Discussienotitie. De Bibliotheek in Rijnwoude, Toekomstbestendig

Transcriptie

1 Discussienotitie De Bibliotheek in Rijnwoude, Toekomstbestendig 12 maart 2013 RMO, Cluster Welzijn 1

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Samenvatting De opdracht De context Het advies en de keuzes De vestigingen van Basisbibliotheek Rijn en Venen in Rijnwoude De vestigingen in Rijnwoude Huur en eigendom Het gebruik van de bibliotheek, gegevens per dorpskern De ontwikkelingen bij de Basisbibliotheek Rijn en Venen Wetgeving De Certificering De regio en bezuinigingen Stijging van kosten bijdrage per inwoner ABR en Cultuurhuis/Bibliotheek Plus Businesscase Gemeentehuis Rijnwoude Resumé Het aanbod van de Stichting Bibliotheek Rijn en Venen in Rijnwoude De scenario s Effecten van bezuiniging Van advies naar realisatie Advies Businesscase Gemeentehuis Bezuiniging Bijlagen: Bijlage 1. De scenario s ontwikkeld door de Bibliotheek Rijn en Venen voor Rijnwoude, een samenvatting De Bibliotheek op School a. Doelgroep b. Huisvesting c. Omschrijving d. Personeel e. Consequenties f. Exploitatie Het Leespunt a. Doelgroep b. Omschrijving c. Huisvesting d. Personeel De Bestelbieb (de Digitale Bibliotheek) Bijlage 2. De toelichting op de beoordelingscriteria en overwegingen Bibliotheek op school Het Leespunt Bestelbieb (Digitale Bibliotheek)

3 1. Samenvatting 1. De opdracht Alphen, Boskoop en Rijnwoude gaan fuseren per De gemeente Rijnwoude wil de bibliotheek toekomstbestendig maken èn bereikbaar houden voor haar bewoners. De gemeentelijke bijdrage aan de bibliotheek voor 2013 is ,-- De wens is een bezuiniging te vinden van De opdracht is aan te geven of : 1. De bibliobus KARMAC in Benthuizen kan worden opgezegd en is er dan een alternatief? 2. Is er een alternatief als de bibliotheek in Koudekerk wordt gesloten? De Bibliotheek Rijn en Venen heeft de vraag uitgewerkt en scenario s geschetst voor een toekomstbestendige bibliotheek: A. De Bibliotheek op school B. De Dorpsbibliotheek C. Het Leespunt D. De Bestelbieb (de Digitale Bibliotheek) is een servicevoorziening en onlosmakelijk verbonden met een vestiging. De scenario s zijn beoordeeld met de volgende beoordelingscriteria: 1. haalbaarheid voor betaalbaarheid: vergt het bijzondere investeringen en/of structureel extra geld 3. worden de voornaamste leesgroepen 0-12 en senioren bereikt 4. is er sprake een aanbod /alternatief op redelijke afstand (binnen 5 km, maximaal 20 minuten fietsen) 2. De context Rijnwoude heeft twee volwaardige bibliotheekvestigingen in Hazerswoude-Dorp en Hazerswoude-Rijndijk. Daarnaast twee kleine voorzieningen met een beperkte collectie en openingstijden: de Karmac bibliotheekbus in Benthuizen en in Koudekerk aan den Rijn (Boekenhof in de Ridderhof). In Rijnwoude zijn 3379 inwoners lid van de bibliotheek (gegevens 2011). Jeugd tot 17 jaar vormt de meerderheid met 1937 leden. In Benthuizen zijn 210 inwoners lid van de bibliotheek waarvan 170 jeugdleden, Koudekerk kent 401 leden, waarvan 223 jeugdleden. In een straal van 1,6-4,6 km maximaal is voor alle bewoners een volwaardige bibliotheekvestiging van Rijn en Venen bereikbaar, zijn boeken te bestellen en te ontvangen. De bibliotheek kent als extra service de haal- en brengservice voor een beperkte groep mensen die minder mobiel zijn. De gemeente Rijnwoude en de Bibliotheek Rijn en Venen moeten rekening houden met een afname van de financiële middelen, nieuwe wet- en regelgeving, een andere functie voor de bibliotheek èn onzekerheid over de omvang van het lezersbestand dat gebruik blijft maken van een bibliotheekvoorziening. In de Businesscase voor het gemeentehuis Rijnwoude speelt de bibliotheek een belangrijke rol. Voor de verhuizing en inrichting van de nieuwe locatie moet rekening gehouden worden met extra kosten en een reservering gemaakt worden. Omdat er de komende vier jaar nog weinig te voorspellen valt over de (landelijke) ontwikkelingen is het raadzaam het beleid te richten op het bestendigen van twee volwaardige vestigingen in Hazerswoude Dorp en Hazerswoude Rijndijk. 3

