Voorkomen waar mogelijk, aanpakken waar nodig. Successen en lessen handhaving Sociale Zaken

Transcriptie

1 Voorkomen waar mogelijk, aanpakken waar nodig Successen en lessen handhaving Sociale Zaken

2 INHOUD Schaarse middelen inzetten voor wie het echt nodig heeft Alert handelen en gegevensbronnen benutten Een goed geïnformeerd persoon telt voor twee Fraude mag nooit lonen Optreden tegen misstanden Samenwerking in stad en regio Handhaving in feiten en cijfers Door op de ingeslagen weg Schaarse middelen inzetten voor wie het echt nodig heeft Alert handelen en gegevensbronnen benutten Een goed geïnformeerd persoon telt voor twee Fraude mag nooit lonen Optreden tegen misstanden Samenwerking in stad en regio Handhaving in feiten en cijfers Door op de ingeslagen weg

3 Schaarse middelen inzetten voor wie het echt nodig heeft Almere neemt burgerkracht als uitgangspunt van haar beleid binnen het sociale domein. Mensen maken de stad is niet voor niets een van onze leidende principes. We willen een stad zijn van en voor iedereen. Een stad waarin alle inwoners meetellen, meedoen en een bijdrage leveren aan de samenleving. Het liefst via betaald werk, maar als dat niet lukt met vrijwilligerswerk of andere maatschappelijke activiteiten. Almeerders die (nog) niet in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien, kunnen een beroep doen op een bijstandsuitkering. We willen daarbij onze schaarse middelen inzetten voor de mensen die onze ondersteuning het hardst nodig hebben. We gaan om met onze bijstandsgerechtigden op basis van vertrouwen. Er is een flinke groep inwoners met een uitkering die niet goed regie kan voeren over de eigen situatie en financiën. Bijvoorbeeld door een verstandelijke beperking of psychiatrische problemen. Deze mensen bieden we een helpende hand. Ook andere klanten kunnen fouten maken, zonder dat er opzet of kwaadaardigheid in het spel is. Er moet dus voldoende gelegenheid zijn om te vertellen wat er aan de hand is en om fouten te herstellen. Gaat iemand wel willens en wetens over de schreef, dan treden we daar tegen op. In deze uitgave geven we inzicht in de dagelijkse praktijk van het handhaven binnen de sociale zekerheid. Hoe gaan we te werk? Wat doen we om klanten te behoeden voor problemen? En wat gebeurt er als het wel misgaat? Landelijk is de wetgeving op het gebied van handhaving en werk en inkomen sterk in beweging. In 2013 is de zogeheten Fraudewet ingevoerd. Een nieuwe wet voor het handhaven van arbeidsverplichtingen wordt in 2015 van kracht. In samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, de G32 en koepelorganisatie Divosa ontplooit Almere diverse lobbyactiviteiten. Het doel: bewerkstelligen dat landelijke wetten maximaal ondersteunend zijn aan de participatie en re-integratie van onze inwoners. Ineke Smidt wethouder Participatie, Zorg en Inkomen

