het zenuwstelsel Deze bijlage valt niet onder de verantwoordelijkheid van de hoofdredactie Dagblad De Telegraaf. december 2008

Transcriptie

1 december 2008 het zenuwstelsel Het gevoel dat je je benen moeten bewegen Altijd de angst voor een nieuwe terugval Ik werd letterlijk voor gek verklaard Ieder jaar meer kennis over migraine Benen met prikkels, branderigheid of jeuk. Niet kunnen slapen en pas rust na de ledematen flink te bewegen. Klinkt bekend? Bij Multiple Sclerose wisselen periodes van verbetering en verslechtering van het ziektebeeld elkaar af. Gelukkig kan er veel worden gedaan om terugvallen te voorkomen. Als puber wist hij zeker dat hij iets mankeerde, maar de artsen dachten dat het tussen de oren zat. Op zijn zestiende werd de diagnose Parkinson gesteld. Migraine is een complexe aandoening, waarvan nog niet precíes bekend is hoe hij ontstaat. Het goede nieuws is dat hier veel onderzoek naar wordt gedaan en er jaarlijks meer kennis bij komt. Pagina 7 Pagina 11 Pagina 15 Pagina 19 > Meer weten over het EPD? > Leven met medicijnen? Geef je mening > Ervaring met een een zorgverlener? > Op zoek naar recensies over zorgorganisaties? Voor al deze zorgvragen en nog veel meer: kijk op ConsumentendeZorg.nl Voor 16 miljoen Nederlanders en hun zorg Deze bijlage valt niet onder de verantwoordelijkheid van de hoofdredactie Dagblad De Telegraaf.

2 2 MEDIAPLANET THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel Steeds meer aandacht voor erfelijke aspecten DECEMBER 2008 HET ZENUWSTELSEL Ons zenuwstelsel is heel belangrijk. Het maakt ons tot wie we zijn en wat we kunnen. Dankzij ons zenuwstelsel kunnen we denken, lezen, communiceren, presteren, sporten en liefhebben. Essentieel dus. Neurologische aandoeningen hebben te maken met de hersenen, het ruggenmerg, de zenuwen en de spieren. De zenuwen kan je zien als de bedrading van ons lichaam. In de hersenen zitten, net als in een pc, alle computerprogramma s. Acht procent van de problemen waarmee Nederlanders naar de huisarts gaan, zijn neurologische klachten. Denk hierbij aan hoofdpijn, rugpijn, duizeligheid, vallende ziekte (epilepsie) en problemen met het bewegen en de aansturing van de spieren. Ook problemen met voelen behoren hiertoe. Patiënten met suikerziekte bijvoorbeeld, kunnen weinig gevoel hebben in hun vingers en voeten. Een hersenschudding is ook een neurologische aandoening. Neurologische klachten zijn dus heel breed. Enkele typische neurologische aandoeningen waarover u in deze bijlage meer zult lezen, zijn de ziekte van Parkinson, multiple sclerose en migraine. Gelukkig wordt er heel veel ondernomen in ons land om deze ziekten efficiënt te behandelen. Neurologie is een medisch specialisme waar Nederland heel goed in is. Onze neurologen behoren zelfs tot de besten van de wereld. Ik signaleer het onder meer doordat artikelen in internationale medischwetenschappelijke tijdschriften vaak worden geschreven door landgenoten. Nederlandse neurologen doen naast hun reguliere werk heel veel wetenschappelijk onderzoek naar ziekten, met hulp van patiënten. Neurologische patiënten zijn enorm bereid mee te werken. Dat onderzoek wordt gelukkig volop gesteund door allerlei sponsors, waaronder bijvoorbeeld het Prinses Beatrix Fonds. Bovendien wordt in ziekenhuizen keihard gewerkt aan betere behandelmethoden. Verder zijn onze neurologen enorm goed georganiseerd en werken ze graag samen. En dat zie je terug in de verbetering van het specialisme. Niet een reden om achterover te leunen, maar zeker wel iets om trots op te zijn. Er is de laatste jaren behoorlijk wat veranderd. De behandeling van patiënten met beroertes is verbeterd dankzij nieuwe geneesmiddelen en behandelmethoden. Die laatste zijn veel effectiever dan vroeger. Mensen met beroertes worden sneller behandeld en hebben meer kans op een beter herstel. Patiënten met multiple sclerose krijgen eveneens betere medicijnen en behandelingen, met als gevolg meer behoud van lichaamsfuncties dan voorheen. Hetzelfde geldt voor mensen met de ziekte van Parkinson. In het verleden stelden neurologen vaak alleen de diagnose. Nu zien we dat neurologische ziekten veel eerder worden herkend en behandeld en dat men tijdig een goede oplossing probeert te vinden. Er wordt in het belang van de patiënt goed samengewerkt met andere behandelaars zoals huisartsen, verpleegkundigen, fysiotherapeuten en revalidatieartsen. Voor wat betreft de toekomst komt er steeds meer aandacht voor de erfelijke aspecten van neurologische ziekten. Rotterdamse onderzoekers hebben onlangs aanzienlijke winst geboekt toen ze een gen ontdekten dat iets zegt over de relatie tussen erfelijkheid en multiple sclerose. Wanneer we die factoren eerder en beter leren kennen, kunnen we zorgen voor effectievere behandelingen. Zorgen dat we er eerder en op tijd bij zijn. Eveneens in ontwikkeling zijn de MRI-scans. Ze zijn de afgelopen jaren alleen maar beter geworden. Hierdoor begrijpen artsen en onderzoekers steeds meer van ingewikkelde ziekten. Al met al kan ik zeggen dat de Nederlandse neurologie goed op de kaart staat, mede dankzij aandacht in de media voor neurologische ziektes. Daarnaast is er een snellere diagnostiek en hierdoor een betere behandeling. Tegelijkertijd is ook de zorg verbeterd, omdat er betere richtlijnen en protocollen voor neurologen bestaan. Niettemin blijft de aandacht voor neurologie en wetenschappelijk onderzoek van enorm groot belang. Wij kunnen blij zijn met de winst die tot nu toe in Nederland is behaald. Prof. dr. John Wokke Voorzitter Bestuur Nederlandse Vereniging voor Neurologie Het gevoel dat je je benen moeten bewegen Benen met prikkels, branderigheid of jeuk. Niet kunnen slapen en pas rust na de ledematen flink te bewegen. Klinkt bekend? Pagina 7 Voor al deze zorgvragen en nog veel meer: kijk op ConsumentendeZorg.nl Inhoud 04 het zenuwstelsel in kaart 07 Restless legs syndroom 09 schizofrenie 09 depressie/ bipolaire stoornissen 10 neuropsychiatrie en gedragsneurologie 10 therapie trouw 11 Multiple sclerose 13 parkinson 14 innovatie in de zorg 15 Familie & Parkinson 16 epilepsie 17 alzheimer 19 Migraine 21 altijd bang Altijd de angst voor een nieuwe terugval Bij Multiple Sclerose wisselen periodes Als puber wist hij zeker dat hij iets Migraine is een complexe aandoening, van verbetering en verslechtering van mankeerde, maar de artsen dachten dat het waarvan nog niet precíes bekend is hoe hij het ziektebeeld elkaar af. Gelukkig kan tussen de oren zat. Op zijn zestiende werd ontstaat. Het goede nieuws is dat hier veel er veel worden gedaan om terugvallen te de diagnose Parkinson gesteld. onderzoek naar wordt gedaan en er jaarlijks voorkomen. meer kennis bij komt. Pagina 11 Pagina 15 Pagina 19 > Meer weten over het EPD? > Leven met medicijnen? Geef je mening > Ervaring met een een zorgverlener? Ik werd letterlijk voor gek verklaard > Op zoek naar recensies over zorgorganisaties? DEZE BIJLAGE VALT NIET ONDER DE VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE HOOFDREDACTIE DAGBLAD DE TELEGRAAF. 