4 3. Het advies en de scenario s. De opdracht is een bezuiniging te vinden van op de subsidie voor de bibliotheek Rijn en Venen met ingang van Deze bezuiniging is realistisch. Wel vergt de oplossingsrichting een duidelijke keuze. Er zijn twee scenario s uitgewerkt die de richting moeten geven aan het nog op te stellen uitvoeringsplan. Scenario A. Door het aantal vestigingen te beperken tot twee volwaardige vestigingen in twee kernen is de bezuiniging te realiseren. Met het concentreren van het aanbod in Hazerswoude-Dorp en Hazerswoude-Rijndijk wordt een toekomstbestendige basis gecreëerd voor de bibliotheek op korte termijn en ook voor de lange termijn. Er is financiële ruimte om te kunnen anticiperen op toekomstige ontwikkelingen zoals verhuizing, digitalisering, fusie en wetgeving. De opheffen van de Karmacbus levert een besparing op van ,-. Het sluiten van de vestiging in Koudekerk aan den Rijn levert een besparing op van ,- 1. Totaal ,- Naast de in te boeken bezuiniging van ,- blijft een bedrag over van ,- Dit bedrag zal als dekking kunnen worden aangewend voor de verhuizing van de bibliotheekvestiging Hazerswoude-Rijndijk naar het gemeentehuis (de Businesscase Gemeentehuis). Rekening moet gehouden worden met eenmalige extra kosten voor verhuizing en inrichting en structureel extra lasten als gevolg van het harmonisering van de Bibliotheek ABR. Voor Benthuizen betekent dit het volgende. De bibliobus KARMAC kan met ingang van 2014 worden opgezegd. Er zijn alternatieven: A. In de nabije omgeving zijn in Hazerswoude- Dorp maar ook in Zoetermeer volwaardige vestigingen goed bereikbaar. B. De bibliotheek Rijn en Venen heeft een haal- en brengservice voor een beperkte groep mensen die minder mobiel zijn.(boek-aan-huis service). Deze kan ingezet worden voor Benthuizen tegen zeer geringe extra kosten en vooruitlopend op de digitale Bibliotheek. Voor Koudekerk aan den Rijn betekent dit het volgende. De huur voor Koudekerk loopt contractueel nog door tot medio 2015 en kan per halfjaar worden opgezegd. Er zijn alternatieven: A. In Hazerswoude-Rijndijk is een volwaardige bibliotheek bereikbaar. B. De bibliotheek kan vanuit Hazerswoude-Rijndijk een haal- en brengservice bieden voor een beperkte groep mensen die minder mobiel zijn.(boek-aan-huis service). Hier zijn zeer geringe extra kosten aan verbonden. Scenario B. Gaat eveneens uit van twee volwaardige bibliotheken in de kernen Hazerswoude-Dorp en Hazerswoude Rijndijk, het stoppen van de bus in Benthuizen en het samenvoegen van de vestiging Boekenhof in Koudekerk met de vestiging in Hazerswoude- Rijndijk. Daarnaast is er een optie voor het ontwikkelen van één of twee Bestelbieb s /digitale bibliotheekvoorziening (vaste haal- en brengservicepunten). Scenario B levert totaal een besparing op van maximaal ,-. Naast de in te boeken bezuiniging van ,- blijft een bedrag over van ,-, een verschil van met het scenario A. Er is beperkt financiële ruimte om te kunnen anticiperen op toekomstige ontwikkelingen. Benthuizen Als compensatie voor het vertrek kan in Benthuizen een Bestelbieb/Digitale Bibliotheek (met een vaste locatie voor een haal- en brengservice) een alternatief bieden voor de huidige Karmacbus. Het inrichten van een Bestelbieb/Digitale Bibliotheek in Benthuizen vergt echter extra investeringen en personeel moet geworven worden. Er zijn meerdere locaties mogelijk: de School 1 Hierbij is geen rekening gehouden met de negatieve gevolgen voor de exploitatie van de Ridderhof 4

5 met den Bijbel (oude locatie en op termijn de nieuwe locatie2) of bij het multifunctionele gebouw De Tas. Het inrichten van een Bestelbieb/Digitale Bieb vergt eenmalig circa ,- aan investeringen en kost jaarlijks circa 5.500,- aan exploitatiekosten. Het levert een structureel een besparing van circa ,-. Koudekerk Het (her-)inrichten van een Bestelbieb/Digitale Bibliotheek vestiging in het multifunctionele centrum Ridderhof in Koudekerk aan den Rijn is eveneens een optie. De exploitatielasten van de huidige vestiging in de Ridderhof ( ) kunnen dan worden verlaagd naar circa structureel en eenmalige investering voor de herinrichting van ,-. Het kan een besparing opleveren van maximaal ,-. Toelichting De Bibliotheek geeft zelf aan dat het verkleinen van de vestiging in de Ridderhof geen duurzame optie is. Ervaring leert dat de aanzuigende werking van een volwaardige bibliotheek op 1,6 km afstand de functie in Koudekerk zal ondermijnen en weinig gebruikers zal trekken Voor realisatie van de businesscase Gemeentehuis c.q. de verhuizing van de bibliotheek moeten aanvullende middelen gevonden worden. Het is wenselijk de ontwikkelingen over de businesscase voor het Gemeentehuis hierbij te volgen en te betrekken omdat hiermee tevens een mogelijkheid in beeld komt voor uitbreiding van functies van de bibliotheek door de nieuwe ruimte. 2 Het bestuur van De school met den Bijbel (stichting Mantum) heeft aangegeven bereid te zijn huisvesting te bieden aan de bibliotheek. Bij het onderzoek naar de mogelijkheden voor nieuwbouw van de School met den Bijbel wordt in de businesscase de functie van bibliotheek betrokken. Behoefte is aan een uitspraak van de gemeente voor de scenariokeuze. Mantum wil haar school inrichten met meer voorzieningen zoals kinderopvang en sport. (concept Bredeschool). 5

