Themabegroting Gemeente Heerenveen

Transcriptie

1 Themabegroting 2013 Gemeente Heerenveen Heerenveen, 09 oktober 2012

2

3 Inhoudsopgave Themabegroting 2013 Deel 1 Themaplan paginanummer Inleiding 5 Thema s 01. Heerenveen bestuurt en organiseert Heerenveen werkt Heerenveen kiest voor leefbaarheid wijken en dorpen Heerenveen bevordert meedoen Heerenveen stimuleert duurzaamheid Heerenveen ontwikkelt 51 Deel 2 Paragrafen 0.1 Weerstandsvermogen Onderhoud kapitaalgoederen Financiering Bedrijfsvoering Verbonden partijen Grondbeleid Lokale heffingen 77 Deel 3 Financiële begroting 0.1 Totaaloverzicht themabegroting Overzicht reserves en voorzieningen Overzicht van te verstrekken subsidies Berekening EMU-saldo Projecten grondbedrijf e.a Investeringsplan Verklaring verschillen 2013 t.o.v Risico-inventarisatie (benodigde weerstandscapaciteit) 153 1

4 2

5 Deel 1 Themaplan 3

6 4

7 Inleiding 5

8 6

9 Algemeen Voor u ligt de themabegroting Met de zes thema s wordt invulling gegeven aan het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV). In het BBV is onder meer bepaald dat er twee bestuurlijke begrotingsdocumenten worden opgesteld: - De themabegroting voor de raad die de kaderstellende en controlerende rol van de raad ondersteunt; - De productenraming voor burgemeester en wethouders, waarmee aan de uitvoerende en beheersfunctie invulling wordt gegeven. Uitgangspunten Bij de uitwerking van de themabegroting 2013 zijn de navolgende uitgangspunten gehanteerd: - continuering van het bestaande beleid vanuit de begroting 2012; - besluitvorming voortvloeiende uit de door de gemeenteraad op 28 juni 2012 vastgestelde Verantwoordings- en Perspectiefnota 2012, met uitzondering van de uitwerking van de bestuurlijke kaders met betrekking tot de bezuinigingen ; - verwerking kapitaallasten voortvloeiende uit de geplande vervangingsinvesteringen en vrijval van kapitaallasten van aflopende investeringen; - een verwachte prijsstijging van 1,5% (loonstijging 0%); - verhoging met het verwachte inflatiepercentage (1,5%) voor belastingen, leges en overige tarieven. - de berekening van de algemene uitkering uit het gemeentefonds is gebaseerd op de circulaire van 13 juni 2012 van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties. De themabegroting De themabegroting van Heerenveen telt zes thema's: 01. Heerenveen bestuurt en organiseert 02. Heerenveen werkt 03. Heerenveen kiest voor leefbaarheid wijken en dorpen 04. Heerenveen bevordert meedoen 05. Heerenveen stimuleert duurzaamheid 06. Heerenveen ontwikkelt ER-doelen Geconstateerd is dat in een aantal gevallen de teksten van de ER-doelen waarin de teksten voorkomen van meer, beter enz. in de voorliggende Themabegroting 2013 niet meer passen bij de huidige stagnerende economie. Omdat het gebruikelijk is, dat in onze planning- en controlcyclus, dergelijke tekstuele aanpassingen uitsluitend in de Verantwoordings- en Perspectiefnota s worden gemuteerd, is er in deze Themabegroting op onderdelen sprake van gedateerde teksten. In de Verantwoordings- en Perspectiefnota 2013 zullen deze teksten worden aangepast. Nieuwe opzet Themabegroting De auditcommissie heeft ingestemd met een nieuwe opbouw van de thema s van de begroting. Met de auditcommissie is de afspraak gemaakt dat er bij deze Themabegroting minimaal vijf onderwerpen zullen worden uitgewerkt volgens het nieuwe format. De uitwerking treft u separaat aan bij deze Themabegroting. De komende jaren zal de verdere uitwerking vorm worden gegeven. 7

10 Bedrijfsvoering Tot nu toe was er sprake van een grote diversiteit in de kostentoerekening van indirecte kosten (overhead e.a.) aan de producten behorende bij de zes thema s. Het handhaven van deze systematiek was bewerkelijk en arbeidsintensief. Met ingang van 2013 is deze wijze van toerekening van (indirecte) kosten beëindigd. Ten behoeve van de vergelijking van de begrotingsjaren, is er in deze Themabegroting voor gekozen om zowel 2012 als 2013 en volgende jaren de kostentoerekening op de nieuwe wijze vorm te geven. Dit geldt niet voor de cijfers van de rekening Het vergelijken van het jaar 2011 met 2012 is niet goed mogelijk, omdat de kosten voor de bedrijfsvoering in 2011 in totaliteit niet zijn verantwoord op Thema 1 (bedrijfsvoering), maar zijn verbijzonderd over de zes thema s. Omdat er ook slechts beperkt nut is om kosten exact toe te rekenen (bijvoorbeeld bij de producten afval, riolering en enkele andere), zijn zoveel mogelijk de indirecte kosten op een nieuw product bedrijfsvoering geraamd. Dit heeft tot gevolg dat op alle zes thema s alleen de directe baten en lasten zijn geraamd en op thema 1 (Heerenveen bestuurt en organiseert) ook alle indirecte kosten op het eerder genoemde product bedrijfsvoering. Naast de thema's schrijft het BBV voor dat de begroting een aantal verplichte paragrafen moet bevatten. De paragrafen bevatten onderwerpen die van belang zijn voor het inzicht in de financiële positie van de gemeente. 8

11 Thema's 9

12 10

13 Thema 1: Heerenveen bestuurt en organiseert! 1.1 Beschrijving en hoofdstructuur Dit thema bevat naast inhoudelijke doelen ook organisatiedoelen. De inhoudelijke doelen zijn onder het subthema Heerenveen bestuurt samengebracht en de organisatiedoelen onder het subthema Heerenveen organiseert. Heerenveen organiseert omvat alle thema s van deze begroting, om de procesmatige en projectmatige ondersteuning van de organisatie als geheel in beeld te kunnen brengen. Heerenveen bestuurt en organiseert Heerenveen bestuurt inhoudelijke doelen Heerenveen organiseert procesmatige en ondersteunende doelen bestuurt en regelt heft faciliteert evenementen werkt bevordert verleent samen veiligheid diensten handhaaft koopt in beheert eigendommen en zaken v erbetert de organisatie 11

14 1.2 Koers van Heerenveen Het Collegeprogramma geeft op hoofdlijnen de door het college gekozen koers aan. Bij Heerenveen bestuurt wordt in het Collegeprogramma de nadruk gelegd op de inzet van instrumenten om Heerenveen een krachtige gemeente te laten blijven, om burgerparticipatie en dienstverlening een impuls te geven en om in samenwerking met alle betrokken partijen veiligheid in de breedste zin te behouden en te doen toenemen. In toenemende mate wordt de keuzevrijheid van het bestuur om alle beleidsvoornemens ten volle door de organisatie tot uitvoering te laten brengen beperkt door de impact van de gevolgen van de recessie en de afname van de beschikbare middelen. De ingeslagen koers voor de komende jaren laat zich dan ook aflezen uit de bestuurlijke keuzes over wat nog wel, wat in mindere mate of wat niet meer gedaan zal kunnen worden. Bij Heerenveen organiseert zet het College in op een sluitende, solide begroting en een verantwoorde reservepositie. Met twee bezuinigingsrondes achter de rug en een derde in gang neemt de druk op de organisatie steeds verder toe. Met veel inventiviteit wordt getracht op koers te blijven met een aanstaande herindeling, regionaliseringen en decentralisaties in zicht Doelen, resultaten en beoogde maatschappelijke effecten Heerenveen bestuurt en regelt ER-doelen 1. kleinere afstand tussen bestuur en burgers 2. minder regelgeving Resultaten begrotingsjaar Verkiezingen Vanwege de herindeling per 1 januari 2014 zullen de gemeenteraadsverkiezingen voor Heerenveen en Boarnsterhim op grond van de Wet algemene regels herindeling Arhi een jaar eerder gehouden worden dan de reguliere gemeenteraadsverkiezingen. De verkiezingen staan voor november 2013 in de planning. - Deregulering Deregulering in het welstandbeleid en beleid cultuurhistorie, bij bestemmingsplannen, de A.P.V., de kapverordening (zie ook paragraaf 1.3.6) - Nieuwe regels vanuit het Rijk Het Rijk draagt steeds meer taken over aan de gemeente en dat brengt nieuwe regels met zich mee; dit staat dus haaks op het E.R. doel van minder regelgeving. Uitgangspunt is passende uitvoer van rijksregels binnen de beschikbare middelen. Een spanningsveld hierbinnen is uitvoering van nieuwe regels vanuit het Rijk wanneer die niet vergezeld gaan met (financiële) middelen. Wij verwachten onder meer nieuwe regels m.b.t. de gemeentelijke informatiebeveiliging, de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) en Drank- en Horecawet en het Coffeeshopbeleid. Voor deze nieuwe taken zijn veelal geen dan wel beperkte rijksmiddelen beschikbaar. Beoogde maatschappelijke effecten - Zelfredzaamheid van burgers. 12

15 1.3.2 Heerenveen heft ER-doelen - Resultaten begrotingsjaar Transparant stelsel van lokale belastingen en heffingen. De lokale belastingen vormen algemene middelen. De gemeente heft leges om de kosten van de dienstverlening te dekken. De leges mogen de geraamde kosten niet overstijgen. Beoogde maatschappelijke effecten - De heffing van algemene gemeentelijke belastingen maakt het voor Heerenveen mogelijk een aantal basisvoorzieningen voor haar burgers in stand te houden. De legesopbrengsten stellen ons in staat de bijbehorende diensten aan burgers en bedrijven te verlenen Heerenveen faciliteert evenementen ER-doelen 1. Meer bezoekers en bestedingen in het centrum van Heerenveen en omgeving. Resultaten begrotingsjaar Uitgebalanceerde vergunningverlening voor evenementen obv objectieve belangenafweging voortvloeiend uit geactualiseerd evenementenbeleid - Uitwerking beleid toestaan winterserres in uitgaansgebied. - Aanpassing Beeldkwaliteitsplan centrum. - Blijvend aandacht schenken aan treffen fysieke maatregelen (aankleding) in het centrum - Gezamenlijk(o.a. ondernemers en gemeente) beeldmerk uitwerken - Heldere afspraken t.a.v. aanpak communicatie Beoogde maatschappelijke effecten Een bruisend en gezellig Heerenveen waarin gastvrijheid, goodwill en waardering van initiatieven sleutelbegrippen vormen en de leefbaarheid van de bewoners van het centrum niet uit het oog verloren wordt Heerenveen werkt samen ER-doelen 1. Samenwerking bevorderen met partners, andere overheden en in het bijzonder met onze omliggende gemeenten Resultaten begrotingsjaar Onderzoek samenwerking op ICT gebied verder vorm geven door concrete samenwerkingsafspraken te maken met Leeuwarden en Smallingerland. Beoogde maatschappelijke effecten - 13

16 1.3.5 Heerenveen bevordert veiligheid ER-doelen 1. Verdere professionalisering van de brandweerzorg ten bate van een adequate hulpverlening 2. Zowel bestuurlijk als operationeel optimaal voorbereid blijven op rampen en grootschalige incidenten 3. Betere inrichting en facilitering van de veiligheidsketen, zodat passend en op de juiste schaal wordt gereageerd op signalen van (dreigende) onveiligheid. Resultaten begrotingsjaar Het leveren van voldoende brandweerzorg - Adequaat inspelen op de ontwikkelingen rond regionalisering - Uitvoeren van het activiteitenplan Brandveilig Leven - Versterking van de gemeentelijke bevolkingszorg ten tijde van rampen en crises in lijn met de Wet Veiligheidsregio s. - Kadernota Integrale Veiligheid Op Maat en uitvoeringsplan Integrale Veiligheid De volgende terreinen zijn vastgesteld in de kadernota Integrale f. a. (huiselijk) geweld in de buurt b. GHB en andere middelen c. (voetbal) geweld op straat d. Overlast jeugd e. Fysieke veiligheid In bedoelde kadernota is vastgelegd dat ook aandacht besteed moet (blijven) worden aan alle andere thema s binnen Integrale Veiligheid. De kadernota wordt jaarlijks door het college uitgewerkt in een Uitvoeringsplan. Het Uitvoeringsplan voor 2013 is uiteraard nog niet vastgesteld. Binnen de genoemde beleidsversterkingen gedurende de beleidsperiode tot 2014, zullen -voortbordurend op het Uitvoeringsplan van 2012 en de V&P nota in 2013 in ieder geval de volgende resultaten behaald moeten worden: a. het continueren van de aansluiting op Burgernet; in de V&P nota 2012 is structureel opgenomen; b. het continueren van Buurtbemiddeling: in de V&P nota 2012 is opgenomen voor de jaarschijven 2012 en 2013 ten behoeve van een omzetting van medio 2012 naar inzet van vrijwilligers: implementeren (communicatie), aantrekken en opleiden vrijwilligers, coördineren aanvragen en beperkte inzet mediator in afwachting van definitief omzetting naar vrijwillige buurtbemiddelaars; van dit budget wordt in 2012 ca niet gebruikt en in 2013 ca ; c. het continueren van een vorm van een integrale veiligheidsmonitor (V&P nota 2012, beleidsmatige ontwikkeling, dekking binnen bestaande budgetten openbare orde); om het vastgestelde beleid met de daarin opgenomen indicatoren te kunnen monitoren en bij te kunnen stellen, is het nodig de informatie structureel te vergaren middels een veiligheidsenquête die periodiek kan worden uitgevoerd; daarbij kan worden aangesloten bij de landelijke Integrale Veiligheidsmonitor (tweejaarlijks); d. het opstellen van een wijks(veiligheids)plan Heerenveen Midden (pilot), op initiatief van de bewoners zelf, waarbij veiligheid één van de thema s is (bestaande budget); e. het afronden van de plankplannen woninginbraken, woonoverlast, overlast 14

17 jeugd(groepen) en aanpak GHB en andere middelen (bestaande budgetten); f. het implementeren van de voetbalverordening zodra deze landelijk is voorbereid en waar nodig andere acties uit het landelijk Actieplan Voetbal en Veiligheid. De meeste actiepunten zijn/worden uitgevoerd (bestaande budget); g. het intensiveren van de communicatie m.b.t. (de aanpak van) onveiligheid middels het actualiseren van het communicatieplan integrale veiligheid (naar verwachting binnen bestaande communicatie- budgetten); h. het implementeren van de transitie Veiligheidshuis van rijk naar gemeenten (V&P nota 2012: incidentele bijdrage 2013 en 2014 ad ); in 2014 volgt een evaluatie om te zien in hoeverre er een structurele gemeentelijke bedragen moeten komen; bovendien geldt dat per 2014 de bijdrage van het rijk verdwijnt m.b.t. de coördinatie op de nazorg van ex-gedetineerden. Er wordt getracht deze kosten niet ten laste van gemeenten te brengen. Beoogde maatschappelijke effecten - Verhoging brandveiligheid in gemeente Heerenveen - Integrale veiligheid (prioriteiten ) - Vermindering (woon)overlast; - Verminderen huiselijk geweld - Vermindering woninginbraken. - Versterken zelfredzaamheid - Voorkomen en terugdringen jeugdoverlast en crimineel gedrag jongeren - Verminderen multieproblematiek bij jongeren - Verantwoord middelengebruik - Vergroten betrokkenheid inwoners en ondernemers bij veiligheid en leefbaarheid - Voorkomen overlast/openbare ordeverstoringen bij evenementen (voetbal) - Vergroten veiligheid en leefbaarheid in kern/buurt/wijk - Verbeteren doorstroming evenementenverkeer en terugdringen parkeeroverlast - Borgen actualiteit en ontsluiting risicobronnen en kwestbare objecten Heerenveen verleent diensten ER-doelen 1. Meer eigen verantwoordelijkheid voor burgers en bedrijven bij aanvragen om vergunningen en de naleving van regels; 2. Het aanvragen van diensten en producten toegankelijker maken door zowel in te zetten op de website als op de digitale balie. Resultaten begrotingsjaar Deregulering in het welstandsbeleid, cultuurhistorisch beleid, kapvergunningenbeleid, het BIBOB-beleid, bij bestemmingsplannen en de A.P.V. Beoogde maatschappelijke effecten - Burgers en bedrijven met eigen verantwoordelijkheid ten aanzien van zijn directe leefomgeving en behoud en bescherming van een herkenbare, aantrekkelijke en leefbare woonomgeving 15

18 1.3.7 Heerenveen handhaaft Er-doelen 1. Sober (en helder) handhaven van wet- en regelgeving, waar mogelijk op het wettelijk minimum-niveau en met duidelijke prioriteiten 2. Meer vertrouwen in de samenleving bij de naleving van regels maar wanneer dit vertrouwen beschaamd wordt kan handhavend opgetreden worden Resultaten begrotingsjaar Een uitvoeringsprogramma met een duidelijke prioriteitstelling op basis van het nieuwe Handhavingsbeleid Helder en Haalbaar Handhaven - Intensiveren communicatie over het gemeentelijke handhavingsbeleid - Coördinerende rol gemeente in het kader het project bemiddeling in de buurt met vrijwillige buurtbewoners als bemiddelaars Beoogde maatschappelijke effecten - Verbetering van het naleefgedrag - Vermindering toezichtlast en meer zelfredzaamheid van en invulling eigen verantwoordelijkheid door burgers en bedrijven t.a.v. de naleving van regels Heerenveen koopt in Er-doelen 1. doelmatiger en rechtmatig inkopen; 2. maatschappelijk verantwoord inkopen/duurzaam inkopen. Resultaten begrotingsjaar Succesvolle implementatie van de nieuwe aanbestedingswet. - Het bij externe partijen verkrijgen van de gewenste kwaliteit tegen de beste prijs op het gebied van werken, leveringen en diensten, binnen de grenzen van de rechtmatigheid. - Vanuit de jaarlijkse spendanalyse inkoopacties benoemen, die kunnen leiden tot financiële voordelen. - Waar mogelijk duurzaam inkopen. - Waar mogelijk social return ondersteunen. - Het bieden van kansen aan lokale/regionale bedrijven waar dit binnen de kaders van functionaliteit, financiën en rechtmatigheid mogelijk is. Beoogde maatschappelijke effecten - versterken plaatselijke en duurzame economie en vergroten maatschappelijke participatie Heerenveen beheert eigendommen en zaken ER-doelen 1. passend en gecentraliseerd inzicht in gemeentelijke (te beheren) zaken en eigendommen; 2. passend (vastgoed)beheer. 16

19 Resultaten begrotingsjaar Zorgdragen voor continuering verhuur van ruimten/opstallen ondanks economische recessie - Afstoten van onroerend goed dat niet rendabel is en geen maatschappelijke functie meer vervult - Beheer nog meer afstemmen op actuele ontwikkelingen, zicht houden op actuele marktontwikkelingen en zoveel als mogelijk hierop anticiperen en reageren Beoogde maatschappelijke effecten - Efficient toekomstgericht vastgoedbeheer met optimaal mogelijk rendement Heerenveen verbetert de organisatie ER-doelen 1. Verdere professionalisering van de bedrijfsvoering 2. Verbetering infrastructuur Resultaten begrotingsjaar Beleid, kaders en plannen Beleid, kaders en plannen voor de bedrijfsvoering die bestuur, directie en organisatie willen en kunnen uitvoeren. Spelregels die ertoe doen en echt nodig zijn. Door middel van bestuurs- en managementinformatie en audits / onderzoeken is daar inzicht in. - Human Resource Management (HRM) Uitvoering van de HRM visie. Concreet betekent dit het uitvoeren van de in 2012 vastgestelde en geïmplementeerde speerpunten en het ontwikkelen en implementeren van de voor 2013 geplande speerpunten. Dat in een context van afnemende arbeidsvoorwaarden als gevolg van bezuinigingen en wijzigende arbeidsvoorwaarden als gevolg van regelgeving van het Rijk (bijvoorbeeld de werkkostenregeling) en de nieuwe CAO. Daarbij behorende processen en geautomatiseerde ondersteuning daarvan worden aangepast. Voorbeelden daarvan zijn salarisadministratie, personeelsplanning, functie- en formatieplanning en het begroten en bewaken van de personeelskosten. - Informatie en Communicatietechnologie (ICT) Er zijn geen tot zeer beperkte middelen voor doorontwikkeling van de ICT terwijl de kosten van het in stand houden van de huidige ICT een stijgende lijn laten zien. Voor 2013 en verder betekent dit dat doorontwikkeling alleen mogelijk is wanneer daar concrete financiële baten tegenover staan waaruit die doorontwikkeling kan worden bekostigd. Voorbeelden daarvan zijn de inzet van mobiele apparaten, het digitaliseren van papierstromen en zaakgericht werken / midoffice. Om de kosten van de huidige ICT in de hand te houden, zullen maatregelen in het gebruik van de infrastructuur en van de applicatieomgeving onvermijdelijk zijn. Het gebruik van basisregistraties (bijvoorbeeld personen, adressen, gebouwen) en enkelvoudige registratie / opslag en meervoudig gebruik d.m.v. datadistributie wordt doorontwikkeld. - Communicatie Burgers en medewerkers zullen in toenemende mate zelf informatie moeten halen i.p.v. dat die naar hen gebracht wordt. Burgers zijn voor een belangrijk deel al aangewezen op de digitale overheid. In 2013 en verder zet dat door vooral door noodzakelijke bezuinigingen. Crackstate Nijs zal in 2013 / 2014 geheel opgaan in de Gemeenschappelijke Voorziening voor Officiële Publicaties (GVOP). Vanaf dat moment zullen alle gemeentelijke regelingen, bekendmakingen en andere publicaties beschikbaar zijn in de digitale overheid (mijn 17

20 overheid en de gemeentelijke website). Ook de pers zal in toenemende mate aangewezen zijn op digitale informatie. De manier waarop persvragen en de beantwoording daarvan wordt afgehandeld, gaan wij herzien. Daarnaast zullen wij in 2013 social media gerichter inzetten. Een herkenbare gemeente vinden wij daarin belangrijk. Daarvoor is in 2012 de huisstijl herzien en wordt die in 2013 verder vorm gegeven. In 2012 wordt een nieuw gemeentelijk intranet ingericht waarop de corporate communicatie (informatie voor iedereen) geregeld is en medewerkers zelf hun informatievoorziening inrichten o.b.v. wat door verschillende organisatieonderdelen op het intranet beschikbaar wordt gesteld. Deze veranderingen stellen eisen aan de communicatieve vaardigheden van de organisatie. Beoogde maatschappelijke effecten De gemeente moet het doen met minder middelen. Daardoor maakt zij keuzes welke taken zij uitvoert en wat zij aan de samenleving of aan andere partijen overlaat. Ook maakt zij keuzes op welke wijze deze taken uitgevoerd moeten worden. Het verwachte effect hiervan zal zijn dat de burger / samenleving meer zelf zal moeten doen omdat de gemeente terug treedt en het zal moeten doen met wat de gemeente kan bieden of kan betekenen. 18