4 Alert handelen en gegevensbronnen benutten Medewerkers van de bijzondere controle zijn betrokken bij de intakegesprekken met nieuwe klanten. Dat is mede in het belang van de klant zelf. Wordt er namelijk onterecht een uitkering toegekend, dan liggen problematische schulden op de loer. In sommige gevallen vindt er een huisbezoek plaats om de thuissituatie van de persoon te beoordelen. Zijn er twijfels over de gegevens die een klant aanlevert, dan kan er een nader onderzoek worden ingesteld. Ontvangt een klant eenmaal een uitkering, dan blijven we alert op mogelijke fraude. Alle inkomensconsulenten van Sociale Zaken met direct klantcontact zijn getraind om signalen van fraude (met of zonder opzet) te herkennen en actie te ondernemen. Almere ziet handhaving als integraal onderdeel van het proces van uitkeringsverstrekking en re-integratie. Bij handhaving ligt de focus op het voorkomen van oneigenlijk gebruik van de bijstand. Fraude is volgens de wet iedere situatie waarin een klant niet (op tijd) alle gegevens verstrekt die de gemeente nodig heeft om te bepalen of iemand recht heeft op een uitkering. In veel gevallen houden klanten niet opzettelijk gegevens achter. Toch is er dan sprake van fraude. Is iemand zelf niet in staat om te voldoen aan de regels die bij een uitkering horen, dan zorgen we voor tijdige en adequate ondersteuning. Bijvoorbeeld via de klantmanagers van Sociale Zaken of via partnerorganisaties in de stad. De afgelopen jaren zijn door koppeling van bestanden steeds meer gegevens beschikbaar voor de gemeente. Bijvoorbeeld via het Inlichtingenbureau ingesteld door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het Inlichtingenbureau vergelijkt maandelijks de bestanden van gemeenten met andere instanties zoals het UWV en de Belastingdienst. Zo krijgen we inzicht in inkomsten (uit loon, studiefinanciering of uitkering), vermogen en detentie. Buiten het Inlichtingenbureau zijn er ook koppelingen met bestanden van onder andere de Kamer van Koophandel, de Rijksdienst voor het Wegverkeer en onze eigen Basisregistratie Personen.

5 #1 Vanuit de eigen organisatie, partnerorganisaties en inwoners komen er regelmatig tips binnen over mogelijke fraude. De medewerkers van de bijzondere controle voeren onderzoek uit (administratief, in de buurt en in de woning van de betreffende persoon). Dit kan ertoe leiden dat een uitkering wordt Een vrouw vroeg een uitkering aan na het verbreken van haar relatie. In werkelijkheid bleken zij en haar partner nooit uit elkaar te zijn gegaan herzien of beëindigd. Los van tips en signalen wordt er jaarlijks ook een aantal themacontroles uitgevoerd. Het uitkeringsbestand wordt in dat geval gekoppeld aan gegevens over bijvoorbeeld waterverbruik, kamerbewoning of pensioenen in het buitenland. Een vrouw vroeg een uitkering aan nadat ze haar relatie had verbroken en haar ex-man het huis uit had gezet. Tijdens de periode dat ze een uitkering ontving, beviel ze van een dochter die door haar ex-man werd erkend. Uit onderzoek van de klantmanager bleek dat er nog financiële verstrengeling was tussen de vrouw en haar ex-partner. Daarom stelde de bijzondere controle een onderzoek in. De vrouw bleek een schuld te hebben van en stond onder bewindvoering. Ze was een tijdje dakloos, maar vond via het Leger des Heils een zelfstandige woonruimte. Via internet trof de bijzondere controle foto s aan van de vrouw samen met haar ex. Deze waren geplaatst na het moment dat ze zei dat ze de relatie had verbroken. Er werd ook een foto gevonden van een gezamenlijke vakantie. De vrouw en haar ex maakten samen gebruik van een auto en ze verbleef dagelijks in zijn huis. Aan de gemeente gaf ze aan dat ze daar al geruime tijd niet meer woonde. Bij huisbezoeken was de vrouw meerdere malen niet thuis. Er zijn toen getuigen gehoord, die verklaarden dat het stel nooit uit elkaar was gegaan. Uit het onderzoek bleek verder dat de oudste dochter van de vrouw bij haar inwoonde, maar niet stond ingeschreven op het adres. Nadat de vrouw was geconfronteerd met de onderzoekbevindingen, is haar uitkering beëindigd. Het recht op bijstand is met ingang van de datum van toekenning ingetrokken wegens het voeren van een gezamenlijke huishouding. Het onterecht uitgekeerde uitkeringsgeld is teruggevorderd.