21 Minder bezig zijn met ziek zijn 23 samen voor een betere zorg Ieder jaar meer kennis over migraine Voor 16 miljoen Nederlanders en hun zorg Het zenuwstelsel - publicatie Mediaplanet publishing house B.V. Mediaplanet produceert, financiert en ontwikkelt themakranten In pers, online en via broadcasting. Project Manager: Marc Reineman, Mediaplanet Publishing House B.V Production Manager: Birte van Ouwerkerk, Mediaplanet Publishing House B.V Design & Repro: Thomas Rohlfs, thomas.rohlfs@mediaplanet.com, Tekst: Vitamedia; Irma van der Lubbe, Marjolein Straatman Cover: ktsimage / Istockphoto.com Mediaplanet is de leidinggevende Europese uitgever van themakranten in pers, online en via broadcasting. Als u zelf een idee heeft over een onderwerp, of misschien wel een heel thema, aarzelt u dan niet om contact met ons op te nemen. Marc Reineman Mediaplanet Publishing House, Kristiina Kansen, Country Manager tel: Gedistribueerd met De Telegraaf, december 2008

3 Maria van der Lingen medisch specialist en watersporter Ik hou van maatwerk, niet van half werk Speciaal voor Maria: met een arbeidsongeschiktheidsverzekering van Movir, loopt zij hoog risico op een vrij en zorgeloos leven. Want áls het onverhoopt misgaat, dan is zij goed verzekerd voor bijvoorbeeld de kosten van een waarnemer. Zo denken wij niet alleen aan Maria, maar ook aan haar patiënten. Kijk op of vraag ernaar bij uw adviseur. een vrij beroep een zeker bestaan

4 4 MEDIAPLANET THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel Het zenuwstelsel in kaart Zonder het zenuwstelsel kan ons lichaam niet bestaan. Hersenen, ruggenmerg en zenuwen staan op een vernuftige manier met elkaar in verbinding. Zo kunnen we bijvoorbeeld denken, voelen, bewegen en ons iets herinneren. De belangrijkste onderdelen nader verklaard. Door Marjolein Straatman Foto: erichood / istockphoto Foto: bartco / istockphoto Foto: jackjelly / istockphoto Centrale zenuwstelsel Het centrale zenuwstelsel bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. Het stelsel brengt continu informatie van buiten en vanuit het lichaam in verband met elkaar. Daardoor krijgen we via zien, tasten, voelen en herinneringen een totaalbeeld van de buitenwereld en onszelf. Hersenen en ruggenmerg ontvangen en verzenden signalen naar de rest van het lichaam. Hersenen Alles komt samen en is verweven in de hersenen. De grote hersenen bevatten een motorisch en een sensibel gedeelte en delen die belangrijk zijn voor het geheugen, het denken, de verwerking van emoties en de planning van ons handelen. Het motorische deel stuurt de spieren aan, onze bewuste motoriek. Het sensibele gedeelte ontvangt informatie vanuit de sensibele organen, zoals de ogen, oren en tastorganen. Het laat ons pijn, temperatuur en de stand en bewegingen van ons lichaam ervaren, en door te zien en te horen de buitenwereld waar te nemen. De kleine hersenen, ook wel het cerebellum genoemd, zitten onder de grote hersenen. Ze zijn heel belangrijk voor de coördinatie van onze bewegingen. Ze zorgen ervoor dat aangeleerde bewegingen soepel en ongestoord kunnen verlopen en dat we een belangrijk deel van onze bewuste motoriek vrijwel automatisch kunnen uitvoeren. Het perifere zenuwstelsel verbindt het centrale zenuwstelsel met de rest van het lichaam De hersenstam verbindt het ruggenmerg met de grote hersenen en biedt doorgang aan alle afdalende motorische banen naar het ruggenmerg en de opstijgende sensibele banen vanuit het ruggenmerg die de grote hersenen bereiken. Vanuit de hersenstam ontspringen hersenzenuwen die de spieren van het hoofd bereiken. Daarmee kunnen we bijvoorbeeld kauwen, slikken en knipogen. Verder ontvangt de hersenstam informatie over smaak, gehoor en evenwicht. (advertorial) Dat functionele elektro stimulatie (FES) goed werkt bij halfzijdige verlammingen als gevolg van centraal neurologisch letsel, weten we inmiddels. Mensen met Multiple Sclerose (MS) hebben echter ook enorm veel baat bij zo n hulpmiddel. Het houdt je langer in beweging. Maria Kapitein is 58 en kreeg vier jaar geleden de diagnose MS te horen. Dat verklaarde wel meteen een hoop verschijnselen die ik al veel eerder had. Ironisch genoeg werkte ik bij de Zonnebloem veel met mensen met MS, maar het kwam nooit bij me op dat ik het ook zou hebben. Maria heeft moeite met lopen doordat ze nauwelijks kracht heeft in haar rechterbeen. In huis gaat het redelijk, maar zodra ze naar buiten gaat loopt ze zonder de L300 hooguit 200 meter. Toen ze over de L300 hoorde, besloot ze het te proberen: Eigenlijk werkte het apparaat meteen. Mijn been werd veel krachtiger dan het was. Ik ben daardoor een stuk mobieler geworden en buitenshuis loop ik zelfs zonder stok makkelijk een kilometer. Door flink te trainen ben ik echt sterker geworden en nu stap ik zelfs weer op de fiets. Mobiliteit door elektrische pulsjes Mariëtte Endel (40) heeft ook MS, maar dat uit zich weer op een geheel andere wijze. Naast het ontbreken van kracht heeft ze last van gevoelloosheid in handen en benen, coördinatieverlies en is ze sneller moe. Haar verpleegkundige attendeert haar op de L300 en ze besluit het te proberen. Het duurde even voordat het lopen verbeterde, vertelt Mariëtte, maar ik merkte al wel snel dat door te trainen het dode gevoel in mijn voet verdween. Dat was al zo heerlijk. Mijn voet hoorde eindelijk weer bij mijn lichaam. Na enige tijd nemen de andere klachten af en Mariëtte wordt krachtiger en mobieler. Ook de evenwichtsproblemen verminderen.