21 1.4 Wat gaat dat kosten (Bedragen x 1.000) Lasten Rekening 2011 Begroting 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting Bedrijfsvoering Bestuurszaken Veiligheidsbeleid Dierenopvang Privaatrechtelijke Zaken Beheer eigendommen Kermissen, markten, evenementen Belastingen Openbare orde en rampenbeheersing Vergunningverlening, verkeer Bouwvergunningen Overige vergunningen Verkiezingen Reisdocumenten Burgerlijke stand Brandweer Oud archief Algemene uitgaven en inkomsten Algemene uitkering gemeentefonds Beleggingen Onvoorziene uitgaven Saldo kostenplaatsen Voormalig personeel Rechtsbescherming Communicatie Griffie Totaal Lasten (Bedragen x 1.000) Baten Rekening 2011 Begroting 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting Bedrijfsvoering Bestuurszaken Veiligheidsbeleid Dierenopvang Privaatrechtelijke Zaken Beheer eigendommen Kermissen, markten, evenementen Belastingen Openbare orde en rampenbeheersing Vergunningverlening, verkeer Bouwvergunningen Overige vergunningen Verkiezingen Reisdocumenten Burgerlijke stand Brandweer Oud archief Algemene uitgaven en inkomsten Algemene uitkering gemeentefonds Beleggingen Onvoorziene uitgaven Saldo kostenplaatsen Voormalig personeel Rechtsbescherming Communicatie Griffie Totaal Baten Saldo Lasten / Baten

22 1.5 Reserves en voorzieningen Reserves en voorzieningen thema 1: Heerenveen bestuurt en organiseert Reserve Omschrijving Stand Storting Onttrekking Stand Rente Algemene Reserve geblokkeerd Algemene reserve niet geblokkeerd Algemene bedrijfsreserve exploitatie gronden Dienstreserve Visie en Ontwikkeling Eigen risico tractie Leegstandsrisico Werk-State a/d Trambaan Dienstreserve Regie en Realisatie Dienstreserve Publiekszaken en Veiligheid Facilitaire diensten en middelen Digitaal Archiveren Informatie Communicatie Technologie Effecten invoering BTW-compensatiefinds Reserve kapitaallasten Frictiekosten concern Dienstreserve Organisatie en Ondersteuning Totaal reserves Voorziening Omschrijving Stand Storting Onttrekking Stand Rente Kostenverhaal herinrichting centrum Heerenveen Groot onderhoud gemeentehuis Accommodatiebeleidsplan Groot onderhoud MFA Us Kubus Groot onderhoud MFA De Barte De Knipe Voorziening risico precario Gevolgen wet APPA WAO-fonds Inventaris gemeentehuis Afwikkeling projecten Faciliteiten Raad Millenniumactiviteiten 2008,2009 en Totaal voorzieningen Totaal middelen 20

23 Thema 2: Heerenveen werkt! 2.1 Beschrijving en hoofdstructuur Onder het thema Heerenveen werkt vallen alle activiteiten die leiden tot economische participatie en tot een structurele en duurzame versterking van de economie van Heerenveen. Het achterliggende doel is om daarmee het gemiddeld besteedbaar inkomen te vergroten van de inwoners van Heerenveen en van hen die hier werken. Het versterken van de economie betekent, dat wij streven naar het vergroten van de werkgelegenheid en het verkleinen van de werkloosheid. Enerzijds is daarvoor een economisch beleid gericht op het faciliteren en stimuleren van ondernemers(schap) nodig, anderzijds een sterk sociaal beleid. Het arbeidsmarktbeleid is de verbindende schakel tussen het economisch en het sociaal beleid. Heerenveen werkt Versterken economie Versterken economische participatie van inwoners Sport en zorgeconomie Logistiek en metaal Nieuwe energie Toerisme en cultuur Onderwijs, ondernemers en overheid (3-O s) Zoveel Iedereen mogelijk mensen aan het aan werk het werk ja nee Iedereen passend werk Iedereen maatschappelijk sociaal actief 21

24 2.2 Koers van Heerenveen Het thema 'Heerenveen werkt' heeft twee sporen. De hoofddoelstellingen voor de komende jaren zijn: 1. versterken van de economie in Heerenveen; 2. versterken van de economische participatie in Heerenveen. De eerste hoofddoelstelling zoals bedoeld in dit thema wordt als volgt uitgewerkt. De gemeente Heerenveen wil werken aan een duurzame en voorspoedige economische ontwikkeling. Hoofdaccent ligt op versterking van economische dynamiek, via een netwerkachtige aanpak. Dat doen we door een actieve en verbindende rol te spelen tussen ondernemers onderling en tussen ondernemers, onderwijs en kennisinstellingen. Omdat onze ambtelijke capaciteit en de financiële armslag beperkt is, is het draagvlak bij en de inzet van onze samenwerkingspartners van groot belang. Daarbij kiezen we voor een (speerpunt)gerichte aanpak, waarin op creatieve en innovatie wijze kansen worden benut en, waar het kan, wordt samengewerkt. Daarbij gaan we ons focussen op de speerpunten sport en zorgeconomie, logistiek en metaal, nieuwe energie, en toerisme en cultuur. Deze speerpunten hebben een grote ontwikkelpotentie; leveren vanuit diverse beleidskaders een belangrijke bijdrage aan de economische ontwikkeling van Heerenveen en haar omgeving; worden vanuit diverse beleidskaders ondersteund en dragen bij aan het versterken van het profiel van Heerenveen. Vanuit een sterk relatiebeheer willen we onze acquisitie vooral richten op deze sectoren. 22

25 Met de tweede hoofddoelstelling beogen we dat: Iedereen aan het werk is Iedereen moet werken naar vermogen. We streven ernaar dat zoveel mogelijk mensen die tot de Heerenveense beroepsbevolking hoort economisch zelfstandig zijn Het gaat dus om betaald werk. Met de invoering van de Wet Werken Naar Vermogen (WWNV) is ons beleid erop gericht om iedereen die loonwaarde heeft een plek te geven op de arbeidsmarkt. Dit is een grote opgave in een tijd van economische recessie. We zetten sterk in op het beheersen van de kosten. Voor de mensen die werken is het doel dat: Iedereen passend werk heeft Dit is werk voor mensen met een arbeidsbeperking die geen volledige loonwaarde hebben. Onze inspanningen zijn erop gericht om zoveel mogelijk mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt werk te geven dat zo goed mogelijk past bij hun kwaliteiten en ambities. We gaan daarbij uit van de mogelijkheden van mensen en niet van hun beperkingen. Speerpunt is de herstructurering van de sociale werkvoorziening. Als de eerste doelstelling tijdelijk of voor langere tijd voor iemand niet haalbaar is, is het afgeleide doel dat: Iedereen maatschappelijk of sociaal actief is Re-integratie op de arbeidsmarkt is een belangrijk doel, maar het is realiteit dat er ook mensen zijn zonder of met een lage loonwaarde die, ondanks allerlei inspanningen, niet in reguliere banen kunnen functioneren. Het is belangrijk dat deze mensen zoveel mogelijk maatschappelijk actief blijven. Hierbij kan gedacht worden aan vrijwilligerswerk. We beschikken slechts over zeer beperkte budgetten om hieraan uitvoering te geven. Dit onderdeel is verder opgenomen onder het thema Heerenveen bevordert meedoen. 2.3 Doelen, resultaten en maatschappelijke effecten Sport en zorgeconomie: dynamiek en innovatie ER-doelen 1. beter benutten van de economische kansen van Healthy Ageing en Sportstad Heerenveen 2. Meer bezoekers en bestedingen in Heerenveen en omgeving. Resultaten begrotingsjaar Er is een uitwerkingsplan lokaal netwerk sport, gezondheid en economie (bijeenkomsten en nieuwe initiatieven); - Deelname gemeente Heerenveen en 7 Heerenveense ondernemers aan HANNN, Healthy Ageing Netwerk Noord-nederland; (innovatie en kennisuitwisseling); - Sport is speerpunt in profilering Heerenveen door versterkte samenwerking Thialf, SC Heerenveen en Sportstad én andere ondernemers in toerisme en detailhandel. Beoogde maatschappelijke effecten - Toename bedrijvigheid en werkgelegenheid op gebied van sport en zorg (bron Provinciaal werkgelegenheidsregister); - Verdere toename van de bedrijvigheid en werkgelegenheid in de breed gedefinieerde sector toerisme (bron Provinciaal werkgelegenheidsregister). 23

26 2.3.2 Logistiek en Metaal: Innovatie en kwaliteit ER-doelen 1. Duurzame ontwikkeling van de logistiek, metaal (en techniek) in Heerenveen; 2. Meer werkgelegenheid voor lager opgeleiden en betere aansluiting onderwijs en bedrijvigheid. Resultaten begrotingsjaar Project Technics4U verder uitgerold, deelname 4 Heerenveense bedrijven en 350 basisschoolleerlingen; - Verbreding netwerk 3O s in de techniek (met 5 ondernemers). Beoogde maatschappelijke effecten - In stand houden sterke positie Heerenveen op gebied van logistiek en metaal, gemeten in aantal bedrijven en werkgelegenheid (bron provinciaal werkgelegenheidsregister) Nieuwe energie: Innovatie en duurzaamheid ER-doelen 1. Meer aandacht voor duurzaamheid, MVO en fair-trade bij ondernemers en instellingen; 2. Meer starters en het vergroten van de slagingskans van nieuwe ondernemers. Resultaten begrotingsjaar Plan van aanpak Fair Trade gemeente ( incl. nulmeting); - Plan van aanpak Breedband F4; - Plan voor starters en innovatie (haalbaarheid lokaal netwerk coaches en mentoren); - Aantal Heerenveense bedrijven dat deel neemt aan Koplopersproject groeit met 5 (tot 10). Beoogde maatschappelijke effecten - Grotere deelname bedrijven aan Fair Trade en Koplopers; - Toename aantal startende bedrijven en vestigers (Kamer van Koophandel) Toerisme en cultuur(historie): Slow en kwaliteit ER-doelen 1. Meer bezoekers en meer bestedingen in Heerenveen en omgeving; 2. Meer samenwerking tussen ondernemers op het gebied van toerisme, sport en cultuur; 3. Verder versterken van de opgebouwde toeristische diensteninfrastructuur (provinciale VVV, toeristisch netwerk Friese Wouden). Resultaten begrotingsjaar Plan voor uitwerking Oranjetoerisme (ook ism Leeuwarden) en Smaak van de Friese Wouden (samenwerking, produkten, activiteiten, promotie); - Voorstel kadernotitie profilering Heerenveen (samenwerking en afstemming, stijlboek, beeldbank, kwaliteitskader evenementen, promotie); - Voorstel voor vernieuwde positionering VVV, in relatie tot profilering Heerenveen, Fryslân Marketing en toeristisch dienstencentrum; - Uitvoeringsprogramma recreatie en toerisme Friese Wouden (t.b.v. Streekagenda); - Deelname voorbereiding Kulturele Haadstêd

27 Beoogde maatschappelijke effecten Meer overnachtingen en hogere bezettingsgraad van toeristische accommodaties in Zuidoost Fryslân (bron Toerdata Noord en gemeente Heerenveen); Toename van het aantal bezoekers aan Zuidoost Fryslân en de hele gemeente Heerenveen (bron: Toerdata Noord en koopstromenonderzoek); Meer bestedingen en werkgelegenheid in (het centrum van) Heerenveen (bron: Toerdatanoord en koopstromenonderzoek); Blijvende toename toeristische werkgelegenheid (breed) in de gemeente Heerenveen (bron: werkgelegenheidsregistratie provinsje Fryslân) Basistaken: going concern ER-doelen 1. Meer werkgelegenheid en een betere verankering van bedrijven aan de gemeente Heerenveen; 2. Betere externe communicatie over beleid en ontwikkelingen (monitoring). Resultaten begrotingsjaar Plan van aanpak acquisitie en relatiebeheer vastgesteld, incl communicatieplan; - Opstarten ondernemerscontacten en netwerken in delen nieuwe gemeente ; - Bedrijvenbeurzen en vakbeurzen op basis intergemeentelijke samenwerking; - Regionale afspraken over bedrijventerreinen en kantoorontwikkeling; - Samenwerkingsafspraken F4 (over o.a. breedband, promotie, lobby), het Ondernemersplein (dienstverlening voor ondernemers) en Fan Fryslân (economische promotie). Beoogde maatschappelijke effecten - Blijvende toename werkgelegenheid in de gemeente Heerenveen (bron: werkgelegenheidsregistratie provincie Fryslân); - Vasthouden hoge scores in vestigingsplaatsimago-onderzoeken (MKB) en analyses van economische ontwikkeling (Elsevier); - De participatiegraad (het deel van de beroepsbevolking dat deelneemt aan het arbeidsproces) blijft minimaal 65% (bron CBS); - Het gemiddeld besteedbaar inkomen per persoon in Heerenveen blijft gedurende de betreffende collegeperiode boven het gemiddelde niveau in Fryslân en benadert op termijn het landelijk gemiddelde (bron CBS); - Werkloosheidspercentage steekt gunstig af bij Fries- en Nederlands gemiddelde (bron UWV) Zoveel mogelijk mensen aan het werk ER-doelen 1. Lagere instroom cliënten in de WWB; 2. Meer duurzame uitstroom van cliënten WWB naar regulier werk; 3. Zoveel mogelijk jongeren sluiten de schoolloopbaan af met een diploma dat past bij hun kwaliteiten. Resultaten begrotingsjaar Plan van aanpak herijkt re-integratiebeleid,waaronder: - Selectieve inzet van re-integratie middelen; - Keuzebepaling inzet instrumenten diagnose en loonwaarde; 25

28 - Sanctiebeleid in de sociale zekerheid (poort, fraude, terugvordering); - Beleidslijn inburgering 2013 en Inburgeringstaak vervalt voor de gemeente - Inzet gesubsidieerde arbeid; - Doorontwikkeling Friese en Heerenveense werkgeverdienstverlening; - Verbindingen maken met WMO, Jeugd en onderwijs, de drie decentralisaties en sociaal economisch beleid. - De Wet Werken naar vermogen is controversieel verklaard door de val van het kabinet. De impact van deze of soortgelijke wetgeving is voorbereid; - In 2013 is de raam- en productovereenkomst educatie aangepast aan de gewijzigde Wet Educatie Beroepsonderwijs (WEB). Volwasseneducatie wordt voortaan rechtstreeks gefinancieerd door de rijksoverheid en de educatiegelden dienen door gemeenten te worden ingezet voor laaggeletterdheid; - RMC/leerplicht: zie thema 4; - Minder instroom en meer uitstroom van uitkeringsgerechtigden met als resultaat dat de rijksbijdrage gelijk is aan het gemiddelde aantal uit te betalen uitkeringen. Beoogde maatschappelijke effecten - De participatiegraad (het deel van de beroepsbevolking dat deelneemt aan het arbeidsproces) blijft minimaal 65% (bron CBS) Iedereen passend werk ER-doelen 1. Bevorderen doorstroming van arbeidsgehandicapten naar plekken op de reguliere arbeidsmarkt, bijvoorbeeld d.m.v. begeleid werken; 2. Meer greep op de aansturing van de sociale werkvoorziening en op het beheersen van de kosten. Resultaten begrotingsjaar 2013 Uitvoering ESF plan gericht op arbeidsbelemmerden met als beoogd resultaat: Twintig deelnemers aan het ESF project stromen uit naar regulier werk, 20 deelnemers gaan naar een leerwerktraject of een stage en 10 deelnemers gaan terug naar een reguliere opleiding. Afspraken met Caparis over de aanpak herstructurering Sociale Werkvoorziening zijn gemonitord. Beoogde maatschappelijke effecten De participatiegraad (het deel van de beroepsbevolking dat deelneemt aan het arbeidsproces) blijft minimaal 65% (bron CBS). 26

29 2.4 Wat gaat dat kosten (Bedragen x 1.000) Lasten Rekening 2011 Begroting 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting Sociaal Economisch Beleid en Toerisme Beleid Sociale Werkvoorziening Participatie naar Werk Relatiebeheer bestaand bedrijfsleven Recreatie Migrantenbeleid Werkgelegenheid Inburgering Totaal Lasten (Bedragen x 1.000) Baten Rekening 2011 Begroting 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting Sociaal Economisch Beleid en Toerisme Beleid Sociale Werkvoorziening Participatie naar Werk Relatiebeheer bestaand bedrijfsleven Recreatie Migrantenbeleid Werkgelegenheid Inburgering Totaal Baten Saldo Lasten / Baten Reserves en voorzieningen Reserves en voorzieningen thema 2: Heerenveen werkt Reserve Omschrijving Stand Storting Onttrekking Stand Rente Ontw.lokale eco. Ontwikkeling Totaal reserves Voorziening Omschrijving Stand Storting Onttrekking Stand Rente Risico Caparis Bevordering reintegratie Totaal voorzieningen

30 2.6 Totaal middelen 28

31 Thema 3: Heerenveen kiest voor leefbaarheid wijken en dorpen! 3.1 Beschrijving en hoofdstructuur Onder het thema Heerenveen kiest voor leefbaarheid wijken en dorpen vallen alle activiteiten die een bijdrage leveren aan meer leefbare buurten, wijken en dorpen. Het betreft activiteiten gericht op veiligheid, wonen en de woon-/leefomgeving, opvoeding/onderwijs, ondersteuning en zorg en participatie. Dit thema is enerzijds gericht op behoud en versterking van de fysieke en de sociale leefomgeving, anderzijds op het meer betrekken van burgers bij hun leefomgeving met versterking van de sociale samenhang en daarmee de leefbaarheid ten doel. Heerenveen kiest voor leefbaarheid wijken en dorpen Betere woon- en leefomgeving stedelijke vernieuwing Betere opvoeding/ ondersteuning/onderwijs Meer veiligheid Meer participatie in wijken en dorpen Stedelijke vernieuwing Verkeer en openbaar vervoer Inrichting en beheer openbare ruimte 29

32 3.2 Koers van Heerenveen Het thema Heerenveen kiest voor leefbaarheid wijken en dorpen kent twee overkoepelende sporen: 1. Behoud en zo mogelijk versterking van de kwaliteit van de sociale en fysieke leefomgeving; 2. vergroting van de participatie van de burgers in hun leefomgeving. Voor het eerste spoor gelden de volgende speerpunten: 1a op het gebied van wonen en leefomgeving: Heerenveen kiest voor een efficiënt beheer van de openbare ruimte. 1b op het gebied van opvoeding en onderwijs; ondersteuning en zorg Heerenveen kiest voor sterke netwerken voor kinderen; Heerenveen kiest voor zelfstandigheid en keuzevrijheid voor thuiswonende zorgbehoevenden en ouderen. Voor het tweede spoor gelden de volgende speerpunten: 2 op het gebied van participatie Heerenveen kiest voor meer verantwoordelijkheid bij burgers en bedrijven voor de leefbaarheid van wijken en dorpen; 3.3 Doelen, resultaten en maatschappelijke effecten Betere woon- en leefomgeving Stedelijke vernieuwing ER-doelen 1. Behoud van de kwaliteit van bestaande woonmilieus; 2. Meer gemêleerde, heterogene wijken wat betreft samenstelling van bevolking en leefstijlen; 3. Behoud van mogelijkheden voor mensen om, los van welke zorgvraag dan ook, zo lang en zo zelfstandig mogelijk te kunnen blijven functioneren in hun eigen wijk en/of dorp. Resultaten begrotingsjaar De bouw van 67 huurappartementen en 18 wooneenheden ten behoeve van de J.P. van den Bent Stichting in het Tellepark is in uitvoering. - De bouw van 56 nieuwe huur- en koopwoningen (ter vervanging van 106 sociale huurwoningen) in de Bloemenbuurt in Heerenveen-Noord is in uitvoering. - De bouw van 59 huur- en koopwoningen aan het Taconishof (ter vervanging van 76 huurwoningen) is in uitvoering. - Aan de Nieuwburen is het project ter grootte van 55 woningen in uitvoering genomen, waaronder 16 zogenaamde Fokus-appartementen. - De 2 e fase van de aanpak van de groene buitenring/randzone langs de Ds. Kingweg (de gedeelten rotonde Oude Veenscheiding Gruttostraat en Scholeksterstraat Roerdomplaan) is uitgevoerd. - De voorzieningen op het nieuwe sportcomplex in Nieuwehorne (oefenhal, sportvelden en tennisaccommodatie) zijn in gebruik genomen. - Er is een plan voor de herinrichting van de velden voor voetbal en korfbal op het sportveldencomplex in Jubbega. - Het haalbaarheidsonderzoek naar de vervanging van voorzieningen in Tjalleberd (gymnastieklokaal, kleedkamers voor de buitensport en dorpshuis) is afgerond en de besluitvorming wordt voorbereid. 30

