Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank

Transcriptie

1 Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

2 Aan deze rapportage werkten mee: Dhr. C. van Leeuwen Dhr. R.R. Doop Dhr. A. Pijl R04/17, november 2004 ISSN ISBN Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

3 Voorwoord Het toezicht van de inspectie op de uitvoeringsorganisaties is proportioneel. De intensiteit van het toezicht hangt af van de mate waarin een organisatie in staat blijkt zelf tijdig verbeteringen aan te brengen in de uitvoering. Het toezicht baseert zich daarbij in eerste instantie op de verantwoording die daarover door de bestuursorganen wordt geleverd. De inspectie heeft in juli 2004 de rapportage Handhaving 2003 ontvangen van de Sociale Verzekeringsbank. De minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft met de Sociale Verzekeringsbank afgesproken dat de bank zich op het aspect handhaving nog niet hoefde te verantwoorden in het jaarverslag In plaats daarvan moest de bank zich in juni 2004 in een separate rapportage verantwoorden over de activiteiten die zij in 2003 heeft uitgevoerd op het terrein van de handhaving. In dit rapport geeft de inspectie haar oordeel over de kwaliteit van die verantwoordingsrapportage. Mr. L.H.J. Kokhuis Inspecteur-generaal 3 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

4 4 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

5 Inhoud 1 Inleiding Onderzoeksvragen 8 2 Oordeel Preventie: de eerste schakel Controle: de tweede schakel Opsporing: de derde schakel Afdoening: de vierde schakel Samenwerking: de vijfde schakel 10 3 Overall-oordeel 11 4 Toekomst 13 5 Reactie Sociale Verzekeringsbank 15 Lijst van afkortingen 16 Bijlage: Reactie Sociale Verzekeringsbank 17 Publicaties van de Inspectie Werk en Inkomen 21 5 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

6 6 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

7 1 Inleiding De Inspectie Werk en Inkomen (IWI) beoordeelt jaarlijks de rapportage handhaving van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) en daarmee het functioneren van de SVB op dit niet onbelangrijke aspect. Daarbij geeft de inspectie een oordeel over de kwaliteit van de rapportage Handhaving 2003 en bestrijkt de inspectie alle vier de schakels uit de handhavingsketen, te weten preventie, controle, opsporing en afdoening om te komen tot een oordeel over het functioneren van de SVB. Zo mogelijk worden uitspraken gedaan over de samenwerking met de partners in de handhavingsketen. 1 Kabinetsnotitie fraudebestrijding van 9 april 1998 en de kabinetsnotitie bestrijding fraude en financieel-economische criminaliteit van 19 april De hoofddoelstelling die het kabinet op het terrein van de handhaving nastreeft, luidt: 1 Het bevorderen van spontane naleving van wet- en regelgeving door burgers en bedrijven en het ontmoedigen van overtreding ervan. Hierbij staat het kabinet de volgende aanpak voor ogen: Preventie boven repressie De overtuiging bestaat bij het kabinet dat het beter en goedkoper is om misbruik te voorkomen, dan achteraf (repressief) op te treden. De pakkans vergroten Niet-naleving dient in een zo vroeg mogelijk stadium te worden ontdekt, zodat de schade zo beperkt mogelijk blijft. Niet-naleving mag niet lonen Onrechtmatig verkregen inkomsten dienen teruggevorderd te worden. Daarnaast dient een administratieve dan wel strafrechtelijke sanctie te worden opgelegd om herhaling te voorkomen. Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) heeft deze doelstellingen nader uitgewerkt in het Handhavingsprogramma De in dit beleidsplan opgenomen afspraken zijn onder meer van toepassing op de SVB. Daarnaast heeft de SVB eigen handhavingsdoelstellingen geformuleerd. 2 De kaderstellende notitie van het toezicht op het aspect handhaving. Verder is in dit kader relevant dat de Inspectie Werk en Inkomen in het eerste kwartaal van 2004 een werkdocument heeft opgesteld en vastgesteld, dat leidraad vormt voor de programmering en opzet van eigen onderzoeken, maar tevens de door kabinet en ministerie geformuleerde doelstellingen op het terrein van de handhaving ordent. 2 In het kader van de totstandkoming van dit document is ook bezien in welke mate het beleid van de SVB op het aspect handhaving een vertaling vormt van de kabinetsdoelstellingen. De Kabinetsnotities, het Handhavingsprogramma , eigen doelstellingen van de SVB en het IWI-werkdocument kaderstellende notitie handhaving vormen de grondslag bij het beoordelen van de rapportage handhaving 2003 SVB. Daarnaast vindt de toezichthouder het van belang om de vraag te beantwoorden in welke mate de SVB op het aspect handhaving in 2003 heeft bijgedragen aan de realisatie van de SUWI-doelstellingen. 7 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