5 THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel MEDIAPLANET 5 Alzheimer MS Parkinson Depressie Epilepsie mensen in Nederland lijden aan dementie. De meest voorkomende vorm van dementie is de ziekte van Alzheimer. Zeventig procent van de mensen met dementie heeft deze ziekte. Dat zijn dus Nederlanders. De grootste groep patiënten is boven de 75 jaar. Vooral ouderen hebben de aandoening. Leeftijd is dus de belangrijkste risicofactor om de ziekte te krijgen. Van de Nederlanders onder de 65 jaar hebben er dementie. De kans is twintig procent dat iemand in zijn leven dementie krijgt. Naar schattingen hebben mensen in Nederland MS. Twee derde van dat aantal is vrouw. Men is er nog niet uit waarom meer vrouwen dan mannen de aandoening krijgen. De kans op MS is niet te benoemen. Duidelijk is wel dat de aandoening verschillende symptomen kent. En bovendien zeer verschillende stadia van verloop. In ons land lijden volgens schattingen zo n mensen aan de ziekte van Parkinson. Men verwacht dat dat er in zijn. Zowel mannen als vrouwen worden getroffen. Gemiddeld treedt de ziekte op na het vijftigste of zestigste levensjaar. Tien procent van de parkinsonpatiënten is echter nog geen veertig jaar. De ziekte van Parkinson is niet erfelijk. Wel kan er in een familie aanleg voor het krijgen van de ziekte bestaan. In Nederland hebben jaarlijks ongeveer mensen te kampen met een depressie. Mensen met een ernstige lichamelijke ziekte, die suïcidepogingen hebben gedaan, mensen met een depressieve achtergrond en mensen met familieleden met een depressieve achtergrond zijn risicogroepen. Eén op elke vijf Nederlanders heeft gedurende zijn leven een depressie. Volgens alarmerende berichten gebruiken meer dan een miljoen mensen in ons land antidepressiva. In Nederland hebben naar schatting mensen epilepsie. De percentages wisselen van circa één procent bij kinderen, tot een half procent bij volwassenen en één tot twee procent bij mensen boven de zeventig jaar. Hoe ouder, hoe meer schade aan het brein en hoe vaker epilepsie. De kans op één epilepsieaanval (dat is geen epilepsie, want dat vraagt twee aanvallen) is gedurende het leven vijf procent. Ruggenmerg De wervelkolom bestaat uit een groot aantal op elkaar gestapelde wervels waarin zich het wervelkanaal bevindt met daarin het ruggenmerg. Het ruggenmerg loopt vanaf de hersenstam tot vrijwel onder in het wervelkanaal. De zenuwen die het ruggenmerg verlaten, bevatten motorische zenuwvezels die de spieren bereiken en sensibele zenuwvezels die vanuit de huid, de spieren en gewrichten informatie vervoeren naar het ruggenmerg. Het bovenste deel van het ruggenmerg stuurt de spieren in de nek en de arm aan, en het onderste deel de benen. De sensibele informatie wordt via het ruggenmerg naar de hersenstam en de grote en kleine hersenen vervoerd. De motorische commando s die vanuit de grote hersenen naar de spieren in het lichaam worden gestuurd, doorlopen dan ook grote delen van het ruggenmerg. Perifere zenuwstelsel Het perifere zenuwstelsel bestaat uit de zenuwen die het centrale zenuwstelsel met de rest van het lichaam verbinden. De zenuwen van het perifere zenuwstelsel bereiken via Foto: ktsimage / istockphoto steeds kleinere zijtakken alle delen en organen van ons lichaam. Een zenuw bestaat uit talloze, microscopisch kleine zenuwvezels die te vergelijken zijn met een stelsel van minikabels die elektrische signalen vervoeren. Sensibele zenuwvezels vervoeren de elektrische signalen vanuit de huid of de organen naar het centrale zenuwstelsel, motorische zenuwvezels vervoeren de signalen vanuit het centrale zenuwstelsel naar de spieren. Zenuwen Een zenuw is een bundel van uitlopers van zenuwcellen, de hierboven genoemde kleinere zenuwvezels. Ze vervoeren informatie in de vorm van elektrische signalen. Zenuwen kunnen sensibel, motorisch of een combinatie hiervan zijn. Sensibele zenuwen In het hele lichaam bevinden zich uiteinden van sensibele zenuwen die door verschillende soorten prikkels worden geactiveerd. Vele microscopisch kleine zenuwvezels verzamelen zich tot een perifere zenuw die de informatie overbrengt naar het centrale zenuwstelsel (ruggenmerg of hersenstam). Met andere woorden: deze zenuwen geven het gevoel door aan de hersenen en registreren bijvoorbeeld aanraking en prikkeling. Motorische zenuwen De motorische zenuwen regelen onze motoriek en sturen de spieren aan. Ze geven informatie vanuit het centrale zenuwstelsel door, waarop de spieren samentrekken als we willen bewegen. Autonome zenuwstelsel Het autonome stelsel regelt en verwerkt acties van inwendige organen automatisch, zonder dat we het ons echt bewust worden. Zo regelt dit deel van het zenuwstelsel onder meer de ademhaling, de hartslag, de spijsvertering, de doorbloeding van de organen en de huid, de zweetklieren en de grootte van de pupillen. Delen van het autonome zenuwstelsel zijn te vinden in alle onderdelen van het centrale en perifere zenuwstelsel. Bron: Prof. dr. H.J. Groenewegen van het VU Medisch Centrum (advertorial) Het NESS L300-systeem is een ultramodern FES (Functionele Elektro Stimulatie)-systeem, voor o.a. CVA-patiënten, patiënten met hersentrauma of Multiple Sclerose. Het systeem biedt revalidatiemogelijkheid voor mensen bij wie sprake is van verstoorde loopfunctie, met name door een verlamming van de voetheffers. Daardoor ontstaat een sleepvoet. De gevolgen van een sleepvoet zijn: verminderde stabiliteit, meer inspanning bij het lopen en een vergroot risico op vallen. De NESS L300; ontwikkeld om grenzen te verleggen Ontworpen voor de patiënt De NESS L300 werkt met radiofrequentie en is daardoor draadloos. Het ergonomische ontwerp zorgt ervoor dat de patiënt de orthese met één hand kan omdoen. Het draadloze systeem biedt ook grote voordelen t.o.v. bestaande vaste orthesen. Met de NESS L300 kan de patient weer dynamisch oefenen en kunnen gewrichtsklachten als gevolg van het onnatuurlijk looppatroon met een statische orthese voorkomen worden. Overal kunnen lopen De NESS L300 past zich steeds aan aan de loopsnelheid en aan de verschillende soorten ondergrond. Dit vergroot niet alleen de mobiliteit, maar ook vooral de onafhankelijkheid en het zelfvertrouwen van de patiënt. Zonder problemen kan de patiënt nu lopen op plekken waar het voorheen lastig of zelfs onmogelijk was. Voor meer informatie: voor vragen mailt u naar info@nl.bioness.com De Ness L300 biedt uiteenlopende voordelen: Een bijna natuurlijke beweging bij het lopen Meer snelheid, stabiliteit en sociale participatie Oefening ter versterking van de spieren Voorkoming van verlies van spieren (atrofie) Behouden of verbeteren bewegingsuitslag in de enkel en voet Verbeterde bloedcirculatie

