Amsterdam. Mensen maken de metropool Verbinden en ontmoeten. Sociaal Ruimtelijke Ambitie Verankering sociaal met fysiek

Transcriptie

1 PLAN Amsterdam Sociaal Ruimtelijke Ambitie Verankering sociaal met fysiek Samen aan de slag Investeren in maatschappelijk vastgoed Drie verkenningen Ruimtelijke en functionele impulsen People make the metropolis Connection and encounter with English captions and summary Mensen maken de metropool Verbinden en ontmoeten

2 infographic Vijf condities vormen de basis voor een robuuste sociaal ruimtelijke infrastructuur die in staat is om veranderende maatschappelijke opgaven goed op te vangen. Five conditions provide the basis for a sturdy socio-spatial infrastructure that is capable of coping well with social tasks as they evolve and change. kaart De samengestelde Amsterdamse sociaal ruimtelijke infrastructuur zoals getekend door stadsdeelmedewerkers uit het sociale, fysieke en economische domein. Kaart: Ronald Wiggers Amsterdam s composite socio-spatial infrastructure as depicted by borough council staff from the social, physical and economic domains. economische structuur economic fabric maatschappelijke structuur social fabric groen structuur green structure 1 Ouders en kinderen ontmoeten elkaar op een schoolplein in Amsterdam oost. Foto: Cécile Obertop Parents and children meet at a playground in Amsterdam-East. Auteurs van dit nummer: Susan Bromm Errik Buursink Marc van Gemert Femke Haccoû Eric van der Kooij Elvira Vreeswijk Ronald Wiggers Identiteit Diversiteit Flexibiliteit Eigenaarschap Bereikbaarheid en toegankelijkheid

3 Samenspel en interactie als basis voor een vitale metropool Colofon PLAN Amsterdam is een uitgave van de Dienst Ruimtelijke Ordening (DRO) en geeft in acht themanummers per jaar informatie over ruimtelijke ontwikkelingen in de stad en de regio. DRO is een van de centrale diensten van de gemeente Amsterdam en zorgt voor een samenhangende ruimtelijke ontwikkeling van stad en regio. De Dienst Ruimtelijke Ordening is onderdeel van de OntwikkelingsAlliantie van de Gemeente Amsterdam en werkt daarin intensief samen met de diensten Infrastructuur Verkeer en Vervoer, Economische Zaken, het Ontwikkelingsbedrijf, ProjectManagement Bureau en het Ingenieursbureau. (Eind)redactie en coördinatie Karin Borst Vormgeving Beukers Scholma, Haarlem Hoofdbeeld cover Edwin van Eis Fotografie binnenwerk zie bijschrift Kaarten en artist s impressions Zie bijschrift Lithografie en druk Zwaan Printmedia, Wormerveer Vertaling Andrew May Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Er kunnen echter geen rechten aan worden ontleend. Mocht ons iets zijn ontgaan bij de vermelding van afbeeldingen of heeft u andere vragen, neem dan contact op met de redactie via planamsterdam@ dro.amsterdam.nl of Een gratis abonnement is aan te vragen via planamsterdam@dro.amsterdam.nl. Jaargang 17, nr 3, juni 2011 Ook te downloaden vanaf 1 Amsterdam is een veelzijdige, afwisselende tolerante en innovatieve stad die plaats biedt aan Amsterdammers uit alle windstreken en van alle gezindten. Een sociaal duurzame metropool waar inwoners en bezoekers zich thuis voelen, een stad waar ruimte is voor interactie en ontmoeting. Een goed samenspel tussen het sociale en het ruimtelijke domein is hiervoor een randvoorwaarde. Door de tijden heen hebben stedenbouwkundigen en planologen zich hier rekenschap van gegeven. Dit zien we bijvoorbeeld terug bij de plannen van Berlage voor Amsterdam. Hij was van mening dat sociale kwesties mede opgelost konden worden door goede huisvesting en door ruimte voor onderwijs, cultuur, sport en spel. Maar in de afgelopen decennia is de samenwerking tussen beide domeinen minder vanzelfsprekend geworden. Toenemende marktwerking in stadsontwikkeling heeft maatschappelijke opgaven minder leidend gemaakt. Daar liggen meerdere oorzaken aan ten grondslag. Zo kent de ontwikkeling van publieke voorzieningen een geheel eigen dynamiek. Door concentratie, samenvoegingen, afsplitsingen en veranderingen in het onderwijssysteem ontstaan bijvoorbeeld nieuwe ruimtelijke configuraties voor scholen. Daarnaast is de wereld van voorzieningen zich in de afgelopen decennia sterker naar binnen gaan richten met de huisvesting van meerdere functies in één gebouw en een centrale binnenruimte. De relatie tussen de voorziening en de openbare ruimte is onder druk komen te staan. Daar komt bij dat corporaties en marktpartijen in de fysieke wereld een andere focus hebben bij de ontwikkeling van woon- en werkmilieus. De inrichting van de openbare ruimte speelt hierin een belangrijke rol, toch is de relatie tussen het (intern) functioneren van de gebouwen die hieraan grenzen, vaak ondergeschikt in stedenbouwkundige plannen. Ook dreigen sociaal maatschappelijke voorzieningen nog al eens een minder centrale plek in de buurt te krijgen omdat het idee bestaat dat commerciële voorzieningen daar (ook) beter renderen. In tijden van voorspoed is samenspel vaak eenvoudiger dan in tijden van bezuinigingen. De uitdaging voor de ruimtelijke en de sociale wereld is dan ook om elkaar op te blijven zoeken en samen te werken aan de oplossing van maatschappelijke vraagstukken. Binnen de gemeente Amsterdam wordt de samenwerking tussen sociaal en fysiek op verschillende manieren vormgegeven. Hierover kunt u meer lezen in deze Plan Amsterdam. De redactie