6 2. De vestigingen van Basisbibliotheek Rijn en Venen in Rijnwoude De Bibliotheek Rijn en Venen bestrijkt een verzorgingsgebied dat zich uitstrekt van Rijnwoude, Alphen, Nieuwkoop, Leimuiden (hoort bij Kaag en Braassem), Roelofsarendsveen, Woubrugge (gemeente Kaag en Braasem). De Bibliotheek Rijn en Venen ontvangt voor 2013 een subsidie bedrag van ,- van de gemeente Rijnwoude voor het in stand houden van een vestiging in alle kernen. Het aantal leden en de vorm verschilt per kern: Hazerswoude-Dorp en Rijndijk hebben een volwaardige bibliotheek, in Benthuizen komt 2x per week de bibliobus en Koudekerk heeft beperkte openingstijden en een kleinere collectie. In de bibliotheek van Rijnwoude werken, anders dan in andere locaties van Rijn en Venen, voornamelijk vrijwilligers. 1. De vestigingen in Rijnwoude. In Hazerswoude- Dorp is een volwaardige en ruime bibliotheek gevestigd die gerund wordt door vrijwilligers met ondersteuning van professionals. De vestiging is op de 1e etage van het dorpshuis de Juffrouw, aan de Pieter de Hooghstraat. De vestiging is goed bereikbaar met auto en fiets. Met openbaar vervoer is het beperkt bereikbaar (10 minuten wandelen van bushalte Provincialeweg). Openingstijden zijn gespreid over meerdere dagen van de week: totaal 15 uur per week. De bibliotheek in Hazerswoude- Rijndijk is een volwaardige, zij het kleine vestiging in het souterrain van de Rabobank aan de Da Costasingel. Het wordt ook door vrijwilligers gerund onder professionele begeleiding. Het bereik per fiets en auto is goed. De bus richting Alphen stopt op 3 minuten afstand van de locatie. Openingstijden zijn gespreid over meerdere dagen in de week; totaal 18,5 uur per week. Deze vestiging wordt betrokken bij de plannen voor herbestemming van het gemeentehuis in Rijndijk. In het herbestemmingsplan Gemeentehuis 2014 wordt uitgegaan van het opzeggen van de huur bij de Rabobank medio In het gemeentehuis zal 276 m2 beschikbaar komen, in de nieuwe ruimte kan worden voldaan aan de internationale eisen voor toegankelijkheid. Tevens ontstaat de mogelijkheden om in te spelen op verwachte nieuwe functie van de bibliotheek.( zie paragraaf Ontwikkelingen) Koudekerk aan den Rijn heeft met de locatie Boekenhof in het wijkgebouw De Ridderhof een kleine vestiging met een beperkte boekencollectie. Het wordt gerund door vrijwilligers. De openingstijden zijn gespreid over de dagen van de week, totaal 9 uur per week. Het abonnement is beperkt en goedkoper. Lezers in de categorie 21 t/m 64 jaar betalen 30,00 per jaar. Lezers in de categorie 65 jaar en ouder betalen 21,00 per jaar. De bereikbaarheid per auto en fiets is goed. Per openbaar vervoer is het beperkt bereikbaar (8 minuten lopen van de bushalte Begraafplaats). Koudekerkse bewoners kunnen ook gebruik maken van de volwaardige vestiging in Rijndijk (1,6 km; 10 minuten per fiets of auto) en Alphen (7,7 km afstand; 19 minuten per auto en 25 minuten per fiets). Het kleine abonnement moet dan worden opgeplust. De huurovereenkomst met de Ridderhof kan per 1 januari en per 1 juli worden opgezegd. Benthuizen heeft geen vestiging maar wordt met de bibliobus KARMAC voorzien. Standplaats is op het Prins Willem Alexanderplein, alleen op dinsdag van en van uur, 3 uur totaal. Het leentarief is gereduceerd (gelijk aan het tarief genoemd bij Koudekerk a/d/ Rijn). Bereik per fiets en auto goed. Per openbaarvervoer 5 minuten van de bushalte. De bewoners van Benthuizen kunnen ook gebruik maken van de volwaardige bibliotheekvestigingen in Hazerswoude-Dorp en Zoetermeer. De vestiging van Rijn en Venen in Hazerswoude-Dorp ligt op 4,6 km afstand (15 minuten per auto en 36 minuten per fiets). De vestiging van de Openbare Bibliotheek in Zoetermeer (3,1 km, Wijk Oosterheem, 10 minuten per auto en 10 minuten per fiets, openingtijden 29 uur per week). Er zijn geen gegevens bekend over 6

7 het gebruik van de bibliotheek in Zoetermeer, maar het is aannemelijk dat hiervan gebruik wordt gemaakt. Het contract met KARMAC de bibliobus kan per jaar worden opgezegd. 2. Huur en eigendom In Hazerswoude- Dorp en Koudekerk worden de ruimten gehuurd. De panden zijn in eigendom van een beheerstichting. De huuropzegtermijn voor de ruimte is 6 maanden (per 1 januari of 1 juli). Voor Hazerswoude Rijndijk is een huurovereenkomst afgesloten met de RABO-Bank, deze loopt tot medio De KARMAC bus is een all-in concept, huur kan per jaar opgezegd worden. Bij opzeggen van de bus valt ook het boekenbestand en personele ondersteuning weg. 3. Het gebruik van de bibliotheek, gegevens per dorpskern Tabel 1. Onderstaande tabel geeft de verhouding inwoners en leden weer en verhouding jeugd/ouder. Kernen Aantal inwoners 2011 (18.473) Aantal leden (3379) Leeftijd 0 t/m 17 Leeftijd 18 e.o. Hazerswoude (21%)* Dorp Hazerswoude (30,1)* Rijndijk Koudekerk (9,5%) Benthuizen (6,3%) * Waaronder enkele leden uit Benthuizen en Koudekerk aan den Rijn. Zij kiezen voor aansluiting bij deze vestiging. Het aantal leden in Hazerswoude-Dorp, Hazerswoude- Rijndijk en Koudekerk neemt sinds 2008 geleidelijk af. Het aantal leden in Benthuizen is in 2008 sterk gedaald maar geeft sindsdien een groei weer (6% t.o.v. 2010). Het aantal leden blijft echter onder het niveau van Het aantal uitleningen in Rijnwoude neemt toe in Rijndijk (+2,8%). In Koudekerk neemt dit af (-4%). Het is de groep van 0-18 jaar, en met name de groep in de leeftijd 0-12 jaar, die de belangrijkste gebruiker is van de bibliotheek, op enige afstand de groep 55+. Vooral vrouwen en kinderen bezoeken de bibliotheek. Tabel 2. Overzicht van de vier vestigingen in Rijnwoude per Kernen in Rijnwoude Opening in uren per Huur per jaar week Hazerswoude-Dorp 15 uur Hazerswoude-Rijndijk 18,5 uur Koudekerk 9 uur Benthuizen 3 uur