33 3.3.2 Betere woon- en leefomgeving Verkeer en openbaar vervoer ER-doelen 1. Vergroten van de verkeersveiligheid (Duurzaam Veilig); 2. Behoud van en zo mogelijk verbeteren parkeervoorzieningen in het centrum van Heerenveen voor bezoekers en bewoners; 3. Aandacht voor voetgangers en fietsers in het centrum en in nieuwe plannen (collegeprogramma ). Resultaten begrotingsjaar Fase 2 Verkeersmonitor is gevuld met gegevens. - Vergunninghoudersparkeren in enkele schilwijken ingevoerd. - Invoeren digitale parkeervergunningen. - Betaald parkeergebied uitbreiden (rondom station). - Parkeertarieven verhogen. - Overleg met Sc Heerenveen inkomsten evenementen parkeren. - Uitvoeren actieplan verkeersveiligheid: - Uitbreiding fietsstallingen en aanpak overlast fietsparkeren - Realisatie carpoolplaats Oudeschoot en fietsverbinding met Oranjewoud - Beleidseffectrapportage Verkeer en Vervoer - Educatie dan wel handhavingprojecten ten einde de bewustwording en / of het gedrag van de verkeersdeelnemer positief te veranderen. - Door het opnemen van aanvullingen in de APV kunnen meer gebieden als parkeerzone voor fietsers aangewezen worden. Tevens wordt er nu gecontroleerd op langdurig parkeren, weesfietsen. Beoogde maatschappelijke effecten - Vermindering van het aantal verkeersknelpunten in de gemeente. Het effect wordt gemeten door middel van verkeersonderzoek (verkeerstellingen en parkeeronderzoek) en verkeersveiligheidsanalyse. - Daling van het aantal verkeersongevallen en verkeersslachtoffers (bron: politie) Betere woon- en leefomgeving Inrichting openbare ruimte ER-doel 1. Efficiënt beheer van de openbare ruimte (wegen, groen, water, evenementen, terugdringing CO 2 via openbare verlichting, etc.). Resultaten begrotingsjaar Wegen - Met het vaststellen van het nieuwe Beleidsplan Wegen kan het areaal verhardingen op het gewenste (minimale) onderhoudsniveau gehouden worden. Het nieuwe beleidsplan is geactualiseerd naar de nieuwe (landelijke) normen van de CROW. - In 2013 is uitvoering gegeven aan het onderhoudsplan Uitgevoerd is o.a. de reconstructie van de P.W. Janssenweg, reconstructie van de fietspaden langs de Zanden, D.S. Kingweg. Naast genoemde reconstructies is er onderhoud uitgevoerd aan diverse asfalt- en klinkerwegen. - Spelen Herijking speelbeleid. O.a. wordt de huidige wijze van financiële bijdrage per (aan) wijk / plaatselijk belang opnieuw geëvalueerd. 31

34 - Civieltechnische Kunstwerken In 2013 is een vervolg gegeven aan het beleidsplan CT Kunstwerken. In het beheerplan 2013 is ook de renovatie opgenomen van de Terbandsterbrug. Door deze renovatie kan de vervanging van deze brug 20 jaar uitgesteld worden. Naast genoemde renovatie zijn er enkele houten voet- en fietsbruggen vervangen. Tevens is er klein onderhoud aan diverse andere bruggen uitgevoerd. - Oevers en kadeconstructies Met het nog vast te stellen nieuwe beleidsplan kan er invulling gegeven worden aan structureel onderhoud van oever en kadeconstructies. - Fietsparkeren Met het doorvoeren van aanpassingen in de APV is het mogelijk geworden om ook handhavend op te treden tegen langdurig parkeren voor fietsers. Naast het station is nu ook de K.R. Poststraat aangewezen als parkeerzone voor fietsers. - Gladheidbestrijding Voor 2013 is weer het jaarlijkse strooiplan opgesteld. Tevens zal het beleid in 2013 geactualiseerd worden. - Openbare verlichting - In 2013 worden diverse maatregelen genomen om het energieverbruik en overige nadelige effecten van verlichting (als verblinding, lichtvervuiling) terug te dringen. Projecten groot onderhoud openbare verlichting en nieuwe verlichtingsplannen binnen reconstructies woon- en verkeersgebieden dragen hier aan bij. Tevens worden een aantal lichtmasten uitgeschakeld. Op basis van het lichtbeleid is het niet langer noodzakelijk te voldoen aan landelijke normen openbare verlichting. - In 2013 gaat de 2 e editie van de LightChallenge van start. Hieruit ontstaan nieuwe vormen van verlichting die bijdragen aan bovengenoemde effecten. - Water(wegen) Het voorbereiden van de overdracht van het beheer en onderhoud van de vaarwegen in de gemeente Heerenveen (Veenscheiding en de Heeresloot), aan Wetterskip Frysân. Indien mogelijk dient dit ook in 2013 geëffectueerd te worden. - Openbaar groen Een leefbare, veilige en functionele leefomgeving. De prioriteiten bij renovaties van groen liggen op renovaties in het kader van grote, integrale renovatieprojecten, overige renovaties worden uitsluitend uitgevoerd met als doel verlaging van beheerkosten. - Plaagdieren/roekenbeheer - Beperking roekenoverlast tot enkele locaties aan de rand van Heerenveen en start met geleidelijke verplaatsing naar locaties buiten Heerenveen via uitvoering van het roekenbeheerplan. - Het zo goed mogelijk onder controle hebben van dierplagen zoals Eikenprocessierups door middel van monitoring, samenwerking, kennisuitwisseling en een snelle effectieve aanpak. Gezien het feit dat in 2012 de eerste Eikenprocessierupsen zijn aangetroffen zal de inspanning de komende jaren toenemen. De samenwerking tussen de Friese gemeenten zal geïntensiveerd worden. - Landschapsbeleidsplan Voorbereiding en uitvoering, samen met bewoners, van het projectplan: Landschap rond dorpen in de gemeente Heerenveen betreffende specifieke landschapswensen uit de dorpsvisies t.a.v. wandelmogelijkheden en landschapsbeleving rond dorpen. - Kapvergunningenbeleid Het geactualiseerde en gedereguleerde kapvergunningenbeleid wordt in 2013 geïmplementeerd, inclusief de Bomenlijst met waardevolle en monumentale bomen. 32

35 Beoogde maatschappelijke effecten Betere opvoeding / ondersteuning / onderwijs ER-doelen 1. Adequate netwerken op wijk- en dorpsniveau ten behoeve van de ontwikkeling van kinderen en jongeren; 2. Adequate netwerken op wijk- en dorpsniveau ten behoeve van de ondersteuning van ouderen e.d. (woonservicezones); 3. Behoud van en zo mogelijk betere huisvesting van scholen 4. Verdere concentratie van accommodaties op basis van gebundelde kwaliteit ; 5. Minder schoolverzuim. Resultaten begrotingsjaar Op wijk- en dorpsniveau is de samenwerking tussen onderwijs, welzijn en zorg ten behoeve van de ontwikkeling kinderen en jongeren versterkt. De speerpunten per dorp of wijk verschillen. - Deelname van minimaal 45 kinderen (taakstelling rijk) aan de voorschoolse educatie is gerealiseerd. - Het vrijwilligersbeleid is herijkt met als doel het accent te verschuiven van ondersteuning van (vrijwilligers)organisaties naar ondersteuning van elkaar: samen redzaam. - Na harmonisatie van Om-meitinken is de verdere uitrol in de gemeente van de gebiedsgerichte cliëntondersteuning gerealiseerd. - Op basis van de resultaten van een haalbaarheidsonderzoek is een plan gepresenteerd voor de bouw van een nieuwe MFA in de wijk De Akkers, waarin onder andere de cbs De Akker en de combinatie obs De Commanderije/De Letterbeam onderdak krijgen. - De nieuwbouw voor de scholen voor speciaal onderwijs (Mr. Duisterhoutschool en It Oerset) aan de Domela Nieuwenhuisweg in Heerenveen is opgeleverd. - Inzet RMC en gemeenten - Een sluitende ketenaanpak leerplicht/rmc, zorg in en om de school en veiligheid (implementatie zorgspoor) is gerealiseerd. - Een sluitende keten- aanpak leerplicht/rmc, onderwijs, werk en inkomen en arbeidsmarkt (implementatie werkspoor) is gerealiseerd. De kwaliteit en uniformiteit van beleid en uitvoering leerplicht is gerealiseerd door implementatie regionale afspraken leerplicht Beoogde maatschappelijke effecten - Minder ontwikkelingsachterstanden 2-6-jarigen (taal) (bron VVE-monitor) - Minder gebruik van individuele wmo voorzieningen (bron: Wmo-monitor) - Terugdringen van verzuim en voorkomen en bestrijden van voortijdig schoolverlaten (bron Regionaal Bureau RMC/leerplicht) Meer veiligheid Zie Thema 1 onder Heerenveen bevordert Veiligheid Participatie in wijken en dorpen 33

36 ER-doelen 1. Meer verantwoordelijkheid bij burgers en bedrijven voor de leefbaarheid van wijken en dorpen; 2. Versterken organiserend vermogen van burgers en hun organisaties. Resultaten begrotingsjaar Plaatselijk Belangen en wijkplatforms bepalen zelf welke activiteiten in hun dorpen van belang zijn voor leefbaarheid en participatie en worden hierbij ondersteund en gefaciliteerd vanuit de gemeente. - Uitvoering van de aanbevelingen uit de evaluatie van de dorpsvisies die eind 2012 is/wordt vastgesteld. - Er worden gerichte prestatieafspraken gemaakt met de welzijnsinstelling op het gebied van het versterken van de leefbaarheid van en in wijken en dorpen; - Opbouwwerk zet zich in om het organiserend vermogen van burger en wijk, dorp, buurt te versterken. Beoogde maatschappelijke effecten Wat gaat dat kosten (Bedragen x 1.000) Lasten Rekening 2011 Begroting 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting Stedelijke vernieuwing en plattelandsbeleid Verkeers- en Vervoersbeleid Onderwijsbeleid Accommodatiebeleid Individuele dienstverlening verkeer en vervoer Betaald parkeren Beheer en onderhoud openbare ruimte Sportaccommodaties Sociaal Cultureel Werk Sociaal-cultureel werk Openbaar primair onderwijs Gymnastieklokalen primair onderwijs Huisvesting scholen Openbaar voortgezet onderwijs Totaal Lasten (Bedragen x 1.000) Baten Rekening 2011 Begroting 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting Stedelijke vernieuwing en plattelandsbeleid Verkeers- en Vervoersbeleid Onderwijsbeleid Accommodatiebeleid Individuele dienstverlening verkeer en vervoer Betaald parkeren Beheer en onderhoud openbare ruimte Sportaccommodaties Sociaal Cultureel Werk Sociaal-cultureel werk Openbaar primair onderwijs Gymnastieklokalen primair onderwijs Huisvesting scholen Openbaar voortgezet onderwijs Totaal Baten Saldo Lasten / Baten

37 3.5 Reserves en voorzieningen Reserves en voorzieningen thema 3: Heerenveen kiest voor leefbaarheid Reserve Omschrijving Stand Storting Onttrekking Stand Rente Betaald parkeren Gladheidsbestrijding Wijkvoorzieningen Speelvoorzieningen Reserve Kompanije Reserve Baggeren Totaal reserves Voorziening Omschrijving Stand Storting Onttrekking Stand Rente Kunststofsportvoorzieningen Onderhoud onderwijsgebouwen Onderhoud walbeschoeiingen Totaal voorzieningen Totaal middelen 35

38 36

39 4: Heerenveen bevordert meedoen! 4.1 Beschrijving en hoofdstructuur Dit thema is opgebouwd rond de sociale participatie en maatschappelijke participatie van inwoners van de gemeente Heerenveen. Het thema is gericht op het bieden van ontwikkelingsmogelijkheden, die leiden tot het verkrijgen of behouden van aansluiting met het maatschappelijk verkeer. Participatie die leidt tot (economische) zelfstandigheid heeft daarbij prioriteit. Heerenveen bevordert meedoen Bevorderen meedoen inwoners Versterken zelfredzaamheid Bieden vangnet aan inwoners Algemene voorzieningen, faciliteren verenigingsleven/ sport/cultuur, preventieve zorg faciliteren ontmoeting Versterken sociale netwerken, vrijwilligers, mantelzorg, volwasseneneducatie Vroegtijdig herkennen en signaleren van problemen voorzieningen bieden cliëntondersteuning 4.2 Koers van Heerenveen Het motto van het thema Heerenveen bevordert meedoen is voorkomen is beter.... Het thema heeft drie sporen, met de volgende hoofddoelstellingen: 1. bevorderen dat inwoners actief participeren in de Heerenveense samenleving; 2. versterken van zelfredzaamheid van inwoners; 3. sociaal vangnet bieden voor inwoners die het (tijdelijk) niet redden. ad 1 Voorkomen is beter. De nadruk ligt op preventief beleid. Stimuleren en faciliteren dat bewoners actief deelnemen aan de samenleving, bv. aan sport- en cultuur. Kortom: meedoen. Ook het voorkomen van problemen staat centraal, bv. preventieve gezondheidszorg, preventief 37

40 jeugdbeleid. We verwachten door preventieve inzet dat er minder mensen tussen wal en schip raken. We hebben vertrouwen in het oplossend vermogen van de samenleving. Daar waar dat kan trekken wij ons terug. In plaats daarvan stimuleren en faciliteren wij initiatieven in de samenleving. ad 2 De eigen verantwoordelijkheid van mensen staat centraal. De inwoners moeten regie over hun eigen leven kunnen voeren. Algemene en collectieve activiteiten en voorzieningen gaan voor individuele activiteiten en voorzieningen. Als mensen hulp nodig hebben zullen wij hen stimuleren om in eerste instantie een beroep te doen op eigen sociale netwerken. Als dat geen oplossing biedt, kunnen inwoners een beroep doen op georganiseerd vrijwilligerswerk. We zetten meer omtinkers in wijken en dorpen in als eerste aanspreekpunt voor mensen die hulp zoeken. Het centrum voor jeugd en gezin is een laagdrempelig punt waar kinderen, jongeren en opvoeders terecht kunnen voor vragen over opgroeien en opvoeden. We ondersteunen mantelzorgers en vrijwilligersorganisaties. ad 3 De gemeente biedt een sociaal vangnet voor die inwoners die problemen hebben en er zelfstandig niet uitkomen, ook niet met behulp van het eigen sociale netwerk en de omtinker. Het doel van de ondersteuning is altijd om mensen zelfredzaam te maken. Speerpunt is het vroegtijdig herkennen van problemen en het tijdig signaleren ervan bij hulpverlenende instanties. Uitgangspunt is 1 gezin, 1 plan, 1 hulpverlener. We bereiden ons voor op een nieuwe taak op het gebied van de jeugdzorg. Onze inzet daarbij is om vroeg te signaleren en dan in te zetten op laagdrempelige hulp. Daarmee gaan we voor een beperkter beroep op de gespecialiseerde en dure 2 e lijnszorg. We hebben een ontwikkeling doorgemaakt van een aanbodgerichte naar een vraaggerichte rol van de gemeente in de uitvoering van de WMO. Nu staan we voor de opgave om resultaatgericht te sturen i.p.v. productgericht. Dit geldt voor de WMO en ook voor de nieuwe onderdelen uit de AWBZ. Deze aanpak moet ook bijdragen aan het beter beheersen van de kosten. 4.3 Doelen, resultaten en maatschappelijke effecten Bevorderen meedoen inwoners De te nemen bezuinigingsmaatregelen zullen de ambities als verwoord in onderstaande ERdoelen raken. ER-doelen 1. kansrijke ontwikkelingsmogelijkheden voor kinderen en jongeren; 2. meer inzet op preventie om het gebruik van individuele voorzieningen te verminderen; 3. betere gezondheid en gezondere leefstijl van inwoners; 4.. inwoners die regelmatig sporten, al dan niet in verenigingsverband; 5. inwoners die cultureel actief zijn, al dan niet in verenigingsverband; 6. meer particulier initiatief uit de Heerenveense samenleving voor ontmoeting, meedoen en ondersteuning; 7. onze gebouwen voldoen aan de gestelde eisen van bereikbaarheid. Resultaten begrotingsjaar Overkoepelende visie op het gehele sociale domein van de gemeente is gereed (overlap met thema 2) - Ambities doorontwikkeling CJG zijn geformuleerd en er zijn afspraken gemaakt met het veld of de bijdrage van de diverse partijen om dit te realiseren. - Op basis van speerpunten onderwijsjeugdbeleid wordt uitvoeringsprogramma opgezet in samenwerking met het veld. Hierdoor staat een LEA-plus (Lokale Educatieve Agenda). 38

41 - Beleidsplan Transitie Jeugdzorg is gereed. - De wetsontwerpen decentralisatie Awbz en Wet Werken naar Vermogen zijn als gevolg van de val van het kabinet controversieel verklaard. Van deze of soortgelijke wetgeving zal de impact in kaart zijn gebracht en een plan van aanpak zijn opgesteld. - Er is een impactanalyse opgesteld voor de wijziging van de AWBZ in de zorgzwaartepakketten 1-3 (zzp 3) en de gevolgen voor het beroep op de WMO - Evaluatie Aanpak Jeugd en Alcohol is gereed met voorstellen over vervolgaanpak - De beleidsdoelen Beleidsplan WMO en lokale publieke gezondheidszorg (conform de Wpg) zijn gereed. - Jeugdgezondheidszorg: de integratie van JGZ-werkzaamheden in het CJG is verankerd door o.a. een nieuwe manier van werken binnen de JGZ (0-12 en 12+) - Volksgezondheid: de speerpunten aanpak bestrijden overgewicht en alcohol en middelengebruik nota Klimmen op de Ladder zijn uitgevoerd. - Het aantal sportverenigingen in Heerenveen dat zich aantoonbaar inzet voor maatschappelijke doeleinden bedraagt tenminste vijf. - 75% van de scholen voor primair onderwijs maakt gebruik van het aanbod door combinatiefunctionarissen sport gericht op professionalisering van het bewegingsonderwijs - 100% van de scholen voor primair onderwijs maakt gebruik van het aanbod door de combinatiefunctionaris cultuur gericht op professionalisering van het cultuuronderwijs - Aanbod van naschoolse bewegingsactiviteiten is in tenminste 5 viercijfer postcodegebieden met de laagste SES-score gerealiseerd. - Op basis van het uitvoeringsplan playgroundbeleid 12+ zijn de playgrounds in het Sportstadgebied en Heerenveen Midden gerealiseerd. - Het structureel voortzetten van het outreachend en ambulant jongerenwerk met als doel: het signaleren en stimuleren van jongeren tot maatschappelijke participatie, betrokkenheid en initiatief, is gerealiseerd. Beoogde maatschappelijke effecten - Er wordt gebouwd aan een monitor jeugd- en onderwijs om effecten van beleidsinterventies in beeld te krijgen en te volgen en beleid waarnodig bij te stellen. Tevens wordt in samenwerking met andere gemeente gewerkt aan effectmeting CJG. - Bij ontwikkeling van het WMO-beleidsplan worden beleidsindicatoren geformuleerd die de maatschappelijke effecten van beleid in beeld brengen (bron: monitor WMO). - Gezondere leefstijl van jongeren en volwassenen door het voeren van een integrale aanpak van sport, welzijn en zorg (bron: GGD) - Meer sportdeelname in gebieden met een lage Sociaal Economische Status(ses-score) (bron: sportmonitor) Versterken zelfredzaamheid ER-doelen 1. minder jeugdigen die te kampen hebben met onderwijsachterstanden; 2. meer inwoners die hun sociale netwerk versterken en steun krijgen uit dit netwerk; 3. meer inwoners die zich belangeloos inzetten voor andere inwoners, i.c. meer mantelzorgers en vrijwilligers; 4. meer vluchtelingen die zich sociaal en maatschappelijk kunnen redden; 5. eerder signaleren van problemen bij inwoners, zodat er sneller hulp op maat kan worden gegeven die minder zwaar is Resultaten begrotingsjaar Uitvoering beleid VVE waarin alle doelgroepkinderen worden toegeleid naar de VVE en minimaal 45 kinderen deelnemen aan de VVE. - Actualisatie-nota waarin de gevolgen van passend onderwijs voor 2013 voor onze gemeente opnieuw in beeld worden gebracht is gereed. 39

42 - Plan van aanpak passend onderwijs is gereed. Hierin is opgenomen hoe in samenwerking met het onderwijsveld in Heerenveen toegewerkt kan worden naar het afstemmen van zorgplannen met de gemeente. Deze wetgeving treedt op 1 augustus 2013 in werking. - Harmonisatie van beleid in het kader van de herindeling van de Omtinker/Meitinkers is gerealiseerd zodat per 1 januari 2014 één Wmo- dienstverleningconcept en -werkwijze ontstaat. - In 2013 is gestart met de inzet van schuldhulpmaatjes om de schuldhulpverlening effectiever en efficiënter te laten verlopen. - Beleid voor vrijwilligers en mantelzorgers is herijkt, passend in de nieuwe bestuursstijl en gewijzigde verantwoordelijkheidsverdeling tussen (groepen van) burgers, instellingen en de lokale overheid. - Afspraken met Vluchtelingenwerk zijn gerealiseerd over hoe vluchtelingen in Heerenveen opgevangen, ingeburgerd en zelfredzaam worden met inzet van professionals én vrijwilligers; - Schrijnende situaties bij uitgeprocedeerde vluchtelingen en hun gezinnen zijn zorgvuldig, samen met betrokken partners, behandeld. Beoogde maatschappelijke effecten - Minder kinderen starten in groep 3 met een (taal)achterstand (bron: VVE-monitor) - Meer minima worden bereikt (bron: Armoedemonitor) - Meer vrijwilligers zetten zich in voor andere inwoners (bron: VSP) - Minder WMO-aanvragen en verstrekkingen door meer oplossingen in eigen sociale omgeving (bron: Wmo-monitor) Bieden vangnet aan inwoners ER-doelen 1. Minder inwoners die in een sociaal isolement verkeren; 2. Minder cliënten in de hulpverlening die tussen wal en schip vallen door betere afstemming tussen hulpverleners onderling. Meer cliënten die ondersteuning ontvangen van één coördinerende hulpverlener i.p.v. verschillende. 3. Minder inwoners met problematische schulden 4. Beter en meer gebruik maken van vrijwilligers bij de aanpak van armoede en schulden 5. Het aantal bijstandscliënten in 2016 kan uit de rijksbijdrage worden betaald. Resultaten begrotingsjaar Via Sportproject (i.s.m. Sportstad, SC Heerenveen, Accolade) zijn 12 jongvolwassenen ondersteund en geactiveerd. - De inzet van het minimabeleid op de participatie van kinderen uit armoedegezinnen is gerealiseerd. - De nieuwe werkwijze van het Sociaal Team (van een netwerkorganisatie naar een actief uitvoerend vangnetteam) is gerealiseerd. - De ontwikkelde methode in de Pilot Investeren van regie, ketenaanpak en zorgcoördinatie is geïmplementeerd met als doel inwoners met kinderen te begeleiden van vangnet naar zelfregie en participatie. De onderlinge samenwerking van vrijwilligersorganisaties die zich inzetten voor burgers die financiële problemen hebben of geen sociaal netwerk, is versterkt. - Plan van aanpak beleid schuldhulpverlening is geïmplementeerd. - De van inzet vrijwillige schuldhulpmaatjes is geïmplementeerd. De herijking minimabeleid is vastgesteld waarbij het minimabeleid zich primair richt op integrale ondersteuning op maat op gebied van participatie en inkomensondersteuning. Meer mensen aan het werk zodat op de rijksbijdrage kan worden inverdiend. Het breakeven punt is leidend hierin. Bij berap 2012 lag dit punt op 952 uitkeringen incl. Ioaw/Ioaz/Bbz. 40