4 Sociaal 1 Bij de entree van de nieuwe Openbare Bibliotheek op het Oosterdokseiland is een plek gecreëerd voor ontmoeting. Er is samenhang tussen de voorziening en de openbare ruimte. A meeting-place has been created near the entrance to Amsterdam s new Public Library on the Oosterdokseiland. There is cohesion between the facility and the public space. Ruimtelijke Ambitie door Susan Bromm, Elvira Vreeswijk en Ronald Wiggers s.bromm@dmo.amsterdam.nl e.vreeswijk@dro.amsterdam.nl r.wiggers@dmo.amsterdam.nl Verankering sociaal met fysiek Een stad kan schitteren door musea, openbare gebouwen, parken en pleinen en door de aanwezigheid van bijzondere woonplekken. Of juist door de afwezigheid van verpauperde en onveilige wijken. Samenhang tussen maatschappelijke voorzieningen en de openbare ruimte, tussen het sociale en fysieke domein, is essentieel voor een vitale metropool. Deze gedachte staat centraal in de Sociaal Ruimtelijke Ambitie. Hoe kunnen we vanuit het sociale en ruimtelijke domein maximaal bijdragen aan een dynamische metropool? Met de Sociaal Ruimtelijke Ambitie hebben de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling en de Dienst Ruimtelijke Ordening samen een antwoord geformuleerd op deze vraag. De totstandkoming van deze ambitie staat niet op zichzelf. Ook in de Structuurvisie, de Wijkaanpak met haar gebiedsgerichte arrangementen en het Programma Maatschappelijke Investeringen (PMI) wordt gepleit voor een sterke koppeling van sociale, economische en ruimtelijke opgaven in Amsterdam. (Maatschappelijke) voorzieningen vormen samen met de openbare ruimte de sociaal ruimtelijke infrastructuur, die buurten, wijken en de mensen die er wonen 04 PLANAmsterdam

5 1 met elkaar verbindt. Door deze structuur te ontdekken, te benutten en te versterken kunnen we ontmoeting en interactie stimuleren. Dit draagt bij aan belangrijke sociaal maatschappelijke doelstellingen zoals emancipatie, integratie, betrokkenheid en eigen verantwoordelijkheid. Het gaat om vragen als: Hoe krijgen we voorzieningen op de juiste plek en op de juiste plek de juiste voorzieningen? Hoe vergroten we de betekenis van voorzieningen en openbare ruimten in hun onderlinge samenhang, nu en in de toekomst? Van oudsher is het lastig om de verbinding tussen opgaven uit de sociale en ruimtelijke sector te leggen. Vaak ontbreekt het aan een vertaalslag van de wederzijdse opgaven en ambities. Dit is begrijpelijk, want sociale opgaven zijn divers en niet altijd in een ruimtelijk programma te vatten. De aanwezigheid van voorzieningen staat niet garant voor een optimaal functioneren van de stad of haar inwoners. Daar komt nog bij dat de sociale werkelijkheid constant en veel sneller verandert terwijl de ontwikkelingstijd in de ruimtelijke sector veel trager is. Het is dus zaak om door onderlinge afstemming de beperkte middelen optimaal te benutten. Maatschappelijke urgentie De huidige economische crisis vraagt om keuzes en geeft daardoor nieuwe actualiteit aan de sociaal ruimtelijke ambitie. In korte tijd zijn de middelen voor investeringen in en exploitatie van nieuw maatschappelijk vastgoed onder druk komen te staan en maakt een aanbodgerichte aanpak plaats voor een meer bescheiden, faciliterende en stimulerende rol van de overheid. De beperktere middelen worden meer en meer ingezet voor de optimalisatie van bestaand maatschappelijk vastgoed. Vorig jaar is in de zogenaamde projectenschouw kritisch gekeken naar de verschillende projecten in Amsterdam. Het gedeeltelijk stopzetten en temporiseren van bouwprogramma in de stedelijke vernieuwingsgebieden heeft direct effect op de sociaal ruimtelijke infrastructuur en het sociaal ruimtelijke programma. Door de stagnatie op de woningmarkt is er minder geld en minder (programmatisch) draagvlak voor met name fysieke investeringen in maatschappelijke voorzieningen en openbare ruimte. Ook vanuit het Rijk is er minder geld beschikbaar. Tegelijkertijd is de sociaal maatschappelijke urgentie van de problematiek nog even groot. >

6 2 De brede school De Kikker in Osdorp is een multifunctioneel gebouw waarin meerdere maatschappelijke functies zijn ondergebracht: twee basisscholen, een kinderdagverblijf en een GG&GD gevestigd. De Kikker community school in Osdorp is a multifunctional building in which several social functions are housed: two primary schools, a day-care facility and a GG&GD public health service centre are based there. 2 3 Trendbreuk Het volstaat niet om de sociale opgaven van nu te voorzien van een ruimtelijke vertaling. Gebouwen en structuren staan er immers niet voor slechts vijf jaar, terwijl dit meestal wel de tijdspanne van een sociale opgave is. Een voorbeeld is de trend om allerlei maatschappelijke activiteiten samen te brengen in multifunctionele accommodaties. Grote nieuwe multifunctionele gebouwen waarin de oplossingen voor maatschappelijke problematiek vaak met geldstromen worden samengebracht: brede schoolgebouwen, community centers, vrijetijdscentra en huizen van de buurt. De crisis zorgt voor een trendbreuk. De nieuwe multifunctionele gebouwen zijn vaak veel complexer en duurder in zowel projectontwikkeling, investeringen als in beheer en exploitatie. De gezamenlijke huisvesting in hetzelfde gebouw leidt bovendien niet automatisch tot een betere samenwerking. Samenwerking Om de verschillende effecten van de crisis op te vangen is samenwerking tussen het ruimtelijk en sociaal domein onontbeerlijk. Dit leidt tot nieuwe vormen van (samen)werken; lopende vastgoedprojecten worden opnieuw tegen het licht gehouden en de mogelijkheid ontstaat om maatschappelijk vastgoed los te maken van andere bouwopgaven. De bezuinigingen leiden tevens tot een grotere focus op zelfredzaamheid van bewoners en organisaties. Ook dit vraagt om een andere rol van de overheid: meer maatwerk en een vraaggerichte benadering. Daarnaast kunnen we de potentie van investeringen in maatschappelijk vastgoed samen met kwaliteitsimpulsen in de openbare ruimte als vliegwiel nader uitwerken. Ook kan de mogelijkheid tot het onderbrengen van maatschappelijk vastgoed in leegkomende gebouwen en op braakliggende terreinen worden gestimuleerd. De sociaal ruimtelijke ambitie biedt handvatten in deze gezamenlijke zoektocht naar kansen en mogelijkheden. Het is geen beleidskader, maar het levert een bijdrage in de discussie over de ontwikkeling van een vitale metropool. Diversiteit als kracht Kinderen, ouderen, gezinnen, alleenstaanden, gelukzoekers, expats, miljonairs, mensen met een uitkering, zzp-ers, studenten, toeristen, homo s, mensen met een beperking, meer dan 170 nationaliteiten. Al deze groepen hebben hun eigen cultuur, gebruiken en gewoonten. Amsterdam prijst zich gelukkig dat dit niet of nauwelijks heeft geleid tot segregatie, zoals dat in sommige wereldsteden wel het geval is. Natuurlijk zorgen het woon- en voorzieningenaanbod in Amsterdam en de wens van bevolkingsgroepen om dichtbij elkaar te wonen wel voor een verschillende samenstelling van buurten en wijken, maar dit leidt niet tot uitsluiting van groepen. Deze groepen brengen allen iets van hun eigen cultuur, gebruiken en gewoonten mee. Hierdoor is niet alleen de diversiteit van de bevolking maar ook 06 PLANAmsterdam