8 3. De ontwikkelingen bij de Basisbibliotheek Rijn en Venen. De bibliotheek is sterk in ontwikkeling. Hieronder zijn enkele ontwikkelingen beschreven die van invloed zijn op de Bibliotheek Rijn en Venen. 1. Wetgeving Naar verwachting komt er nieuwe wetgeving in In deze wet wordt o.a. de ontwikkeling van de Digitale Bibliotheek, en daarbij de uitleenmogelijkheid en auteursrecht voor E-books geregeld. De digitale ontwikkeling van de bibliotheek zal op landelijk niveau worden aangestuurd (centralisatie). Om de ontwikkeling te bekostigen zal een uitname uit het gemeentefonds per 2014 plaatsvinden. De inhoud van de wet is nog niet bekend. De hoogte van de uitname wordt (naar verwachting) in 2013 bekend gemaakt. De VNG heeft een handreiking opgesteld met het oog op de nieuwe ontwikkelingen (VNG handreiking bibliotheken, 25 april 2012). Door de digitale ontwikkeling treedt een verschuiving op in de invulling van de functies van de lokale fysieke bibliotheek. De bibliotheek zal in de toekomst een organisatie zijn die sterker leunt op een advies- en gidstaak ( verschaffen van context ) dan op de uitleentaak. De bibliotheek ondersteunt persoonlijke ontwikkeling en educatie door studiefaciliteiten te bieden. Ze fungeert als lokaal kenniscentrum voor leesbevordering, bestrijding van laaggeletterdheid en mediawijsheid. Hoewel de uitleen in toenemende mate digitaal zal plaatsvinden en de bibliotheek daarop ondersteuning biedt, blijft de uitlening en raadpleging van de fysieke collectie voorlopig nog van belang. De bibliotheek zal verder een op Bibliotheek.nl aanvullende rol spelen in de digitale ontsluiting van lokaal erfgoed en cultuur. In de toekomst zal het bibliotheekwerk steeds vaker decentraal gestalte krijgen, dichtbij onderwijsinstellingen en andere partners, als onderdeel van de reguliere dienstverlening. Het gebouw wordt belangrijker als plek om te leren en studeren, te ontmoeten en (cultureel) geïnspireerd te worden. Om ontmoetingsplaats te blijven, is een actief beleid gericht op ondersteuning van toegang tot collectie bijvoorbeeld door wifi-voorzieningen en het verschaffen van studieplekken nodig, al dan niet in alliantie met andere instellingen. Met name in middelgrote en grote gemeenten zal de bibliotheek haar aantrekkingskracht moeten ontlenen aan een boeiend interactieve presentatie en een cultureel aanbod. (Citaat VNG Handreiking bibliotheken blz 60) Anno januari 2013 is er weinig bekend over inhoud en gevolgen van de nieuwe wetgeving. Wel is duidelijk dat in de loop van 2013 als wet- en regelgeving meer bekend worden, een plan van aanpak opgesteld moet worden voor de Bibliotheek Rijn en Venen om hier tijdig en adequaat op te kunnen anticiperen. De bibliotheek zelf is al met de ICT voorbereidingen begonnen en speelt met haar beleid in op deze ontwikkeling. 2. De Certificering. De Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB), de branche organisatie, stelt als voorwaarde dat alleen bibliotheken die gecertificeerd zijn, lid kunnen zijn van de branchevereniging. Lidmaatschap is voorwaarde om gebruik te kunnen maken van landelijke faciliteiten op het gebied van onder meer digitalisering en logistieke diensten (onderling uitleenverkeer). Een bibliotheek die niet is gecertificeerd, kan bovendien niet participeren in Bibliotheek.nl, de landelijke digitale portal van Openbare Bibliotheken. Een audit voor certificering heeft recent plaats gevonden, met goed resultaat (93%). Alle vestigingen / bewoners profiteren daardoor van het service niveau van de centrale bibliotheek. 3. De regio en bezuinigingen Samen met Alphen, Nieuwkoop, Kaag en Braassem en Zoeterwoude subsidiëren wij de Bibliotheek Rijn en Venen. Er is een samenwerkingsconvenant opgesteld. De afspraken zijn vastgelegd op basis van een financieel stabiele situatie. Door alle recent aangekondigde bezuinigingen waar gemeenten voor gesteld staan is het onzeker of de gemaakte afspraken in de nabije toekomst nog kunnen worden nageleefd. Zo heeft Kaag en Braassem besloten haar lokale 8

9 vestigingen sterk te verkleinen en de bibliotheekbus sterk in te krimpen. Nieuwkoop heeft besloten een vestiging om te vormen tot een Bibliotheek op School en de bibliotheekbus op te heffen. Deze besluiten hebben direct gevolgen gehad voor de exploitatiekosten van de Stichting Rijn en Venen. Zowel de kosten voor de front-office als de back-office moesten worden teruggedrongen.. De besluiten hebben niet geleid tot een kostenstijging voor Rijnwoude. Los van deze ontwikkeling heeft Rijnwoude zelf een taakstelling opgelegd voor een bezuiniging van per 2014: aanleiding voor deze notitie. 4. Stijging van kosten bijdrage per inwoner Landelijke richtlijnen bepalen de bijdrage van gemeente aan bibliotheken (instapniveau). Om in aanmerking te komen voor landelijke en provinciale innovatiegelden wordt het instapniveau, bijdrage per inwoner, als criterium gehanteerd. Rijnwoude draagt nu circa 11, - per inwoner bij aan de Bibliotheek. Als Rijnwoude fuseert met Alphen en Boskoop wordt de bijdrage per inwoner op basis van inwoneraantal (> inwoners) hoger. De gemeente heeft de plicht om de normbijdrage die hoort bij een grote gemeenten, zijnde 18,85 te betalen. Er is sprake van enige ruimte om hier vanaf te wijken. Daarom moet rekening gehouden worden met een mogelijke stijging van de bijdrage per inwoner 11,14 naar circa 15,- per inwoner. In het licht van harmoniseren zal binnen ABR hierover nadere afspraken gemaakt worden. 5. ABR en Cultuurhuis/Bibliotheek Plus Gemeente Alphen wil de functie van de bibliotheek uitbreiden en inspelen op de vernieuwingen. Alphen ontwikkelt een Bibliotheek Plus nabij het Thorbeckeplein; realisatie van de nieuwbouw is eind 2015, begin De bibliotheek krijgt een centrale rol en de functie wordt uitgebreid met een studiehuisfunctie, informatie- en gidstaak, advies, en digitale functie. Onderzoek zal plaatsvinden naar de mogelijkheden om de bibliotheekfunctie in Boskoop een plek te geven 6. Businesscase Gemeentehuis Rijnwoude In maart 2013 is in de gemeenteraad de Businesscase herbestemming gemeentehuis Rijnwoude besproken. Dit plan schetst de mogelijkheden om naast kantoren, winkels en een gezondheidscentrum ook ruimte te bieden aan maatschappelijke functies. De bibliotheek vormt een belangrijke maatschappelijke pijler in dit plan. De bibliotheek huurt nu ruimte van de Rabobank. Door de bibliotheek in het gemeentehuis een functie te bieden, kan de huur betrokken worden in het dekkingsplan van het gemeentehuis. Voor de verhuizing van de huidige bibliotheekvestiging in de Rabobank naar het gemeentehuis moet rekening gehouden worden met eenmalig extra kosten. Metname het treffen van voorzieningen die inspelen op de noodzakelijk aansluiting op digitale bibliotheek( nieuwe wetgeving) zijn verantwoordelijk voor de geschatte hoge investeringen. Voorlopige prognose op basis van ervaring in Nieuwkoop (2012) geeft aan dat gerekend mag worden op een eenmalige investering van indicatief ,- tot ,-. Het betreffen hier o.a. meerjaren investeringen die over 10 jaar kunnen worden afgeschreven. 7. Resumé De gemeente Rijnwoude en de Bibliotheek Rijn en Venen moeten rekening houden met een afname van de financiële middelen, nieuwe wet- en regelgeving, een andere functie voor de bibliotheek èn onzekerheid over de omvang van het lezersbestand dat gebruik blijft maken van een bibliotheekvoorziening. Omdat er de komende vier jaar nog weinig te voorspellen valt over de ontwikkelingen is het raadzaam het beleid te richten op het bestendigen van twee volwaardige vestigingen in Hazerswoude Dorp en Hazerswoude Rijndijk. Als voorziening voor ouderen en senioren die minder goed een afstand kunnen overbruggen kan een Digitale Bestelbieb een uitkomst bieden. De bibliotheek biedt bovendien aan voor een beperkte doelgroep een haal- en brengservice aan huis. 9