43 Beoogde maatschappelijke effecten - Afname sociaal isolement (bron: GGD) - 80% van de regelbare schulden is na drie jaar gesaneerd (bron: WIZ monitor) - Meer inwoners worden bereikt met het armoedebeleid (bron: Armoedemonitor) - De participatie (het deel van de beroepsbevolking dat deelneemt aan het arbeidsproces) blijft minimaal 65%. 41

44 4.4 Wat gaat dat kosten (Bedragen x 1.000) Lasten Rekening 2011 Begroting 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting Jeugdbeleid WMO-beleid Sportbeleid Bibliotheek Eenmalige subsidies Kunstzinnige Vorming Sportstimulering Posthuis Theater Sport Musea Eenmalige subsidies Cultureel en recreatie Fryske taal en kultuer en mediabeleid Maatschappelijke dienstverlening Maatschappelijke dienstverlening Ouderenwerk Jeugdwerk Peuterspeelzaalwerk Onderwijskansenbeleid Volksgezondheid Onderwijskansenbeleid Leerlingenvervoer Bijstandsverlening Gemeentelijk minimabeleid WMO Totaal Lasten (Bedragen x 1.000) Baten Rekening 2011 Begroting 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting Jeugdbeleid WMO-beleid Sportbeleid Bibliotheek Eenmalige subsidies Kunstzinnige Vorming Sportstimulering Posthuis Theater Sport Musea Eenmalige subsidies Cultureel en recreatie Fryske taal en kultuer en mediabeleid Maatschappelijke dienstverlening Maatschappelijke dienstverlening Ouderenwerk Jeugdwerk Peuterspeelzaalwerk Onderwijskansenbeleid Volksgezondheid Onderwijskansenbeleid Leerlingenvervoer Bijstandsverlening Gemeentelijk minimabeleid WMO Totaal Baten Saldo Lasten / Baten

45 4.5 Reserves en voorzieningen Reserves en voorzieningen thema 4: Heerenveen bevordert meedoen en ondersteunt Reserve Omschrijving Stand Storting Onttrekking Stand Rente Sociaal Cultureel werk Aengwirden Reserve Jeugd en Alcohol Bedrijfsvoering Posthuis Reserve Centrum Jeugd en Gezin WMO Wet werk en bijstand inkomensdeel Totaal reserves VoorzieningOmschrijving Stand Storting Onttrekking Stand Rente Participatiefonds kwijtschelding Totaal voorzieningen Totaal middelen 43

46 44

47 Thema 5: Heerenveen stimuleert duurzaamheid! 5.1 Beschrijving en hoofdstructuur Onder dit thema vallen alle activiteiten die leiden tot een verbetering van de duurzaamheid van Heerenveen. Gehanteerde kernbegrippen bij Duurzaam zijn naast grote houdbaarheid en lange bruikbaarheid, ook een goede kwaliteit en respect voor het leefmilieu van toekomstige generaties. Dit thema is niet alleen gericht op heden en toekomst, maar ook op het verleden: - Onderliggende doelen gericht op heden en toekomst, kennen twee sporen: het bieden van een beter milieu en een duurzamer ontwikkeling van Heerenveen; - Onderliggende doelen gericht op het verleden, betreffen de waardering van duurzame bewijzen uit het verleden in relatie tot cultuurhistorie en archeologie. Heerenveen stimuleert duurzaamheid Heerenveen verbetert het milieu Heerenveen groeit duurzaam Heerenveen is trots op haar historie Energie Water Microklimaat Duurzaamheid als facet beleid: aandacht voor duurzaamheid bij uitvoering van alle taken : Makelaarsfunctie Duurzame elementen uit het verleden, identiteit Heerenveense samenleving Gericht op heden en toekomst Gericht op toekomst Gericht op verleden 45

48 5.2 Koers van Heerenveen Thema Heerenveen stimuleert duurzaamheid! heeft 3 sporen. De hoofddoelstellingen voor de aankomende jaren zijn: 1. Heerenveen houdt focus op het milieu; 2. Heerenveen is bewust bezig met duurzaamheid; 3. Heerenveen is trots op haar historie. ad 1 Heerenveen werkt actief aan de verbetering van het milieu. We hebben 3 speerpunten: a) Energie/klimaat Heerenveen wil kansen aangrijpen als deze zich voordoen in de uitvoering van haar taken op het gebied van energie en het klimaat. Heerenveen wil haar eigen energieverbruik verminderen en zoveel mogelijk overschakelen naar het gebruik van duurzame energie. De gemeente heeft een voorbeeldfunctie en stimuleert bedrijven, instellingen en bewoners om dit ook te doen, bijvoorbeeld d.m.v. voorlichting en activiteiten. b) Water Heerenveen is voorloper in de uitvoering van haar taken op het gebied van water en grijpt kansen aan om dat te blijven. c) Microklimaat Heerenveen streeft naar een gebiedsgerichte milieukwaliteit. Dit heet ook wel microklimaat en betekent dat we de milieukwaliteit afstemmen op de functie van een gebied. We zien microklimaat als de focus die we in het milieubeleid hanteren. ad 2 Heerenveen wil meer aandacht voor het aspect duurzaamheid bij alle werkzaamheden van de gemeente. Heerenveen streeft naar de verwezenlijking van de millenniumdoelstellingen. Maatschappelijk verantwoord inkopen is een van de speerpunten. ad 3 We zijn trots op de geschiedenis van Heerenveen als veenkolonie en willen de cultuurhistorie van Heerenveen versterken en uitdragen. De overgebleven elementen uit het verleden dragen bij tot de identiteit van de Heerenveense samenleving. 5.3 Doelen, resultaten en maatschappelijke effecten Heerenveen verbetert het milieu energie ER-doelen 1. minder energieverbruik door de gemeente; 2. zelf meer duurzame energie opwekken; 3. minder energieverbruik door het woningbestand; 4. betere bewustwording bij bevolking en bedrijfsleven om energie te besparen en duurzame energie te gebruiken. Resultaten begrotingsjaar Minder energieverbruik door de gemeente. - In de eerste helft van 2013 vindt de Light Challenge 2013 plaats. - In 2013 stellen we een plan van aanpak voor alle gemeentelijke gebouwen en openbare verlichting vast (via het nieuwe milieubeleidsplan!). - In 2013 vindt verdere besparing in openbare verlichting plaats, via uitdunning, dimmen van lichten en/of uitschakelen. 46

49 - Minder energieverbruik door het woningbestand - In 2013 wordt het pilotproject Smûk & Sunich verder uitgevoerd en afgerond. - Wanneer de provincie najaar 2012 besluit tot een provinciaal revolverend fonds voor huiseigenaren van relatief goedkope koopwoningen, wordt er een plan gepresenteerd om dit in 2013 ook in Heerenveen te ïmplementeren - Meer duurzame energie in Heerenveen - In 2013 vindt nader onderzoek naar het Energielandschap Heerenveen plaats (afhankelijk van het bestuurlijk besluit najaar 2012). - In het nieuwe milieubeleidsplan stellen we opnieuw doelstellingen voor het verduurzamen van ons eigen wagenpark vast. - In ons nieuwe milieubeleidsplan stellen we een plan vast voor het opwekken van meer duurzame energie voor het eigen gebruik van de gemeente. - Grotere bewustwording bij bevolking en bedrijfsleven om energie te besparen en duurzame energie te gebruiken - In 2013 wordt de Sinnestriel opnieuw uitgereikt aan een aantal bedrijven - Tijdens het Koploperstraject doen minimaal 5 Heerenveense bedrijven mee. Beoogde maatschappelijke effecten - Het reduceren van de CO2-uitstoot in 2020 met 30% (ten opzichte van referentiejaar 1990) Heerenveen verbetert het milieu water ER-doelen 1. beter voldoen aan de landelijke hergebruik- en rioleringsdoelstellingen; 2. meer bevorderen van gescheiden afvalstromen; 3. meer ecologische kwaliteit oppervlaktewateren; 4. minder wateroverlast voor burgers en bedrijven; 5. minder afvoer van afvalwater naar de waterzuivering en meer infiltratie of afvoer van regenwater naar oppervlaktewater. Resultaten begrotingsjaar Riolering Vervanging, beheren en onderhouden riolering overeenkomstig nieuw gemeentelijk Watertakenplan Afval - Vervanging alle minicontainers bij de huisaansluitingen - Inzameling GFT in de buitengebieden gedurende de winterperiode op afroep. Beoogde maatschappelijke effecten - Waarborgen inzameling en transport stedelijk afvalwater voor burgers en bedrijven Heerenveen verbetert het milieu microklimaat ER-doelen 1. meer gebiedsgerichte beïnvloeding van het microklimaat (bodem, geluid, geur, etc.); 2. minder zwerfafval in Heerenveen; 3. meer afvalscheiding. 47

50 Resultaten begrotingsjaar Nieuw Milieubeleidsplan actueel waarin doelstellingen voor worden omschreven. Beoogde maatschappelijke effecten Heerenveen groeit duurzaam ER-doel 1. meer aandacht voor duurzaamheid bij alle werkzaamheden van de gemeente. Resultaten begrotingsjaar Nieuw Milieubeleidsplan Beoogde maatschappelijke effecten - Zie Cultuurhistorische kwaliteiten ER-doelen 1. behoud aandacht voor het versterken van bestaande cultuurhistorische kwaliteiten; 2. bescherming van groene gemeentelijke monumenten (bomen). Resultaten begrotingsjaar Heerenveense archeologische monumenten kaart. Dit is een verdiepingsslag van de Friese archeologische monumentenkaart extra (FAMKE). - Voor monumentale bomen zie thema 3 paragraaf Beoogde maatschappelijke effecten - 48

51 5.4 Wat gaat dat kosten (Bedragen x 1.000) Lasten Rekening 2011 Begroting 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting Cultuurhistorie Milieu- en leefomgevingsbeleid Onderhoud specifieke gebouwen Afvalinzameling Riolering Begraafplaatsen Milieuvergunningen en handhaving Totaal Lasten (Bedragen x 1.000) Baten Rekening 2011 Begroting 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting Cultuurhistorie Milieu- en leefomgevingsbeleid Onderhoud specifieke gebouwen Afvalinzameling Riolering Begraafplaatsen Milieuvergunningen en handhaving Totaal Baten Saldo Lasten / Baten Reserves en voorzieningen Reserves en voorzieningen thema 5: Heerenveen stimuleert duurzaamheid Reserve Omschrijving Stand Storting Onttrekking Stand Rente Afvalstoffenheffing Totaal reserves Voorziening Omschrijving Stand Storting Onttrekking Stand Rente Rioleringen Revolverend fonds Totaal voorzieningen

52 5.6 Totaal middelen 50

53 Thema 6: Heerenveen ontwikkelt! 6.1 Beschrijving en hoofdstructuur Heerenveen ligt centraal in het regionaal stedelijk netwerk Sneek-Heerenveen-Drachten van de A7-zone zoals genoemd in de nota Ruimte, op het kruispunt van de snelwegen en aan de IC spoorlijn Zwolle Leeuwarden. Deze uitstekende bereikbaarheid is een belangrijke factor voor de sociaal-economische ontwikkeling van Heerenveen. Voor de toekomst zetten wij in op een evenwichtige balans voor wonen, werken en voorzieningen in Zuidoost Fryslân. Wij vinden het noodzakelijk dat Heerenveen ook op langere termijn een economisch sterk presterende gemeente blijft, goed bereikbaar en gelegen in een schoon en aantrekkelijk landsdeel. Daarbij maakt de sport(cultuur) deel uit van de samenleving en zorgt zij voor een herkenbare identiteit. Binnen de financiële kaders voor de komende jaren is deze ambitie richtinggevend voor de toekomstige ontwikkelingen. Heerenveen ontwikkelt Ontwikkelt structuurbeleid, instrumenten en projecten 51

54 6.2 Koers van Heerenveen De koers blijft gericht op een evenwichtige balans voor wonen, werken en voorzieningen. Belangrijke richtinggevende documenten waren: de Structuurvisie Centrum-Breed, de Strategische Woonvisie, de bedrijventerreinvisie en het herijkte Sociaal Economisch Beleidsplan (SEB). Echter anders dan in het recente verleden zal als gevolg van de structureel lagere economische groei als ook van de demografische krimp, de aanpak meer gericht zijn op het verleiden van externe partners dan op het uitrollen van nieuwe programma s. Zowel naar inhoud, proces, rol als financiering zijn veranderingen noodzakelijk, die aan de hand van een paar steekwoorden als volgt kunnen worden omschreven: van aanbodgericht naar vraaggestuurd en van probleemgestuurd naar kansgestuurd ( inhoud); van een dicterende, regelende en met geld sturende overheid naar een faciliterende overheid ( rol en proces); en van ieder een deel naar samen investeren in en combinatie van partijen ( investeren en financieren). In onderstaand schema wordt die veranderende koers in beeld gebracht: 52

55 Deze nieuwe koers, anders ontwikkelen, betekent een fundamenteel ander accent dan die uit het recente verleden. In plaats van stad maken, opteren we voor een faciliterende rol van stad zijn. De herijking van het grondbedrijf en de daarmee gemoeide afwaarderingen en de daarmee samenhangende reductie van de personele capaciteit demonstreren dit verander(en)d perspectief. Een en ander betekent voor de oude Ontwikkelprogramma s zoals Centrum Breed dat het accent in het komende jaar vrijwel alleen zal liggen op het ontwikkelen van het project Molenplein en het opstarten van een eerste project langs de Gedempte Molenwijk. Overige ontwikkelprojecten binnen het centrumgebied zullen primair door de markt zelf moeten worden geïnitieerd. Substantiële publieke co-financiering is voorlopig niet aan de orde. 6.3 Doelen,resultaten en maatschappelijke effecten Heerenveen ontwikkelt structuurbeleid, instrumenten en projecten ER-doelen 1. Handhaven van de bovenregionale/ economische positie van Heerenveen; 2. Betere bereikbaarheid; 3. Handhaven van het kwaliteitsniveau van het centrumgebied; 4. Versterken en uitbouwen van Sportstad als structuurversterkend en imagobepalend project met bovenregionale uitstraling Resultaten begrotingsjaar Per 31 december 2013 zijn alle bestemmingsplannen geactualiseerd, met uitzondering van de bestemmingsplannen Heerenveen-Noord en Centrum (1 e helft 2014). - Plan gereed voor invulling schoollocatie de Akkers met een hoge mate van invloed van de toekomstige bewoner (op basis van de CPO-gedachte). - Een herijkte nota grondbeleid op basis van de besluitvorming in de V&P nota In Skoatterwâld zijn 25 woningen opgeleverd - Op het IBF is 3,5 ha grond verkocht. - RSP Bereikbaarheidspakket en A32-zone - Vooruitlopend op de formele procedures plan uitvoeren over communicatie met de omgeving (bewoners, bedrijfsleven en alle overige belanghebbenden). Dat moet leiden tot een definitief plan dat kan rekenen op voldoende draagvlak en dat is aangepast op haalbare wensen vanuit de omgeving. - Parallel aan dit traject: start in 2013 met het opstellen van een structuurvisie A32-zone waarin de infrastructuur ook juridisch-planologisch wordt ingebed en geïntegreerd met andere sociaal-economische aspecten rond de A32-zone. - Stad van Sport/Nieuw Thialf - een nieuw programma van eisen (voor de bestaande locatie) waarbij wordt uitgegaan van een combinatie van een evenementenhal en een afzonderlijke topsporttrainingshal - Nadat het verkennen van de haalbaarheid is afgerond en gemeente en provincie besluiten het project voor een belangrijk deel te financieren kan in 2013 een start worden gemaakt met het definitief uitwerken van de plannen: het organiseren van de aanbesteding, het uitwerken van de plannen inclusief governance en exploitatiestructuur, het definitief verwerven van benodigde externe financiering etc. - Centrum-Breed - Rond het project Molenplein (de bouw van een complex met parkeergarage, winkels/supermarkten en woningen en de herinrichting van het openbaar gebied) is de haalbaarheid verkend. Bij een positief besluit van de gemeente en de investeerder is in 2013 een start gemaakt met de bouwvoorbereiding, aanbesteding en het vergunningtraject. - De ontwikkeling van de braakliggende locatie aan de Gedempte Molenwijk verkeert eveneens in een cruciale fase. In 2013 worden een plan gepresenteerd voor een 53

56 definitieve invulling. Beoogde maatschappelijke effecten Wat gaat dat kosten (Bedragen x 1.000) Lasten Rekening 2011 Begroting 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting Externe dienstverlening Ruimtelijke planvorming Woonbeleid Ov. Ruimtelijke en/of infrastructurele projecten Projecten grondbedrijf Grondbank Totaal Lasten (Bedragen x 1.000) Baten Rekening 2011 Begroting 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting Externe dienstverlening Ruimtelijke planvorming Woonbeleid Ov. Ruimtelijke en/of infrastructurele projecten Projecten grondbedrijf Grondbank Totaal Baten Saldo Lasten / Baten Reserves en voorzieningen Reserves en voorzieningen thema 6: Heerenveen ontwikkelt Reserve Omschrijving Stand Storting Onttrekking Stand Rente Structuur Versterkend Investerings Plan Lichtmasten ROM Zuid-Oost Friesland Projecten uit eigen middelen RSP bereikbaarheidspakket Totaal reserves Voorziening Omschrijving Stand Storting Onttrekking Stand Rente Participatie Thialf Voorziening deelneming SSH BV Totaal voorzieningen

57 6.6 Totaal middelen 55

58 56

59 Deel 2 Paragrafen 57

60 58

61 2.1. Weerstandsvermogen Algemeen De financiële positie van een gemeente kan worden beoordeeld op basis van de mate waarin tegenvallers kunnen worden opgevangen (het weerstandsvermogen/solvabiliteit) en de mate waarin meevallers respectievelijk tegenvallers zich voordoen (het resultaat op de jaarlijkse rekeningen). Een jaarlijks positief resultaat kan daarbij aanvulling geven om de solvabiliteit te verbeteren. Ook de mate waarin resultaten kunnen worden bijgestuurd is van eminent belang. De berekening van het weerstandsvermogen geeft inzicht in de financiële gezondheid van de gemeente. De omvang van het weerstandsvermogen moet in relatie staan met het risicoprofiel van de gemeente: een hoger risicoprofiel vraagt om een hoger weerstandsvermogen. Ten aanzien van het grondbeleid wordt kortheidshalve verwezen naar paragraaf 2.6 Grondbeleid. Ontwikkeling risico s Gegarandeerde geldleningen De gemeente loopt risico voor de in het verleden afgegeven garanties voor geldleningen. Er worden sinds een aantal jaren geen nieuwe garantstellingen gegeven aan instellingen op het gebied van zorg en woningbouw. De gemeente staat in bepaalde gevallen garant voor leningen welke verstrekt zijn aan corporaties die investeren in sociale huurwoningen en (sociaal) maatschappelijk vastgoed. Hiervoor geldt de achtervangregeling van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw. Daarbij is het de primaire zekerheid van de corporaties zelf. De secundaire zekerheid is de borgstelling van het Waarborgfonds en tertiair staan de gemeenten en het Rijk garant. Zij hebben de verplichting in voorkomende gevallen renteloze leningen te verstrekken aan het WSW. Voor particuliere woningen geldt de Nationale Hypotheek Garantie van de Stichting waarborgfonds eigen woningen. Indien het waarborgfonds niet toereikend is om de financiële risico s op te vangen kan de gemeente Heerenveen voor 50% aangesproken worden het tekort aan te vullen. Dit geldt voor leningen die voor 1 januari 2011 zijn afgesloten. Risico s die voortvloeien uit leningen die afgesloten zijn op of na 1 januari 2011 komen volledig voor rekening van het Rijk. De omvang van de leningen bedraagt in Heerenveen circa 38 miljoen. Ondanks de verliesuitkeringen als gevolg van de crisis is het garantievermogen van de stichting gestegen. Indien de werkloosheid oploopt naar 10% én de huizenprijzen zullen met nog eens 30% dalen, zal de bodem van het fonds in zicht komen. Om de risico s voldoende in beeld te houden worden de partijen waaraan de garantstellingen zijn afgegeven periodiek getoetst. Dit geldt tevens voor de hierboven genoemde instellingen. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de kredietbeoordelaar Graydon. Aan de hand van de gegevens omtrent het betalingsgedrag wordt een inschatting gemaakt van het risico op eventuele gevolgen van de afgegeven borgstelling. Tot op heden zijn er geen grote risico s geconstateerd. Vermogensinstandhoudingsverklaring Sportstad Heerenveen In 2003 is door de aandeelhouders (gemeente Heerenveen en Sc Heerenveen Vastgoed BV) een vermogensinstandhoudingsverklaring aan Sportstad Heerenveen afgegeven. Dit betekent dat, indien het garantievermogen van Sportstad Heerenveen BV, niet meer toereikend is, de aandeelhouders het verschil op verzoek van de bank moeten aanvullen. Het garantievermogen is opgebouwd uit het aandelenvermogen, de reserves en de achtergestelde leningen. Algemene uitkering gemeentefonds In de juni-circulaire 2012 is het Begrotingsakkoord 2013 verwerkt. In dit akkoord zijn keuzes gemaakt om de financiële positie van Nederland te verbeteren door middel van een pakket aan maatregelen van afgerond 12 miljard in Iedereen wordt dan ook geraakt door het Begrotingsakkoord en dit geldt ook voor het Gemeentefonds (samen de trap op af systematiek). In voorliggende Themabegroting 2013 is rekening gehouden met de nadelige financiële consequenties hiervan voor onze algemene uitkering voor de jaren 2013 t/m Onzekerheid blijft bestaan over de ontwikkeling van de rijksuitgaven. Daarbij komt, dat de 59

