6% 0,8% Japan 2,4% 0,0% -1,3% 0,7% 0,8% 0,0% * verwachtingen Bron: Research, Delta Lloyd Asset Management 14 TRIODOS MEERWAARDEFONDS - JAARVERSLAG 2008

17 De opvallendste verandering in het econo - mische beeld van 2008 was de toegenomen onzekerheid over groei en inflatie. In het afgelopen halve decennium bleven de jaarlijkse veranderingen in de economische activiteit en het prijsniveau beperkt. In 2008 niet. Zo kwam er in het verslagjaar een eind aan een reeks van vijf jaren waarin de wereldeconomie met meer dan 4% groeide. Wereldwijd nam de activiteit in 2008 slechts met 3% toe, terwijl de voorspel - lingen voor 2009 op 1% staan. Ook de inflatie fluctueerde flink. Tussen 2002 en eind 2007 varieerde de inflatie in de Eurozone tussen 1,5% en 2,5%. Daarna liep ze op tot 4,1% in juli van het verslagjaar om nadien weer snel te dalen naar 1,6% per ultimo Analisten verwachten dat de belangrijkste economieën in de loop van 2009 prijsdalingen zullen ervaren. Hogere prijzen op de belangrijke grondstofmarkten en ook de vrees voor te hoge lonen in de Eurozone wakkerden de angst voor blijvend hoge inflatie aan. Met de daling van de olieprijs van boven 140 Amerikaanse dollar per vat in juli 2008 tot 40 dollar aan het eind van het jaar, sloeg de inflatieangst om in vrees voor deflatie. Overcapaciteit en werkloosheid droegen vooral in de vs in de loop van het tweede halfjaar bij aan de vrees voor deflatie. Uit de cijfers bleek daar al dat marges waren gekrompen. De Eurozone kende in het eerste kwartaal van 2008 nog een ongekende economische groei, gedragen door de investeringsvraag uit opkomende markten als China en Rusland. Bovendien zorgde een zachte winter voor relatief sterke bouwactiviteit. Na het eerste kwartaal ging de teruggang van de wereldhandel en de verminderde concurrentiepositie als gevolg van de gestegen euro parten spelen. Bovendien besloegen de gestegen prijzen voor noodzakelijke goederen als olie en voeding een steeds groter deel van het budget. Volgens de definitie bevond de Eurozone zich in het derde kwartaal al in recessie. Pas in de loop van het tweede halfjaar liepen grondstofkosten terug. De malaise in de financiële sector deed echter de positieve effecten daarvan teniet. De lichte krimp in de economie van rond de zomer sloeg daarop om in een daling van economische activiteit van meer dan 4% op jaarbasis in het vierde kwartaal. In de Verenigde Staten continueerde de daling van de activiteit in de huizenbouw in een onveranderd zeer hoog tempo. Verder drukte vermogensdaling als gevolg van de gezakte huizenprijs de consumptiegroei. Consumptie kwam ook niet blijvend op gang met de belastingteruggave in de maanden voor de zomer. Alhoewel de verkiezing van Obama in november voor enige hoop op economisch betere tijden zorgde, was het grote leed in de financiële sector toen al geschied. Zo daalde in het vierde kwartaal de verkoop van auto s met meer dan eenderde ten opzichte van een jaar eerder. Het Verenigd Koninkrijk kende veel van dezelfde ontwik kelingen als de Verenigde Staten, met dien verstande dat het land niet beschikt over een belangrijke reservevaluta. Japan kon zich niet aan de wereldwijde economische malaise onttrekken. Deze op uitvoer gerichte economie zag haar concurrentiekracht verminderen door een continu in waarde stijgende yen en plotseling afzwakkende invoervraag uit de vs en China. De groei van de Chinese economie bleef in 2008 relatief hoog met 9,9% over de eerste drie kwartalen van het jaar. Daarna kwam de groei alsnog sterk onder druk. In november kondigde de regering een heel groot pakket aan extra bestedingen aan, terwijl de Centrale Bank overging op een stimulerend beleid. Met deze acties leek China beter het jaar uit te komen dan Rusland en India die last kregen van hun tekort op de betalingsbalans. De vierde grote opkomende economie, Brazilië, maakte net als Rusland een minder jaareinde door vanwege gedaalde grondstofopbrengsten. AANDELENMARKTEN 2008 was het tweede achtereenvolgende jaar met negatieve rendementen voor aandelen. De msci World Index daalde in twaalf maanden met 37,6%, gemeten in euro (free index nr). Ter vergelijking: de index stond in juni 1997 al op hetzelfde niveau als waarop het afgelopen jaar afgesloten werd. De dagelijkse schommelingen op de aandelenbeurzen kwamen in het vierde kwartaal op recordhoogte uit. In de tweede helft van het jaar liet de Nederlandse aex index meerdere malen schommelingen van 8% of meer zien binnen een beursdag. Alle 10 sectoren van de msci wereldindex daalden in 2008 in waarde. De beste sector was TRIODOS MEERWAARDEFONDS - JAARVERSLAG