8 1.1 Onderzoeksvragen De te beantwoorden onderzoeksvragen zijn: Sluit het beleid van de SVB op het aspect handhaving aan bij de handhavingsdoelstellingen van het Kabinet? Is de verantwoordingsinformatie zoals vastgelegd in de rapportage handhaving SVB 2003 conform de gemaakte afspraken? Biedt de verantwoordingsinformatie zoals vastgelegd in de rapportage handhaving SVB 2003 voldoende informatie voor de toezichthouder om te komen tot een oordeel over het functioneren van de SVB op het aspect handhaving? Wat is het oordeel over het functioneren van de SVB op het aspect handhaving? Welke bijdrage heeft de SVB geleverd aan de SUWI-doelstellingen? 8 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

9 2 Oordeel Het beleid van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) vormt een doorvertaling van de centrale handhavingsdoelstellingen van het kabinet en het hiervan afgeleide handhavingsprogramma SZW De werking van dit beleid dient te blijken uit de handhavingsrapportage SVB De SVB komt met deze rapportage, naar de letter beschouwd, tegemoet aan gemaakte afspraken tussen de directie Uitvoeringsbeleid van SZW (DUB) en de SVB. De kwaliteit van de verantwoording is daardoor voldoende. De SVB handelt daarmee echter nog niet naar de geest van de afspraken tussen partijen. Benoemde onderwerpen worden geraakt, maar inzicht in analyses, vorderingen, prestaties en effecten levert de rapportage nauwelijks op. De mogelijke reden voor de schrale verantwoording is gelegen in de spagaat waarin de SVB zichzelf plaatst door de handhavingsrapportage niet alleen als verantwoordingsdocument te willen gebruiken, maar tegelijkertijd te beschouwen als PR-instrument richting de burger en als rapport om de eigen medewerkers te motiveren. Anderzijds moet vastgesteld worden dat de gemaakte afspraken tussen SVB en DUB ruimte bieden voor deze wijze van verantwoorden. Onvoldoende duidelijk is welke concrete vorderingen en prestaties verwacht worden van de SVB. De vorm van verantwoorden is volledig vrij gelaten. 2.1 Preventie: de eerste schakel De SVB onderneemt diverse activiteiten op het terrein van voorlichting naar en communicatie met (toekomstige) klanten. Verder bevordert zij de fraudealertheid van haar medewerkers. Deze activiteiten hebben ten doel om misbruik van de sociale zekerheid te voorkomen. Het is te betreuren dat de SVB in 2003 geen zichtbare pogingen heeft ondernomen om de effectiviteit van deze activiteiten te meten. In de handhavingsrapportage 2003 wordt niet zichtbaar of op enig moment vergelijkingen van cijfers aanleiding hebben gegeven tot het uitvoeren van analyses. Activiteiten worden geschetst, maar analyses, vorderingen, prestaties en effecten blijven buiten beeld. 2.2 Controle: de tweede schakel Het doel van het uitvoeren van controles is gelegen in het zo snel mogelijk ontdekken van misbruik. Risicoanalyses vormen het vertrekpunt van onderzoeken. Gegevensuitwisseling ondersteunt dit proces. Ondanks de wetenschap dat de SVB besloten heeft om nadere analyses te beperken tot die situaties waarbij cijfers opvallende schommelingen laten zien, verbaast het de toezichthouder dat nadere analyses, verklaringen en vervolgacties volledig ontbreken. Daar waar de SVB meldt dat nog steeds een aanzienlijk deel van de klanten verzuimt om wijzigingen in inkomen te melden, stopt het verslag met deze constatering en ontbreekt een mededeling of dit geleid heeft tot corrigerende acties van de SVB. Een activiteit die verder opvalt, is dat de SVB in 2003 de controles heeft hervat op AOW ers zonder inkomen in het buitenland. De resultaten van deze inspanningen blijven onvermeld en zijn daardoor niet op waarde te schatten. 9 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