10 4. Het aanbod van de Stichting Bibliotheek Rijn en Venen in Rijnwoude 1. De scenario s Wij hebben de Bibliotheek Rijn en Venen medio 2012 gevraagd te anticiperen op bovenstaande ontwikkelingen en een keuzenotitie op te stellen met scenario s voor de vestigingen in Koudekerk en Benthuizen. In de notitie toekomstige bibliotheekvoorziening in de gemeente Rijnwoude is door de bibliotheek, op basis van een sociaal geografische en ledenbestand analyse, een drietal keuzes uitgewerkt: 1. De Bibliotheek op school 2. De Dorpsbibliotheek** 3. Het Leespunt 4. De Bestelbieb*** (de Digitale Bibliotheek) **Scenario Dorpsbibliotheek is hier buiten beschouwing gelaten: het onderscheid met de huidige vorm van voorzieningen is te gering. *** De Bestelbieb/Digitale Bibliotheek is altijd in combinatie met een fysieke locatie. De uitgebreide toelichting op de keuzes treft u aan in de bijlage 2. De toelichting op de beoordelingscriteria en overwegingen (blz 15) Voor de scenario s in de hierboven genoemde notitie is een sterkte/zwakte analyse gemaakt. (Tabel 1) De overige drie scenario s zijn beoordeeld met de volgende beoordelingscriteria(tabel 2): 1. haalbaarheid voor betaalbaarheid: vergt het bijzondere investeringen en/of structureel extra geld 3. worden de voornaamste leesgroepen 0-12 en senioren bereikt 4. is er sprake een aanbod /alternatief op redelijke afstand (binnen 5 km, maximaal 20 minuten fietsen Tabel 1 Sterkte en zwakte analyse Kern Sterk Zwak Toelichting 1. Bibliotheek op school Verbinding van functies in een kleine kern (sport, kinderopvang en bibliotheek) Sluit aan op VVE aanbod voor Primair Onderwijs Bibliotheek blijft bereikbaar voor ouderen en jongeren Groot concept voor 2 scholen met circa samen 350 kinderen Vergt extra financiële investeringen (boekencollectie, inrichting, bouwkosten, personeel) Geen bezuiniging en reservering voor extra investeringen in 2014 en 2015 Mooi concept. Het vergt voorbereidingstijd. Kan sociale cohesie versterken. Onderbrengen bij school met vraagt om waarborg voor boekenselectie en toegankelijkheid: bibliotheek bepaalt autonoom de collectie. Ook openingstijden s avonds 10

11 School kan nu al huisvesting bieden 2. Leespunt Versterking sociale voorziening voor senioren 3. Bestelbieb (Digitale Bibliotheek) Weinig investeringen Nieuwe voorziening, en kan mogelijk zowel van vanuit vestiging in het H Dorp of H Rijndijk ingevuld worden. Betaalbaar en duurzaam Vergt aanschaf van boekencollectie en opslagmateriaal. Weinig aansluiting op doelgroep 0-12 Aanschaf boekencollectie en opslag materiaal voor Benthuizen Niet direct beschikbaar Kosten nog niet in beeld Er kan mogelijk gebruik gemaakt worden van bestaand materiaal en lokaal. Kosten beperkt. Doelgroep Jeugd zal uitwijken naar volwaardige vestiging in de nabijheid (Zoetermeer of H - Dorp/Rd, Alphen) Er kan mogelijk gebruik gemaakt worden van bestaand materiaal van de bibliotheek Anticipeert op nieuwe ontwikkelingen en wetgeving 2014 Landelijke ontwikkeling die toch al gefinancierd moet worden, daardoor betaalbaar Tabel 2 De drie scenario s en de beoordelingscriteria 1. Haalbaarheid in 2014 Bibliotheek op school Nee, plannen in Benthuizen nieuwbouw niet voor Betaalbaarheid Nee, vergt grote investeringen en meerjaren 3.a Worden junioren bereikt (0-12) 3.b.Worden senioren bereikt (55+) 4. Is er een alternatief op redelijke afstand Het leespunt ja Vergt eenmalige investeringen Ja In mindere mate Ja In mindere mate Ja Ja Ja, in Zoetermeer en Hazerswoude Dorp/Rijndiijk en Alphen ja De Bestelbieb (Digitale Bibliotheek) ja Vergt eenmalige investeringen n.v.t 11