6 Een goed geïnformeerd persoon telt voor twee Wij verlangen van onze klanten dat zij zich aan regels en afspraken houden. De kans dat zij dit doen, wordt groter als wij zelf ook onze afspraken nakomen en verwachtingen waarmaken. Heldere communicatie, efficiënte procedures en een correcte bejegening vergroten het vertrouwen in de gemeente. We werken op basis van vertrouwen en bieden de mogelijkheid om onbedoeld overtreden van de regels toe te lichten. Verreweg de meeste mensen houden zich spontaan aan de wet- en regelgeving. De kans dat mensen dat doen is nog groter wanneer ze goed en tijdig worden geïnformeerd over hun rechten en plichten. Voorlichting is dan ook een belangrijke pijler van het Almeerse handhavingsbeleid. Wij communiceren zowel schriftelijk als mondeling met onze klanten. Almeerders die een uitkering aanvragen, krijgen een uitnodiging voor een groepsgewijze workshop. Ze krijgen te horen wat er bij een bijstandsuitkering komt kijken en leren tegelijkertijd vaardigheden aan om sneller weer aan het werk te komen. Via een nieuwsbrief, foldermateriaal, persoonlijke correspondentie en contact met de eigen klantmanager zorgen we dat mensen vroegtijdig, juist en volledig worden geïnformeerd. Het blijft uiteraard de verantwoordelijkheid van de klanten zelf om de informatie tot zich te nemen en daar naar te handelen. Voor inwoners is het verder belangrijk om te weten dat de gemeente serieus werk maakt van fraudebestrijding. Van publiciteit over de behaalde resultaten gaat een preventieve werking uit. Elk kwartaal doet Almere daarom via persberichten verslag van de resultaten van fraudeonderzoeken.

7 #2 Door vooraf informatie in te winnen en met de aanvrager te bespreken, kunnen we problemen achteraf voorkomen Een vrouw deed een aanvraag voor een uitkering voor haarzelf en haar kind. Zij gaf aan dat ze haar relatie had verbroken en dat ze op zoek was naar eigen woonruimte. De gezamenlijke woning was verkocht en haar ex-partner had inmiddels een ander huis gevonden. In afwachting van een eigen woning was de vrouw samen met haar kind ingetrokken in het nieuwe huis van haar ex-man. Ze werd nog financieel door hem ondersteund en deed een deel van het huishouden voor hem. Uit onderzoek van de bijzondere controle kwam naar voren dat de vrouw nog op vakantie was geweest nadat zij een uitkering had aangevraagd. De vakantie was betaald door haar ex-partner. In een gesprek met een medewerker van Sociale Zaken werd de vrouw erop gewezen dat de uitkering niet zou worden toegekend. Ze woonde immers nog samen met haar ex-partner in één huis en ontving financiële steun van hem. Door aan de voorkant de situatie van de vrouw te onderzoeken en met haar te bespreken, is voorkomen dat we achteraf uitkeringsgeld moesten terugvorderen.

8 Fraude mag nooit lonen Ondanks de stevige inzet op preventie zijn er Almeerders die oneigenlijk gebruikmaken van de bijstand. Het terugvorderen van onterecht verstrekte uitkeringen heeft al jaren hoge prioriteit, want: fraude met uitkeringen mag nooit lonen. We zetten in op het volledig terughalen van de schuld, ook als het om een klein bedrag gaat. Afhankelijk van de hoogte van de schuld kan de invordering jaren in beslag nemen. De aflossingscapaciteit van mensen is immers vaak beperkt. De invordering gebeurt via maandelijkse acceptgirokaarten. Daarnaast bellen de medewerkers van Sociale Zaken mensen na. Dat blijkt een succesvolle methode om inwoners te herinneren aan hun aflossingsverplichting. Periodiek gaan we na of er veranderingen zijn in het inkomen van mensen. Bijvoorbeeld omdat ze van een uitkering naar een betaalde baan zijn gegaan. We passen de hoogte van de maandelijkse aflossing daar op aan. Een deel van de klanten kán de openstaande schuld wel terugbetalen, maar doet dat niet zonder extra aan sporing. Hiervoor heeft Almere een samenwerkings verband met een incassobureau.