62 invoering van de nieuwe verdeelsystematiek tenminste is uitgesteld tot Hierbij bestaat de onzekerheid of er voor Heerenveen sprake zal zijn van voor- dan wel nadelen aan deze nieuwe verdeling (er geldt een overgangsregeling). Specifieke uitkeringen De eerder door het Rijk gedecentraliseerde taken op het gebied van de Wet maatschappelijke ondersteuning en de Wet werk en bijstand zorgen eveneens nog voor financiële onzekerheden. Decentralisaties Door de val van het kabinet zijn de voorbereiding van de Wet Werken naar Vermogen en de overheveling van delen van de AWBZ naar de gemeenten (onder de WMO) stopgezet. Het is afwachten of het nieuwe kabinet dat de na de verkiezingen wordt gevormd, deze decentralisaties doorzet. De algemene verwachting is dat dit wel gebeurt. Onduidelijk is met welke budgetten en met hoeveel beleidsvrijheid voor gemeenten. Het lijkt niet waarschijnlijk dat de gemeenten al in 2013 verantwoordelijk worden voor deze nieuwe taken. Onze insteek is om de decentralisaties budgettair neutraal in te voeren, dus met gebruik van de rijksbudgetten, maar geen extra gemeentelijke middelen. Liquiditeiten In de reguliere liquiditeitsstromen van de gemeente is de hoofdlijn, dat de jaarlijkse verplichte aflossingen van de in het verleden afgesloten geldleningen enerzijds bekostigd worden uit de in de begroting geraamde afschrijvingskosten. Anderzijds geldt, omdat de (grond)aankopen in het grondbedrijf in het verleden zijn gefinancierd met vreemd vermogen, de opbrengsten van grondverkopen worden aangewend voor aflossing van de aangegane schulden. De afwaarderingen in het grondbedrijf (circa 80 miljoen), veroorzaken dat, nu de geldstroom van deze grondverkopen er niet meer zijn, er haperingen ontstaan in de (jaarlijkse) liquiditeitsstromen van de gemeente (zie ook paragraaf financiering). BTW compensatie In 2012 heeft een extern bureau (PwC), op basis van no cure, no pay, in onze opdracht onderzocht of wij goed omgaan met de labeling van de BTW. Een gemeente kan namelijk op drie manieren omgaan met de aan haar in rekening gebrachte BTW; kostprijsverhogende BTW, verrekenbare BTW of compensabele BTW. PWC heeft onderzocht in hoeverre de gemeente Heerenveen dit op de juiste manier heeft toegepast. Uit dit onderzoek is gebleken dat wij hier op de juiste manier mee omgaan. Wij zijn van mening dat hiermee de risico s die voortvloeien uit een eventuele controle van de Belastingdienst op dit onderdeel hebben geminimaliseerd. ICT - applicatieomgeving Vervanging van applicaties (of software) wordt niet door ons geraamd. Dat doen wij omdat het onderhoud van applicaties grotendeels geborgd is via updates / upgrades, waarvoor jaarlijkse budgetten beschikbaar zijn, en omdat wij veel applicaties van enkele leveranciers (bijvoorbeeld Centric en NedGraphics) gebruiken. Het vervangen van deze applicaties door die van een andere leverancier brengt zeer hoge kosten met zich mee. Dit betreft de desinvestering, de aanzienlijke kosten van implementatie (in geld en tijd van de organisatie) en het zeer beperkte aantal spelers op de markt. Door het niet ramen van vervanging lopen wij een vervangingsrisico van circa Deze keuze betekent onder meer dat wij vooral een Centric en NedGraphics gemeente zijn en dat blijven. Daarmee nemen wij het risico dat wij de applicaties van deze leveranciers niet hoeven te vervangen, bijvoorbeeld door een faillissement van de leverancier of daarmee vergelijkbaar. De kans van optreden daarvan vinden wij op dit moment klein, maar als het gebeurt zijn de gevolgen groot. Ook betekent deze keuze dat wij ervoor kiezen om bij een strategische wijziging in de applicatieomgeving, bijvoorbeeld we nemen voor één of meerdere applicaties afscheid van een leverancier en stappen over op applicaties van een andere leverancier, daarvoor financiële middelen benodigd zijn. Personeel De bezuinigingen en de normale bedrijfsvoering kunnen ertoe leiden dat medewerkers 60

63 boventallig worden of dat er andersoortige personele vraagstukken ontstaan. Dit kan leiden tot frictiekosten. Tot een bedrag van 2,2 miljoen is met dergelijke kosten door ons rekening gehouden. Wet dwangsom Door de invoering van de Wet dwangsom is de gemeente bij te late besluiten een dwangsom verschuldigd. Hiervoor is wat betreft de bezwaarschriften in de begroting een stelpost opgenomen. In voorkomende gevallen wordt de dwangsom bin andere aanvragen om een gemeentelijk besluit ten laste gebracht van hieraan gerelateerde budgetten, ook als dat een overschrijding betekent. Tot nu toe is dat zeer beperkt gebleven. Sociale werkvoorziening Volgens het Transitieplan zou de aanvullende gemeentelijke bijdrage per 2012 komen te vervallen. Dit is niet haalbaar. Het voornemen van het huidige kabinet was dat de bijdrage die de gemeente per SE ontvangt in de komende jaren terug zou gaan van in 2011 tot in Dit voornemen is vooralsnog ingetrokken. Het landelijk budget voor de herstructurering van de SW van 400 miljoen heeft een andere bestemming gekregen. De GR en AVA vinden het van belang dat de herstructurering van de Sociale Werkvoorziening door gaat. Temeer omdat ook in 2012 sprake zal zijn van een negatief bedrijfsresultaat bij Caparis. Om een ombuiging van het bedrijfsresultaat naar de 0-lijn te realiseren is herstructureren van de SW noodzakelijk. De verwachting is dat in de komende jaren rekening moet worden gehouden met een aanvullende gemeentelijke bijdrage. Ontwikkeling bijstandsuitgaven Als gevolg van de economische crisis is de vraag naar inkomensvoorzieningen in de bijstand verder opgelopen: op 31 december 2011 maakten 900 cliënten gebruik van een bijstandsuitkering. Medio 2012 beweegt het aantal burgers met een uitkering zich rond de 940. Voor 2013 houden wij rekening met dat aantal als gemiddelde bezetting. Waterbouwkundige oeverbescherming Eind dit jaar wordt over dit onderwerp een notitie voorgelegd inzake na te streven beheerniveau. Ook zullen dan de financiële consequenties inzichtelijk worden gemaakt. Gebouwen Op 2 juni 2008 is het Accommodatiebeleidsplan Hart voor Accommodaties vastgesteld. Hierin is aangegeven dat nog niet alle toekomstige investeringen gedekt zijn. Er vindt onderzoek plaats naar de knelpunten rond het beheer van de bestaande MFA's, maar ook andere accommodaties. Het doel is om meer rendement te halen uit het gebruik van accommodaties. We gaan we er van uit dat hier mogelijkheden zijn. Wegen Het gemeentelijk wegen-, voet- en fietspadennet wordt onderhouden aan de hand van een beheerprogramma en visuele inspecties. In dat programma zijn de landelijke normen voor beheer en onderhoud (de zogenaamde CROW-normen) opgenomen. De gemeente Heerenveen beheert haar wegennet op basisniveau, het minimum. Daaronder gaan zitten betekent feitelijk kapitaalvernietiging. In 2010 is de concept wegennota verschenen. De eerste conclusies zijn wel dat we de vinger aan de pols moeten houden. Want ondanks extra investeringen in de afgelopen jaren is het huidige onderhoudsbudget, om al onze wegen op orde te houden, nog altijd aan de krappe kant. Dit mede omdat het beleid, volgens de nieuwe CROW eisen, aangepast wordt. Daarnaast hebben we te maken met een verandering van functie en gebruik van de erftoegangswegen. Denk hieraan de schaalvergroting van de agrarische bedrijven. Voor de wegen (alle verhardingen) is een nieuw beleidsplan ( ) in de maak. Dit beleidsplan zal in het najaar van 2012 aan het bestuur worden aangeboden. Art. 6.1 Wro Schadeclaims (voormalig art. 49 WRO) In het bestemmingsplan buitengebied blijkt een incidentele onvolkomenheid te zijn geslopen, die inmiddels is gecorrigeerd. Als gevolg daarvan is de gemeente aangesproken voor schadevergoeding op basis van de Wro (planschade). Het verzoek is in behandeling. De verwachting is dat we planschadeplichtig zijn. De hoogte van het bedrag is nog niet bekend. 61

64 Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing (FUMO)/Regionale Uitvoerings Dienst (RUD) De voorbereidingen welke moeten leiden tot de RUD per zijn in gang. Nadat eind juni 2011 door de meeste gemeenten in Friesland (waaronder Heerenveen) een intentieverklaring tot samenwerking werd ondertekend is in 2012 het concept-bedrijfsplan gepresenteerd. In de perspectiefnota 2012 is rekening gehouden met een geraamd tekort van structureel t.o.v. de huidige situatie. Regionalisering van de Brandweer In november 2011 heeft het Algemeen Bestuur van de Veiligheidsregio Fryslân opdracht verstrekt aan de commandant van de regionale brandweer om uiterlijk 1 januari 2014 één brandweerorganisatie in Fryslân te realiseren. Daarbij zijn ook een aantal bestuurlijke uitgangspunten vastgesteld. De 27 gemeentelijke brandweerkorpsen en de regionale brandweer zullen worden samengevoegd tot 1 organisatie onder de vlag van de Veiligheidsregio. Uiteraard heeft deze reorganisatie grote gevolgen. In de eerste plaats voor de Heerenveense brandweer, maar ook voor de interne dienstverlening en ondersteuning (wordt meegenomen in de Verantwoordings- en Perspectiefnota 2013). Immers, de brandweer zal vanaf 2014 voor de ondersteunende taken gebruik maken van de facilitering van de Veiligheidsregio. Projecten Grondbedrijf In de Verantwoordings- en Perspectiefnota 2012 is uitgebreid ingegaan op het grondbedrijf. Conclusie was dat er niet zozeer sprake is van een tijdelijke dip in de uitgifte van kavels voor woningen en bedrijfshuisvesting maar van een langdurige structurele vermindering ervan mede ook op grond van demografische ontwikkelingen. Op basis hiervan zijn met behulp van een tweetal scenario s de financiële gevolgen in beeld gebracht. Een en ander heeft geleid tot een afwaardering van de gronden van in totaal 79,5 miljoen (met als uitgangspunt het meest realistische scenario 1). O.a. door vrijval van een eerder getroffen voorziening verliezen grondbedrijf, en het activeren van een deel van de investeringen ten laste van de exploitatie (algemene dienst) resulteert de algemene reserve van het grondbedriif in een saldo van 2,4 miljoen (per 1 januari 2013). Door de andere wijze van financiële dekking van diverse investeringen die voordien rechtstreeks ten laste werden gebracht van het grondbedrijf is er sprake van een stelselwijziging. Het grondbeleid zoals vastgelegd in 2008 zal dan ook herijkt moeten worden (voorjaar 2013). Weerstandsvermogen In de vastgestelde Notitie weerstandsvermogen 2012 is afgesproken, dat het risicoprofiel (risico-inventarisatie) jaarlijks bij de behandeling van de twee stollingsmomenten (begroting en rekening) uit de planning & controlcyclus zal worden gerapporteerd. Het weerstandsvermogen geeft een indicatie in welke mate de gemeente in staat is onvoorziene tegenvallers op te vangen. Het weerstandsvermogen kan worden bepaald als het risicoprofiel bekend is. Het risicoprofiel omvat alle onderkende risico s voor de gemeente, waarbij per risico de mate van beheersing is vastgesteld om inzicht te verkrijgen in hoeverre een risico daadwerkelijk kan optreden. Vervolgens kan een relatie worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico s, waarvoor we geen maatregelen hebben getroffen (de benodigde weerstandscapaciteit) en de middelen en mogelijkheden die we als gemeente beschikbaar hebben om niet begrote, substantiële kosten financieel op korte termijn af te kunnen dekken (de beschikbare weerstandscapaciteit). 62

65 Risico-inventarisatie categorie geschat financieel gevolg reëel financieel gevolg Inkomsten Kapitaalgoederen 0 0 Financiering Verbonden partijen Bedrijfsvoering Juridisch Grondbedrijf Open einderegelingen Meerjarige projecten CISKA/bezuinigingen 0 0 Externe factoren Toekomstige ontwikkelingen Totaal De volledige berekening van de benodigde weerstandscapaciteit (risico-inventarisatie) is opgenomen in deel 3 (Financiële begroting) van deze Themabegroting. Beoordeling weerstandsvermogen omschrijving Beschikbare benodigde ratio weerstandscapaciteit weerstandscapaciteit x x exploitatie incl.grondbedrijf ,1 Hoewel over de ratio van het weerstandsvermogen nooit volledige zekerheid bestaat, wordt op basis van het vorenstaande geconcludeerd, dat er op dit moment sprake is van voldoende weerstandsvermogen (tussen de 1,0 en 1,4) Ten opzichte van de vastgestelde Notitie weerstandsvermogen in uw vergadering van 28 juni 2012, is weliswaar het ratio onveranderd maar zowel de beschikbare weerstandscapaciteit als de benodigde weerstandscapaciteit is gewijzigd ten opzichte van de vastgestelde Notitie weerstandsvermogen 2012 (raadsbesluit 28 juni 2012). De benodigde weerstandscapaciteit is gedaald als gevolg van getroffen financiële maatregelen in de vastgestelde Verantwoordings- en Perspectiefnota 2012 (Caparis/GR SW- Fryslân, aanpassing Bezuinigingen/Ciskavoorstellen, enz. Ook de beschikbare weerstandscapaciteit is gedaald, omdat er nu rekening is gehouden met geraamde toekomstige verplichtingen in met name de algemene reserve niet geblokkeerd. 1 rekening is gehouden met toekomstige verplichtingen 63

66 2.2. Onderhoud kapitaalgoederen Algemeen In 2009 is door u de notitie kapitaalgoederen vastgesteld. De notitie heeft een looptijd van vier jaar. In deze notitie is de financiële onderbouwing geschetst van het meerjarig beheer en onderhoud van alle kapitaalgoederen. Voor een totaaloverzicht verwijzen wij u naar deze notitie. In deze paragraaf wordt kort ingegaan op de stand van zaken en de recente ontwikkelingen. Specifiek Het betreft de navolgende kapitaalgoederen bij de gemeente: Wegen, Riolering, Water, Waterbouwkundige oeverbescherming, Civieltechnische kunstwerken, Groen, ICT, Sportvelden, Kunststofsportvoorzieningen, Gebouwen (onderwijs en overige gebouwen). In de paragraaf weerstandsvermogen wordt ook ingegaan op de risico's van een aantal kapitaalgoederen. Wegen De gemeente beschikt over een wegbeheerprogramma dat jaarlijks, middels schouw/inspectie van alle wegen in de gemeente Heerenveen, geactualiseerd wordt. Het programma genereert een meerjaren beheer- en onderhoudsplanning. De gemeente Heerenveen onderhoudt het wegennet op basisniveau. Het nieuwe beleid is aangepast naar de nieuwe CROW normen. Met het vaststellen van het nieuwe beleidsplan wordt een goede stap gezet om alle verhardingen op orde te houden. De financiële dekking voor het onderhoud is geregeld binnen de exploitatie en de vervangingsinvesteringen Riolering De financiële (meerjarige) dekking voor beheer, onderhoud en vervanging is geborgd binnen het in 2009 vastgestelde Watertakenplan met een looptijd tot en met Voor het einde van het jaar 2012 wordt het geactualiseerd en vastgesteld voor een periode van 4 jaar. In dit programma is alle gemeentelijke riolering ondergebracht. Jaarlijks wordt de staat van onderhoud van de riolering middels rioolinspecties geactualiseerd. Al deze informatie levert uiteindelijk de data die gebruikt wordt als basis voor het kostendekkingsplan van het Watertakenplan. De financiële dekking voor het beheer en onderhoud is geregeld binnen de exploitatie. Waterbouwkundige oeverbescherming Voor het regulier beheer en onderhoud zijn in de begroting middelen opgenomen. Een nieuw beleidsplan is opgesteld en kan aan het einde van 2012 worden vastgesteld. Uitgangspunt voor het vast te stellen beleidsplan is dat het beheer en onderhoud zich beperkt tot doelmatigheid. Het beheerniveau kan worden omschreven als basisniveau. De gemeente Heerenveen beschikt daarmee over een actueel bestand, waarin de aanwezigheid van oeverbescherming, alsmede het materiaal, is aangegeven. Daarbij is een programma opgenomen dat voorziet in de onvermijdelijke ingrepen voor de komende jaren. Vervangingen zijn hierbij niet inbegrepen, hiervoor is incidentele dekking benodigd. Momenteel moet er in de gemeente Heerenveen op 3 locaties beschoeiing worden vervangen. Veenscheiding (bewonersinitiatief, uitvoering 2012) De Schoterlandse Compagnonsvaart (samen met Wetterskip Fryslân in of na 2012) Polderdijk (met baggeren Heeresloot, samen met Wetterskip Fryslân, programmering onbekend) Al deze projecten worden er door gekenmerkt dat het eigendom van de beschoeiing niet bij één eigenaar zit. De gemeente is 'volgend' aan anderen in deze projecten. Civieltechnische kunstwerken In januari 2010 is de notitie Beleidsplan Civieltechnische Kunstwerken vastgesteld. Dit beleidsplan geeft een beeld van het areaal, de staat van onderhoud en de gewenste structurele dekking, dat noodzakelijk is voor verantwoord beheer. Vanaf 2011 is hiervoor structureel extra dekking opgenomen in de begroting. 64

67 Groen Het beleid, beheer en de gewenste kwaliteit van het openbaar groen is in beheer- en beleidsplannen en het beeldkwaliteitsbestek groen vastgelegd. Al het openbaar groen is geïnventariseerd en in een beheerprogramma verwerkt. Het landschapsbeleidsplan geeft de visie op het landschap weer en de beheerparagraaf vormt de basis voor uitvoeringsprojecten. Het beheer van landschap en de grotere groenobjecten verloopt via beheer- en uitvoeringsplannen. De kwaliteit van het groen in de wijken wordt op het gewenste niveau gehouden d.m.v. onderhoud door de wijkteams en jaarlijkse renovaties. De financiële dekking voor het beheer en onderhoud is geregeld binnen de exploitatie. Informatie- en Communicatietechnologie (ICT) De ICT onderscheiden wij in infrastructuur en applicatieomgeving (of software). Onder de infrastructuur liggen onderhoudscontracten en een gedekte financiële meerjarenplanning zodat de infrastructuur kan worden onderhouden respectievelijk vervangen wanneer dat nodig is. Wij hebben voorzien in de vervanging van de bestaande infrastructuur. Zoals door ons vermeld in de paragraaf weerstandsvermogen, wordt vervanging van de applicatieomgeving niet door ons geraamd. Daardoor lopen wij een vervangingsrisico. Onder het grootste deel van de applicatieomgeving liggen onderhoudscontracten, zodat die omgeving onderhouden kan worden wanneer nodig. De jaarlijkse exploitatie van de infrastructuur en de applicatieomgeving staat financieel onder druk. Het gebruik van beide is meer toegenomen dan door ons voorzien. Met name door de doorgaande digitalisering binnen de organisatie (mede als gevolg van de bezuinigingen) en de doorgaande E-overheid. De kosten van het in stand houden van de huidige infrastructuur en applicatieomgeving laten een stijgende lijn zien. Omdat er geen tot zeer beperkte middelen voor doorontwikkeling van beide zijn, betekent dit voor 2013 en verder dat doorontwikkeling (of verdere digitalisering) alleen mogelijk is wanneer daar concrete financiële baten tegenover staan waaruit die doorontwikkeling kan worden bekostigd. Om de bestaande kosten in de hand te houden, zijn maatregelen in het gebruik van de infrastructuur en de applicatieomgeving onvermijdelijk en zullen wij die ook nemen. Sportvelden Vanaf 1996 is de exploitatie van enkele gemeentelijke sportvelden inclusief de zich eventueel daarop bevindende gemeentelijke was- en kleedgelegenheden voor een termijn van 15 á 20 jaar aan een aantal verenigingen overgedragen. De overige gemeentelijke sportvelden en de daarop bevindende was- en kleedgelegenheden worden onderhouden door gemeente Heerenveen. De financiële dekking hiervan is geregeld in de exploitatie. met ingang van 2012 is het Investeringskrediet natuurgras en de voorziening Kunststofsport- voorzieningen samengevoegd tot één nieuwe voorziening Sportvelden. Gebouwen Gebouwen onderwijs De gemeente heeft als lokale overheid een verantwoordelijkheid voor de bekostiging van het groot onderhoud aan schoolgebouwen. Met toepassing van het systeem Systematisch Onderhoud Gebouwenbeheer houdt de gemeente een planning aan van het te plegen grootschalige onderhoud. Voor de bekostiging ervan is een onderhoudsfonds ingesteld, waarin jaarlijks een storting plaatsvindt. Anderzijds vinden er onttrekkingen plaats voor in het jaar uit te voeren onderhoud. Overige gebouwen Op basis van het gebouwenbeheersysteem (Systematisch Onderhoud) wordt het jaarlijkse onderhoud van de gemeentelijke gebouwen op de complexen verzorgd. Daarnaast dragen de verenigingen in het kader van zelfwerkzaamheid zorg voor een aantal kleine onderhoudswerkzaamheden aan de sportvelden en was- en kleedgelegenheden. 65