7 3 Drag Queen contest op de Westermarkt tijdens de Gay Pride. A drag queen contest at the Westermarkt during Gay Pride. 4 Jong gezin in het Westerpark. A young family in the Westerpark. 5 Drukte op de Pure Markt met biologische - en boerenproducten in het Oosterpark. Foto: Cécile Obertop Lots of visitors at the Pure Markt for organic and farm products in the Oosterpark. 6 Podium op de Dam tijdens uitvoering van Van Jordaan tot Opera tijdens de Uitmarkt. The stage on the Dam during the performance of From the Jordaan to Opera at the Uitmarkt, the launch of the city s cultural season. 7 A space to take place: 100m lange rode zitbank aan de Bert Haanstrakade op IJburg. A space to take place: a 100-metre red bench alongside the Bert Haanstrakade on IJburg. de diversiteit aan activiteiten en voorzieningen toegenomen. Binnen een straal van 200 meter kan in de Pijp van 20 verschillende keukens worden genoten. De komst van immigranten met diverse geloofsovertuigingen zorgt voor nieuwe vormen van geloofsbelijdenis in de stad. In de garages van Zuidoost en in gloednieuwe multifunctionele gebouwen vinden gebedsdiensten plaats. Toeristen zorgen voor draagvlak voor nieuwe investeringen in de Amsterdamse horeca en de komst van expats vraagt om woningbouw in het topsegment. Diversiteit is een kracht en maakt Amsterdam tot een wereldstad in pocketformaat. Plaatsen van ontmoeting, ontplooiing en uitwisseling Het samenspel tussen voorzieningen en openbare ruimte kan resulteren in zogenaamde interactiemilieus: plaatsen van ontmoeting, ontplooiing en uitwisseling. Dit zijn plekken met veel voordeuren aan de openbare ruimte en een grote diversiteit aan voorzieningen. In en rond maatschappelijke en culturele voorzieningen vindt volop interactie plaats. Interactiemilieus zijn ook van cruciaal belang voor de creatieve kenniseconomie. De creatieve kenniswerker strijkt hier neer voor overleg, leest documenten via smartphones of belt met potentiële klanten. Steeds vaker lopen werk en vrije- >

8 PLANAmsterdam

9 Twee plekken in de stad die ruimte bieden voor allerlei vormen van ontmoeting en interactie. Two places in the city that provide space for all kinds of encounter and interaction. The market on Saturday morning at the foot of the Noorderkerk. 9 Vrijmarkt op Koninginnedag. The free-for-all street market on Queen s Day. 8 Markt op zaterdagochtend aan de voet van de Noorderkerk. tijdsbesteding hier in elkaar over, dit soort plekken staat ook wel bekend als third places. Ook vanuit meer sociale overwegingen zijn deze plekken van belang. Hier worden verbindingen gelegd en bruggen geslagen tussen de verschillende werelden van de mensen die in de metropool verblijven. Hier komen mensen met elkaar in contact, krijgen ze een helpende hand geboden en kunnen ze gebruik maken van de mogelijkheden die Amsterdam biedt. De sociaal ruimtelijke ambitie wil bijdragen aan het ontstaan en versterken van interactiemilieus. Vijf condities De sociaal ruimtelijke opgave richt zich op het ontwikkelen van een sociaal ruimtelijke infrastructuur die zodanig robuust is dat het veranderende sociale opgaven goed kan opvangen. De ruimtelijke, economische en sociale opgaven verschillen immers per buurt. De opgaven in Oost zien er heel anders uit dan die in Nieuw West. De extra school die nu nodig is in Geuzenveld, zal over 15 jaar wellicht dienst moeten doen als ouderencentrum. Spelende kinderen maken plaats voor hangouderen. De vraag is dan of het schoolgebouw en het speelterreintje nu op de juiste plek liggen om deze toekomstige veranderingen goed op te kunnen vangen. Een goede, robuuste sociaal ruimtelijke infrastructuur voldoet aan een aantal condities: identiteit diversiteit flexibiliteit eigenaarschap bereikbaarheid en toegankelijkheid. Op het moment dat maatschappelijke voorzieningen in bestaande gebouwen of in een nieuw te bouwen omgeving worden gerealiseerd komt de vraag naar boven of ze bijdragen aan deze condities. Met andere woorden: draagt de voorziening op die plek bij aan de identiteit van een buurt, zorgt het voor afwisseling? Kan het gebouw in de toekomst ook voor nieuwe functies worden gebruikt? Kan de buurt zich met de voorziening identificeren? Vaak is het al dan niet positief kunnen beantwoorden van deze vragen afhankelijk van de plek van de voorziening in de stad en van de aard van de voorziening. Identiteit Beeldbepalende gebouwen hebben een belangrijke identificatie- en oriëntatiefunctie. Vraag waar iemand woont en niet zelden zal hij een markant gebouw of openbare ruimte (park, plein) als referentie geven. In het bewegen door de stad hoef je niet alle straatnamen of routes te kennen. Steeds duiken er identificatiepunten op die herkenning over plaats en richting geven. De mental map van veel stadsbewoners is samengesteld uit voorzieningen, pleinen en parken. Mensen identificeren zich met deze plekken en dus met hun stad, buurt, wijkcentrum, werk of sportclub. Een positieve identificatie met de eigen wijk zorgt voor een positieve betrokkenheid met zorg voor de eigen leefomgeving. Identiteit kan worden versterkt door architectuur en inrichting en kan relaties leggen met bestaande identiteiten in de buurt of wijk. De identiteit van gebouwen, de architectuur, de plek in de stedenbouwkundige structuur en de relatie met de openbare ruimte geven mede vorm aan de stad. Daarvan kan meer gebruik worden gemaakt. Identiteit wordt gecreëerd door zichtbaarheid en uitstraling. Nietszeggende gebouwen met weinig uitstraling interacteren minder met hun omgeving. Gebouwen die zich afsluiten van de openbare ruimte zijn al snel identiteitsloze hulzen. Diversiteit De buurten met een fijnmazige en diverse structuur zijn de meest succesvolle en aantrekkelijke buurten van Amsterdam. Functiemenging stimuleert kennisuitwisseling, ontmoeting en ontplooiing. Verschillende belangrijke sociale beleidsdoelstellingen kunnen zo worden gerealiseerd. Functiemenging is niet vanzelfsprekend. Grootschalige functies als ziekenhuizen en sportvelden worden in de praktijk vaak naar de randen van de stad verdreven. Hier is de druk op de ruimte minder groot. Door deze functies juist wel binnen de ring te plaatsen ontstaan kansen voor medegebruik en interactie. De keuze voor diversiteit vraagt om functiemenging op verschillende schaalniveaus. Op gebouwniveau kent het combineren van voorzieningen ook nadelen. Naast problemen in beheer en exploitatie verdwijnt door de integratie van voor zieningen in één gebouw >