6 (advertorial) Parkinson vroeg gediagnostiseerd Nederlands onderzoek geïnitieerd in Amsterdam heeft er toe geleid dat we tegenwoordig in staat zijn hersencellen die dopamine produceren af te beelden waardoor de diagnostiek van de ziekte van Parkinson sterk verbeterd is. Dopamine transporter SPECT Gezonde vrijwilliger dopamine en de dopamine transporter In de uiteinden van dopamine-cellen bevindt zich een eiwit dat uniek is voor deze hersencellen. Dit eiwit heet dopamine transporter en speelt een rol bij de opname van dopamine. Door dit eiwit af te beelden met een techniek genaamd SPECT (single-photon emission computed tomography) zijn we thans in staat te onderzoeken of er bij een patiënt al dan niet sprake is van verlies van dopamine- producerende hersencellen (voor toelichting zie het figuur). Dit onderzoek vindt plaats op de afdeling Nucleaire Geneeskunde. Omdat al meer dan de helft van deze hersencellen verloren zijn gegaan voordat de eerste klinische verschijnselen van de ziekte van Parkinson optreden zijn we in staat in een zeer vroege fase deze ziekte uit te sluiten of juist te bevestigen door dit verlies af te beelden (het figuur). Kenmerkend is dat het verlies vooral gelokaliseerd is in een deel van het striatum (het putamen; het figuur) dat een belangrijke rol speelt bij de coördinatie van motoriek. Vooral in een vroege fase van de ziekte van Parkinson kunnen de klachten vaak atypisch zijn waardoor het soms moeilijk is voor een neuroloog om de juiste diagnose te stellen. Een goede diagnose is o.a. van belang omdat deze richting geeft aan een tijdige en juiste behandeling. De laatste jaren heeft een aantal grote studies laten zien dat dopamine-transporter SPECT nuttig kan zijn als er twijfel is ten aanzien van de juistheid van de klinische diagnose Parkinson. dementie: dementie met Lewy lichaampjes of Alzheimer? Niet alleen de ziekte van Parkinson wordt gekenmerkt door verlies van dopamine-producerende hersencellen. Ook bij een bepaalde vorm van dementie, de zogenaamde dementie met Lewy lichaampjes, treedt er verlies van deze cellen op, terwijl dit niet het geval is bij de ziekte van Alzheimer. Dementie met Lewy lichaampjes is een frequent voorkomende vorm van dementie, al komt de ziekte van Alzheimer nog vaker voor. Klinisch gezien, kan het soms moeilijk zijn om een individuele patiënt die mogelijk lijdt aan dementie met Lewy Lichaampjes te onderscheiden van een patiënt die lijdt aan de ziekte van Alzheimer. Dit onderscheid is van belang, bijvoorbeeld voor een optimale behandeling. Door gebruik te maken van dezelfde techniek als hierboven beschreven (afbeelden van dopamine transporters met SPECT) kan gezien worden aan welke ziekte de patiënt lijdt: dementie met Lewy lichaampjes of de ziekte van Alzheimer. Een verlaagde hoeveelheid dopamine transporters in het striatum geldt thans als een ondersteunend diagnostisch kenmerk voor de diagnose dementie met Lewy lichaampjes. Patiënt met de ziekte van Parkinson in een vroeg stadium (eenzijdige symptomen) Figuur Een dopamine transporter SPECT scan bij een gezonde vrijwilliger en een patiënt met de ziekte van Parkinson. Een licht-radioactieve stof ([123I]FP-CIT) wordt in een kleine hoeveelheid toegediend in een ader van de arm. Deze stof hecht zich aan dopamine transporters. De SPECT camera kan radioactiviteit detecteren, en zo bepalen waar en hoeveel dopamine transporters er zijn. Te zien zijn dwarsdoorsnedes van de hersenen ter hoogte van het striatum (in dit hersengebied komen de meeste dopamine transporters voor). Bij de gezonde vrijwilliger zijn veel dopamine transporters aanwezig in het striatum, weergegeven door een lichte kleur. De Parkinson patiënt toont een verlies van dopamine transporters, met name in het putamen (deel van het striatum waar de lichte kleur verdween). (advertorial) Een Parkinson patiënt verliest niet zijn leven, maar wel zijn kwaliteit van leven. De Parkinson Vereniging strijdt daartegen. Dat Parkinson patiënten trillen, weten de meeste mensen nog wel. Maar ze schrikken als ze horen dat de ziekte van Parkinson leidt tot stijfheid, traagheid, moeilijk lopen of een star gezicht. En in een verder gevorderd stadium zelfs tot problemen met praten, slikken, concentreren en slapen. Veel patiënten kunnen dan ook niet meer goed deelnemen aan het dagelijkse sociale verkeer. Uiteindelijk kan dat leiden tot een volledig isolement en depressie. foto: Stefanie van Vliet, directeur Parkinson Vereniging Niet alleen de patiënt ziet de kwaliteit van leven dan afnemen, aldus Stefanie van Vliet, directeur van het bureau van de Parkinson Vereniging, maar ook de partner krijgt het als mantelzorger zwaar te verduren. De Parkinson Vereniging zet zich samen met de leden dagelijks in voor de belangen van Parkinson patiënten en hun familie. Van Vliet: Dat doen wij door aandacht te vragen voor de verbetering van de kwaliteit van leven. Zo oefenen wij invloed uit op de samenleving en de medische zorg en dragen onze leden, als ervaringsdeskundigen, bij aan het verhogen van de kennis over de ziekte. Maar onze belangrijkste taak is het organiseren van lotgenotencontact. De vereniging, die 8500 leden heeft, organiseert landelijke en regionale bijeenkomsten voor patiënten en hun partners, biedt informatie via folders, boeken, brochures en spreekbeurten, verzorgt voorlichtingsbijeenkomsten en publiceert het tijdschrift Papaver. In Nederland lijden naar schatting mensen aan de ziekte van Parkinson. De ziekte treft zowel mannen als vrouwen; meestal zijn zij dan rond de zestig jaar. Zo n 10 % is echter nog geen 40 jaar. De patiënten tot 56 jaar vormen een landelijk georganiseerde afdeling, onder de naam Yoppers (Young Onset Parkinsonians). De ziekte is niet te genezen, met medicijnen kunnen slechts de symptomen onderdrukt worden. Je wereld stort in Stefanie van Vliet vertelt dat er overal in Nederland contactpersonen actief zijn die regionale of provinciale bijeenkomsten verzorgen. De organisatie daarvan ligt helemaal in handen van de patiënten zelf of van hun partners, en dat is bijzonder waardevol. Zij weten immers aan welke informatie behoefte bestaat. Maar ze kunnen ook een heel goed luisterend oor bieden. Stel je eens voor dat je net te horen hebt gekregen dat je Parkinson hebt. Dan stort je wereld in. Een gesprek met andere patiënten kan dan helpen om het leven weer een beetje op orde te krijgen. Een belangrijk element is dan ook het lotgenotencontact, dat wil zeggen het contact tussen Parkinson patiënten om ervaringen uit te wisselen, tips te krijgen maar vooral om even te weten dat je niet de enige bent. Deze contacten vinden plaats via informatiebijeenkomsten, maar er worden ook cursussen gegeven zoals een hersentraining Parkinson Hou Je Aandacht Erbij. Daarnaast is bewegen belangrijk, dus zijn er op diverse plekken in het land mogelijkheden om met andere Parkinson patiënten te bewegen in water, aan Nordic Walking te doen of zelfs te gaan Salsadansen. Weet je dat Parkinson patiënten heel goed kunnen dansen? Parkinson Vereniging Een belangrijke activiteit van de vereniging is het verstrekken van informatie over Parkinson, parkinsonismen en de eigen activiteiten. Voorlichting is nodig voor bijvoorbeeld de gezinsleden en de omgeving van de patiënt, maar ook voor (para)medici. Leden van de vereniging houden overal in het land spreekbeurten op scholen, in instellingen, op congressen en symposia. Verder beschikt de vereniging over informatiestands die, bemand door leden, overal staan waar aandacht voor Parkinson gewenst is. Ook verschijnt zes keer per jaar een informatief tijdschrift Papaver. Stefanie van Vliet: Alleen al vanwege de Papaver raad ik mensen met de ziekte van Parkinson aan om lid te worden. Niet voor niets wordt het ook goed gelezen door neurologen, Parkinson verpleegkundigen en paramedici. Op de website wordt naast verenigingnieuws ook andere nieuwsfeiten en onderzoeksverslagen over de ziekte van Parkinson gepubliceerd. Belangstellenden kunnen de verenigingsfolders en -brochures downloaden. Voor meer informatie: Parkinson Vereniging, Bunnik. Tel of info@parkinson-vereniging.nl