18 Walt Disney De Amerikaanse film en mediagigant Walt Disney is het op een na grootste bedrijf in de mediasector. Walt Disney is wereldwijd bekend door zijn activiteiten op het gebied van film, muziek, uitgeverij, radio, televisie en pretparken. Walt Disney heeft zijn arbeidsomstandighedenbeleid verbeterd door een gedragscode voor fabrikanten en onderaannemers op te stellen waarin eisen voor de bestrijding van discriminatie, kinderarbeid, en gezondheid en veiligheid op de werkvloer zijn vastgelegd. Foto: Walt Disney

19 de sector gezondheidszorg met een gemiddelde waardedaling van 17%. Met de andere sectoren uit de top van 2008 heeft de gezondheidszorg gemeen dat het weinig gevoelig voor de conjunctuur is. Uiteindelijk waren de berichten uit de sector niet positief. Geneesmiddelen - fabrikanten hebben nog steeds problemen met hun pijplijn aan nieuwe producten en de bijwerkingen van oude producten. Er werd in 2008 volop verder geherstructureerd in deze sector. Aan de onderkant van de ranglijst over 2008 staat de financiële sector (-51%). Bij de finan - ciële conglomeraten vonden grote afschrijvingen van hypotheken en andere activa plaats. De vijf grote Amerikaanse investeringsbanken die aan het begin van 2008 nog overeind stonden gingen in surseance, werden overgenomen of zijn bezig zich om te vormen tot banken onder toezicht van de autoriteiten. Andere banken werden gered door de overheid via kapitaal - injecties, garanties van financiering of aankoop van activa. De beleggingsmaatschappijen en ontwikkelaars van onroerend goed, die ook binnen de financiële sector vallen, hadden het in het vierde kwartaal net zo zwaar te verduren als de banken. Afnemende kantoorwerkgelegenheid, minder hotelovernachtingen en lagere winkelverkopen drukten de sector. De sector staat bekend om een lange doorlooptijd van projecten, waardoor nog veel vastgoed in aanbouw op oplevering wacht. De prijzen van commercieel vastgoed zijn in 2008 ingezakt, zeker ook omdat de financiering steeds moe i - lijker werd en investeringsbanken en zwaar gefinancierde onroerend goed beleggers hun vastgoedportefeuilles moesten liquideren. Sectorrendementen wereldwijd (incl. dividend) in EUR Financieel -51,2% Energie -34,5% Basismaterialen -47,2% Consumenten basis -18,8% Consumenten extra -38,3% Gezondheidszorg -17,0% Industrieel -39,8% Infotechnologie -40,8% Telefonie -28,8% Nutsbedrijven -25,1% Bron: MSCI, Datastream Ook de sector basismaterialen kwam voor het eerst in jaren in de onderste regionen terecht. Het geeft aan hoe onverwacht de daling van grondstoffenprijzen zich aandiende in de zomer van Bovendien maakte men zich voor deze sector in grotere mate dan elders zorgen over de financiële stabiliteit van de balansen. Overheden hebben via de reddingsacties vanaf september een belangrijkere rol in de financiële sector verkregen. De onzekerheid over het verlenen van tijdelijke overheidsleningen aan twee grote Amerikaanse automobielfabrikanten bepaalde in de laatste twee maanden van het jaar het beurssentiment in belangrijke mate. Steeds meer sectoren deden een beroep op de overheid. Liquiditeit was een belangrijk fenomeen in de wereldwijde aandelenmarkt van Beleggers die met geleend geld hadden belegd werden soms gedwongen aandelen te verkopen wat een extra koersdrukkend effect had. Autoriteiten hebben gedurende een aantal weken proberen te voorkomen dat beleggers konden profiteren