10 De vijf condities voor een robuuste social ruimtelijke infrastructuur in beeld gebracht. The five conditions for a robust social-spatial infrastructure in pictures. Identiteit Identity 10 De Hermitage aan de Amstel. The Hermitage on the banks of the River Amstel. 11 Podium Mozaïek in stadsdeel West. Podium Mozaïek international cultural stage in the borough of Amsterdam-West. Diversiteit Diversity 12 Opening van het Kwakoefestival in Zuidoost. Opening of the Kwakoe Festival in Amsterdam- Southeast. Flexibiliteit Flexibility 13/14 Op het Museumplein kun je rustig genieten van een mooie dag, maar ook een concert bijwonen. At the Museumplein you can enjoy the fine weather in peace or you can listen to a concert. 15 Pakhuys De Zwijger was oorspronkelijk een koelpakhuis en is tegenwoordig een creatieve hotspot. Pakhuys De Zwijger was originally a refrigerated warehouse but it is now a creative hotspot PLANAmsterdam

11 Eigenaarschap Stakeholdership 16 Buurtbewoners treden op in de Jordaan. Locals perform in the Jordaan neighbourhood. 17 Buurtevenement op het Zimmerterrein in Bos en Lommer. Foto: Janus van de Eijnden A neighbourhood event at the Zimmerterrein recreational area in Bos en Lommer. Bereikbaarheid en toegankelijkheid Accessibility and openness 18 Nesciobrug naar IJburg over het Amsterdam Rijnkanaal. The Nescio Bridge across the Amsterdam-Rhine Canal to IJburg. 19 De skatebaan op het Zaandammerplein is makkelijk bereikbaar voor alle bezoekers van het plein. The skatepark at the Zaandammer plein is easily accessible for all the square s visitors. 20 Het Brederocollege in Amsterdam Noord legt geen directe relatie met de openbare ruimte, en is daardoor nogal ontoegankelijk. The Bredero College in Amsterdam-North lacks any direct relationship with the public space and is therefore fairly inaccessible

12 21 Het Timorplein is een voorbeeld van een plek waar een lokale voorziening met stedelijke uitstraling een upgrade kan betekenen voor de buurt. Het succes van de nieuwe functies in dit gebouw (jeugdherberg, concertlocatie, filmhuis, café en kantoren) komt mede voort uit de verbinding van het gebouw met de openbare ruimte. 21 de oriëntatie van de voor zieningen op de openbare ruimte. Juist deze oriëntatie draagt van oudsher bij aan interactie en toevallige ontmoetingen Te ver doorgedreven menging op gebouwniveau is dus niet wenselijk. Flexibiliteit De gebouwde omgeving moet constant inspelen op de dynamiek die zich in de maatschappij voordoet. Dit pleit voor flexibiliteit in inrichting en gebruik. Er is ruimte nodig om veranderende sociale en ruimtelijke behoeftes op te vangen. Collectieve ruimtes in de stad, zoals pleinen, parken en waterpartijen, maar ook het speelplekje om de hoek vragen niet alleen om een hoogwaardige en robuuste inrichting maar ook om ruimte voor veranderend gebruik. Voor stedenbouwkundige plannen geldt dat een robuuste structuur ontwikkelingen in de tijd kan opvangen. De ervaring in het Oostelijk Havengebied en IJburg leert dat het compleet benutten van de beschikbare ruimte letterlijk geen ruimte laat om in te spelen op nieuwe ontwikkelingen. Of het nu een extra jongerencentrum betreft of behoefte aan een school, in een totaal voorbestemde locaties passen geen nieuwe functies met een specifieke ruimtevraag of initiatieven van bewoners en organisaties. Dit beperkt ook de mogelijkheid van de bewoners van nieuwe wijken om het eigenaarschap in hun nieuwe woonomgeving te vorm te geven. Het gebruik van de grachtenpanden over de jaren toont aan dat je in één gebouw uitstekend verschillende functies kunt huisvesten. Ook in andere delen van de stad is behoefte aan gebouwen die veranderend gebruik kunnen faciliteren. Een manier om deze flexibiliteit te garanderen is het ontwikkelen van flexibele bouwconcepten die demontabel zijn, tijdelijke functies kunnen huisvesten en zonder hoge sloopkosten plaats kunnen maken voor nieuwe functies. Eigenaarschap Eigenaarschap met betrekking tot de buurt, straat, voorziening of zelfs stad creëert een positieve relatie tussen de mens en zijn leefomgeving. Vanuit een betrokkenheid met de plek en de activiteiten op en rondom de plek wordt eigenaarschap gevormd. Eigenaarschap kan interactie initiëren en vormgeven. In verschillende studies is betoogd dat aantrekkingskracht van plekken in de stad bestaat bij de gratie van de aantrekkingskracht voor haar eigen bewoners. Vanuit een positieve betrokkenheid met de buurt 12 PLANAmsterdam

