Boer zoekt duurzaamheid

Transcriptie

1 Boer zoekt duurzaamheid Publiek belang en duurzaamheid in de productie van varkensvlees en glasgroenten 24 februari 2012 Prof. dr. Barbara Baarsma

2 Hoofdpunten Onderzoekcontext (2) Onderzoeksvraag (1) Economisch perspectief (4) Resultaten (9) 2

3 Onderzoekscontext (1) Duurzaamheid is een belangrijk thema in de agrofoodsector: productie van voedsel gaat gepaard met energie-, grondstof- en ruimteverbruik en leidt tot vervuilende emissies Ook diervriendelijkheid wordt bij het vormgeven van beleid in toenemende mate tot duurzaamheid gerekend Om de overgang naar een meer duurzame productie mogelijk te maken, zijn investeringen nodig De sector geeft aan dat deze investeringskosten te hoog zijn in de zin dat deze niet gedekt kunnen worden uit de omzet 3

4 Onderzoekscontext (2) Wordt veel of weinig geïnvesteerd in duurzame productie in de varkens- en glasgroentensector? Weinig geïnvesteerd in duurzaamheid boven wat wettelijk is voorgeschreven: Glasgroentensector blijven de investeringen in duurzaam geproduceerde energie achter Varkenssector: nog niet voldaan aan alle op dit moment of binnenkort in werking tredende wettelijke duurzaamheidseisen (emissiearme huisvesting, CBS 2010) Glasgroenten- en varkenssector: aandeel biologische productie beperkt Dat wil niet zeggen dat er niet al veel wordt geïnvesteerd, maar wel dat een duurzaamheidsslag nog nodig is 4

5 Onderzoeksvraag Wat is vanuit economisch perspectief de rol van de overheid betreffende de investeringen in duurzame productie in de keten voor (1) Nederlands varkensvlees en (2) Nederlandse glasgroenten? Indien uit de analyse blijkt dat er wat betreft investeringen in duurzaamheid een rol bestaat voor de overheid, dan is de tweede vraag op welke manier de overheid het best kan ingrijpen Het gaat er daarbij om die instrumenten te identificeren die effectief zijn, geen hoge directe en indirecte kosten met zich meebrengen en die de vigerende mededingingsregels respecteren 5

6 Economisch perspectief Startpunt: situatie zonder overheidsingrijpen bij het bevorderen van duurzaamheid Wat gaat er mis? Marktfalen: Externe effecten, collectieve goederen, informatieproblemen, marktmacht Politieke motieven: herverdeling en paternalisme Wat vraag Economische legitimiteit: is sprake van marktfalen? Hoe vraag Effectiviteit: lost het instrument het geïdentificeerde marktfalen op? Of vraag Efficiëntie: zijn de kosten van het instrument zo laag mogelijk? 6

7 Economische problemen bij achterblijvende investeringen in duurzaamheid (1) Als er geen overheid zou zijn die zich bemoeit met duurzaamheid in de agrofoodsector, zou de sector dan als vanzelf op het optimale niveau van bijvoorbeeld vervuiling uitkomen? Nee, want de markt faalt Externe effecten: negatief (te veel ammoniak, CO 2 ), maar ook positief (weglekken kennis gesloten kas) Informatieproblemen: van boer naar klant, van de boer over effecten van (niet) investeren, van kapitaalverschaffers over rendement 7

8 Economische problemen bij achterblijvende investeringen in duurzaamheid (2) Collectief goed: nee, geen freerider gedrag Consumenten kunnen worden uitgesloten van milieu- en diervriendelijk geproduceerd vlees Geen weglekeffecten van baten naar niet betalers; bij milieuvriendelijker productie kan dat wel: generieke normen Marktmacht Geen sprake van dermate grote schaalvoordelen dat er een natuurlijk monopolie aan retailzijde bestaat Voor zo ver er sprake is van marktmacht is die met ebstaande instrumenten (Mededingingswet) te adresseren 8

9 Politieke motieven bij achterblijvende investeringen in duurzaamheid Paternalisme: ja, bij dierenwelzijn en bestrijdingsmiddelen Toekomstige nadelige effecten van emissies structureel te laag inschatten (beter: externe effecten internaliseren) Herverdeling: ja, voor boeren en telers (inkomenssteun) en consumenten (lage BTW ook op vervuilende en dieronvriendelijke producten) 9

10 Overheid zet nog te veel in op second best beleid Uitgangspunt: de vervuiler betaalt Dit wordt in de praktijk niet gevolgd: Efficiënt is: regulerende heffingen of verhandelbare emissierechten (zonder grandfathering) Maakt gebruik van prijsmechanisme, bouwt automatische prikkel in Niet efficiënt is: subsidies en verboden Subsidie betekent dat totale productie stijgt, omdat subsidie toetreding of inefficiënte spelers in stand houdt Belastingbetaler en niet consument betaalt Nadeel van niet aan duurzaamheid gekoppelde subsidies grootst: inkomenssteun, korting op de REB, opslagregelingen en exportrestitutie Verbod: geen prikkel om te innoveren als je er aan voldoet plus 10 niet flexibel

11 Nederlandse normen zijn niet strikter.. De in de Nederlandse varkens- en glasgroentensector geldende wettelijke milieunormen zijn niet strikter dan in andere landen Deze normen zijn op Europees niveau vastgesteld en daarbij is: door de EC geen onderscheid gemaakt tussen landen er door de Nederlandse overheid geen nationale kop op gezet Uitzonderingen: productie van dierlijke mest is gereguleerd middels stelsel van dierrechten en eisen ten aanzien van de leefoppervlakte per varken in de stal gaan verder dan Europees vereist Overige bovenwettelijke afspraken zijn gevolg van zelfregulering 11