7 THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel MEDIAPLANET 7 RLS: Het gevoel dat je benen moeten bewegen Benen met prikkels, kramp of jeuk. Niet kunnen slapen en pas rust na de ledematen flink te bewegen. Klinkt bekend? Naar schatting heeft maar liefst zeven procent van de Nederlanders rusteloze benen. Oftewel: het Restless Legs Syndrome (RLS). Door Marjolein Straatman RLS is een neurologische aandoening, een onbedwingbare bewegingsdrang die meestal gepaard gaat met onaangename sensaties in de benen. Eerst het ene been, daarna het andere. Soms allebei tegelijk. De drang, het gevoel dat je moet bewegen kan zich ook verspreiden naar andere delen van het lichaam zoals de armen. Mensen omschrijven de onaangename gevoelens wel eens als een prikkelend of brandend gevoel, als stroomstootjes, jeukerig en alsof er mieren door het been lopen. De klachten zijn zeer variërend. Maar bijna iedereen met RLS merkt dat de klachten verminderen of verdwijnen als je je benen beweegt, vertelt Roselyne Rijsman. Ze is als neuroloog verbonden aan het Slaap en Waak Centrum in het Medisch Centrum Haaglanden en promoveerde op het onderwerp RLS. De sensaties komen op in rust of worden er erger door. De klachten beginnen of zijn het ergst in de avond en nacht. Hierdoor is inslapen moeilijk. Gezien het merendeel van de patiënten ook onvrijwillige, willekeurige schopbewegingen met hun benen maakt in de lichte slaap, kan de kwaliteit van de slaap ernstig verstoord zijn. Dat heeft consequenties voor de dag. Concentratiestoornissen, moeheid, depressieve klachten. In sociaal opzicht is het ook vervelend. Een avondje theater wordt een stuk minder aantrekkelijk met restless legs. Waar wordt het syndroom door veroorzaakt? De precieze oorzaak is nog niet bekend. Het is een stoornis in het centrale zenuwstelsel. Omdat we zien dat dopaminemedicatie bij veel mensen werkt, wordt vermoed dat RLS een gevolg is van een verstoring in het dopaminerge systeem. Maar ijzer lijkt ook een rol te spelen. Dat heeft ons lichaam nodig voor de aanmaak van dopamine. Een te lage ijzervoorraad is geassocieerd met RLS en hoe lager de voorraad, hoe ernstiger de RLS kan zijn. Het Restless Legs Syndrome kan ook erfelijk zijn. Je hebt een veel grotere kans het te krijgen als twee eerstegraads familieleden ermee kampen. Zijn er verschillende vormen? Naast variatie in ernst en klachten, bestaan er een primaire en secundaire vorm. RLS in zijn primaire vorm staat op zichzelf en is niet gekoppeld aan een andere aandoening. In de secundaire variant is dat wel zo. Er is dan een andere ziekte die de RLS uitlokt of verergert. Restless legs komen in hogere mate voor onder dialysepatiënten, bij mensen met bloedarmoede, polyneuropathie (zenuwaandoening) of een te traag werkende schildklier. Zwangere vrouwen ontwikkelen ook vaker dan niet-zwangeren RLS. Dat neemt progressief toe naarmate iemand verder is in de zwangerschap. Men vermoedt een hormonale oorzaak of dat het met het ijzergehalte te maken heeft. Na de bevalling verdwijnt RLS bij de meerderheid van de gevallen. Foto: emreogan / istockphoto Wat kun je ertegen ondernemen? Behandeling is niet bij iedereen noodzakelijk. Pas als het in een bepaalde frequentie en intensiteit optreedt en de klachten de kwaliteit van leven beïnvloeden, kan aan behandeling gedacht worden. In alle gevallen kijken we eerst of er een onderliggende aandoening is die de RLS kan uitlokken. Zijn er medicijnen die RLS uitlokken? Van antimisselijkheidstabletten en sommige antidepressiva is bekend dat ze de kans op restless legs vergroten. Soms verdwijnen de klachten na het stoppen hiermee. Verder moet een patiënt leefadviezen opvolgen. Slecht slapen verergert RLS, dus is een regelmatig slaappatroon belangrijk. Regelmatige lichaamsbeweging is eveneens essentieel. Maar fanatiek sporten is juist weer aan afrader. Hierdoor kunnen de klachten zelfs verergeren tijdens de avond volgend op het sporten. Daarnaast natuurlijk matig zijn met alcohol en roken en een goed en gezond dieet. Is aan al die factoren voldaan en blijven de klachten, dan is medicatie een optie. Welke medicatie? Dopamine is een neurotransmitter die zorgt dat informatie van de ene zenuwcel naar de andere gaat. Deze middelen kunnen effectief zijn om RLS-klachten te onderdrukken. Verder gebruiken we anti-epileptica en benzodiazepines. Opiaten zijn ook medicijnen die de pijn kunnen tegengaan. Medicijnen kunnen de klachten helemaal doen verdwijnen. Dat is uiterst hoopvol. Er is echter ook een groep die moeilijk te behandelen is. NEEM UW RESTLESS LEGS KLACHTEN SERIEUS Stichting Restless Legs De officiële en erkende, onafhankelijke patiëntenorganisatie voor het Restless Legs Syndroom (RLS) Eerder dit jaar werd in samenwerking met de Stichting Restless Legs een enquête gehouden via een vragenlijst op Internet. Maar liefst 3687 mensen reageerden. De uitkomsten wijzen er op dat de lichamelijke, geestelijke en sociale invloed van RLS enorm is. Ruim 70% van de mensen gaf aan veelal jaren met de klachten te hebben rondgelopen voordat zij of hun arts wisten dat sprake was van RLS. Een meerderheid van alle respondenten zei RLS als een ingrijpende verstoring van hun (advertorial) leven te ervaren: onderbreking van de nachtrust, daardoor chronisch slaaptekort en als gevolg moeheid overdag, concentratiestoornissen, vermijden van sociale activiteiten. Men is serieus op zoek naar adequate behandeling. De Stichting Restless Legs wordt bijgestaan door een Medische Adviesraad bestaande uit artsen werkzaam in de disciplines neurologie, slaap-waak onderzoek, geriatrie, farmacologie, en huisartsengeneeskunde. De Stichting organiseert regionale voorlichtingsbijeenkomsten door heel Nederland tijdens welke een lezing door een ter zake kundige neuroloog de hoofdmoot vormt. In een nieuwsbrief houdt de Stichting haar donateurs op de hoogte van ontwikkelingen op het gebied van RLS. De website van de Stichting biedt veel informatie voor wie op het Internet zoekt. Via een telefonisch spreekuur is de Stichting iedere doordeweekse avond bereikbaar. Ook door middel van brochures treedt de Stichting naar buiten. Criteria om de diagnose RLS te stellen 1 Onweerstaanbare drang om te bewegen. Kriebels in de benen 2 De drang om te bewegen en de akelige gevoelens worden erger in situaties van rust 3 De drang om te bewegen en de akelige gevoelens worden verlicht door te bewegen, zo lang de beweging duurt 4 De drang om te bewegen en de akelige gevoelens zijn s avonds en/of s nachts erger dan overdag Stichting Restless Legs, Marterlaan 13, 6705 CK Wageningen. Telefoon (1 cent per minuut)