13 The Timorplein is an example of a place where a local amenity with urban allure can mean an upgrade for the neighbourhood. The success of the new functions in this building (youth hostel, concert venue, cinema, café and offices) stems in part from the building s relationship to the public space. De sociaal ruimtelijke ambitie biedt zowel argumenten als handvatten om de sociale aspecten prominenter te verankeren in de ruimtelijke ontwikkeling van onze stad. ontstaan succesvolle buurten met de eigen bewoners als gastheer. Het gemis aan betrokkenheid met de eigen leefomgeving daarentegen gaat vaak gepaard met sociale onveiligheid, een verwaarloosde openbare ruimte en vijandigheid jegens bezoekers. Een garantie voor een positieve relatie met de omgeving bestaat uit de mogelijkheid die leefomgeving mede vorm te geven. Betrokkenheid bij de inrichting van de openbare ruimte en de vormgeving en het gebruik van voorzieningen kan deze relatie versterken. En waar buurten of wijken al identiteit hebben, bijvoorbeeld door relatief grote etnische, maar nog steeds Amsterdamse groepen, biedt dit kansen voor het creëren van nieuw eigenaarschap en initiatieven. Bereikbaarheid en toegankelijkheid In termen van fysieke bereikbaarheid moeten (maatschappelijke) voorzieningen op bepalende plaatsen in het stedelijk netwerk liggen en verbindingen leggen met de openbare ruimte. Ze hebben een duidelijke identiteit en nodigen uit tot gebruik en interactie. Dit wordt bevorderd door het situeren van voorzieningen langs doorgaande routes in markante gebouwen, op hoeken en aan pleinen. Gebouwen die een relatie aangaan met de openbare ruimte dragen bij aan de levendigheid op straat. Ontmoeting en interactie vinden niet alleen plaats in het gebouw maar ook in de aangrenzende openbare ruimte. stad en kennis van plekken in de stad. Die kennis verkrijgen we door ter plekke te praten met deskundigen, gebiedsmanagers, bewoners, schooldirecteuren, ondernemers en andere betrokkenen. Gezamenlijk, op straat, in de wijk, in de buurt, de potentie van plekken ontdekken en benoemen is uiteindelijk onontbeerlijk. Leidraad De sociaal ruimtelijke ambitie biedt zowel argumenten als handvatten om de sociale aspecten prominenter te verankeren in de ruimtelijke ontwikkeling van onze stad. De sociaal ruimtelijke infrastructuur vormt in een constant veranderende stad, nu en in de toekomst, het raamwerk voor interactie en ontmoeting, voor participatie en burgerschap. Met de identificatie van een aantal condities reiken we geen pasklare oplossing aan, maar een leidraad die kan bijdragen aan de uitwerking van een plan, het realiseren van een voorziening, of de aanpak van sociale problematiek in een wijk. Daarbij gaat het niet zozeer om de aanwezigheid van voorzieningen en openbare ruimten, als om het vergroten van hun betekenis voor de ambities die we met elkaar in onze stad hebben en de manier waarop we in Amsterdam met elkaar samenleven. Toegankelijkheid heeft zowel een fysieke als een sociale component. Fysiek gaat het erom of je er kan komen, sociaal gaat het er om dat de uitstraling van een gebouw of een plek geen mentale barrières opwerpt. Alleen voorzieningen en openbare ruimten die toegankelijk zijn voor een divers publiek zullen er in slagen verschillende bevolkingsgroepen en belevingswerelden aan elkaar te koppelen. Ter plekke kennis verkrijgen Door het gebiedsgericht verbinden van de opgaven uit de verschillende domeinen en het toepassen van de hier beschreven sociaal ruimtelijke condities hopen we een impuls te geven aan de ontwikkeling van een duurzame stad. Dit valt of staat met de kennis van de

14 1 Door de combinatie van buurthuis De Havelaar met openbare ruimte aan de Kostverlorenvaart ontstaat een sociaal brandpunt in de wijk, waar de hele zomer door activiteiten worden georganiseerd. Foto: Ronald Wiggers Samen aan de slag door Ronald Wiggers en Marc van Gemert Investeren in maatschappelijk vastgoed Het is evident dat een stad toereikende maatschappelijke voorzieningen moet bieden aan de mensen die er wonen, werken en verblijven. Voor die voorzieningen moet tijdig ruimte en geld worden gevonden. Vooral dat laatste is geen sinecure in een tijd waarin de budgetten onder druk staan. Meer dan ooit is een scherpe afweging essentieel. Om samenhang en continuïteit van voorzieningen te waarborgen, staan kwaliteit en integraliteit voorop. Deze criteria vormen het uitgangspunt voor de workshop Sociaal Ruimtelijke Infrastructuur. Zonder systematiek en strategie worden afwegingen voor maatschappelijke voorzieningen per afzonderlijk project gemaakt, met als resultaat dat kleine successen en versnippering het beeld bepalen ten koste van samenhang en continuïteit. Daarom koos Amsterdam al in 2006 voor een programmatische aanpak voor de realisatie van maatschappelijk vastgoed: het Programma Maatschappelijke Investeringen (PMI). Het PMI was vooral bedoeld om het aantal en de spreiding van maatschappelijke voorzieningen kwantitatief op orde te krijgen. Hierbij lag de focus vooral op de voorzieningen zelf: buurt- en wijkcentra, brede scholen, voorzieningen voor sport en kunst en cultuur. In de vorige bestuursperiode heeft het PMI de realisatie van nieuwe maatschappelijke voorzieningen versneld. In de huidige bestuursperiode ( ) wordt meer ingezet op een kwalitatieve benadering. Niet alleen voldoende aanbod van voorzieningen staat centraal, maar ook de relatie tot de lokale problematiek en de inbedding van de voorzieningen in bestaande structuren en netwerken. Deze kwalitatieve focus vergt een andere werkwijze, berekeningen van achter het bureau zijn niet langer voldoende. Het ophalen van de maatschappelijke opgave in buurten en wijken en de vertaling daarvan in beleid dat concrete oplossingen biedt, vergt inventiviteit en denkkracht. Hiervoor heeft de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling eind 2009 de workshop Sociaal Ruimtelijke Infrastructuur ontworpen, een workshop waarin sociale opgaven samen met het fysieke en economische domein gebiedsgericht worden uitgewerkt. Zo kan sociaal beleid worden voorzien van een ruimtelijke vertaling. 14 PLANAmsterdam

15 The combination of De Havelaar community centre with a public waterfront overlooking the Kostverlorenvaart establishes a social hub in the neighbourhood, a place where activities are organized throughout the summer. Niet alleen voldoende aanbod van voorzieningen staat centraal, maar ook de relatie tot de lokale problematiek en de inbedding van de voorzieningen in bestaande structuren en netwerken. 1 Deze werkwijze was een voorloper voor de nieuwe manier van werken in de ruimtelijke sector en sluit naadloos aan op het nieuwe verdienmodel, waarin kwalitatief hoogwaardige maatschappelijke voorzieningen er mede voor zorgen dat de waarde van stedelijk vastgoed stijgt. Het werken op een decentrale schaal zorgt er tevens voor dat de lokale opgaven en daarmee de eindgebruiker meer in beeld komen. Workshop als startpunt Stadsdelen kunnen uit het Programma Maatschappelijke Investeringen (PMI) een subsidie krijgen voor de investeringskosten van maatschappelijk vastgoed. Deze subsidie houdt de huren van maatschappelijk vastgoed betaalbaar. Om in aanmerking te komen voor subsidie wordt aan stadsdelen gevraagd een Meerjaren Investeringsprogramma Maatschappelijke Accommodaties (MIPSA) op te stellen. De workshop Sociaal Ruimtelijke Infrastructuur (SRI) dient als startpunt voor het opstellen van een MIPSA. In de workshop koppelen de deelnemers de opgaven en behoeften vanuit de buurten aan de aanwezige voorzieningen in het stadsdeel. Met de gedachte 1+1+1=5 worden de verschillende opgaven, plannen en projecten van het sociale, economische en fysieke domein daar waar mogelijk aan elkaar gerelateerd. Het doel van de workshop is vooral kwalitatief van aard en gaat in op vragen als hoe kunnen we verbinden en hoe benutten we de aanwezige voorzieningen optimaal. Alleen zo kan het rendement van maatschappelijke voorzieningen worden vergroot. In de workshop kijken de deelnemers niet alleen naar de voorzieningen zelf, maar beschouwen ze deze in het licht van de aanwezige voorzieningenstructuur (zowel economisch als maatschappelijk), de openbare ruimte en het groen. Daarom is de aanwezigheid van stadsdeelmedewerkers van ruimte en economie naast de collega s uit het sociaal domein onontbeerlijk voor het slagen van de workshop. >