van short posities in financiële waarden. Alleen in Moskou vond men dat de chaos zo groot was dat de beurs een aantal dagen gesloten is geweest. De opkomende markten werden in 2008 meer geraakt door de kredietcrisis dan verwacht. Met name beurzen van landen met een slechte betalingsbalans, zoals Rusland en India, moesten de massale terugtrekking van inter nationaal risicokapitaal met een daling van de beurs - koersen bekopen. Gemiddeld daalden de koersen in opkomende markten meer dan elders. De Amerikaanse aandelenmarkt rendeerde minder slecht dan de meeste andere. Wat betreft de regionale verdeling waren er naast de fase waarin de economische cyclus zich bevond en het gevoerde beleid nog twee belangrijke zaken die verschillen bepaalden. Zowel de sector - weging van een regio als de valuta-invloed waren van belang voor de performance van De euro was in 2008 relatief zwak, vooral ten opzichte van de Japanse yen, maar ook ten opzichte van de dollar. Minder dan in voorbije jaren gebruikelijk, ging in 2008 een stijging van een bepaalde valuta gepaard met een relatief zwakke performance van de eigen aandelenmarkt en omgekeerd. Dat impliceerde dat aandelenbewegingen minder dan gebruikelijk werden afgedempt door valutabewegingen. TRIODOS MEERWAARDEFONDS - JAARVERSLAG

20 Regionale aandelenrendementen (incl. dividend) in EUR Wereld -37,6% Noord Amerika -35,0% Europa -43,6% Pacific -33,1% Opkomende markten -50,9% Bron: MSCI, Datastream RENTE EN VALUTA de fed, verlaagde in het begin van het jaar de beleidsrente van 4,25% naar 2% vanwege de toenemende problemen op de Amerikaanse hypotheekmarkt en ter bestrijding van de negatieve impact daarvan op de financiële instellingen. In maart moest desondanks de investeringsbank Bear Stearns gered worden met hulp van de fed. De Europese Centrale Bank (ecb), die zich altijd al meer op het onder controle houden van de inflatie richt, had toen nog altijd de focus op de oplopende inflatie. Begin juli verraste de ecb door de rente zelfs te verhogen. RENTEMARKT De rentemarkt stond het eerste half jaar in het teken van inflatie en het tweede half jaar in het teken van de recessie. Oplopende olie- en grondstofprijzen zorgden voor stijgende inflatie en een hogere rente in Europa in het eerste halfjaar. In de loop van 2008 werd de impact van de kredietcrisis steeds duidelijker en groter in omvang. Nadat in de zomer de olieprijs en de inflatie over hun top bleken, daalden de rentes wereldwijd in snel tempo. Staats - obligaties waren ook gevraagd vanwege de afnemende economische groeiverwachtingen, uit hoofde van hun functie als vluchthaven bij een afnemend vertrouwen in de financiële sector en omwille van grote illiquiditeit op de financiële markten. Het Amerikaanse Stelsel van Centrale Banken, Toen in september de problemen in de finan - ciële sector toenamen en Lehman Brothers failliet ging, was het voor de centrale banken wereldwijd duidelijk dat de gevolgen voor de economie onafwendbaar waren wat noodzaakte tot forse renteverlagingen. Het vertrouwen in financiële instellingen viel volledig weg en banken durfden geen geld meer aan elkaar uit te lenen. De fed verlaagde vervolgens de beleidsrente verder naar een bandbreedte tussen de 0% en 0,25%. De ecb verlaagde de rente het laatste kwartaal van 2008 in drie stappen van 4,25% naar 2,5%. Daarnaast verruimden de centrale banken hun kredietfaciliteiten om zo veel mogelijk liquiditeit te verschaffen. Overheden schoten te hulp met ondermeer kapitaalinjecties in en nationalisaties van financiële instellingen Q Q Q Q Q4 Rente 3-maands Euribor 4,50% 4,35% 5,13% 4,44% 3,09% Rente 10-jaars rente Verenigde Staten 4,03% 3,43% 3,98% 3,82% 2,25% Rente 10-jaars rente Duitsland 4,33% 3,90% 4,58% 4,01% 2,94% Bron: MSCI, Datastream 2007 Q Q Q Q Q Return IBOXX staats, EUR 0,8% 2,3% -2,9% 3,8% 5,9% 9,1% Return IBOXX niet-staats, EUR 0,4% 1,1% -2,0% 0,2% 2,7% 2,0% USD per EUR, eind 1,46 1,58 1,58 1,40 1,39 Bron: MSCI, Datastream 18 TRIODOS MEERWAARDEFONDS - JAARVERSLAG 2008