12 . maar de noodzakelijke aanpassingen zijn in Nederland wel groter De Nederlandse productie van glasgroenten en varkensvlees geschiedt met relatief geavanceerde productietechnologie, maar. heeft een comparatief nadeel doordat als gevolg van de hoge vee- en kasdichtheid in Nederland de milieubelasting relatief hoog is en er meer maatregelen nodig zijn om binnen de gewenste milieudoelen te kunnen produceren Gevolg: in de Nederlandse agrofoodsector zijn meer aanpassingen nodig dan in landen waar de normen op macroniveau nog niet of minder knellen 12

13 Krimp en/of herverdeling is nodig om binnen de gestelde grenzen te opereren Voor zover de Nederlandse agrofoodsector op dit moment al meer milieuruimte gebruikt dan beschikbaar is, is een inkrimping van de capaciteit nodig Voor zover de sector tegen de grenzen aan zit, is een herverdeling van de milieugebruiksruimte nodig over de bedrijven die tegen de laagste kosten aan de wet kunnen voldoen Dat betekent dat de bedrijven met oudere, meer vervuilende productietechnologie en de bedrijven met een relatief slechte financiële positie zullen verdwijnen zodat de moderne en financieel gezonde bedrijven kunnen groeien. Die groei (schaalvergroting) is nodig om de investeringskosten te kunnen dragen 13

14 Er is sprake van overcapaciteit Twee redenen voor overcapaciteit: De milieugebruiksruimte is te beperkt ten opzichte van de huidige productie en stand van de techniek Overheidssteun uit het verleden en voor een deel van de sectoren bestaat die steun ook recent nog : agrariërs in Nederland ontvangen subsidies ter grootte van 40% van het inkomen van het bedrijf In 2010 zijn honderden miljoenen euro s beschikbaar voor de bevordering van duurzaamheid in de glastuinbouwsector In 2011 ontvangt Nederland in het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid/markt en prijsbeleid een miljard euro Als de sector krimpt, zijn niet alleen minder aanpassingskosten nodig om binnen de milieugrenzen te blijven, maar ontstaat ook een ander evenwicht op de markt (in het voordeel van producenten) 14

15 Er is geen goed beeld te vormen van het rendement op investeringen in duurzaamheid Stukjes informatie, maar geen integraal beeld Overheidssteun vertroebelt het beeld op rendement Nog onduidelijkheid over de mate waarin investeringen vermarkt kunnen worden, maar er zijn veelbelovende voorbeelden: Vooral op het gebied van dierenwelzijn: Beter Leven keurmerk Maar ook op het gebied van milieu: Tasty Tom tomaat, Global Gap label, Milieukeur/De Hoeve, Boerenland Campina melk Onderscheidend vermogen is er alleen op het gebied van bovenwettelijke duurzaamheidsprestaties 15

16 Geen concurrentieproblemen bij het bevorderen van duurzaamheid in de agrofoodsector (1) Er zijn bovenop het generieke mededingingsbeleid geen sectorspecifieke regels nodig Producenten en hun vertegenwoordigers in de agrofoodsector wijten het gebrek aan mogelijkheden om kostenstijgingen als gevolg van wettelijk vereiste investeringen in duurzaamheid door te rekenen mede aan concurrentiebeperkingen met name aan de retailzijde Versoepeling van de mededingingsregels voor producenten in de agrofoodsector is economisch gezien niet verstandig om verduurzaming te stimuleren Reden: probleem ligt niet bij mededingingswegeving, maar elders 16

17 Geen concurrentieproblemen bij het bevorderen van duurzaamheid in de agrofoodsector (2) Dat de kosten niet één-op-één kunnen worden doorberekend heeft echter niet te maken met concurrentiebeperkingen, maar met: Informatieachterstand van consumenten Overcapaciteit in de sector Versnipperde organisatie van boeren ten opzichte van een geïntegreerde organisatie van retail Oplossingen: Gezamenlijk nieuwe markten te creëren (productdifferentiatie, innovaties in kwaliteit en/of dienstverlening, keurmerken) Samenwerking kan ook door oprichting van (coöperatieve) verenigingen van producenten (telersverenigingen) of een APO (Kompany) Bij onduidelijkheid over mededingingsregels: guidance vragen bij NMa kan soms Voorwaarde: Bereidheid om zelfstandigheid op te geven 17

18 Mogelijkheden om internationale speelveld gelijker te maken zijn beperkt Voor regels die geen nationale kop bevatten is er geen mogelijkheid om minder strikte normen op te leggen of in te zetten op harmonisering op Europees niveau, omdat deze immers Europees zijn voorgeschreven Korte termijn: om de handelsvoorwaarden gelijker te trekken door de eigen nationale eisen verplicht te stellen voor import Lange termijn: lobby voor harmonisering bovenwettelijke regels en kiezen voor een Europees perspectief bij duurzaamheidsbeleid in de agroofoodsector Verplaatsing naar gebieden met minder dierenwelzijn en meer vervuiling (maar meer resterende milieugebruiksruimte) voorkomen 18

19 Dank voor uw aandacht Prof. dr. Barbara Baarsma SEO Economisch Onderzoek Roetersstraat WB Amsterdam