8 (advertorial) DEPRESSIE ONLINE TE BEHANDELEN Eind vorige eeuw startten het Fonds Psychische Gezondheid en de Universiteit van Amsterdam (UvA) onder leiding van prof. dr. Alfred Lange onderzoek naar een veilige en werkzame manier om psychische klachten te behandelen via internet. Het leverde een nieuwe behandelvorm op: Interapy, die nu succesvol wordt toegepast in de geestelijke gezondheidszorg, onder andere voor het behandelen van depressie. Foto: fotosipsak/ istockphoto Psycholoog Bart Schrieken, toen één van de onderzoekers, nu werkzaam bij de behandelorganissatie: Uit onderzoek naar de werkzaamheid van psychotherapie blijkt dat inzicht in klachten even belangrijk is als het leren van vaardigheden. Dat hebben we vertaald naar een behandelvorm waarin mensen heel praktisch met hun klachten bezig zijn. Maar wel onder goede begeleiding van een psycholoog. Het aardige is dat die niet naast je hoeft te zitten. Dat blijkt net zo goed via internet te gaan. Hoe komen mensen bij jullie in behandeling?: Meestal worden ze verwezen door hun huisarts, bijvoorbeeld met een burn-out, posttraumatische stress of depressie, maar soms melden mensen zichzelf aan. We brengen dan eerst de klachten in kaart met vragenlijsten die zijn geijkt op grote groepen mensen, zodat je een standaard hebt om te kijken wat en hoe ernstig de problemen zijn. Ja, en dan? Een cliënt heeft een eigen beveiligde Interapy-site en werkt met een persoonlijke psycholoog samen aan het oplossen van problemen, maar niet uit de losse hand. De behandeling heeft een duidelijke richting, en dat is ook nodig. Depressie is bijvoorbeeld een hardnekkige klacht. Mensen moeten zich daar stap voor stap uitvechten. Daarom hebben de behandelingen veel structuur. Uit het onderzoek weten we wat je het beste kunt doen als je bijvoorbeeld posttraumatische stress, paniek- of depressie klachten hebt. Voor elk van die klachten is een stappenplan gemaakt om weer op de rails te komen. Een cliënt krijgt twee keer per week een opdracht van zijn psycholoog. Dat is dus behoorlijk intensief. Het voordeel is dat behandeling daardoor snel klaar kan zijn. Afhankelijk van de klacht duurt een behandeling tussen de 7 en de 20 weken. Wat mensen eigenlijk doen is het onder begeleiding maken van een eigen behandelprogramma. Hier, Bart laat een stukje lezen van een interview met een cliënt die is behandeld voor burn-out. Wat ik persoonlijk als heel positief heb ervaren, is dat ik alles later kon teruglezen. Dat is heel bruikbaar voor me geweest. De handvatten die ik tijdens de therapie heb opgedaan, helpen me nu nog door moeilijke periodes heen. Ik had er nog nooit van gehoord, behandeling via internet, waarom zou je het eigenlijk doen? Omdat het goed is. Behandelingen worden alleen aangeboden als we wetenschappelijk onderzocht zijn. We zijn bijvoorbeeld nu bezig de resultaten van de laatste 1500 behandelingen te evalueren. Ook zorgen we ervoor dat we geen wachtlijst krijgen: dus mensen kunnen met een behandeling beginnen op het moment dat mensen dat willen. En soms blijkt dat mensen het makkelijker vinden om niet met iemand te hoeven praten over hun problemen. Wat is Interapy eigenlijk en is het goedkoper dan een gewone behandeling? Interapy is een erkende instelling, na verwijzing door een huisarts of bedrijfsarts wordt de behandeling door de zorgverzekering vergoed. Wel is het zo dat we, dankzij onze werkwijze, lagere kosten in rekening kunnen brengen dan gemiddeld. Maar eigenlijk vind ik dat niet zo relevant, het gaat om de kwaliteit van de behandeling. Informatie: (advertorial) Lichttherapie: grip op je winterdip Nieuwe lichttherapielamp maakt toepassing eenvoudig NATHALIE HOGENDORP In de zomer is er niets aan de hand, maar zodra de blaadjes van de bomen beginnen te vallen laat het lichaam je in de steek. Moeheid, weinig energie, somberheid, een grote behoefte aan slapen, gewichtstoename door een toegenomen behoefte aan calorierijk voedsel, zijn kenmerkende symptomen van de herfstblues of winterdip. Lichttherapie gaat deze klachten op natuurlijke wijze tegen. Lichttherapie is nu zelfs helemaal hot, door de introductie van een handzame lichttherapielamp; de Litebook Elite. Miljoenen mensen in Nederland hebben jaarlijks last van de winterdip. Een winterdip is een mildere variant van een winterdepressie. Niet alle symptomen van een winterdepressie zijn aanwezig, maar zorgen wel voor veel ongemak. Door het te kort aan licht tijdens de donkere dagen, raakt de biologische klok van het lichaam van slag, waardoor o.a. het slaaphormoon melatonine ook overdag wordt aangemaakt. Dit zorgt voor een vermoeid gevoel. Ook de productie van andere energiehormonen en neurotransmitters raakt verstoord met allerlei gezondheidsklachten tot gevolg. Effectief en natuurlijk Lichttherapie herstelt de biologische klok van het lichaam. Via de ogen wordt een sterk signaal doorgegeven aan het deel van hersenen waar de biologische klok zich bevindt. De productie van melatonine wordt direct gestopt waardoor andere energieprocessen op gang kunnen komen. Zoals het hoort. De effectiviteit van lichttherapie is duidelijk aangetoond. Nederlandse medische richtlijnen adviseren lichttherapie dan ook als eerste keus behandeling bij winterdepressie. Lichttherapie helpt ook bij bepaalde slaapproblemen, jetlag, nachtdiensten, PMS, burnout, en (postnatale)depressie. Toepassing niet altijd eenvoudig Ondanks de hoge effectiviteit stuitte de toepasbaarheid van lichttherapie op veel problemen. Zo wordt lichttherapie aangeboden door diverse GGZ-instellingen. Niet iedereen is echter in staat om zich daar dagelijks in de vroege ochtend te melden voor een lichtbad. Ook aan het klassieke assortiment lampen voor thuisgebruik zijn nadelen verbonden. De efficiënte lichtopbrengst van deze grote lampen is doorgaans relatief laag, waardoor men dagelijks een uur of langer achter de lamp moet zitten voor een gunstig resultaat. Handzame lichttherapielamp brengt licht in duisternis De introductie van een nieuwe kleine lichttherapielamp, de Litebook Elite, zorgt voor een revolutie in het gebruiksgemak. Het handzame formaat en de oplaadbare accu zorgt er voor dat je de lamp overal eenvoudig kan gebruiken: thuis of op het werk. De medisch gecertificeerde Litebook maakt gebruik van speciale LED-technologie (Licht Emitterende Dioden). Deze lampjes zijn zo geprogrammeerd dat het licht zich concentreert op de meest effectieve golflengte van licht. Hierdoor wordt de dagelijkse behandelduur teruggebracht naar slechts 15 tot 30 minuten. De prijs van een Litebook bedraagt 249,00. De Nederlandse distributeur, Goodlite, biedt zelfs een 60-dagen-tevredenheidsgarantie om de effectiviteit van de lamp te onderstrepen. Kijk voor meer informatie op of bel met Goodlite: adv266x indd :27:19