16 door Femke Haccoû Gebiedsarrangementen en de Amsterdamse Wijkaanpak De Amsterdamse Wijkaanpak werkt aan gebiedsgerichte arrangementen waarin de afstemming tussen sociale programma s, economische impulsen en fysieke ingrepen voorop staan. Het doel van de wijkaanpak is wijken die niet goed scoren qua leefbaarheid er weer bovenop te helpen. Deze integrale aanpak richt zich op wijken die (te) laag scoren in de leefbaarheidsmonitor, het sociaal Normaal Amsterdams Peil (NAP). Verschillende diensten uit het fysieke en sociale domein werken samen om de leefbaarheid in de buurten te verbeteren. Deze samenwerking komt tot uiting in het opstellen van gebiedsarrangementen, pakketten waarin per stadsdeel alle sectoren samenwerken aan een verbetering van de buurt. In de gebiedsarrangementen geven de stadsdelen aan in welke buurten combinaties van slechte condities leiden tot een (te) lage kwaliteit van de leefomgeving. Dit zijn de plekken waar de gemeente op korte termijn integraal wil optreden. Binnen de Amsterdamse Wijkaanpak zijn thema s opgesteld waar stadsdelen een aanvraag voor kunnen doen. Deze thema s zijn sociaal georiënteerd net als de problemen in de wijken. Krachtige mensen, krachtige buurten De wijkaanpak staat voor krachtige mensen, krachtige buurten. Het gaat hierbij om verbetering van de buurt op de volgende thema s: wonen & leven, werken & economie, leren & opgroeien, integratie & participatie en veiligheid. Deze thema s worden ondersteund door twee andere beleidslijnen: Maatschappelijk Vastgoed en Bewonersparticipatie. In de gebiedsarrangementen wordt per thema gekeken naar de manier waarop de diensten samen kennis en kunde kunnen inzetten om de buurt te verbeteren. De ene keer gebeurt dit met een sociaal programma op school, gekoppeld aan schuldhulpverlening en werkgelegenheidsteams. Daarbij speelt ook de fysieke ruimte een rol. De thema s wonen & leven en veiligheid hebben bijvoorbeeld betrekking op openbare, groene ruimte. Samen schouwen Om in beeld te krijgen welke projecten en buurten geschikt in aanmerking komen is er in de verschillende stadsdelen geschouwd. Vertegenwoordigers van stadsdelen en diensten, uit zowel de sociale, fysieke als economische hoek, hebben samen door de buurt gefietst of gewandeld. We hebben samen in de buurten gekeken, gevoeld, gepraat en gedacht over een integrale aanpak voor aanwezige problemen. Juist door te schouwen kunnen ook de fysieke factoren in beeld worden gebracht die samenhangen met achterstand. Wat zich achter de voordeur afspeelt, heeft namelijk impact op de beleving van de openbare ruimte. De vraag is dan hoe de ruimtelijke sector hier een toegevoegde waarde kan leveren. Zodat de beleving van deze openbare ruimte fijner en veiliger wordt en mensen aan elkaar verbindt. Het gaat hier om maatwerk waarbij de ruimtelijke sector goed moet inspelen op en samenwerken met het sociale domein. Mooi is om te zien hoe elke sector, elke persoon werkt aan het verbeteren van de buurt en dus van de stad. Het uiteindelijke doel is dus voor iedereen hetzelfde. De gebiedsarrangementen zijn als het ware een podium om de verschillende vakgebieden en investeringen op elkaar af te stemmen en gezamenlijk maatwerk te leveren. Sociaal verbinden door groen Sectorale geldstromen worden integraal ingezet binnen de gebiedsarrangementen. De gedachte is dat ook de groene openbare ruimte kan bijdragen aan het beter en gezonder maken van de buurten die onder het NAP liggen. Een deel van de groengelden wordt in 2011 gekoppeld aan de Amsterdamse Wijkaanpak. Zo wordt sociaal verbonden door groen. Deze aanpak wordt gestaafd door onderzoek, zoals Niet bij rood alleen, buurtgroen en sociale cohesie (Alterra, 2010). Hiermee wordt het beeld bevestigd dat groen mensen verbindt met als credo Groen is het cement voor de buurt. Daarbij gaat het in de stad niet alleen om de kwantiteit, maar vooral over de kwaliteit en de organisatie van het groen. Alleen een boom planten heeft geen zin. Maar als deze boom appels geeft en naast een school staat waar kinderen leren voor deze boom te zorgen, heeft het wel zin. De boom heeft dan meerwaarde voor de buurt; tijdens het oogstseizoen zorgt de boom voor ontmoetingen en interactie als de kinderen de appels plukken. Daarnaast heeft de boom ook een educatieve en gezondheidswaarde. Behalve het verbinden van ruimtelijke en sociale projecten kan ook het opschalen van buurtprojecten effect hebben. Zo wordt gekeken welk effect groenprojecten in de buurt op grotere schaal kunnen hebben. Hierin speelt het verbinden van fysiek met sociaal ook een belangrijke rol, bijvoorbeeld door het verbinden van een wijk met recreatieve gebieden of werkgebieden. Zo kan een veilige, groene verbinding tussen een wijk en een recreatiegebied, waar mensen zich betrokken bij voelen en voor zorgen, een buurt weer openen naar zijn omgeving. Gemeenschappelijk doel Integraal werken is een zoektocht. Niet alleen de vocabulaire van elk domein is anders. Neem bijvoorbeeld het NAP (waterpeil) in de fysieke wereld of het NAP van de sociale wereld (leefbaarheidsmonitor). Ook processen en planningen lopen anders. Om de verschillen te overbruggen moeten we onderling afstemmen, goed luisteren en bereid zijn samen de schouders er onder te zetten met het gemeenschappelijk doel voor ogen. Alleen door deze samenwerking kunnen we de wijken waar het minder goed mee gaat, stimuleren zich op te trekken naar een beter leefklimaat. 16 PLANAmsterdam