12 2. Effecten van bezuiniging Het opheffen van de Karmac Bibliotheekbus levert een besparing op van ,-. Het sluiten van de vestiging in Koudekerk aan den Rijn levert een besparing op van ,-. 3. Het inrichten van een Bestelbieb/Digitale Bieb kost circa ,(eenmalig) Het instandhouden van een Bestelbieb/Digitale Bibliotheek net afhaal/brengpunt kost ca ,-- per jaar Businesscase Gemeentehuis: voor de verhuizing van de huidige bibliotheekvestiging in de Rabobank naar het gemeentehuis moet rekening gehouden worden met eenmalige extra kosten (verhuizing en inrichting (indicatief tot ,-). 3 Hierbij is geen rekening gehouden met de gevolgen voor de exploitatie van de Ridderhof 12

13 5. Van advies naar realisatie 1. Advies De Bibliotheek Rijn en Venen heeft de scenario s uitgewerkt en wil duidelijkheid over de keuze. Het advies van de bibliotheek is de huurovereenkomsten van de Karmacbus voor Benthuizen en locatie In Koudekerk aan den Rijn in de Ridderhof met ingang van 1 januari 2014 op te zeggen en te concentreren op twee volwaardige vestigingen in Hazerswoude-Dorp en Hazerswoude- Rijndijk. Indien gekozen wordt voor het scenario B: het behoud van een extra voorziening in Benthuizen en/of Koudekerk met een Bestelbieb/Digitale Bibliotheek is het verzoek aan de Bibliotheek om dit scenario verder uit te werken. Als indicatie heeft de bibliotheek genoemd dat de inrichting van een digitale Bibliotheek eenmalig en investering vraagt van en structureel (op basis van vrijwilligers) minimaal 5.500, - vergt per vestiging. 2. Businesscase Gemeentehuis In de business case voor het gemeentehuis, in casu de verhuizing van de bibliotheek, kan de functie van de nieuwe landelijke ontwikkelingen voor digitale bibliotheek meegenomen worden: het betreft een vernieuwing van de bibliotheek. Dit betekent dat op korte termijn een inventarisatie verricht moet worden naar de kenmerken en eisen die gesteld gaan worden aan het inrichten van een vernieuwd concept voor de bibliotheek. Zeer wel mogelijk heeft dat ook consequenties voor het inrichten en opslaan van de meters boeken en aan de inrichting van de bibliotheek, zoals eisen met betrekking tot inrichten van de ruimte voor internet en computer gebruik. Voor de verhuizing en inrichting van het nieuwe pand heeft de bibliotheek aangegeven dat zij uitgaat van extra kosten. Op basis van de kennis en ervaring opgedaan in Nieuwkoop, moet rekening gehouden worden met een bedrag van ,- tot , - eenmalig met een afschrijving van 10 jaar. Er is in de structurele subsidie aan de Bibliotheek geen rekening gehouden met deze kosten. Wel is in het businessplan het vrijkomen van het huurdeel van het pand Rabobank betrokken. Er is echter geen dekking voor de eenmalige kosten voor verbouw, verhuizing en noodzakelijk investeringen tot digitalisering van de bibliotheek. 3. Bezuiniging De bezuiniging per 2014 van is haalbaar in beide scenario s. Scenario centreren: Het beëindigen van het huurcontract van de KARMAC Bibliobus (ad ) en het samenvoegen van de vestigingen in Koudekerk en Hazerswoude-Rijndijk (exploitatie Boekenhof ) minus de bezuiniging levert een netto saldo op per jaar. Daar staat tegenover dat in de nabije toekomst rekening gehouden moet worden rekening gehouden moet worden met kosten verbonden aan het digitaliseren van de bibliotheek (investeringen en uitname gemeentefonds), de eventuele hogere eigen bijdrage per inwoner als gevolg van fusie tot een inwoner gemeente, de verhuizing naar Businesscase en het realiseren van de uitbreiding van de haal- en brengdienstverlening vanuit de twee hoofdvestigingen. Niet is beeld zijn de gevolgen voor de exploitatie bij de Ridderhof. Scenario differentiëren, volgt scenario centreren, maar vergt een extra structureel budget van voor het inrichtingen van een digitale bieb op twee locaties. Hierdoor is saldo voorzien van per jaar. Ook hier staat tegenover dat in de nabije toekomst rekening gehouden moet worden rekening gehouden moet worden met kosten verbonden aan het digitaliseren van de bibliotheek(investeringen en uitname gemeentefonds), de eventuele hogere eigen bijdrage per inwoner als gevolg van fusie tot een inwoner gemeente, de verhuizing naar Businesscase en de reeds bestaande service van de haal- en brengdienstverlening. Niet is beeld zijn de gevolgen voor de exploitatie bij de Ridderhof. 13