9 #3 Goederen aangeschaft met onterecht verkregen uitkeringsgeld mogen geen beloning zijn. Ze worden verkocht om fraudeschulden af te lossen Een vrouw vroeg een uitkering aan bij de gemeente. Op een bepaald moment kwam er een anonieme tip binnen over mogelijke fraude. De sociale recherche stelde een onderzoek in. De vrouw bleek samen te wonen met een man die werkte, maar die niet op haar adres stond ingeschreven. Zelf werkte ze in de horeca, maar ze gaf deze inkomsten niet op bij Sociale Zaken. Na afronding van het onderzoek werd het ten onrechte verstrekte uitkeringsgeld teruggevorderd. Ook werd er beslag gelegd op een grote motorboot van de vrouw en haar partner. De motorboot is verkocht. Met de opbrengst en met een maandelijkse aflossing is de fraudeschuld terugbetaald. Goederen die zijn aangeschaft met onterecht verkregen uitkeringsgeld mogen nooit een beloning zijn. Verkoop van dit soort goederen zorgt ervoor dat de fraudeschuld sneller kan worden afgelost.

10 Optreden tegen misstanden Is er sprake van fraude door een klant, dan kan het onterecht uitgekeerde bedrag snel oplopen. Is het totale fraudebedrag hoger dan dan komt de Sociale Recherche Flevoland in beeld. Er wordt dan een strafrechtelijk onderzoek opgestart. In bepaalde gevallen (bijvoorbeeld bij een gezamenlijke huishouding, een combinatie met andere strafbare feiten en recidive) zijn de sociaal rechercheurs al bij een schuld van aan zet. De Sociale Recherche Flevoland is een samenwerkingsverband tussen Urk, Noordoostpolder, Lelystad en Almere. Deze gemeenten werken sinds 2005 samen om uitkeringsfraude effectief te bestrijden. Het gaat hierbij om opsporing, strafrechtelijk onderzoek en juridische afwikkeling van fraude. De sociaal rechercheurs onderzoeken verschillende vormen van fraude, waaronder: leefvormfraude (samenwonen zonder het te melden); zwarte fraude (zwartwerken); fraude met gegevens (bijvoorbeeld het verzwijgen van de daadwerkelijke verblijfplaats); vermogensfraude (niet opgeven van vermogen in geld of goederen); witte fraude (niet opgeven van inkomen uit arbeid); inkomsten uit criminele activiteiten. Door beschikbare gegevensbronnen (bijvoorbeeld van het eerder genoemde Inlichtingenbureau) goed te benutten, wordt witte fraude steeds eerder ontdekt. Vaker dan voorheen blijft het schadebedrag beperkt. De sociaal rechercheurs kunnen zich daarom meer richten op het bestrijden van andere vormen van fraude.

11 #4 Is een onderzoek afgerond, dan stelt de sociale recherche een rapport op met de bevindingen en adviezen over maatregelen op administratief en strafrechtelijk gebied. Er wordt een proces-verbaal opgemaakt en er wordt aangifte gedaan bij het Openbaar Ministerie. De rechercheurs stellen de opsporingsdiensten op de hoogte wanneer er sprake is van andere strafbare feiten. Door uitgebreid strafrechtelijk onderzoek van Sociale Recherche Flevoland kwam een fraudezaak van ruim aan het licht Sociale Zaken kreeg een anonieme tip dat een Almeerse vrouw met een uitkering veel geld verdiende via een eigen onderneming. Op papier stond de vrouw al jaren ingeschreven als vrijwilligster van die onderneming. Vanwege het geschatte bedrag van onterecht uitgekeerd uitkeringsgeld, ging de Sociale Recherche Flevoland aan de slag met de zaak. Onderzoek wees uit dat de vrouw samen met haar broer en moeder bestuurder was van het bedrijf. Er werd een zakelijke bankrekening ontdekt waarmee de familie privé-uitgaven deed. Op de rekening maakte de Belastingdienst aan kinderopvangtoeslag over, terwijl de vrouw haar kinderen niet had aangemeld voor de opvang. Ze bleek diverse verre reizen te hebben gemaakt en werd in verband gebracht met cocaïnesmokkel. Haar vermoedelijke partner stond bekend als zware drugscrimineel. Omdat de moeder en de broer een uitkering ontvingen in een andere gemeente, werd ook daar een strafrechtelijk onderzoek ingesteld. Bij alle drie de betrokkenen is huiszoeking verricht. Er werden een vermist paspoort, een vuurwapen en allerlei administratieve bewijsmiddelen aangetroffen. Auto s, sieraden en andere bezittingen werden in beslag genomen. De drie betrokkenen zijn aangehouden en vervolgd. Het totale fraudebedrag dat werd opgespoord, was