17 Behalve het verbinden van ruimtelijke en sociale projecten kan ook het opschalen van buurtprojecten effect hebben. 2 De Bos en Lommerschool is een van de projecten die onderdeel uitmaken van het Meerjarig Investeringsprogramma Maatschappelijke Voorzieningen in stadsdeel West. The Bos en Lommer School is one of the projects within the Long-term Social Amenities Investment Programme in Amsterdam-West. 2 Gezamenlijke mental map Niet alleen hebben medewerkers uit de verschillende domeinen vaak alleen kennis van hun eigen opgaven, ook de perceptie van het hier en nu is dikwijls heel verschillend. De eerste stap is daarom om in gemengde groepen een gezamenlijke mental map van het stadsdeel te maken. Met als onderlegger de functiekaart van DRO worden de economische structuur, de maatschappelijke clusters en het groen ingetekend. De rollen worden omgekeerd: de socialen en economen die niet gewend zijn met kaartmateriaal te werken moeten tekenen en de fysieken die tijdens de inleiding al bezit hebben genomen van de stiften, moeten deze weer inleveren en via woord en gebaar de anderen zien te overtuigen. Het resultaat is niet alleen een gezamenlijk kaartbeeld met de sociaal ruimtelijke infrastructuur die als basis dient voor verdere uitwerking, maar tijdens het tekenen is ook een schat aan informatie over tafel gegaan. Wat zit er eigenlijk in dat gebouw? Volgend jaar pakken we dat plantsoen aan. Hier komt een parkeergarage. Daar hangt altijd een groepje jongeren rond. Maar die winkels staan al heel lang leeg. Van beleid naar opgaven Sociaal beleid is weerbarstig. Vaak wordt er meer beleid gemaakt dan de werkelijkheid aan kan. Voordat beleid ten uitvoering wordt gebracht, vindt alweer een herijking plaats. Daarom is in de workshop een prominente rol weg gelegd voor het gezamenlijk concreet maken van de maatschappelijke opgaven met als voornaamste vragen wat, waar en hoe? Ook dit gebeurt in samenspraak met de collega s uit het sociaal, economische en fysieke domein. Welzijnsactiviteiten hoeven niet alleen plaats te vinden in welzijnsgebouwen, dat kan ook in het lokale café of in het park. Een brede school betekent niet per definitie dat alles ruimtelijk moet worden samengevoegd in één gebouw, de school kan ook relaties aangaan met voorzieningen in de buurt en een plantsoentje adopteren voor buitenactiviteiten. >

18 3 De sociaal ruimtelijke infrastructuur van stadsdeel West met een overzicht van de projecten die de uitkomst vormen van de workshop. The socio-spatial infrastructure of the borough of Amsterdam- West with an overview of the projects, that was a result of the workshop. economische structuur economic fabric maatschappelijke structuur social fabric groen structuur green structure nieuwbouwproject newbuild project Jeugd en onderwijs Youth and education 1 Brede school Tijl Uilenspiegel Tijl Uilenspiegel Community School 2 Basisschool Multatuli Multatuli Primary School 3 Paulusschool en Bos en Lommerschool Paulus School and Bos en Lommer School 4 Karel Doormanplein Karel Doormanplein 5 Van Beuningenplein Van Beuningenplein 6 Basisscholen Houthaven Houthaven Primary Schools 7 Chassékerk Chassé Church 8 Rosa Boekdrukker Rosa Boekdrukker Primary School 9 Speeltuingebouw Bilderdijkpark Bilderdijkpark playground building Kunst en cultuur Art and culture 10 Leeuwendalersweg, Piggelmeewoningen Leeuwendalersweg, Piggelmee cottages 11 Activiteitencentrum Hendrick de Keyser Hendrick de Keyser Activity Centre 12 Scholendriehoek (Radiaal West) The Schools Triangle (Western Radian) 13 Witte de Withstraat Witte de Withstraat 14 Buurthuis De Havelaar De Havelaar Community Centre 15 De Hallen De Hallen 16 Vondelparkpaviljoen Vondelpark Pavilion PLANAmsterdam

19 17 WG-terrein WG precincts Sport, openbare ruimte en groen Sport, public space and greenery 18 Speeltuin(gebouw) Gibraltar Gibraltar playground (and building) 19 Radiaal West The Western Radian 20 Sport- en spelvoorzieningen Houthaven en Spahout Houthaven and Spahout sport and recreation facilities 21 Chassékerk Chassé Church 22 Routes in openbare ruimte Routes through public space 23 Bilderdijkpark Bilderdijkpark Wonen, zorg en dienstverlening Housing, care and community services 24 Karel Doormanplein Karel Doormanplein 25 Zorgvoorzieningen Houthavens Houthaven care services 26 Diverse plekken in West Various locations in Amsterdam- West 3 Naar een slim investeringsprogramma Met de concrete beleidsopgaven van sociaal, fysiek en economie op een rij keren de deelnemers vervolgens terug naar de eerder getekende de sociaal ruimtelijke infrastructuur. Doel is deze structuur te versterken. Dit kan door te investeren in maatschappelijke en economische voorzieningen, en door investeringen in de openbare ruimte die de samenhang van de structuur versterkt. De sociaal ruimtelijke condities identiteit, flexibiliteit, diversiteit, eigenaarschap en bereikbaarheid/toegankelijkheid zijn daarbij de belangrijkste leidraad. Maar wat is slim investeren? Dat is bijvoorbeeld niet de vestiging van het nieuw te stichten participatiecentrum in een toevallig leegkomende identiteitsloze ruimte buiten de voorzieningenstructuur. En welk gebied zou dit centrum moeten bedienen. Het hele stadsdeel? Dan is het wellicht beter het nieuwe centrum te vestigen in de economische structuur die een groter bereik heeft dan het meer buurtgerichte welzijnscluster. De analyse van de sociaal ruimtelijke infrastructuur biedt aanknopingspunten voor de vestiging van maatschappelijk vastgoed of het herschikken van maatschappelijke functies. Deze structuur is vaak al door de oorspronkelijke stedenbouwers bedacht, heeft zich gedurende de jaren organisch ontwikkeld en biedt dus de beste aanknopingspunten voor de vestiging van functies en voorzieningen. Maar de sociaal ruimtelijke infrastructuur zelf biedt ook voldoende aanleiding voor verbetering en optimalisatie. Het ongebruikte plantsoentje krijgt een nieuw leven door een functionele koppeling met een naastgelegen school of buurtcentrum. De koppeling tussen winkelstraat en park gaat niet langer uit van de tegenstelling tussen levendigheid en rust, maar van elkaar versterkende functies en verblijfsruimten waar interactie en ontmoeting plaatsvinden. Aan het eind van de dag presenteren de deelnemers de workshopresultaten aan de bestuurders van het stadsdeel. Sommige projecten zijn aangescherpt, andere weggestreept en sommigen moeten opnieuw tegen het licht worden gehouden omdat niet duidelijk is of zij in deze vorm en op deze locatie wel beantwoorden aan de opgave. Er liggen ook nieuwe ideeën, over invulling van de openbare ruimte, over het vergroten van eigenaarschap in de winkelstraat, over het benutten van de in het stadsdeel aanwezige diversiteit op sommige plekken als identiteitsdragers van de buurt. Dit zijn nog ideeën, maar nu de verschillende domeinen met elkaar aan de slag zijn geweest, weten zij elkaar voor de verdere uitwerking ook te vinden. Integraal werken De workshopmethodiek blijkt te voorzien in een duidelijke behoefte en wordt daarom samen met de stadsdelen verder ontwikkeld. In de meeste stadsdelen zijn reeds meerdere rondes gehouden, niet alleen in dit kader, maar ook om het integraal werken in het algemeen te bevorderen en verschillende (beleids)afdelingen beter te laten samenwerken. Zo bleek de workshop in een project als Laan van Spartaan een nuttig instrument om samenhang in programma en uitwerking te realiseren. Ook buiten Amsterdam is er behoefte aan een gezamenlijke aanpak: de gemeente Maastricht heeft de workshop gebruikt voor de kruisbestuiving van sociaal, economie en fysiek in haar aanpak om te komen tot een structuurvisie. Van reageren naar regisseren Integraal werken is meer dan ooit noodzakelijk. Veel corporaties trekken zich terug uit maatschappelijk vastgoedprojecten. De beleidsbudgetten van de stad en stadsdelen staan onder druk. De PMI middelen zijn beperkt tot 20 miljoen euro, minder dan de helft van het budget uit de vorige bestuursperiode. Samen optrekken is een must om adequate oplossingen te bieden voor maatschappelijke vraagstukken. Hierin kan het Programma Maatschappelijke Investeringen een nieuwe rol gaan spelen: van reactief instrument gericht op nieuwe voorzieningen, naar een meer regisserend instrument die de integrale benadering van de lokale sociaal ruimtelijke infrastructuur stimuleert