9 THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel MEDIAPLANET 9 Hoge pieken, diepe dalen Soms wordt van patiënten gedacht dat ze gek zijn. Of dat ze even een spreekwoordelijke schop onder de kont nodig hebben. Feit is dat zowel een depressie als een manisch-depressieve stoornis gewoon een ziekte is waar de patiënt bijzonder van te lijden heeft. Door irma van der lubbe En dan denk je ineens: dit klopt niet. Patiënten die aan schizofrenie lijden, hebben dat aanvankelijk vaak zelf niet in de gaten. Het is meestal de omgeving die als eerste de signalen opmerkt. Door irma van der lubbe Foto: ladida / istockphoto Letterlijke uitspraken van mensen met een depressie aan de Psychische Gezondheidslijn zijn: Het lijkt wel of er een zware grijze deken over me heen hangt, Het leven is een hel, dit kan ik niet volhouden, ik zie maar één mogelijkheid om deze pijn te stoppen, en Dit is iets wat je je ergste vijand nog niet zou toewensen, zegt Aly van Geleuken, psycholoog en hoofd van het Depressie Centrum van het Fonds Psychische Gezondheid. Toch worden psychische ziekten vaak lang niet zo serieus genomen als lichamelijke. Als iemand als gevolg van ingrijpende gebeurtenissen langdurig onder stress staat en daardoor bijvoor- sommige komen naast depressies ook manische perioden voor. Tijdens een manie heeft een patiënt ontzettend veel energie en denkt hij dat hij alles kan. Hij mist dan vrijwel iedere vorm van zelfreflectie en denkt dat de hele wereld ernaast zit, behalve hij, vertelt Kupka. In de depressieve episoden heeft hij juist heel weinig levenslust, hoop en gevoel. Iedere episode kan maanden duren. De manie en de depressie kunnen elkaar afwisselen, waarna de patiënt meestal weer lange tijd geheel normaal is. Ook kan iemand eerst een paar maal een depressie hebben gehad, en pas na jaren een eerste manie hebben. Schizofrenie kenmerkt zich door psychotische episodes; perioden waarin de patiënt geen idee meer heeft van de werkelijkheid en bijvoorbeeld waanideeën of hallucinaties heeft. De ziekte ontstaat vaak tussen het zestiende en 26e levensjaar; het is echter niet helemaal duidelijk hoe. Erfelijkheid is een belangrijke oorzaak, maar ook omgevingsfactoren lijken een rol te spelen, waarvan stress de belangrijkste is. Marja Hasert is voorzitter van Iedere psychose zorgt voor permanente hersenschade, waardoor schizofreniepatiënten slechter functioneren dan voorheen Ypsilon, de vereniging van familieleden en betrokkenen van mensen met schizofrenie of een psychose. Zij vertelt: Als je puberdochter zegt dat ze denkt dat iedereen het over haar heeft, is dat niet zo vreemd. Maar als het steeds erger wordt en ze zegt dat ze continu gevolgd wordt of wordt afgeluisterd door de CIA, dan denk je ineens: dit klopt niet. Hersenschade Het beste in dat geval is om contact op te nemen met de huisarts en vervolgens met een psychiater. Helaas gebeurt dat meestal pas als het komt tot een echte psychose, ervaart Hasert. Iedere psychose zorgt echter voor permanente Schizofrenie in cijfers Foto: fly_fast / istockphoto Naar schatting lijdt één op de honderd mensen aan schizofrenie. Per jaar komen er in Nederland ongeveer nieuwe patiënten bij. Twintig procent van de ernstig zieke schizofreniepatiënten is niet in zorg. Dat komt deels omdat veel patiënten geen ziekte-inzicht hebben en behandeling weigeren. Twintig procent van de patiënten kan na een eerste ziekteperiode een zelfstandig bestaan opbouwen. Tien procent van de patiënten pleegt zelfmoord binnen de eerste tien jaar van de ziekte. Ruim het dubbele doet pogingen daartoe. hersenschade, die maakt dat schizofreniepatiënten slechter functioneren dan voorheen. Vaak hebben ze moeite met het onderhouden van sociale contacten, met zich te concentreren en met voor zichzelf zorgen. Bovendien: hoe meer crises, des te slechter de vooruitzichten. Het is dus belangrijk om te proberen nieuwe crises te voorkomen, onder andere via anti-psychotica. Deze medicijnen kunnen uitsluitend helpen bij het verminderen van de psychotische symptomen; genezen kunnen ze niet, want schizofrenie is ongeneeslijk. In combinatie met cognitieve therapie kan er hoop voor de toekomst worden gegeven en lukt het een patiënt redelijk te functioneren. De ziekte is echter zeer ingrijpend en heeft een enorme impact op je leven en je toekomst. Nog even niet verhuizen Hasert weet waar ze het over heeft. Haar moeder was schizofreniepatiënt en ook haar broer lijdt aan de aandoening. Het krijgen van schizofrenie is voor een groot deel erfelijk bepaald en kan worden getriggerd door stress, legt Hasert uit. Omdat het in de pubertijd ontstaat, kunnen pesten op school, een scheiding of verhuizing de aanleiding zijn. In de tijd dat ik kinderen kreeg, nu beide twintigers, was er nog niet veel over de erfelijke factor bekend. Het heeft me er daarom niet van weerhouden om kinderen te krijgen. Maar ik ben wel extra alert. Zo zat een van mijn kinderen een tijd lang niet goed in zijn vel. Om die reden hebben mijn man en ik besloten om een geplande verhuizing uit te stellen. Zelf heb ik door de ziekte van mijn moeder en mijn broer in mijn jeugd gekke dingen meegemaakt. Om die jeugd te verwerken heb ik vijf jaar psychotherapie gevolgd. Ik heb het inmiddels een plek gegeven, de angst om het zelf te krijgen is niet meer constant aanwezig. Hoewel die nooit helemaal over gaat. beeld een hartinfarct krijg, heeft iedereen daar begrip voor. Maar iemand die onder soortgelijke omstandigheden een depressie krijgt, krijgt vaak te horen niet tegen het leven opgewassen te zijn. Dat is zó oneerlijk. Bij het ontstaan van zowel lichamelijke als psychische ziekten spelen bio-psycho-sociale factoren een rol, het is veelal een combinatie van erfelijke aanleg, iemands persoonlijkheid, karakter en omgevingsfactoren als sociaal netwerk, leefomstandigheden en inkomen. En iedereen heeft z n eigen zwakke plekken. Raakvlak Depressie is inderdaad de naam van een verzameling problemen met verschillende achtergronden, beaamt Ralph Kupka. Hij is psychiater bij Altrecht GGZ en projectleider van het Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen in Utrecht. Soms heeft de oorzaak te maken met een reactie op een ingrijpend verlies, soms is er eerder sprake van een erfelijke psychiatrische aandoening. Er is veel overlap tussen psychiatrische stoornissen, waar de precieze grenzen liggen in dat raakvlak weten we nog niet. Bij sommige mensen gaat de depressie gepaard met psychose, en bij Foto: vernonwiley / istockphoto Combinaties van genen Er bestaat al wel inzicht in de oorzaak van de stoornis, hoewel deze nog niet helemáál duidelijk is. Waarschijnlijk is de stoornis zeer erfelijk, net zoals schizofrenie dat is, legt Kupka uit. We denken dat er combinaties van genen zijn die samen voor de stoornis zorgen, maar we weten nog niet precies om welke genen het gaat. Hoewel genezing nog niet mogelijk is, is de stoornis bij een groot deel van de patiënten goed te behandelen met medicatie en psychotherapie. Zo kunnen we ervoor zorgen dat er zo min mogelijk schade ontstaat en dat de episodes korter worden. Door middel van een onderhoudsdosis medicijnen is vaak ook te voorkomen dat er nieuwe episodes optreden. Dat lijkt ideaal, maar toch hebben veel patiënten die zich goed voelen er moeite mee om iedere dag pillen te slikken tegen iets dat misschien gaat gebeuren. Helemaal wanneer je weet dat er soms hinderlijke bijwerkingen zijn zoals een forse gewichtstoename soms wel tien of twintig kilo, trillende handen of uitslag. Dan vraagt de patiënt zich af of het middel niet erger is dan de kwaal. Maar geloof me: de kwaal is heel erg.