10 Ook de internationale handhavingsactiviteiten beperken zich tot een beschrijving. Concrete resultaten ontbreken. Effecten worden niet benoemd. Aangezien in het geaccordeerde jaarplan over 2003 afspraken hieromtrent ontbreken, mag de SVB volstaan met de door haar verstrekte informatie. Deze is echter van geringe waarde voor de toezichthouder die de taak heeft om de bijdrage van de SVB aan het realiseren van de (handhavings)doelstellingen te beoordelen. 2.3 Opsporing: de derde schakel De nieuwe opsporingsafdeling van de SVB heeft in opzet een betere aansturing van kwaliteit en productiviteit van de opsporing mogelijk gemaakt. De productiviteit van de sociaal rechercheurs is toegenomen wat tot uiting komt in de toename van het aantal onderzoeken en van het aantal ingediende aangiften. Aangezien de SVB meer zaken heeft aangeleverd bij het Openbaar Ministerie (OM) dan de in het handhavingsarrangement vastgelegde maxima, moet gevreesd worden dat niet alle aangedragen zaken, wegens capaciteitsproblemen bij het OM tot een succesvolle vervolging zullen leiden; een probleem waarmee de totale keten van handhaving te maken heeft. Ook is in 2003 een stap voorwaarts gemaakt door het aangaan van een samenwerkingsverband met het SIOD. De gemaakte afspraken zijn ingelost, zodat een positief oordeel kan worden gegeven over het functioneren van de SVB in deze schakel. 2.4 Afdoening: de vierde schakel De SVB constateert een groei in het aantal opgelegde boeten en maatregelen, zonder in te gaan op de mogelijke verklaringen van deze stijging, noch op de aanpak die de SVB hierbij voorstaat. In voldoende mate wordt aandacht geschonken aan de groei van het totaal terug te vorderen bedrag. Het is opmerkelijk dat met geen enkel woord gerept wordt over de resultaten/opbrengsten van het sluitstuk van het handhavingsproces: de feitelijke invordering. Vindt deze wel plaats en wat zijn de revenuen? Het onbeantwoord laten van deze vragen maakt het niet mogelijk om de effectiviteit van geleverde inspanningen te taxeren. Opgemerkt wordt dat over de afdoening geen concrete afspraken zijn opgenomen in het jaarplan De feiten worden er echter niet anders door. Het is de toezichthouder op basis van de verkregen informatie niet mogelijk om de bijdrage van de SVB op waarde te schatten. 2.5 Samenwerking: de vijfde schakel Zowel in de sfeer van gemaakte afspraken als in de verantwoording wordt nauwelijks ingegaan op de (strategische) samenwerking in het veld van werk en inkomen op het aspect handhaving. Daardoor worden wellicht kansen gemist. 10 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

11 3 Overall-oordeel De kwaliteit van de verantwoording is voldoende wanneer deze wordt afgezet tegen de gemaakte afspraken tussen DUB en de SVB. De rapportage maakt echter onvoldoende inzichtelijk wat de bijdrage(n) van de SVB is/zijn op het terrein van de handhaving. Activiteiten worden beschreven, maar analyses, verklaringen, vorderingen, prestaties en effecten blijven buiten beeld. 11 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

12 12 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

13 4 Toekomst De Inspectie Werk en Inkomen stelt zich ten doel om in haar jaarverslag over 2004 te komen tot een oordeel over de bijdragen die zelfstandige bestuursorganen en gemeenten op het terrein van werk en inkomen leveren aan de SUWI-doelstellingen. Deze opdracht leidt er toe dat op 1 mei 2005 de vraag moet kunnen worden beantwoord welke bijdrage de SVB levert aan het realiseren van de (handhavings)doelstellingen. Wanneer prestatieafspraken niet concreter en niet meetbaarder worden gemaakt en de verantwoording geen inzicht biedt in analyses, verklaringen, vorderingen, prestaties en effecten, zal de boodschap van IWI weinig omvatten. De beoordeling van deze rapportage heeft dan ook geleid tot het initiatief bij de Inspectie Werk en Inkomen om de lacunes aan informatie op het terrein van de handhaving door middel van gesprekken en een gerichte informatie-uitvraag binnen enkele maanden teniet te doen. Uit een inmiddels plaatsgevonden gesprek met de SVB is onder andere ten aanzien van: fraude alertheid; voorlichting en bestuurlijke maatregelen in het kader van de Wet Boeten, maatregelen en terug- en invordering sociale zekerheid gebleken dat de SVB in 2004 gerichte actie heeft ondernomen c.q. gaat ondernemen. 13 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