12 Samenwerking in stad en regio Effectief inzetten op preventie, opsporing en terugvordering is onmogelijk zonder samenwerking met onze partners. Op het niveau van de werkvloer is er minimaal elk kwartaal uitwisseling tussen de medewerkers van de gemeenten betrokken bij de Sociale Recherche Flevoland. Het contact richt zich op invulling van de werkzaamheden, bespreking en evaluatie van onderzoeken en vakontwikkeling. Informatie- en kennisoverdracht staan ook centraal in de contacten met het regionaal overleg voor sociale recherche en bijzondere controle en het Landelijk Contact Sociale Recherche. Op beleidsniveau is de gemeente Almere actief in regionale begeleidingscommissie van de Sociale Recherche Flevoland en in de landelijke commissie Handhaving van koepelorganisatie Divosa. Voor het voorkomen en bestrijden van fraudegevallen is een netwerk met partnerorganisaties uit verschillende disciplines van groot belang. Almere onderhoudt goede contacten met de politie, het Openbaar Ministerie, de directie Opsporing van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en met andere organisaties zoals de Arbeidsinspectie, de Belastingdienst, de Sociale Verzekeringsbank, het UWV, nutsbedrijven (Nuon, Vitens) en woningcorporaties. Pleegt iemand fraude op meerdere terreinen, dan is er onderling overleg welke instantie het onderzoek gaat leiden. Sinds 2011 voert de Sociale Recherche Flevoland controles uit op de basisbeurs uitwonenden voor de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Tijdens het eerste jaar werd in 75% van de onderzochte gevallen fraude geconstateerd. Sinds 2012 is er een convenant van kracht voor de controles. Blijken studenten niet op het opgegeven adres te wonen, dan wordt deze informatie doorgespeeld naar DUO én naar de afdeling Burgerzaken. De controles helpen dus niet alleen om uitkeringsfraude te voorkomen, maar ook om de kwaliteit van de Basisregistratie Personen te verbeteren.

13 #5 Het doel is om hennepkwekerijen te voorkomen of beëindigen, waardoor we onder andere het oneigenlijke gebruik van uitkeringsgelden tegengaan Samen met de politie, het Openbaar Ministerie, woningcorporaties en de netbeheerder werken we al een aantal jaren aan de aanpak van hennepteelt. Almeerders die hennep kweken, tappen vaak illegaal stroom af en verzwijgen hun extra inkomsten voor de Belastingdienst en Sociale Zaken. Hennepkwekerijen zorgen bovendien voor veel overlast, verloedering en gevaarlijke situaties. Het is dan ook van groot belang dat deze hennepkwekerijen worden opgespoord en ontmanteld. Een gezamenlijke aanpak van hennepkwekerijen is succesvol gebleken. Het doel van de samenwerking is het nemen van maatregelen om hennepkwekerijen te voorkomen of te beëindigen, waardoor de leefbaarheid van omwonenden verbetert en het oneigenlijke gebruik van woonruimte en uitkeringsgelden wordt tegengegaan.