14 6. Bijlagen: Bijlage 1. De scenario s ontwikkeld door de Bibliotheek Rijn en Venen voor Rijnwoude, een samenvatting 1. De Bibliotheek op School De samenwerking binnen het concept De Bibliotheek op School gaat uit van de voorwaarde dat de bibliotheek en school een meerjarige overeenkomst tot samenwerking afsluiten. Deze nieuwe vorm van samenwerking is erg gebaat bij de nadrukkelijke steun van de gemeente. Door het bibliotheekwerk te integreren in het onderwijsbeleid kunnen scholen, bibliotheek en gemeente gezamenlijk optrekken en een evenwichtige ontwikkeling voor de hele gemeente uitzetten. Onderdeel daarvan kan bijvoorbeeld zijn dat bij planvorming voor brede scholen of nieuwbouw voor scholen rekening gehouden wordt met ruimte voor een Bibliotheek op School. Daarnaast kan gekeken worden in hoeverre deze ontwikkeling aansluit bij de onderwijsdoelstellingen die de gemeente heeft en welk budget daarvoor beschikbaar is. De gemeente kan daarmee invloed uitoefenen op welke scholen wanneer mee gaan doen. In de gemeente Rijnwoude zijn 10 basisscholen en is er 1 dependance van een middelbare school (Groene Hart). a. Doelgroep De Bibliotheek op School is bestemd voor kinderen van 4 t/m 12 jaar. b. Huisvesting De schoolbibliotheek kan in elke afzonderlijke bestaande school ondergebracht worden of binnen een brede school ondergebracht worden. In het kader van de Brede schoolgedachte is een clustering van scholen binnen Rijnwoude wellicht mogelijk. Wanneer de bibliotheek wordt gehuisvest in een Brede School wordt de doelgroep 0 tot 4 jaar eveneens bediend. c. Omschrijving De bibliotheek zorgt voor: Geschikt, aantrekkelijk meubilair, inspirerende presentatie van de collectie Een actuele, aantrekkelijke collectie van goede kwaliteit, te beginnen met een basiscollectie van 5 boeken uitgroeiend tot ca. 8 boeken per leerling voor gebruik op school en thuis. De collectie bestaat uit een deel eigendom van de school, de reguliere jeugdcollectie van de bibliotheek en kan indien gewenst worden aangevuld met een wisselcollectie voor het uitlenen en opvragen van de collectie wordt gebruik gemaakt van het speciaal voor basisscholen ontwikkelde zoek- en uitleensysteem EducatWise. een doorgaande leeslijn (Toren van 8) en leesbevordering met accenten op activiteiten als: Kinderboekenweek, voorleeswedstrijd, nationale voorleesdagen, kinderjury. Inzet van een leesconsulent, een nieuwe functie op HBO-niveau, die expert is op het gebied van leesbevordering en advies en maatwerk levert. Door een minimum inzet te garanderen van 4 uur per week in elke schoolbibliotheek wordt een structurele basis gelegd voor de programmatische samenwerking tussen onderwijs en bibliotheek 14

15 De school zorgt voor: Huisvesting (gratis). De schoolbibliotheek is gevestigd binnen een basisschool/brede school. De collectie moet ondergebracht kunnen worden in flexibele verrijdbare kasten in de circulatieruimte van de school. Het verdient de voorkeur om hiervoor een deel van een aula of centrale hal te gebruiken, eventueel een klaslokaal. Een budget van minimaal 6,00 per leerling (door de school op te brengen) Het vrijmaken van een docent om zich te scholen tot leescoördinator d. Personeel Vrijwilligers die onder verantwoordelijkheid van een leesconsulent van de bibliotheek werkzaam zijn in de schoolbibliotheek. De scholen kunnen investeren in de bibliotheek door uit het onderwijzend personeel leescoördinatoren aan te stellen die gezamenlijk met de leesconsulent van de bibliotheek het leesonderwijs op scholen vorm geven. e. Consequenties Er zijn personele consequenties verbonden aan de veranderende visie. Enige complexiteit schuilt in de verschuiving van het gewenste opleidingsniveau. Er zal een bijscholingstraject voor een of meerdere medewerkers plaats moeten vinden. Resultaat van de samenwerking met school is: De school beschikt over een hoogwaardige schoolbibliotheek, met een moderne en zich steeds vernieuwende collectie materialen, aantrekkelijk en uitnodigend gepresenteerd. Het gebruik van boeken in de klas en thuis, het vrij lezen van kinderen en het leen- en leesgedrag van kinderen zijn structureel verbeterd. Het taalniveau en het leesplezier van de kinderen zijn structureel verbeterd. streefbereik van 100% van de doelgroep 4 t/m 12 jaar in de gemeente Rijnwoude. De bibliotheek ondersteunt en adviseert docenten en leerlingen, in de klas en in de schoolbibliotheek m.b.t. taalontwikkeling, ontwikkeling van leesplezier, specifiek aanbod voor specifieke kinderen, speciale collecties enz. f. Exploitatie Voor de bibliotheek is er een aantal randvoorwaarden waaraan voldaan moet worden om als partner in het concept Bibliotheek op School binnen de Brede School deel te gaan nemen. Naast randvoorwaarden op huisvesting - en bouwkundig gebied (minimale oppervlakte, situering bibliotheek, herkenbaarheid, vorm van de ruimte, etc) zijn de financiën van cruciaal belang. De uiteindelijke kosten van het exploiteren van een Bibliotheek op School in een Brede School of een ander multifunctioneel gebouw hangt sterk af van het aantal leerlingen van de participerende scholen en het aantal scholen dat meedoet. Hoe meer scholen meedoen, hoe efficiënter de bibliotheek haar expertise, personeel en collectie kan inzetten. Het uitgangspunt is dat er een structureel en geoormerkt budget beschikbaar is waarbij: 1. De gemeente zorgt draagt voor inrichting bij de bouw van een Brede School middels een startfinanciering: 2. De school jaarlijks een financiële bijdrage van mimimaal 6,00 tot gemiddeld 10,00 per leerling (voorstel) levert. 3. De bibliotheek de collectie en inzet van de leesconsulent verzorgd. De uiteindelijke exploitatiekosten hangt sterk af van het aantal participerende scholen. 15