68 2.3 Financiering Algemeen Deze paragraaf gaat in op de beleidsvoornemens voor het treasurybeheer. Uit de paragraaf moet blijken dat de uitvoering van de treasuryfunctie uitsluitend de publieke taak dient, het beheer prudent is en dat de kasgeldlimiet en de renterisiconorm niet worden overschreden. De kasgeldlimiet beperkt daarbij het risico dat op kort aangehouden gelden renteverliezen worden geleden en maximeert de kortlopende schuldpositie. De renterisiconorm heeft een zelfde beperkende werking op het renterisico dat wordt gelopen bij de (her)financiering. Daar komt bij, dat naar verwachting met ingang van 1 januari 2013 de Wet houdbare overheidsfinanciën (hof) van kracht zal zijn. Wet financiering decentrale overheden (wet fido) In 2001 is de Wet financiering decentrale overheden in werking getreden. Deze wet schept een bindend kader voor een verantwoordelijke en professionele inrichting van de treasuryfunctie bij de decentrale overheden. Het belangrijkste uitgangspunt daarbij is het beheersen van risico's. Na een evaluatie van deze wet in 2006, heeft de Eerste Kamer de Wijziging van de Wet financiering decentrale overheden (Wet fido) op 28 oktober 2008 behandeld. De invoering van de wijzigingen zijn per 1 januari 2009 ingegaan. Daarnaast is in april 2009 gelet op de onrust op de financiële markten, de Regeling Uitzettingen en Derivaten Decentrale Overheden (Ruddo) gewijzigd. De regels zijn aangescherpt om zo nieuwe transacties van decentrale overheden in uitzettingen en derivaten beter bestand te maken tegen de risico s in tijden van onrust op de financiële markten. Onder andere zijn er hogere eisen gesteld aan de ratings. De wijzigingen van de Ruddo zijn bedoeld om risico s die decentrale overheden lopen bij uitzettingen en derivaten, te beperken. Daarbij moet opgemerkt worden dat risico s nooit helemaal uitgesloten kunnen worden. Wet hof (houdbare overheidsfinancien) In het kader van de financiële stabiliteit zijn Europese begrotingsafspraken gemaakt, gericht op het terugdringen van het begrotingstekort en de staatsschuld. Voor de decentrale overheden is hiervoor momenteel een wet in voorbereiding; de Wet houdbare overheidsfinanciën (Wet hof). Het wetsvoorstel is in september aan de Tweede Kamer aangeboden. In het wetsvoorstel wordt geregeld dat o.a. gemeenten een gelijkwaardige inspanning moeten leveren in het kader van het respecteren van de Europese begrotingsdoelstellingen. In het wetsvoorstel wordt gestuurd op een macronorm voor het EMUsaldo van de gemeenten gezamenlijk. De naleving van deze wet geldt zeker ook voor ons, temeer als er naar onze balanspositie wordt gekeken. Heerenveen kent een hoge schuldpositie (voornamelijk als gevolg van de grote voorraad grond). De minister van Financiën is in zijn voorstel aan de Tweede kamer afgestapt van zijn aanvankelijke voornemen voor afzonderlijke gemeenten een maximaal tekort als norm te stellen. Het huidige voorstel behelst een maximum van het nationale begrotingstekort voor alle decentrale overheden samen. Daardoor zal druk ontstaan van lokale overheden op die gemeenten wiens schuldenpositie kwetsbaar is. Beheer Voor het (dagelijkse) beheer van de treasuryfunctie geldt het door ons vastgestelde Financieringsstatuut. Consolidatie van kortlopende schulden (naar langlopende schulden) vindt plaats, indien dit op basis van de kasgeldlimiet noodzakelijk is. Bij het aantrekken van langlopende middelen wordt de renterisiconorm in acht gehouden. Voor de begroting 2013 zijn deze uitgangspunten geheel van toepassing. Er worden geen middelen buiten de publieke taken ingezet. Wel worden middels garantstellingen en financiële deelnemingen gemeenschappelijke regelingen en kapitaaldeelnames in besloten vennootschappen - middelen ingezet ten behoeve van derden die geheel of gedeeltelijk publieke taken uitvoeren. De gemeente staat garant voor een aantal leningen die door bouwcoöperaties en maatschappelijke instellingen zijn afgesloten. Het beleid om over te gaan tot afbouw van deze garanties is eind 2001 ingevoerd. Er worden geen nieuwe directe garantstellingen verstrekt. Voor woningcorporaties geldt de achtervangregeling van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Voor particuliere woningen geldt de 66

69 Nationale Hypotheek Garantie van de Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen. De gemeente neemt deel in publieke en private organisaties op het vlak van afvalinzameling en verwerking, grondexploitatie (ten behoeve van bedrijfsvestigingen en woningen) alsmede voorzieningen op het vlak van sport, zoals zwembad, voetbal- en ijsstadion en sporthallen. Rentevisie De gemiddelde rente op de leningen van de huidige vaste schuld bedraagt circa 3,8 %. Daarbij is buiten beschouwing gelaten de door de provincie Fryslân verstrekte geldlening ad 22,0 miljoen (aflossing vindt plaats in 2017). Mogelijk ontstaan er voor deze geldlening vanaf 2017 hogere rentelasten. Als rentevoet wordt in de begroting voor ,0% gehanteerd voor de toerekening aan investeringen; de rentetoerekening aan reserves bedraagt eveneens 4%. De marktrente voor langlopende leningen varieert op dit moment, afhankelijk van de looptijd, tussen de 2,5% en de 4,5%. Uitgaande van tijdig inspelen op de financieringsbehoefte kan voor de komende jaren het renteniveau rond 4,0% worden gehouden. Leningenportefeuille opgenomen gelden (schuldenlast) Gemeenten bepalen zelf hoeveel schuld ze aangaan, dit is wettelijk gezien (nog) niet gemaximeerd. Gemeenten kunnen schulden aangaan, zolang de begroting maar sluitend is. De schuldomvang van Heerenveen in relatie tot het begrotingstotaal is groot. Per 1 januari 2013 bedraagt de geldleningenportefeuille van Heerenveen circa 173,0 miljoen. Voor Heerenveen is bijvoorbeeld de schuldquote berekend op 162% (netto schuld/exploitatie). Op basis van de normeringen van de VNG is een schuldquote van >150 zorgelijk. De verschillende ratio s zijn aanleiding geweest om hiernaar onderzoek te doen. Met name de huidige liquiditeitspositie van de gemeente zal moeten verbeteren. Voorkomen moet worden dat de begrotingspositie op termijn teveel wordt belast met de schuldenlast vanuit het verleden. Om de Heerenveense financiële situatie te verbeteren moet daarbij vooral gedacht worden aan het versoberen van het geplande investeringsvolume, het bespoedigen van de verkoop van voorraden bouwgronden, het verkopen van overbodig gemeentebezit, maar ook door positieve resultaten in de exploitatie (meevallers) te creëren en toe te voegen aan de algemene reserves. Uitzettingen De leningen aan deelnemingen betreffen o.a. Fryslân Miljeu hebben een vaste rente van 5%. De hypothecaire geldleningen ambtenaren zijn rentedragend tegen gemiddeld 5,24%. Omdat geen nieuwe geldleningen meer worden verstrekt lopen deze t.z.t. af. Relatiebeheer De (kort geld) financiering van de gemeente komt grotendeels tot stand via de BNG middels rekening-courant en kasgeldleningen. Daarbij vindt saldoregulatie plaats. Daarnaast wordt ook bij ABN-AMRO bank een rekening-courant aangehouden. Kasbeheer De functie van treasury (beleid en beheer van de kasstromen) wordt geheel gescheiden gehouden van de functie van uitvoering van inning en uitgifte van de kasstromen. Periodiek vindt afstemming plaats tussen beide functies. 67

70 Kasgeldlimiet Volgens de voorschriften is het verplicht om in deze paragraaf de ontwikkeling van de kasgeldlimiet te schetsen over het afgelopen jaar. Over de vier kwartalen van 2012 is sprake van de navolgende berekeningen van de kasgeldlimiet. Voor het 3 e en 4e kwartaal 2012 is sprake van een inschatting. x stap 1e kw e kw e kw e kw.2012 begrotingsbedrag percentage 2 8,50% 8,50% 8,50% 8,50% toegestane kasgeldlimet (1 x 2) gemiddelde netto vlottende schuld (4) ruimte volgens kasgeldlimiet (3-4) Renterisiconorm Volgens de voorschriften is het verplicht om in deze paragraaf de ontwikkeling van de renterisiconorm te schetsen. Voor de jaren blijven wij onder de renterisiconorm. omschrijving stap meerjarenraming x Renterisico renteherzieningen aflossingen Renterisico (1+ 2) renterisiconorm begrotingstotaal 4a vastgesteld percentage 4b 20% 20% 20% 20% renterisiconorm (4a x 4b) Ruimte onder renterisiconorm (4-3)

71 2.4. Bedrijfsvoering Inleiding De bedrijfsvoeringparagraaf geeft inzicht in de stand van zaken en beleidsvoornemens omtrent de bedrijfsvoering. Daaronder verstaan we de intern gerichte pijoffac-taken: personeel, informatisering, juridische kwaliteitszorg, organisatie, financiën, facilitaire dienstverlening, automatisering en communicatie. Bestuurlijk juridische zaken Veranderingen in de bedrijfsvoering en het beleid, bijvoorbeeld deregulering, leiden jaarlijks tot veranderingen in bestuurlijk juridisch opzicht. Jaarlijks zullen wij de eigen gemeentelijke regelgeving moeten actualiseren door deze in overeenstemming te brengen met de veranderingen en zullen de wijzigingen geïmplementeerd moeten worden. Van belangrijke beleidswijzigingen is het afwachten wat de effecten daarvan zijn op de bezwaar- en beroepsschriften, in gebreke stellingen en/of klachten. Die zijn lastig in te schatten. Veranderingen in algemeen bestuurlijke wet- en regelgeving die wij na moeten leven, leiden eveneens jaarlijks tot veranderingen in bestuurlijk juridisch opzicht. Wij zullen de interne uitvoering van dergelijke wet- en regelgeving volgen, evalueren en waar nodig verbeteren en implementeren. Als gevolg van de herindeling met de gemeente Boarnsterhim moeten in 2013 de regels van deze gemeente met de regels van onze gemeente geharmoniseerd worden. Dit zijn arbeidsintensieve werkzaamheden waaraan ook niet voorziene kosten verbonden zullen zijn. Communicatie Burgers en medewerkers zullen in toenemende mate zelf informatie moeten halen i.p.v. dat die naar hen gebracht wordt. Burgers zijn voor een belangrijk deel al aangewezen op de digitale overheid. In 2013 en verder zullen wij dat doorzetten vooral door noodzakelijke bezuinigingen. Crackstate Nijs zal in 2013/2014 geheel opgaan in de Gemeenschappelijke Voorziening voor Officiële Publicaties (GVOP). Vanaf dat moment zullen alle gemeentelijke regelingen, bekendmakingen en andere publicaties beschikbaar zijn in de digitale overheid (mijn overheid en de gemeentelijke website). Ook de pers zal in toenemende mate aangewezen zijn op digitale informatie. De manier waarop persvragen en de beantwoording daarvan wordt afgehandeld, gaan wij herzien. Daarnaast zullen wij in 2013 social media gerichter inzetten. Een herkenbare gemeente vinden wij daarin belangrijk, maar niet op alle media. Daarvoor is in 2012 de huisstijl herzien en wordt die in 2013 verder vorm gegeven. In 2012 wordt een nieuw gemeentelijk intranet ingericht waarop de corporate communicatie (informatie voor alle medewerkers) geregeld is en medewerkers zelf hun informatievoorziening inrichten o.b.v. wat door verschillende organisatieonderdelen op het intranet beschikbaar wordt gesteld. Deze veranderingen stellen eisen aan de communicatieve vaardigheden van de organisatie. Financiën Het hoeft geen betoog dat aandacht voor de gemeentelijke portemonnee in deze tijden nog steeds bijzonder belangrijk is. Specifieke aandacht zal blijven uitgaan naar treasury, een adequaat werkend BTW compensatiefonds dat niet tot naheffingen leidt en naar de verbonden partijen. Veranderingen in financiële wet- en regelgeving die wij na moeten leven, bijvoorbeeld het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten en anderen, leiden jaarlijks tot veranderingen in financieel opzicht. Wij zullen de interne uitvoering van dergelijke wet- en regelgeving volgen, evalueren en waar nodig verbeteren en implementeren. Als gevolg van de herindeling met de gemeente Boarnsterhim moeten in 2013 de begroting van deze gemeente en die van onze gemeente in elkaar gevlochten worden. Human Resource Management (HRM) In 2013 en volgende jaren zullen wij uitvoering geven aan onze HRM visie. Concreet betekent dit het uitvoeren van de in 2012 vastgestelde en geïmplementeerde speerpunten en het ontwikkelen en implementeren van de voor 2013 geplande speerpunten. Dat in een context van afnemende arbeidsvoorwaarden als gevolg van bezuinigingen, wijzigende arbeidsvoorwaarden als gevolg van regelgeving van het Rijk (bijvoorbeeld de werkkostenregeling) en de nieuwe CAO. Daarbij behorende processen en geautomatiseerde 69

72 ondersteuning daarvan worden aangepast. Voorbeelden daarvan zijn salarisadministratie, personeelsplanning, functie- en formatieplanning en het begroten en bewaken van de personeelskosten. Veranderingen in personele wet- en regelgeving die wij na moeten leven, leiden jaarlijks tot veranderingen in HRM opzicht. Wij zullen de interne uitvoering van dergelijke wet- en regelgeving en / of akkoorden volgen, evalueren en waar nodig verbeteren en implementeren. Informatie en Communicatietechnologie (ICT) Het karakter van 2013 en volgende jaren zal vooral minder en/of anders zijn. De bedrijfsvoering zal zich vooral richten op optimalisatie van het gebruik en doorontwikkeling van de ICT binnen de financiële middelen die er zijn. Daar waar die middelen er niet zijn, zal doorontwikkeling alleen mogelijk zijn wanneer daar concrete financiële baten tegenover staan waaruit die doorontwikkeling kan worden bekostigd. Door middel van het toepassen van zogenaamde Proof of concepts proberen wij daar inzicht in te krijgen. Voorbeelden daarvan zijn de inzet van mobiele apparaten, het digitaliseren van papierstromen en zaakgericht werken/ midoffice. Dit karakter en die doorontwikkeling is zichtbaar in de in 2012 ontwikkelde IT visie die ook een agenda (wat gaan we doen) en een financieel plan (wat kost het en hoe wordt dat gedekt) bevat. Als gevolg van de herindeling met de gemeente Boarnsterhim moeten in 2013/2014 databestanden van deze gemeente en onze gemeente samengevoegd worden. Dit zijn arbeidsintensieve werkzaamheden waaraan ook niet voorziene kosten verbonden zullen zijn. In 2013 zal ook onderzocht worden in hoeverre ICT samenwerking met de gemeenten Smallingerland en Leeuwarden mogelijk is om door ons voorgenomen bezuinigingen op ICT te kunnen realiseren. Verder verwachten wij onder meer nieuwe regels m.b.t. de gemeentelijke informatiebeveiliging en m.b.t. de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT). De financiering van dergelijke nieuwe taken voor de gemeente is nog onduidelijk. Ons uitgangspunt is geen uitvoering of terughoudendheid in uitvoering van nieuwe regels vanuit het Rijk wanneer die niet vergezeld gaan met (financiële) middelen. De ingezette versteviging van de I&A functie (IT advisering, technisch en functioneel beheer) zal worden doorgezet in Het accent ligt op adequate interne I&A dienstverlening, competente I&A medewerkers en beheer op orde. Veranderingen in wet- en regelgeving op het terrein van ICT die wij na moeten leven, bijvoorbeeld basisregistraties of e-dienstverlening, leiden jaarlijks tot veranderingen in ICT opzicht. Wij zullen de interne uitvoering van dergelijke wet- en regelgeving volgen, evalueren en waar nodig verbeteren en implementeren. Intern beleid, kaders en plannen Ook in 2013 en volgende jaren zullen wij inzetten op intern beleid, kaders en plannen voor de bedrijfsvoering die de raad, wij, de directie en/of de organisatie willen en kunnen uitvoeren. Spelregels die ertoe doen en echt nodig zijn. Ook hier is het karakter minder en / of anders. Door middel van bestuurs- en managementinformatie en audits/onderzoeken is inzicht in de werking van die spelregels. Onderzoek ex artikel 213a Gemeentewet Naar aanleiding van de gemeentewet van begin 2002 heeft het college de taak om de doelmatigheid en doeltreffendheid van de gemeente structureel te onderzoeken. Dit wordt ook wel 213a onderzoek genoemd. Gemeenten moeten dit verplicht uit voeren. De afspraak is dat 1x per jaar een 213a onderzoek wordt uitgevoerd, en wel over het inkoopbeleid. De planning is voor het voorjaar 2012: in hoeverre worden EU aanbestedingsregels nageleefd over de jaren 2009 en 2010 inclusief wat er gebeurd is met de aanbevelingen uit het onderzoek najaar 2009 voorjaar 2010 (onderzoek fase 1). Hierbij zal grotendeels dezelfde methode worden toegepast die in fase 1 is gebruikt om de vergelijking tussen onderzoek fase 1 en fase 3 mogelijk te kunnen maken. De planning voor de volgende jaren is: Najaar voorjaar 2013 (onderzoek fase 4) Wat is er gedaan met de aanbevelingen uit het onderzoek wat heeft plaatsgevonden in het 70

73 najaar voorjaar 2011 (onderzoek fase 2). Is datgene wat is afgesproken ook uitgevoerd? Voorjaar 2013 (onderzoek fase 5) Samenvattend rapport: hier geven wij een samenvatting van ons beeld in hoeverre het inkoopbeleid rechtmatig, doelmatig en doeltreffend is uitgevoerd over de jaren 2009 tot Hierbij maken wij gebruik van de uitkomsten uit onderzoeksfases 1 t/m 4. Indien hiertoe aanleiding is, worden ook reeds tussentijds verbeteringen doorgevoerd; er wordt dus niet gewacht op de uitkomsten van de rapporten om verbeteringen alvast door te voeren. Programma Eén in Dienstverlening Het programma Eén in Dienstverlening heeft in 2011 geïnvesteerd op de volgende items: een actuele richtinggevende visie op dienstverlening, een bijbehorend uitvoeringsplan (programmaplan Eén in Dienstverlening) en het herontwerpen van (dienstverlenings)processen door opgeleide gangmakers. Ook is het belang van het gaan werken met een kwaliteitshandvest omarmt. En zowel de interne als de externe communicatie rondom het programma heeft een impuls gekregen. Daarnaast is de route voor de doorontwikkeling van het Heerenveens KCC (klant contact centrum) vastgesteld. Voor 2012 worden andere dienstverleningsprocessen herontworpen, deze worden ook in samenhang met het programma deregulering opgepakt. Daarnaast gaan onze burgers en onze organisatie de resultaten zien van het werken met een kwaliteitshandvest. In 2012 worden via het KCC klantcontacten geregistreerd. Het registreren levert diverse informatie op voor de bedrijfsvoering. De beantwoording van algemene vragen is meer naar het KCC verschoven. Medewerkers binnen het KCC zijn opgeleid tot generalisten voor het beantwoorden van de meest gestelde vragen. Een kennisbank ondersteunt de medewerkers bij het beantwoorden van klantvragen. De klant wordt professioneel geholpen, minder vaak doorverwezen en vaker direct geholpen op de kanalen balie en telefonie. In het nieuwe redacteurenmodel voor de website heeft het KCC een regisserende rol bij het bewaken van de kwaliteit en actualiteit van de geboden informatie. Klanten worden via een vernieuwd klantverwijssysteem, met als onderdeel een ticketzuil, gedeeltelijk geautomatiseerd verwezen naar de juiste balie. Wel moet benadrukt worden, dat om de beoogde digitale ambitie te realiseren, het noodzakelijk is om te gaan investeren in een passende beheerstructuur voor de website, een webredacteurenmodel. Heerenveen wil mede door digitale dienstverlening aan onze burgers 24 uur per dag, zeven dagen per week betrouwbaar, transparant en actueel beschikbaar te stellen, een financiële taakstelling realiseren. Onze organisatie heeft meer focus en capaciteit nodig om hiermee EN verbeterde dienstverlening EN efficiëntie te realiseren. 71

74 2.5. Verbonden partijen Algemeen. In maart 2006 is de notitie verbonden partijen door de gemeenteraad vastgesteld. In de notitie is een uitputtend overzicht van alle verbonden partijen opgenomen, zoals die op dat moment aanwezig waren. Voor een actueel overzicht van de aan de gemeente Heerenveen verbonden partijen wordt verwezen naar de productenrealisatie 2010 (bijlage Verbonden partijen). In deze paragraaf wordt alleen ingegaan op recente ontwikkelingen op het gebied van verbonden partijen. Specifiek. Bedrijvenparken A7 Als gevolg van de per 1 januari 2014 aanstaande grenscorrectie tussen de gemeenten Skarsterlân en Heerenveen komen alle bedrijventerreinen geëxploiteerd door de Ontwikkelingsmaatschappij Bedrijvenparken A7 te behoren tot Heerenveens grondgebied. Tussen beide colleges is de afspraak gemaakt dat op basis van de resultaten van de rekening 2012 en de geactualiseerde prognose, behorende bij de begroting 2014, zal worden bepaald of de GR per 1 januari 2014 zal worden beëindigd of zal worden voortgezet tot het einde van de looptijd. Sociale Werkvoorziening/Caparis Het bestuur van de Gemeenschappelijke Regeling Sociale Werkvoorziening Fryslan stelt als opdrachtgever een jaarovereenkomst op met Caparis als opdrachtnemer. In deze overeenkomst worden de prestaties van beiden vastgelegd. De aanname was dat het jaar 2012 een overgangsjaar zou zijn omdat de beoogde invoering van de Wet werken naar vermogen gepaard ging met een herstructurering van de Sociale Werkvoorziening. Een onderdeel van deze herstructurering is de bedrijfsvorm en de wijze van aansturing door de gezamenlijke gemeenten. Het raadsbesluit gaf hierin een duidelijke koers aan. Caparis zal zich beperken tot de doelgroep beschut binnen. De herstructureringsmiddelen zouden hiervoor worden ingezet met als doel dat Caparis taken en middelen afstoot die niet nodig zijn voor de doelgroep beschut binnen en weer financieel gezond wordt. Na de val het kabinet is de Wet controversieel verklaard en de herstructureringsfaciliteit ingetrokkken. In een informele bijeenkomst van GR, AVA, RVC en directie in juli 2012 is gesproken over de toekomst. Deze krijgt in september een vervolg. De algemene opinie is dat het besluit en de wens tot herstructurering niet is vervallen. Er moet een plan worden uitgewerkt om ervoor te zorgen dat het exploitatieresultaat en het subsidieresultaat sterk wordt verbeterd. In het najaar wordt de jaarovereenkomst 2013 door de ambtelijke werkgroep voorbereid. Daarin wordt in afwachting van de herstructurering en de nieuwe kabinetsplannen ook de taakstelling 2013 opgenomen. In 2012 zag deze er uit: 40 % beschut binnen 22% beschut buiten 33% detachering/begeleid werken 5% schakelgroep De Marrekrite In juli 2011 is door u besloten om weer deel te nemen aan de Marrekrite. Wij nemen deel vanaf 2011, maar gaan pas vanaf 2014 betalen. De financiële gevolgen hiervan zijn structureel geregeld in de meerjarencijfers van de begroting De Marrekrite zal haar taken op het gebied van waterrecreatie voortzetten, en gaat zich ook bezighouden met voorzieningen op het gebied van landrecreatie, zoals het fietsroutenetwerk. 72