20 Drie verkenningen door Eric van der Kooij en Errik Buursink Ruimtelijke en functionele impulsen Sociaal maatschappelijke voorzieningen zijn onderdeel van het publieke domein. Met de juiste voorzieningen op de juiste plek wordt het mogelijk om interactie tussen verschillende groepen mensen in de openbare ruimten van de stad beter te verankeren in de stadsplattegrond van de stad. Dit artikel beschrijft drie verkenningen naar plekken in Amsterdam waar de interactie en kwaliteit sterk kunnen worden verbeterd door relatief kleine ruimtelijke of functionele impulsen. Samen met het plein vormden kerk, school, buurthuis, kinderopvang en detailhandel sociale brandpunten in wijken en buurten. In de uitleg van de stad zijn ze opgenomen in de ruimtelijke structuur. Of het nu om de voor- of na-oorlogse stad gaat, voorzieningen hebben altijd deel uitgemaakt van het ontwerp van de stadsplattegrond. Fysieke en functionele impulsen De uitdaging is ervoor te zorgen dat de juiste voorzieningen op de juiste plekken komen en vice versa. Om dit te illustreren is voor een drietal plekken uitgewerkt hoe een aantal fysieke en functionele impulsen de sociaal ruimtelijke infrastructuur en interactie kan versterken. Daarbij is ingespeeld op actuele ruimtelijke en/of sociaal maatschappelijke vraagstukken en gebruik gemaakt van bevindingen uit de stadsbrede verkenningen van de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling naar de sociaal maatschappelijke kansen en opgaven voor buurten en wijken. Verder is gekeken naar ruimtelijke ontwikkelingen in de omgeving en in hoeverre programmering van de openbare ruimte aansluit bij de aard van de voorzieningen. De aansluiting op het stedelijk netwerk van voorzieningen en openbare ruimte vormt daarbij een belangrijk uitgangspunt. Kop Rembrandtpark Het Rembrandtpark is net zo groot als het Vondelpark maar neemt door zijn ligging een totaal andere plek in in de stad. Dwarsverbindingen op het park zorgen voor de verbinding tussen de buurten ten oosten en westen en vormen daarmee ook de overgang tussen de voor- en na-oorlogse stad. De breuk tussen Oud- West en Nieuw West wordt versterkt door de barrière van de A10-West. > 20 PLANAmsterdam

21 1 Lijn 13 rijdt langs het Rembrandtpark richting het centrum van de stad. Vanaf de Jan Evertsenstraat kun je het park niet betreden, en je kunt niet zien wat er in het park gebeurt. Tram 13 rides via the Rembrandtpark to the city centre. From the Jan Evertsenstraat you cannot enter the park or see what is happening there. Studie naar aanpassingen aan de Kop van het Rembrandtpark om de verbinding tussen het park en de Jan Evertsenstraat te verbeteren. Beeld: Karla Gutierrez Study into modifications at the north end of the Rembrandtpark to improve the connection between the park and the Jan Evertsenstraat. 2 Kop Rembrandtpark huidige situatie. Current situation at the north end of the Rembrandtpark. 3 Kop Rembrandtpark nieuwe situatie. New situation at the north end of the Rembrandtpark Superstoep, een verhoogde en brede stoep die dienst doet als ontmoetingsruimte (tussen de Jan Evertsenstraat en het Rembrandtpark) Super-pavement, a raised sidewalk that serves as a meeting place (between the Jan Evertsenstraat and the Rembrandtpark). sportvelden langs de stoep sports fields alongside the footpath speeltuin recreation area schoolplein playground nieuwe bebouwing met voordeuren aan het water voor continueren stadsstraat new construction with front doors opening onto the water for the continuation of the urban thoroughfare nieuwe verbinding met het zwembad new connection with the swimming pool

22 4 Studie naar mogelijke invulling van Sportpark Drieburg met het voorstel om de clubgebouwen van twee voetbalverenigingen aan elkaar te verbinden en daar collectief programma aan toe te voegen. Doel is meerwaarde creëren zodat de voorziening beter wordt verankerd in de wijk. Beeld: Eric van der Kooij Study into a possible infill of the Drieburg Sports Park with the proposal to interlink the clubhouses of two football clubs and introduce a communal programme. The goal is to create added value so that the facility is properly embedded in the neighbourhood. 5 Schets van de ingreep bovenaan met lichtgroene velden, daaronder met donkergroene velden analyse van de ingreep. Beeld: Eric van der Kooij Outline of the intervention indicated by pale green fields (top right), with an analysis of the intervention in dark green fields (bottom left). 6 Clubgebouw van voetbalvereniging JOS en leeg voetbalveld. JOS football clubhouse and an empty football pitch. 7 Clubgebouw van voetbalvereniging DVVA. DVVA football clubhouse PLANAmsterdam