16 2. Het Leespunt a. Doelgroep De primaire doelgroep is senioren c.q. minder mobiele volwassenen in het verzorgingsgebied. (Desgewenst kan voor kleine kinderen nog een kleine selectie boeken worden toegevoegd). b. Omschrijving In het Leespunt is een leestafel aanwezig met beperkt aanbod actuele dagbladen en tijdschriften en er is een PC, voor het aanvragen van materialen via de Bestelbieb(Digitale Bibliotheek). Het Leespunt heeft ook een sociale functie. Het is een centrale ontmoetingsplek in de buurt. Er kan een (wissel)collectie geplaatst worden die door vrijwilligers van het centrum worden uitgeleend. Vrijwilligers kunnen eventueel op gezette tijden persoonlijke instructie aanbieden aan mensen die geen of heel weinig ervaring hebben in het omgaan met de computer voor het aanvragen van bibliotheekmaterialen uit de collectie of het raadplegen van databestanden. Naar behoefte kunnen activiteiten georganiseerd worden onder meer op het gebied van cultuur, mediawijsheid, erfgoed of leesbevordering. c. Huisvesting Bij voorkeur wordt gekozen voor een gebouw dat door zoveel mogelijk leden van de doelgroep en zo ruim mogelijk toegankelijk is. Indien het Leespunt wordt geplaatst in een woon-/zorgcentrum of een multifunctionele accommodatie is deze niet alleen toegankelijk voor bewoners van het centrum maar ook voor mensen uit de buurt. d. Personeel Het Leespunt vergt weinig zorg, behoudens enige sociale controle en toezicht door de beheerder van een dorpshuis of een receptionist van het zorgcentrum. Onze inzet is er op gericht om de servicecentra en de beheerders en lokale vrijwilligers te ondersteunen bij het zelfstandig zorgdragen voor deze leesservice. 3. De Bestelbieb (de Digitale Bibliotheek) Een deel van de dienstverlening van de bibliotheek is altijd en overal beschikbaar waaronder de catalogus, bestelservice en databestanden. Materialen zijn uit de collectie van de Bibliotheek Rijn en Venen te kiezen als ook uit de collectie Nederland. De bestelde materialen kunnen vervolgens op een door de klant aangegeven locatie, een centraal gelegen ruim toegankelijke plek in de kern, worden opgehaald en weer worden ingeleverd. Het ophaal- en inleverpunt kan een balie zijn die ook al voor andere transacties wordt gebruikt. Op een vast tijdstip in de week levert Rijn en Venen de aangevraagde materialen af en neemt de ingeleverde materialen weer mee. De Bestelbieb is een uitbereiding van de digitale dienstverlening en een belangrijke ondersteuning voor de fysieke dienstverlening, zeker in een kern die geen of beperkte uitleenmogelijkheid heeft. Toegang tot de digitale diensten van de bibliotheek wordt verkregen via een PC thuis, op het werk of elders in een kern. De Bestelbieb wordt in samenhang met de ontwikkelingen op het gebied van de Digitale Bibliotheek Nederland (Bibliotheek.nl) ontwikkeld en is op dit moment nog niet operationeel. 16

17 Bijlage 2. De toelichting op de beoordelingscriteria en overwegingen 1. Bibliotheek op school Het inrichten van een Bibliotheek op school lijkt zeer aantrekkelijk. Het sluit aan op de ontwikkeling voor de vroeg- en voorschoolse educatie (VVE), de doorlopende leerlijn en de spraak- en taal ontwikkeling die op school plaats vindt. Er moet ook rekening gehouden worden met de volgende zaken: 1. het kosten aspect: a. het vergt de ontwikkeling van een meerjarenplan b. Rijnwoude moet een besluit nemen tot investeren in relatief kleine kernen: de opdracht was bezuinigen. c. De scholen worden door dit concept geconfronteerd met een extra investering van 6 (tot 10,-)per leerling. Onzeker is of de scholen in dit (financiële) aspect ook de meerwaarde zien. d. De investeringskosten hebben betrekking op de periode na de fusie tot ABR (vergt ARI procedure). 2. Alternatieve zijn aanwezig. a. Binnen een straal van 5 km zijn er grote bibliotheekvoorzieningen zowel in Hazerswoude-Dorp (4,6 km) als in Zoetermeer Oosterheem (3,1 km). Beiden zijn per auto en per fiets (10 36 minuten) bereikbaar. Beide vestigingen hebben een goede en uitgebreide collectie voor alle leeftijden. 3. Zowel in Koudekerk als in Benthuizen is de groep van 0-12 jaar goed vertegenwoordigd. Deze groep zal onder begeleiding van een ouder de bibliotheek bezoeken, de grotere afstand kan per fiets en auto overbrugd worden. 2. Het Leespunt De inrichting van een Leespunt in Benthuizen en Koudekerk kan overwogen worden, echter: 4. Het Leespunt, met een leestafel, is minder gericht op de doelgroep 0-18 jarigen, de grootste groep gebruikers in Benthuizen en Koudekerk. Deze komen doelgericht onder begeleiding een boek halen. 5. Niet bekend is hoe de groep 18 4 en ouder is opgebouwd en of het inrichten van een Leespunt aansluit bij de behoefte van die doelgroep. Mogelijk gaat het ook om moeders met kinderen, die gelijktijdig een boek komen lenen en weer vertrekken en gaat het om een beperkt aantal senioren. 6. De leden >18 jaar en ouder, in Benthuizen (40 leden) en in Koudekerk (178 leden), kunnen zich over het algemeen zelfstandig verplaatsen. 7. Binnen een straal van 5 km is er een bibliotheek en deze is per fiets en auto goed bereikbaar zijn. De afstand Ridderhof - Hazerswoude Rijndijk (1,6 km ) is ook lopend bereikbaar. In Hazerswoude-Rijndijk komt een volwaardige bibliotheek. Of er in een straal van 1,6 km een tweede leespunt moet worden ingericht is minder vanzelfsprekend. In het verzorgingshuis Rhijndael is hier nu geen ruimte voor. De doelgroep van Rhijndael zal in 2014 bovendien nog meer verzwaren naar een doelgroep met zware lichamelijk en geestelijke beperkingen (zorgzwaartepakket 4) 3. Bestelbieb (Digitale Bibliotheek) Hoewel nog niet beschikbaar heeft het inrichten van een Bestelbieb in Rijnwoude sterke elementen en daardoor de voorkeur. De Digitale Bibliotheek kan vanuit elke PC benaderd worden. Een haal- en brengservice aan huis is nu al beschikbaar voor mensen die moeilijk ter been zijn. Een vaste locatie voor een haal- en brengservice moet nog onderzocht worden, maar de multifunctionele accommodaties De Tas en De Ridderhof kunnen hier van betekenis worden. Onderzocht moet worden of vanuit de twee vestigingen in Hazerswoude-Dorp en Hazerswoude Rijndijk of juist vanuit één centraal punt de Bestelbieb ingericht moet worden. De fysiek, relatief 4 In Benthuizen wordt het leden bestand ingedeeld naar 0-12, en >18. In Koudekerk is er slechts een tweedeling. 17

18 kleine vestiging in Rijndijk staat het nu niet toe, bij verhuizing naar het (oude) gemeentehuis (2014) is er mogelijkheid om dit in te vullen. 18