75 Grondexploitatie Sportstad BV/CV De grondexploitatie BV/CV is een participatie van gemeente en BNG Gebiedsontwikkeling. Binnen deze participatie worden de gronden binnen het stadiongebied geëxploiteerd. De participatie is destijds opgezet teneinde een effectieve marktbenadering te kunnen realiseren en de opbrengstpotentie te benutten. Inmiddels is de gekozen samenwerkingsvorm verre van effectief mede vanwege de marktomstandigheden (kantoren en wonen) en de gemeentelijke keuzes rond Thialf en detailhandel (supermarktdiscussie). Reden waarom met de partners gesprekken zijn gestart om de participatie te beëindigen. Op bestuurlijk nivo is overeenstemming bereikt de samenwerkingsovereenkomst te ontbinden en daarmee de participatie te beëindigen. RUD/FUMO Als gevolg van voortgaande maatschappelijke ontwikkelingen is landelijk de vorming van zogeheten Regionale Uitvoeringsdiensten in voorbereiding genomen. Ook in Friesland zijn die voorbereidingen in de loop van 2011 van start gegaan. Deze voorbereidingen hebben in juni 2012 geleid tot een bedrijfsplan, waarvan de uitwerking in de tweede helft van 2012 plaatsheeft. Volgens plan zouden deze Regionale Uitvoeringsdiensten per 1 januari 2013 operationeel zijn. Verwacht wordt thans, dat die datum later in 2013 zal komen te liggen. Na daadwerkelijke oprichting vormen deze RUD s voor de deelnemende gemeenten en andere instellingen een Verbonden Partij. Door het onderbrengen van huidige gemeentelijke taken in een nieuwe, bovengemeentelijke organisatie, zal de formatie in de gemeenten licht teruglopen. In Fryslân spreken we van de Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing. Regionalisering brandweer Een andere te benoemen ontwikkeling betreft de aanstaande regionalisering van de brandweerzorg. Deze aanstaande organisatie van de gemeentelijke brandweerkorpsen in regionaal verband betekent, dat de gemeentelijk brandweer als organisatieonderdeel verdwijnt. Dientengevolge loopt de formatie terug en zal ook de behoefte aan ondersteunende werkzaamheden minder worden. 73

76 2.6. Grondbeleid Algemeen In de nota grondbeleid en gebiedsontwikkeling is het grondbeleid geformuleerd. Het volgende is een samenvatting van hetgeen in deze nota is opgenomen. Tevens is hierbij rekening gehouden met de Nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening en de notitie grondexploitatie van de Commissie BBV. Tevens is rekening gehouden met de meest recente ontwikkelingen op dit gebied. In de V&P nota 2012 is uitgebreid ingegaan op de positie van het grondbedrijf tegen de achtergrond van de economische crisis en de demografische ontwikkelingen. Besloten is om diverse complexen voor miljoenen af te waarderen. De dekking daarvoor is gevonden door een zeer groot deel van de kosten te activeren ten laste van de algemene dienst. Deze veranderingen noodzaken tot een stelselwijziging en het vaarwel zeggen van een actief grondbeleid. Deze beleidswijzigingen zijn in onderstaande tekst nog niet verwerkt maar wel in financieel administratieve zin in de bijlage projecten. In het voorjaar van 2013 zal een herijkte nota grondbeleid worden aangeboden. Doelstellingen grondbeleid Bevorderen van maatschappelijk gewenst ruimtegebruik: grondbeleid levert een bijdrage aan het realiseren van een bestemming in de vorm van uitvoering zoals door de gemeente wordt gewenst. Het bevorderen van een rechtvaardige verdeling van kosten en opbrengsten over gebruikers, exploitanten, eigenaren en overheid: grondbeleid streeft naar een evenwichtiger verdeling van de (financiële) voor- en nadelen van de realisatie van ruimtelijke plannen. Het verhogen van de kwaliteit van het ruimtegebruik, de zeggenschap voor de burger en de marktwerking op de grondmarkt. Uit het beleid van het Rijk blijkt dat meer aandacht nodig is voor nieuwe thema s zoals kwaliteit en zeggenschap. De vergroting van de zeggenschap kan geschieden door de burger meer invloed te geven over woonvormen, indeling van woningen etc. Ook in het grondbeleid krijgen deze thema s meer aandacht. Het tijdig kunnen realiseren van nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen: het grondbeleid bevat een aantal instrumenten dat gericht is op het stimuleren van een voortvarende realisatie van ruimtelijke plannen. Het realiseren van nieuwe ontwikkelingen tegen aanvaardbare maatschappelijke offers en kosten. Bij de keuze van nieuwe locaties is het noodzakelijk stil te staan bij financieel beleid, maar ook bij andere beleidsvelden zoals natuur, flora en fauna. Factoren die van invloed zijn op gemeentelijk grondbeleid In de nieuwe Wet op de ruimtelijke ordening is ook voor rijk en provincies een rol voorzien. Op welke wijze en in welke mate rijk en provincie uitvoering gaan geven aan het grondbeleid bestaat nog geen duidelijkheid. Op korte termijn zal de provincie Friesland een nota grondbeleid uitbrengen op welke wijze zij haar rol ziet. Naast het voorgaande is de gemeente bij de uitvoering van het grondbeleid gehouden aan diverse andere wetgeving en rijks- en provinciaal beleid. Vormen van grondbeleid In theorie zijn er twee hoofdvormen van grondbeleid: actief en faciliterend (passief) grondbeleid. In de nota grondbeleid zijn deze twee vormen nader beschreven met daarbij de voor- en nadelen. Hier wordt volstaan met de constatering dat in voorkomende gevallen een keuze zal worden gemaakt tussen deze vormen of een mengvorm indien dat de voorkeur geniet. Samenwerking In de nota grondbeleid worden de volgende samenwerkingsmodellen genoemd: Bouwclaimmodel Joint-Venture Model Concessiemodel Om een keuze hieruit te (kunnen) maken zijn de volgende afwegingsfactoren van belang: Zeggenschap/regie 74

77 Risico Rendement In zijn algemeenheid kan uit de doelstellingen worden geconcludeerd dat de gemeente streeft naar grote zeggenschap, een klein risico en hoog rendement. Het mag duidelijk zijn dat bij samenwerking met marktpartijen deze drie niet altijd samengaan. Instrumenten grondbeleid In de nota grondbeleid worden de volgende instrumenten genoemd en uitgewerkt: Wet op de ruimtelijke ordening Verwerven Wet voorkeursrecht gemeenten Onteigenen Uitgifte Exploitatieverordening Baatbelasting Grondexploitatiewet Met ingang van 2011 is een extra instrument ingebracht: Het in balans brengen met de gemeentelijke begroting van de investeringen die tot 2011 werden verantwoord binnen het grondbedrijf. Informatievoorziening Projectmatig werken De gemeente past bij locatieontwikkeling projectmatig werken toe met als doel heldere communicatie, besluitvorming, bevoegdheids- en verantwoordelijkheidsverdeling. In de nota grondbeleid worden de volgende fases genoemd: Initiatief Definitie Ontwerp Realisatie Beheer Voor elk van deze fases wordt in de nota benoemd wat de essentie en de daarbijbehorende documenten en besluitvorming behelst. De Raad beslist met name de over de uitkomsten van de Ontwerpfase (Realisatieplan incl. exploitatieopzet als budgetinstrument) en de Beheersfase (d.m.v. vaststelling budgetten in de themabegroting). Bijlage Projecten Er is behoefte aan een gestructureerde en integrale monitoring, afweging en eventuele bijstelling van programma s en projecten. Hieraan wordt voldaan door jaarlijks een bijlage Projecten in de Themabegroting op te nemen. In deze bijlage worden alle lopende projecten, zowel de grondbedrijfprojecten als de gebiedsontwikkelingsprojecten, inhoudelijk en financieel beschreven. De afwaardering van de diverse complexen conform de Verantwoordings- en Perspectiefnota 2012 is hierin verwerkt. Grondprijsbeleid In de nota grondbeleid is vastgelegd dat het college van burgemeester en wethouders jaarlijks de grondprijzen vaststelt. Dit binnen de grenzen van de door de raad vastgestelde grondexploitatie. Dit specifieke aspect is opgenomen in de bijlage projecten. Risicomanagement Algemene Reserve Grondbedrijf (ARG) projecten grondbedrijf De algemene reserve van het grondbedrijf is een financiële buffer voor het afdekken van financiële risico s in grondexploitaties. Het gaat hierbij om risico s waarvoor niet op voorhand een specifieke voorziening is getroffen. De voeding van deze reserve wordt gevormd door de winstneming bij het afsluiten van een exploitatie en indien mogelijk door voeding vanuit de Algemene reserve (niet geblokkeerd). In de nota grondbeleid is opgenomen dat het minimumniveau van de weerstandscapaciteit 75

78 wordt gesteld op 6% van de boekwaarde en het maximumniveau op 9% van de boekwaarden. In de praktijk betekent dat minimaal een buffer van 3,2 miljoen wenselijk is. Zolang dit niet is gerealiseerd betekent dit concreet dat er in ieder geval geen aanwendingen vanuit het grondbedrijf ten gunste van andere producten/projecten kunnen plaatsvinden. Afsluiten van grondexploitaties/winstneming Op enig moment worden grondexploitaties afgesloten. Afsluiting vindt plaats in het kader van de bijlage Projecten. Resultaten uit grondexploitaties komen ten goede aan dan wel ten laste van de ARG (Algemene Reserve Grondbedrijf). Verwachte maar nog niet gerealiseerde positieve resultaten mogen niet als winst genomen worden. De basisregel die hierbij in acht wordt genomen is dat voordelen pas mogen worden genomen op het moment dat zij daadwerkelijk gerealiseerd worden. Het tussentijds nemen van positieve resultaten is alleen toegestaan als het project is onderverdeeld in duidelijk herkenbare delen en als er geen negatief resultaat verwacht wordt op andere deelprojecten, tenzij er voldoende voorzieningen zijn getroffen voor verwachte negatieve resultaten op deelprojecten. Verliesneming In de Verantwoordings- en Perspectiefnota 2012 is een uitgebreide analyse gegeven van de risico s binnen het grondbedrijf en verwante projecten. De actuele economische situatie en als gevolg daarvan bijgestelde verwachtingen en financiële gevolgen zijn ter besluitvorming voorgelegd. Dit heeft geresulteerd in de afwaardering van diverse complexen tot in totaal een bedrag van 79,5 miljoen. Balanswaardering In 2012 heeft de commissie BBV een bijgestelde notitie grondexploitaties uitgebracht. De notitie bevat uitspraken die gevolgen hebben voor de activering en waardering van grondexploitaties. Een belangrijke stelling hierbij is dat het activeren van lasten van nog niet in exploitatie genomen gronden niet langer mogelijk is. In de praktijk betekent dit dat de waardering van deze gronden niet boven de agrarische waarde uit zal komen. Als gevolg hiervan zijn de kosten die voor deze projecten worden gemaakt niet langer zijn te activeren. Deze kosten komen ten laste van de reguliere gemeentelijke exploitatie. 76

79 2.7 Lokale heffingen Algemeen In deze paragraaf worden de ontwikkelingen met betrekking tot het gemeentelijk belastinggebied aangegeven. Vervolgens wordt per heffing aangegeven wat het beleid is ten aanzien van die heffing en op welke wijze het tarief tot stand is gekomen. Ontwikkelingen Sinds 2008 is ten aanzien van de OZB-tarieven een macronorm voor alle gemeenten ingesteld. Als de macronorm wordt overschreden, kan het kabinet ingrijpen via het gemeentefonds. De macronorm voor het begrotingsjaar 2012 was 3,75% over 3,063 miljard. Voor 2013 is een macronorm van 3 % gepubliceerd. Rioolheffing Rioolheffing wordt geheven van alle percelen die direct of indirect zijn aangesloten op de riolering. De woningen (kleinverbruikers van water) zijn een vast bedrag per jaar verschuldigd terwijl de industriële aansluitingen (grootverbruikers van water) een minimum tarief betalen tot 200 m3 en daarboven op basis van de meer hoeveelheid afgevoerd water. Vooralsnog is er nog geen sprake van tariefdifferentiatie. Wel wordt er in het tarief onderscheid gemaakt tussen percelen met een rioolaansluiting en de afvoer en verwerking van grond- en hemelwater. In principe worden via deze heffing de kosten van onderhoud en vervanging van de riolering in de gemeente gedekt. Het onderhoud en vervanging vindt plaats op basis Watertakenplan Het Watertakenplan is, ten aanzien van het beleid en de uitvoering, vastgesteld voor de periode van 2009 tot en met 2012, maar voorziet ook voor de jaren erna. In dit plan zijn alle uitgangspunten, risico s etc. in kaart gebracht. De financiële aspecten zijn vastgelegd in het kostendekkingsplan, die overigens 2012 overstijgen. Dit kostendekkingsplan dient als basis voor de tariefstelling van de rioolheffing. In het Watertakenplan is (in tegenstelling tot het oude Gemeentelijke RioleringsPlan) qua dekking rekening gehouden met een project als NRAP II. Conform het Watertakenplan, stijgen de tarieven in 2013 met 2,5% (voor bedrijven 3%). In de Verantwoordings- en Perspectiefnota 2012 is bij het dekkingsvoorstel van de afwaarderingen van het grondbedrijf (stelselwijziging) o.m. besloten om de rioolheffing jaarlijks trendmatig met 2% per jaar te verhogen. De totale stijging bedraagt dan 4,5% (voor bedrijven 5%). Met de actualisatie van het beleidsplan en kostendekkingsplan eind 2012 worden de tarieven van 2014 en daarna berekend. Onroerende zaakbelastingen De belasting wordt geheven van eigenaren en gebruikers van alle onroerende zaken in de gemeente, en is gebaseerd op de waarde van de betreffende onroerende zaak. Hiervoor worden alle daarvoor in aanmerking komende onroerende zaken gewaardeerd. De onroerende-zaakbelastingen worden ten opzichte van 2012 verhoogd met de verwachte inflatie van 1,5% en een extra verhoging met 2 % voortvloeiend uit de bezuinigingen, zoals opgenomen in de Verantwoordings- en Perspectiefnota Daarin is besloten om de OZB in de jaren 2011 t/m 2014 jaarlijks met 2 % te verhogen (bij elkaar dus 8 %). Afvalstoffenheffing In Heerenveen wordt bij afvalstoffenheffing onderscheid gemaakt in een vast deel en een variabel deel, ook wel Diftar genoemd. De tarieven worden vastgesteld op basis van de verwachte kosten van het ophalen, afvoeren en verwerken van het huisvuil. In principe zijn de opbrengsten kostendekkend. Indien op rekeningbasis overschotten ontstaan dan worden die gereserveerd om de tarieven in de toekomst te kunnen egaliseren. Het vaste gedeelte is verschuldigd ongeacht de aangeboden hoeveelheid afval, en wordt jaarlijks via het aanslagbiljet gemeentelijke belastingen in rekening gebracht. Het variabele gedeelte wordt per kwartaal via de Diftar-aanslag in rekening gebracht op basis van het aantal ledigingen van grijze en groene containers of van het aantal malen dat afvalzakken worden gestort in de verzamelcontainers (bij hoogbouw). Voor wat betreft het variabele tariefdeel (tarieven per lediging) wordt opgemerkt, dat deze tarieven in Diftar-verband zoveel mogelijk uniform door de gemeenten Opsterland, Ooststellingwerf en Heerenveen worden vastgesteld. 77

80 De verwerkingstarieven van het grof huishoudelijk afval zijn met 10 per ton afgenomen. Deze verlaging heeft er toe bijgedragen dat de inflatie en overige kosten binnen het huidige tarief kunnen worden doorgevoerd. Hierdoor blijven de tarieven voor 2013 t.o.v ongewijzigd. Baatbelasting riolering buitengebied (NRAPII) Bij het raadsbesluit van 20 juni 2006 is besloten om alle percelen in het buitengebied ten aanzien van het vrijkomende afvalwater te ontzorgen middels een aansluiting op de riolering of een IBA. Per aansluiting is de eigenaar van een perceel verschuldigd. Dit is vastgelegd via een privaatrechtelijke overeenkomst. Omdat er voor de percelen geen onaanvaardbare verschillen dienen te ontstaan bij een gelijk profijt van de getroffen voorziening, zullen de percelen in het buitengebied, die worden aangesloten op de riolering of IBA en waarvan de eigenaar geen gebruik maakt van de exploitatieovereenkomst, worden aangeslagen d.m.v. baatbelasting. Na afronding van NRAPII kan het traject voor baatbelasting worden ingezet. Afronding is afhankelijk van arbitragezaak van de aannemer. Hondenbelasting Houders van honden zijn hondenbelasting verschuldigd. In de administratie zijn ca honden geregistreerd. De hondenbelasting wordt in 2013 alleen met het inflatiepercentage van 1,5 % verhoogd. Forensenbelasting Personen die in de gemeente langer dan 90 dagen per jaar een gemeubileerde woning beschikbaar houden zonder in de gemeente in het bevolkingsregister te zijn ingeschreven zijn forensenbelasting verschuldigd. In de gemeente zijn rond de 40 woningen waarvoor forensenbelasting wordt geheven. De forensenbelasting wordt in 2013 alleen met het inflatiepercentage van 1,5 % verhoogd. Parkeergelden In het centrum van Heerenveen en in een aangewezen schil om het centrum wordt een parkeerbelasting geheven. Doel van de heffing is om het parkeren in het centrum beter te reguleren. Voor 2013 wordt het tarief verhoogd naar 1,20 per uur. Het vaste tarief voor een parkeerduur van 2-4 uur is 3,00 en voor een parkeerduur van >4 uur (tot een hele dag) is het vaste tarief gesteld op 5,50. Jaarlijks wordt in november beoordeeld of de noodzaak tot invoeren van betaald parkeren is ontstaan in het Stadiongebied. In augustus het jaar daarop kan dan, bij gebleken noodzaak, betaald parkeren worden ingevoerd. Of dit in 2013 noodzakelijk is, is daarom nu nog niet te zeggen. Voor personen en bedrijven die in het gebied wonen waar parkeerbelasting verschuldigd is, geldt een vergunningensysteem. Het voorstel is om de prijs van bewoners- en bezoekersvergunningen vanaf 2012, conform de Verantwoordings- en Perspectiefnota 2012, stapsgewijs te verhogen van 13,50 naar 45 in Voorgesteld wordt om het tarief in 2013 te verhogen naar 35 per vergunning. Wanneer er geen parkeerkaart wordt gekocht of de maximale parkeertijd wordt overschreden, kan er een naheffingsaanslag parkeerbelasting worden opgelegd. Het bedrag van de maximale kosten voor een naheffingsaanslag parkeerbelasting wordt jaarlijks bij Amvb vastgesteld en bedraagt voor 2013 naar verwachting 56,00. Bovenop deze naheffing komt het uurtarief van 1,20. Wij stellen voor de naheffingsaanslag conform voorgaande jaren vast te stellen op dit wettelijke niveau. De uitvoering van het betaald parkeren en de controle daarop is uitbesteed aan P1 On street B.V. De bezwaren op de naheffingsaanslagen worden vanaf 1 juli 2011 afgedaan door P1. De positieve resultaten op het parkeren zijn bij de invoering van het betaald parkeren geoormerkt als gemeentelijke bijdrage in de onrendabele top van de parkeergarage Geerts Willigen en kwalitatieve en kwantitatieve verbetering van het parkeerareaal in Heerenveen. Daarbij wordt vanaf 2012 een afdracht aan de algemene dienst gedaan. 78

81 Leges Voor de berekening van de bouwleges wordt uitgegaan van een percentage van de bouwsom. Met ingang van 2012 zijn de bouwsommen ingedeeld in zes schijven met ieder een lager tarief. Op die manier is degressie in de tariefstelling ingebouwd. Het totale bedrag aan bouwleges dat per jaar in rekening wordt gebracht is niet kostendekkend. Tegelijkertijd met de introductie van degressie, zijn de tarieven met gemiddeld 39 % verhoogd, waardoor een grotere mate van kostendekkendheid is verkregen. De bezuinigingsvoorstellen lagen aan de verhoging ten grondslag (extra inkomsten door versterken profijtbeginsel, Verantwoordings- en Perspectiefnota 2011). Heerenveen zit na genoemde maatregelen qua kostendekkendheid nog niet op 100 %. Voor 2013 is bij de raming van de leges rekening gehouden met een verhoging van 1,5% (inflatie). Toeristenbelasting Ingaande 2005 is in de gemeente Heerenveen een toeristenbelasting op nachtverblijf ingevoerd. Door de logiesverstrekker mag in 2013 een bedrag van 0,70 per persoon per overnachting op nachtverblijf worden verhaald op degene die overnacht. De belasting wordt gebaseerd op het werkelijke aantal overnachtingen. Reclamebelasting December 2009 is besloten met ingang van 2010 reclamebelasting in te voeren in het centrumgebied van Heerenveen. Reclame-uitingen die vanaf de openbare weg zichtbaar zijn en groter zijn dan 0,1 m2 worden belast met een uniform tarief van 408 (indexeren). De totale opbrengsten bedragen jaarlijks circa , het grootste deel is bestemd voor evenementen en promotie, een deel voor initiatieven op het gebied van schoon, heel en veilig, en een deel ter dekking van de perceptiekosten. Precariobelasting op ondergrondse kabels en leidingen Conform de Verantwoordings- en Perspectiefnota 2011 is besloten om met ingang van 1 juli 2011 precariobelasting op ondergrondse kabels en leidingen in te voeren. Deze belasting wordt opgelegd aan nuts- en particuliere bedrijven die eigenaar zijn van kabels en leidingen in gemeentegrond. Kabels in het kader van de Communicatiewet (kabels ten dienste van een openbaar elektronisch communicatienetwerk) moeten worden gedoogd en kunnen niet worden belast. In het verleden zijn overeenkomsten in het kader van privatisering gesloten met de beheerders van het waterleidingnetwerk waarin zij vrijgesteld worden van belasting op die netwerken in gemeentegrond. Onzeker is, of dergelijke overeenkomsten zijn afgesloten met de beheerders van de gasnetwerken. Hun (inmiddels) rechtsopvolgers beroepen zich op deze overeenkomsten en hebben bezwaar ingediend tegen de heffing. Invordering Belastingen De onroerendgoedbelasting, het vaste deel van de afvalstoffenheffing, de rioolheffing woningen en de hondenbelasting worden jaarlijks op een gecombineerde aanslag opgelegd aan de belastingplichtigen. Voor het variabele deel van de afvalstoffenheffing (Diftar) worden per kwartaal aanslagen verzonden. Tevens worden er nog afzonderlijke aanslagen opgelegd voor de forensenbelasting, toeristenbelasting en voor het grootverbruik (bedrijven) van de rioolheffing. Indien niet tijdig wordt betaald ontvangen de belastingschuldigen een maand na de laatste vervaldatum van de aanslag een aanmaning. Wordt dan nog niet betaald, dan wordt een dwangbevel uitgevaardigd die door de belastingdeurwaarder wordt betekend. Kwijtschelding Aan personen die de belastingen op grond van de geldende normen niet of met grote moeite kunnen voldoen, wordt kwijtschelding verleend. De kwijtscheldingsnorm die de gemeente hanteert is 100% van de bijstandsnorm. De inschatting is dat circa verzoeken om kwijtschelding zullen worden ingediend, waarvan ongeveer 85% zal worden gehonoreerd. Provincies, gemeenten en waterschappen krijgen meer mogelijkheden om lokale belastingschulden van kleine zelfstandigen kwijt te schelden. Dit wordt geregeld in een wijziging van de Uitvoeringsregeling Invorderingswet 1990 die op 1 april 2011 in werking is getreden. Achtergrond van deze wijziging is dat kleine zelfstandigen anders dan werknemers en uitkeringsgerechtigden in de huidige regeling geen aanspraak kunnen maken op 79