14 handhaving in feiten en cijfers Onderstaande tabel laat de betrokkenheid van de bijzondere controle zien bij de uitkeringsaanvragen in de afgelopen vier jaar. Hoewel het aantal uitkeringsaanvragen is toegenomen, is het aantal huisbezoeken gedaald. Dat komt door de invoering van selectiegesprekken aan de voorkant van het proces. De bijzondere controle gaat alleen aan de slag met aanvragen van inwoners die daadwerkelijk recht hebben op een uitkering. Dit voorkomt in een aantal gevallen een huisbezoek. Jaartal Aantal aanvragen bijstandsuitkering Aantal huisbezoeken Aantal adviezen afwijzing aanvraag Aantal adviezen aanvraag buiten behandeling stellen Tips van collega s, partnerorganisaties en inwoners en informatie uit allerl ei gegevensbronnen zorgen er jaarlijks voor dat we tientallen onterecht verstrekte uitkeringen kunnen beëindigen. Jaartal Uitkeringen beëindigd na onderzoeken tips Uitkeringen beëindigd na informatie Uitkeringen beëindigd na themacontroles Inlichtingen bureau De Sociale Recherche Flevoland onderzoekt verschillende vormen van fraude. Bij een groot aandeel van de onderzoeken van de sociaal rechercheurs is er sprake van samenwoning. Onderstaande tabel toont het totaal ingevorderde bedrag per jaar en per fraudevorm. Tussen haakjes wordt het aantal onderzoeken genoemd van die fraudevorm in het betreffende jaar. Witte fraude (2) (1) (0) (0) Zwarte fraude (6) (1) (3) (7) Jaartal Samenwoning (25) (18) (20) (22) Vermogen 0 (1) (2) (6) 0 (0) Inkomen uit criminele activiteiten (3) (6) (13) (22) Totaal (37) (28) (42) (51)

15 Onderzoek door de sociaal rechercheurs resulteert in veel gevallen in beëindiging van een uitkering. Onderstaande tabel laat de resultaten zien over de afgelopen vier jaar. Ook laten we zien in hoeverre en sprake was van strafmaatregelen, aangifte en/of terugvordering van uitkeringsgeld. Jaartal Lopende uitkering beëindigd Uitkering ongewijzigd Uitkering aangepast Uitkering was al beëindigd voortgezet Jaartal Geen maatregel of aangifte Maatregel en/of terugvordering Aangifte en terugvordering

16 Door op de ingeslagen weg Zo tegen het einde van deze collegeperiode maakt Almere de balans op van vier jaar handhavingsbeleid binnen Sociale Zaken. Samen met partners, maar zeker ook met eigen mensen heeft de gemeente zich steeds meer weten te richten op de voorkant van het proces. Het voorkomen van fraude is vele malen effectiever dan het achteraf opsporen en corrigeren. Almere ondersteunt de mensen die zelf niet goed regie kunnen voeren over hun situatie. Verder bieden we informatie, hulp en advies om onbedoelde fraude te voorkomen. Gaat het wel mis, dan hebben we effectieve werkwijzen en samenwerkingsverbanden tot onze beschikking. bijstandsuitkeringen zorgen er bovendien voor dat de sociale zekerheid duurder wordt. Het loont dus in meerdere opzichten om onze inspanningen aan de voor- en achterkant van het proces voort te zetten. De gemeente Almere gaat de komende jaren door op de ingeslagen weg. De crisis is nog niet voorbij en de uitkeringsbudgetten blijven schaars. Dat maakt het extra belangrijk om alles op alles te blijven zetten om iedere cent te kunnen besteden aan de Almeerders die het echt nodig hebben. Met deze inzet draagt Almere bij aan het draagvlak in de stad voor het stelsel van sociale zekerheid. Dat stelsel is gebaseerd op solidariteit. Om het in stand te houden, is blijvende steun in de samenleving nodig. Naleving speelt hierin een belangrijke rol. Slechte voorbeelden kunnen ervoor zorgen dat anderen zich ook niet meer aan de regels houden. Ten onrechte verstrekte

17 Colofon Dit is een uitgave van de gemeente Almere. Beeldmateriaal: Gemeente Almere Nationale Beeldbank istockphoto Maart 2014