10 10 MEDIAPLANET THEMABIJLAGE Het zenuwstelsel Therapietrouw medicatie belangrijk voor optimaal effect Gedragsverandering Weinstein illustreert het graag met een voorbeeld. Een alternatieve, vegetarisch etende vrouw die autogebruik schuwde kreeg een hersenbloeding. Ze herstelde lichamelijk vrij goed en wist te revalideren. Niettemin merkte haar partner dat hij een andere vrouw had gekregen. Na haar hersenbloeding wilde ze plots juist graag autorijden en kreeg ze een onbedwingbare behoefte aan vlees. En ook haar karakter bleek wezenlijk te zijn veranderd. Een goed voorbeeld van hoe een neurologische aandoening verholpen kan worden, terwijl de psychiatrische klachten nog wel degelijk aanwezig zijn. De bloeding zelf heeft schade aangebracht in de hersenen en geeft uiteindelijk nog psychiatrische klachten. Foto: sandoclr / istockphoto Wanneer voorgeschreven medicatie niet op het juiste tijdstip en de juiste wijze wordt toegediend heeft deze minder effect. Hans Smit is apotheker en directeur van Apotheekzorg, een landelijk opererende zorgapotheek die gespecialiseerd is in complexe geneesmiddelen. Hij legt uit: Een apotheek kan veel doen om therapietrouw te bevorderen. Via een computersysteem kan men zien wanneer een patiënt aan nieuwe medicatie toe is. Meldt hij zich niet, dan neemt de apotheek contact op om te horen wat de reden is en wordt de patiënt geholpen om de geneesmiddelen weer op de juiste wijze te gebruiken. Ook kunnen sms jes worden verstuurd als de medicijnen moeten worden ingenomen. Een ander voorbeeld is het verpakken van geneesmiddelen per innamemoment, in zakjes aan een medicatierol. Heel effectief is ook een prikinstructie bij patiënten die zichzelf moeten injecteren zoals bij Multiple Sclerose of Parkinson. Er komt dan een verpleegkundige bij de patiënt thuis om hem alles rustig uit te leggen en de injectie met hem te oefenen. Deze verpleegkundige is een therapietrouw-coach voor de patiënt. Neuropsychiatrie en gedragsneurologie Psychiatrische veranderingen in ons gedrag komen vaak voor bij een neurologische aandoening. Neuroloog Henri Weinstein van het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis legt dit uit. Door Marjolein Straatman Vroeger was er een duidelijke scheidslijn tussen neurologie en psychiatrie. Alle ziekten die verklaard konden worden door een disfunctie in de hersenen waren neurologisch. Wat men niet kon verklaren werd geschaard onder de psychiatrie. Inmiddels is die scheidslijn vervaagd en niet meer zo aanwezig. Ook bij klassieke psychiatrische ziekten zoals schizofrenie gaan de meeste psychiaters ervan uit dat deze worden veroorzaakt door een storing in de hersenen. Veel hersenziekten brengen psychiatrische klachten met zich mee. MS en parkinson bijvoorbeeld, kunnen naast de lichamelijke klachten ook zorgen voor symptomen als persoonlijkheidsverandering, depressie en concentratiestoornissen. We weten nu dat veel mensen en hun omgeving vooral lijden aan de psychiatrische Foto: marylb / istockphoto klachten in plaats van aan de lichamelijke symptomen. Er is een groot verband tussen neurologische ziekten en psychische symptomen. Meer klachten dan van de ziekte zélf De psychiatrische klachten die met een neurologische ziekte samenhangen betekenen dus vaak veel meer voor de persoon dan de ziekte op zich. Mensen met de ziekte van Alzheimer kunnen weinig last hebben van hun ziekte. Er kunnen echter psychiatrische klachten als boosheid en agressie optreden, waardoor het voor de partner en anderen moeilijker wordt om met de patiënt om te gaan. Een soortgelijk probleem kan zich ook voordoen bij patiënten met een beroerte. Verlamming van een lichaamshelft is al erg genoeg en soms is revalidatie geboden. Maar veel van de slachtoffers herstellen goed. Niettemin heeft een groot deel van hen nog te maken met psychiatrische klachten die voortvloeien uit de ziekte, zoals minder concentratie, problemen met de aandacht en soms zelf karakterverandering. Hetzelfde zie je bij mensen met een hersentrauma. Zij raken bewusteloos, worden opgenomen en komen weer bij. Lichamelijk lijken ze hersteld. Maar geestelijk kunnen er nog allerlei klachten optreden; depressie, concentratiestoornis en soms ook persoonlijkheidsverandering. Nu zijn dit klachten waar we rekening mee kunnen houden. Hoe deze symptomen ontstaan weten we nog niet. Het brein lijkt steeds complexer dan wij denken. Maar we hebben al veel geleerd. Migraine was vroeger een psychosomatische ziekte waar alleen vrouwen last van hadden. Nu weten we dat het wel degelijk een hersenaandoening is. En zo zullen we over enkele jaren weer verder zijn en meer begrijpen van de hersenen, aldus Weinstein. De Itec luchtreiniger misstaat in geen enkel interieur. Optimale zorg of minimale zorg? AstraZeneca helpt de gezondheid en levenskwaliteit van mensen te verbeteren door nieuwe geneesmiddelen te ontwikkelen en beschikbaar te stellen. Om het goed gebruik van geneesmiddelen te ondersteunen, is een bredere visie op en bijdrage aan de gezondheidszorg van wezenlijk belang. Onze activiteiten raken daarom niet alleen de patiënten die onze geneesmiddelen gebruiken, maar ook iedereen die een direct of indirect belang of zelfs maar contact met ons heeft. Wij streven in al onze activiteiten naar het bieden van optimale zorg. Daarbij beseffen wij dat ons succes op de lange termijn afhangt van ons vermogen om onze doelen en verplichtingen in evenwicht te brengen met onze verantwoordelijkheid tegenover de samenleving en onze omgeving. AstraZeneca. Het grootst mogelijke verschil voor de gezondheid van patiënten. life inspiring ideas Stille design luchtreiniger met bacterie- en virusdodende werking. De Itec Clean Air luchtreiniger reinigt en ioniseert de lucht in alle stilte. Door toepassing van plasma technologie is een rumoerige ventilator overbodig geworden. Stof, fijnstof, pollen en andere vervuiling wordt in alle stilte uit de lucht gefilterd. Bovendien doodt de Clean Air bacteriën en virussen en met behulp van een UV lamp en wordt de lucht verfrist door de lucht ionisator. Het regelmatig opnieuw moeten aanschaffen van nieuwe filterpatronen is niet aan de orde, het afvegen van de roestvrijstalen stofverzamelplaten is voldoende. Met zijn strakke design misstaat hij in geen enkel interieur. De Itec Clean Air is geschikt voor particulier en professioneel gebruik. Prijs incl. BTW en verzendkosten: 278,- Winteractie: Bestel de Itec Clean Air, ontvang tevens een Itec Bureaulamp met lucht-ionisator en betaal slechts 248,- inclusief BTW en verzendkosten! Kijk voor meer informatie op onze website. Tel