14 14 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

15 5 Reactie Sociale Verzekeringsbank De inspectie legt al haar conceptrapportages voor een bestuurlijke reactie voor aan de betrokken uitvoeringsinstanties en neemt de kern van deze reactie op in het rapport. Dat is ook gebeurd bij dit rapport. Hierop volgt de reactie van de Raad van Bestuur van de SVB en het commentaar van IWI hierop. Op grond van artikel 49 van de SUWI-wet is de SVB verplicht om zich te verantwoorden via kwartaalverslagen, een jaarverslag en een jaarrekening. Via een ministeriële regeling kunnen eisen worden gesteld aan de inhoud van die documenten. Dat heeft de minister gedaan in de regeling SUWI en de bijbehorende bijlage VIII, waarin de minister weergeeft welke informatie hij van de Sociale Verzekeringsbank nodig heeft ten behoeve van sturing, toezicht en verantwoording aan de volksvertegenwoording. Met haar kwartaalverslagen, jaarverslag en jaarrekening over 2003 heeft de SVB aan die informatieplicht voldaan; ook op het aspect handhaving. De handhavingsrapportage 2003 van de SVB, die niet tot stand gekomen is op basis van een wettelijke verplichting, zien wij als een extra verantwoording in aanvulling op de formele verantwoording op basis van de wet SUWI. Daarbij worden ook andere doeleinden gediend: intern gebruik, input ten behoeve van de SZW-handhavingsrapportage en informering van een bredere doelgroep belangstellenden. De SVB deelt mede toch verheugd te zijn met het nauwgezette onderzoek dat de inspectie naar de handhavingsrapportage heeft verricht. De opmerkingen van IWI hebben duidelijk gemaakt aan welke handhavingsinformatie er buiten de SVB behoefte bestaat. Ook voor gebruik binnen de SVB heeft de inspectie gewezen op een aantal lacunes. De SVB zal de opmerkingen van IWI gebruiken om de rapportage met het oog op de doelen waarvoor zij geschreven is te verbeteren. Op dit moment is al een aantal activiteiten in gang gezet die er toe zullen leiden dat de volgende rapportage, waar mogelijk, tegemoet komt aan de gesignaleerde tekortkomingen. De inspectie heeft kennisgenomen van de reactie van de SVB. IWI wil daarom nog eens benadrukken dat zij zich bij haar onderzoek niet beperkt tot de informatie uit de aangeboden handhavingsrapportage SVB 2003, maar ook terdege kennis heeft genomen van kwartaalrapportages, jaarverslag en jaarrekening. Alhoewel de rapportage handhaving SVB 2003 significant meer inzicht biedt dan de overige gememoreerde documenten, blijft de inspectie bij haar opvatting dat de rapportages onvoldoende inzichtelijk maken wat de bijdrage(n) van de SVB is/zijn op het terrein van de handhaving. Activiteiten worden beschreven, maar analyses, verklaringen, vorderingen, prestaties en effecten blijven buiten beeld. De opvatting van de inspectie staat niet op zichzelf. De Algemene Rekenkamer komt tot dezelfde noties in haar recent gepubliceerde rapport over de fraudebestrijding. 15 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

16 Lijst van afkortingen AOW DUB IWI OM SIOD SUWI SVB SZW zbo Algemene Ouderdomswet Directie Uitvoeringsbeleid Inspectie Werk en Inkomen Openbaar Ministerie Sociale inlichtingen- en opsporingsdienst Wet Structuur uitvoering werk en inkomen Sociale Verzekeringsbank Sociale Zaken en Werkgelegenheid zelfstandige bestuursorganen 16 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

17 Bijlage Reactie van de Sociale Verzekeringsbank 17 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

18 18 Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

19

20

21 Publicaties van de Inspectie Werk en Inkomen 2004 R04/17 Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003 R04/16 Zwarte en grensoverschrijdende fraude met bijstandsuitkeringen Een verkennend onderzoek naar gemeentelijk beleid gericht op bestrijding van zwarte en grensoverschrijdende fraude R04/15 Ontwikkeling sectorloket R04/14 Samenvatting rapportages verscherpt toezicht De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Almelo, Amsterdam, Den Helder, Haarlem en Rotterdam Toezicht op certificatie- en keuringsinstellingen R04/13 In goed vertrouwen Onrechtmatige gegevensverstrekking aan een handelsinformatiebureau R04/12 Aan de slag met de Wet verbetering poortwachter De invoering van de Wet verbetering poortwachter door het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen R04/11 UWV en Walvis Tweede rapportage R04/10 De praktijk ná het aanbesteden De feitelijke inkoop van afzonderlijke reïntegratietrajecten door UWV in de contractperiode Jaarplan 2005 Jaarverslag 2003 R04/09 Gelijke gevallen, gelijke behandeling? Uitvoering van de ontslagtaak door CWI R04/08 Dienstverlening door het Inlichtingenbureau R04/07 Samenloopsignalen van het Inlichtingenbureau Een onderzoek naar het gebruik van samenloopsignalen door gemeenten in 2003 R04/06 ICT en de keten van werk en inkomen R04/05 De manager de baas? Een onderzoek naar WAO-managers en hun integrale verantwoordelijkheid voor het werk van verzekeringsartsen R04/04 Inzet reïntegratie-instrumenten en -voorzieningen door UWV R04/03 Herbeoordeeld? Uitvoering van de wettelijke WAO-herbeoordelingen R04/02 Verbetering opzet financieel beheer CWI R04/01 Gemeente Assen en de bijzondere bijstand Onderzoek naar bijzondere bijstandsverlening bij verblijf in het buitenland 2003 R03/21 Werken met behoud van een Abw-uitkering in Amsterdam Quick scan R03/20 UWV en Walvis Eerste rapportage Aanpassing Jaarplan IWI 2004 i.v.m. het gewijzigd toezicht op gemeenten R03/19 De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder Eerste rapportage verscherpt toezicht R03/18 Vreemdelingen en arbeid Het vergunningenbeleid van CWI R03/17 Certificatie- en keuringsinstellingen op het gebied van arbeidsomstandigheden in Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003

22 R03/16 Elfde tot en met dertiende voortgangsrapportage inzake de realisatie bestuurlijke afspraken met Amsterdam R03/15 Afspraken Centra voor Werk en Inkomen met de gemeenten Hoorn en Zaanstad R03/14 De inschakeling van een private partij bij de uitvoering van de Algemene bijstandswet door de gemeente Maarssen Eindrapportage Jaarplan 2004 R03/13 Indicatiestelling sociale werkvoorziening Een onderzoek naar de kwaliteit van het indicatiestellingproces R03/12 Afhandeling openstaande posten Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen Eindrapport R03/11 Gemeentelijke eindejaarsuitkeringen aan minima in 2002 R03/10 Gemeentelijk beleid en handhaving van de bijstandswetgeving bij woonwagenbewoners Loenen en de intake van bijstandsaanvragen R03/09 Facetten van handhaving van de Algemene bijstandswet Monitor van bestrijding van misbruik en oneigenlijk gebruik door gemeenten 2001 R03/08 De decentrale aansturing van de Sociale Verzekeringsbank R03/07 Debiteurenbeheer collecterend proces Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen Jaarverslag 2002 R03/06 De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Amsterdam Stand van zaken eerste kwartaal 2003 R03/05 De uitvoering van onderzoeken in het kader van de Algemene bijstandswet door de gemeente Rotterdam in 2002 Toetsingskader instellingen persoonscertificatie in het kader van de Arbeidsomstandighedenwet en enkele andere wetten R03/04 De uitvoering van de Algemene bijstandswet door gemeenten in 2001 Quick scan R03/03 Opzet financieel beheer Centrale organisatie werk en inkomen Review van het KPMG-rapport 'Risicoanalyse financieel beheer CWI' R03/02 Onderzoek toepassing Werkloosheidswet bij SHB Havenpool Rotterdam BV R03/01 De ketens van werk en inkomen Een verkennend onderzoek naar de keten van werk en inkomen vanuit cliëntperspectief U kunt deze publicaties opvragen bij: Afdeling Communicatie communicatie@iwiweb.nl Prinses Beatrixlaan AL Den Haag Postbus AN Den Haag Telefoon (070) Fax (070) Inspectie Werk en Inkomen Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003