82 kwijtschelding voor hun lokale belastingen als zij op of onder de bijstandsnorm raken. 80

83 Deel 3 Financiële begroting 81

84 82

85 Financiële begroting 01. Totaaloverzicht themabegroting 02. Overzicht reserves en voorzieningen 03. Overzicht van te verstrekken subsidies 04. Berekening EMU-saldo 05. Projecten grondbedrijf e.a. 06. Investeringsplan 07. Verklaring verschillen 2013 ten opzichte van Risico-inventarisatie (benodigde weerstandscapaciteit) 83

86 84

87 01. Totaaloverzicht themabegroting 85

88 Totaaloverzicht Themabegroting Recapitulatie themabegroting (Bedragen x 1.000) Lasten Rekening 2011 Begroting 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 THEMA 1 Bestuurt en Organiseert THEMA 2 Werkt THEMA 3 Kiest voor Leefbaarheid THEMA 4 Bevordert Meedoen en Ondersteunt THEMA 5 Stimuleert Duurzaamheid THEMA 6 Ontwikkelt Totaal Lasten (Bedragen x 1.000) Baten Rekening 2011 Begroting 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 THEMA 1 Bestuurt en Organiseert THEMA 2 Werkt THEMA 3 Kiest voor Leefbaarheid THEMA 4 Bevordert Meedoen en Ondersteunt THEMA 5 Stimuleert Duurzaamheid THEMA 6 Ontwikkelt Totaal Baten Saldo Lasten / Baten

89 TOTALEN THEMABEGROTING 2013 UITGAVEN PER THEMA lasten x Heerenveen bestuurt en organiseert Heerenveen werkt Heerenveen kiest voor leefbaarheid Heerenveen bevordert meedoen en ondersteunt Heerenveen stimuleert duurzaamheid Heerenveen ontwikkelt Taakstelling Totaal TOTALE INKOMSTEN baten x Algemene uitkering gemeentefonds Overige inkomensoverdrachten Rijk Gemeentelijke belastingen en rechten Tarieven dienstverlening Projectsubsidies en reserves Overige inkomsten Beleggingen (rente-opbrengsten) Overige verrekeningen Totaal Bron: IV3; begroting

90 88

91 02. Overzicht reserves en voorzieningen 89

92 90

93 STAAT VAN RESERVES BEGROTING 2013 Thema Reserve Omschrijving Stand Storting Onttrekking Stand Rente Algemene Reserve geblokkeerd Algemene reserve niet geblokkeerd Algemene bedrijfsreserve exploitatie gronden Afvalstoffenheffing Structuur Versterkend Investerings Plan Lichtmasten Dienstreserve Visie & Ontwikkeling ROM Zuid-Oost Friesland Projecten uit eigen middelen Ontw.lokale eco. Ontwikkeling RSP bereikbaarheidspakket Sociaal Cultureel werk Aengwirden Reserve Jeugd en Alcohol Eigen risico tractie Betaald parkeren Gladheidsbestrijding Leegstandsrisico Werk-State a/d Trambaan Dienstreserve Regie en Realisatie Wijkvoorzieningen Speelvoorzieningen Bedrijfsvoering Posthuis Reserve Centrum Jeugd en Gezin Reserve Kompanije Reserve Baggeren WMO Wet werk en bijstand inkomensdeel Dienstreserve Publiekszaken en Veiligheid Facilitaire diensten en middelen Digitaal Archiveren Informatie Communicatie Technologie Reserve kapitaallasten Frictiekosten concern Dienstreserve Organisatie en Ondersteuning Totaal reserves

94 STAAT VAN VOORZIENINGEN BEGROTING 2013 Thema Voorziening Omschrijving Stand Storting Onttrekking Stand Rente Participatie Thialf Voorziening deelneming SSH BV Groot onderhoud gemeentehuis Sportvelden Accommodatiebeleidsplan Onderhoud onderwijsgebouwen Onderhoud walbeschoeiingen Groot onderhoud MFA Us Kubus Groot onderhoud MFA De Barte De Knipe Rioleringen Risico Caparis Bevordering reintegratie Voorziening risico precario Gevolgen wet APPA WAO-fonds Inventaris gemeentehuis Participatiefonds kwijtschelding Afwikkeling projecten Faciliteiten Raad Millenniumactiviteiten 2008,2009 en Totaal voorzieningen Verloop reserves Verloop voorzieningen Reserves Voorzieningen januari 31 december januari 31 december 92

95 TOTALEN THEMABEGROTING 2013 TOTAAL RESERVES PER THEMA x Heerenveen bestuurt en organiseert Heerenveen werkt Heerenveen kiest voor leefbaarheid Heerenveen bevordert meedoen en ondersteunt Heerenveen stimuleert duurzaamheid Heerenveen ontwikkelt Stand per 1 junuari TOTAAL VOORZIENINGEN PER THEMA x Heerenveen bestuurt en organiseert Heerenveen werkt Heerenveen kiest voor leefbaarheid Heerenveen bevordert meedoen en ondersteunt Heerenveen stimuleert duurzaamheid Heerenveen ontwikkelt 347 Stand per 1 junuari Bron: IV3; begroting

96 94

97 03. Overzicht van te verstrekken subsidies 95

98 Grootboek Func- Gesubsidieerde instellingen Begroting Begroting nummer tie vorig dienstjaar dienstjaar 2013 Eigendommen niet voor openbare dienst Stichting Molen Welgelegen Tjongermolen Evenementen Evenementenbudget Sport Heerenveens Skûtsje Samen onderweg Jeugdsport TSN Subsidie Breedtesport Sportverenigingen i.v.m. overdracht exploitatie Bijdrage verenigingen zelfwerkzaamheid Bijdrage verenigingen nutskosten Eenmalige subsidies Bufferpot/projectsubsidies stimulering amateuristische kunstbeoefening sport en cultuur Leefbaarheid Participatie jongeren Wijk- en Dorpsbudgetten Cultureel en recreatie Vereniging Openbare bibliotheek Subsidie Museum Willem van Haren Huur H'veense School vm. Kunstruimte Bijdrage V.V.V. Heerenveen , Heerenveense Kunstkring Sprookjescommissie Jubbega Sprookjescommissie Heerenveen Klokkencommissie Oudehorne Korpsen De Vrije Fries Advendo Crescendo Hv muziekcorps Excelsior Van Renssencorps Pro rege De nihona s Tjonger skotsploech Subsidie Tomke Subsidie Afuk Programma adviesraad Raad van Kerken 4 mei herdenking mei concerten Gemeenschapscentrum De Kempenaer

99 Grootboek Func- Gesubsidieerde instellingen Begroting Begroting nummer tie vorig dienstjaar dienstjaar 2013 Sociaal Cultureel Werk (Caleidoscoop) Subsidie Opbouwwerk Subsidie Jeugd- en jongerenwerk Subsidie Kinderwerk Subsidie Ouderenwerk Subsidie Vrijwilligerswerk Subsidie Omtinken Subsidie Algemeen Maatschappelijke dienstverlening St. A.M.W. Zuid-Friesl., incl.buro Soc. Raadslieden Subsidie HuurdersBelangenvereniging Heerenveen Subsidie COSBO Vakantiekampen Humanitas Stichting Slachtofferhulp Subsidie steunpunt De Barones Subsidie meldpunt huiselijk geweld (Fier Fryslân) Subsidie wet gem. Antidiscrimatie (Tumba) Stichting Vluchtelingenwerk Noord Nederland Subsidie Expansiehal Jubbega Coördinatie vrijwillige thuis- en mantelzorg Kosten teamleider sociaal team (Caleidoscoop) Jeugdwerk Vrijwillig Jeugd / Jongerenwerk Scouting Stichting Van Maasdijk Heerenveen Jeugdclub Samen Onderweg Taakgr. jongeren DKN gem. Oude- en Nieuwehorne Opvoedkundige ondersteuning Zomerspelweken Jubbega Peuterwerk Kinderwoud De lytse Bearkes Pinokkio Stichting Caleidoscoop Subsidie profes. Peuterspeelzalen (t.b.v. OAB) Logopedie 480 Preventieve logopedie De Basis VCO Meilan St. Jozef De Tjongerwerven Kinderwoud Caleidoscoop Doorbetaling VVE/OAB (Kinderwoud) Buitenkans, Kinderwoud, Caleidoscoop Kinderwoud Overige taken Volwasseneneducatie (Friesland College)

100 Grootboek Func- Gesubsidieerde instellingen Begroting Begroting nummer tie vorig dienstjaar dienstjaar 2013 Volksgezondheid HvD Fryslan Integrale Jeugdgezondheidszorg: uitvoering beleid (HvD) Uitvoeringskosten nota rondje gezondheidszorg Subsidie terminale zorg (Julia Jan Wouters) Subsidie gezinscoaching Leger des Heils Vergunningen, ontheffingen, vrijstellingen Stichting Centraal Bureau Fondsenwerving Afvalinzameling Diversen, subsidie compostcontainer Subsidie regeling inzameling oud papier Totaal

101 04. Berekening EMU-saldo 99

102 100

103 Centraal Bureau voor de Statistiek Sector Overheidsfinanciën en consumentenprijzen Antwoordnummer 25000, 2490 XA Den Haag Vragenlijst Berekening EMU-saldo Gemeente Heerenveen (0074) Algemene gegevens: Gemeentenaam: Gemeentenummer: Jaar: Naam contactpersoon: Telefoon: Bestandsnaam: Heerenveen Akke Cloo EMU XLS Omschrijving x 1000,- x 1000,- x 1000,- Volgens realisatie tot Volgens begroting Volgens en met sept. 2012, 2013 meerjarenraming in aangevuld met begroting 2013 raming resterende periode 1 Exploitatiesaldo vóór toevoeging aan c.q. onttrekking uit reserves (zie BBV, artikel 17c) 2 Afschrijvingen ten laste van de exploitatie Bruto dotaties aan de post voorzieningen ten laste van de exploitatie Investeringen in (im)materiële vaste activa die op de balans worden geactiveerd 5 Baten uit bijdragen van andere overheden, de Europese Unie en overigen, die niet op de exploitatie zijn verantwoord en niet al in mindering zijn gebracht bij post 4 6 Desinvesteringen in (im)materiële vaste activa: Baten uit desinvesteringen in (im)materiële vaste activa (tegen verkoopprijs), voor zover niet op exploitatie verantwoord 7 Aankoop van grond en de uitgaven aan bouw-, woonrijp maken e.d. (alleen transacties met derden die niet op de exploitatie staan) 8 Baten bouwgrondexploitatie: Baten voorzover transacties niet op exploitatie verantwoord 9 Lasten op balanspost Voorzieningen voorzover deze transacties 155 met derden betreffen 10 Lasten ivm transacties met derden, die niet via de onder post 1 genoemde exploitatie lopen, maar rechtstreeks ten laste van de reserves (inclusief fondsen en dergelijke) worden gebracht en die nog niet vallen onder één van bovenstaande posten 11 Verkoop van effecten: a Gaat u effecten verkopen? (ja/nee) b Zo ja wat is bij verkoop de verwachte boekwinst op de exploitatie? ja nee ja nee ja nee Berekend EMU-saldo Ruimte voor toelichting ad1 Betreft oorspronkelijke begroting voor toevoeging c.q. onttrekking aan reserves. Geen rekening is gehouden met de mutaties in het raadsvoorstel voor het sluitend maken van de begroting 2013 en volgende jaren. ad 4 Betreft stelwijziging V&P-nota 2012 (activering investeringen grondbedrijf). 101

104 102

105 05. Projecten grondbedrijf e.a. 103

106 104

107 BIJLAGE PROJECTEN GRONDBEDRIJF

108 106

109 Inhoud 1.0 Inleiding Algemeen Economische ontwikkeling Begrippen Boekwaarde Hoogte rentevoet Prijsstijging Risico s/weerstandsvermogen 2.0 Grondprijzen Algemeen Procedure/werkwijze 3.0 Resultaten exploitatieberekeningen Algemeen 3.1 Strategische gronden 3.2 In exploitatie genomen gronden 3.3 Niet in exploitatie genomen gronden Geen kostprijs aanwezig Kostprijsberekening aanwezig Locaties met inbrengwaarde voor gebiedsontwikkeling Particuliere grondexploitaties 4.0 Voorraad bedrijventerrein en woningbouw Algemeen Voorraad woningbouw Voorraad kantoren Voorraad bedrijventerrein 5.0 Financieringsbehoefte grondbedrijf 6.0 Algemene Reserve Grondbedrijf (ARG) 7.0 Samenvatting en conclusie Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Projecten grondbedrijf Ontwikkeling toekomstige resultaten Overige fysieke projecten 107

110 108

111 1.0 Inleiding Algemeen Het grondbeleid is vastgesteld in de nota grondbeleid en gebiedsontwikkeling d.d. januari Op grond van de veranderde economische en demografische situatie, zal dit beleid als vervolg op de al vastgestelde stelselwijziging worden herijkt. De besluitvorming rond de stelselwijziging is ook verwerkt in deze bijlage projecten grondbedrijf In deze Bijlage projecten wordt naast het presenteren van projecten in het grondbedrijf ook informatie gegeven over met grondbedrijf gerelateerde herstructureringsprojecten. Dit betreft projecten waarover al een besluit met betrekking tot uitvoering is genomen. In bijlage 3 worden deze projecten per thema gepresenteerd. Economische ontwikkeling De Nederlandse economie is voor de tweede keer in nauwelijks drie jaar tijd in een recessie terechtgekomen. Volgend jaar nemen de binnenlandse bestedingen van -½% naar verwachting weer toe tot ¾% in 2013 (MEV 2013 CPB). De huidige recessie zal relatief hard aankomen. De uitgangssituatie is minder gunstig, voor de overheidsfinanciën, de arbeidsmarkt, de woningmarkt en bedrijfsgebouwen. De huizenprijzen staan nog steeds onder druk. De prijs van bestaande koopwoningen daalde vanaf de top in augustus 2008 tot eind 2011 met meer dan 10%. Voor dit en volgend jaar wordt nog geen herstel voorzien: naar verwachting daalt de huizenprijs ook in de periode nog in procenten. Het aantal transacties voor bestaand en nieuwbouw is na 2008 sterk gedaald. Het is vooral de combinatie van die twee die wijst op verslechtering van de situatie op de woningmarkt. Immers, onder normale omstandigheden zouden lagere prijzen woningen aantrekkelijker moeten maken voor potentiële kopers. De komende tijd blijft economisch gezien onzeker; de werkloosheid loopt op en de koopkracht neemt de komende jaren af. Verder draagt de onduidelijkheid over zowel de toekomst van de renteaftrek als de toekomstige bezuinigingsplannen bij aan onzekerheid van potentiële kopers. Dat alles heeft als gevolg dat zij terughoudend zijn bij aankoop van een huis. Naar verwachting neemt het aantal transacties de komende jaren dan ook nauwelijks toe. De bezettingsgraad van de industrie is na een korte opleving medio 2011 weer gedaald door de haperende economie. Dat duidt nog steeds op een onderbezetting van de productiecapaciteit, waardoor investeringen in bedrijfsgebouwen ook dit jaar naar verwachting weer achter blijven. De vastgoedsector heeft nog altijd te kampen met leegstand van kantoor- en bedrijfsruimten die resulteerde na forse investeringen voorafgaand aan de crisis. De gemeenten moeten nu sterk afboeken op de grondportefeuilles die in de afgelopen jaren zijn opgebouwd met het vooruitzicht op een steeds groeiende behoefte aan vastgoed en bedrijfsgebouwen. Ook het grondbedrijf van Heerenveen heeft te maken met de negatieve gevolgen van de economische conjunctuur, de technologische en sociaal economische veranderingen. Op termijn gaat eveneens de verwachte demografische ontwikkeling een belangrijke rol spelen. Dit heeft tot gevolg dat de gemeente op haar grondexploitaties veel heeft moeten afwaarderen. Begrippen Alvorens in te gaan op de resultaten van de diverse binnen het grondbedrijf geregistreerde complexen zal, wellicht ten overvloede, een aantal in de grondbedrijfsleer veel voorkomende begrippen nader worden toegelicht. Tevens zullen een aantal uitgangspunten (parameters), die van belang zijn voor de exploitaties, in deze paragraaf nader worden toegelicht. 109

112 Contante Waarde Veelvuldig komt de term contante waarde (cw) voor. In de grondexploitatieopzet worden kosten en opbrengsten in verschillende jaren geraamd. Kosten en opbrengsten uit verschillende jaren mogen niet zomaar bij elkaar worden opgeteld en/of afgetrokken. De kosten en opbrengsten worden onderling vergelijkbaar gemaakt door ze eerst terug te rekenen naar een zelfde peildatum (bijvoorbeeld startdatum exploitatie). Boekwaarde Het begrip boekwaarde wordt ook wel aangeduid als geïnvesteerd vermogen. In principe heeft ieder complex van het grondbedrijf een geïnvesteerd vermogen. Een complex komt overeen met een (toekomstig) gedeelte van een combinatie van een ontwikkelingsplan (project) of bestemmingsplan. Indien er kosten worden gemaakt, dan neemt het geïnvesteerd vermogen toe. Het geïnvesteerd vermogen neemt weer af wanneer er opbrengsten worden gerealiseerd. Bijvoorbeeld bij een plan als Skoatterwâld, waar nu de kosten voor de baten uitgaan is er sprake van een toename van geïnvesteerd vermogen. Als er aan het eind van een exploitatieperiode van een complex meer opbrengsten dan kosten zijn gerealiseerd, ontstaat er een voordelig saldo. Het geïnvesteerd vermogen wordt dan negatief weergegeven. Skoatterwald boekw. mln euro 40,0 30,0 20,0 10, ,0 Een niet kostendekkende grondexploitatie ontstaat wanneer de kosten niet volledig door de grondopbrengsten worden gecompenseerd. Er ontstaat dan een tekort (nadelig saldo), waardoor het geïnvesteerd vermogen positief blijft. In deze gevallen dient voor het tekort een aanvullende dekking te worden gevonden. In deze bijlage zal het begrip boekwaarde gehanteerd worden, waarbij een positieve boekwaarde betekent dat er op dat moment meer kosten dan opbrengsten zijn gerealiseerd, een negatieve boekwaarde houdt in dat op dat moment meer opbrengsten dan kosten zijn gemaakt. De boekwaarden zoals die in deze bijlage projecten opgenomen zijn betreffen de werkelijke waarden per 1 januari Hoogte van de rentevoet Bij de opstelling en herziening van exploitatieopzetten speelt de rentefactor (renteverlies/rentewinst) een belangrijke rol. Uitgangspunt is dat de grondexploitaties over de boekwaarde een rente krijgen toegerekend. De hoogte van deze rente is afhankelijk van de gemiddelde rente van de BNG die geldt bij 10/15 jaar vaste geldleningen. In de calculatieopzet van grondexploitaties wordt voor uitgaven en ontvangsten binnen de exploitatieperiode gerekend met een (project/reken)rente van ca. 3,5%. Deze projectrente wordt jaarlijks herzien voor het toepassen in de grondexploitaties. Prijsstijgingen/indexering De exploitatieberekeningen zijn doorgerekend op basis van een dynamische eindwaarde berekening. De term dynamisch betekent dat in de exploitatieopzetten rekening is gehouden met kosten- en opbrengstenstijgingen als gevolg van inflatie. In de huidige 110

113 berekeningen wordt voor kostenstijging een percentage van 1,5% aangehouden, dit percentage volgt het actuele inflatiecijfer. Daartegen wijkt het opbrengstenpercentage af van het actuele inflatiecijfer. Gelet op de neerwaartse beweging van woningprijzen en de exploitatieduur van grondexploitaties is hier 1,5% aangehouden. Het is onzeker of het percentage van 1,5% de komende jaren kan worden gehandhaafd. Door de economische crisis met dalende woningprijzen en de toename van strengere eisen bij hypotheekverstrekking zullen de grondprijzen waarschijnlijk gelijk blijven of dalen. Voor het project Skoatterwâld is van de bovengenoemde regel afgeweken, er is hier een neerwaartse prijscorrectie van 10% op diverse grondprijzen toegepast en geen indexering t/m 2015 toegepast. De grondprijzen staan hier flink onder druk door de daling van de woningprijzen en programma. Voor bedrijventerrein worden de grondprijzen niet naar beneden bijgesteld, de gehanteerde grondprijzen liggen lager dan de vraagprijzen die door marktonderzoekers worden aangegeven. Jaarlijks worden de parameters van prijsstijging beoordeeld met de marktontwikkelingen en daarmee actueel gehouden in de berekeningen. Risico s/weerstandsvermogen Een risico is een kans op manifestatie van een gebeurtenis met een bepaald gevolg. Binnen het grondbedrijf gaat bij planontwikkeling en realisatie veel geld om. De gevolgen van het daadwerkelijk optreden van de risico s kunnen dan ook zeer groot zijn. De risico s rondom planontwikkeling zullen zich hoofdzakelijk voordoen bij de markt, kosten en politiek. Vooral bij marktrisico kunnen de gevolgen groot zijn, wanneer de mogelijke verwachtingen niet uitkomen en de grond niet in de gewenste functie of fasering kan worden uitgegeven. Daarnaast kan er ook een zogenaamde negatieve correlatie bestaan tussen de verschillende projecten. In het geval een locatie of plan versneld wordt uitgegeven (woningbouw) dan kan dat voor andere plannen negatieve gevolgen hebben op de uitgifte. Aan de kostenkant bij plannen blijft de post planontwikkeling onzeker door het optreden van niet voorziene zaken zoals wijziging regelgeving, inspraak van burgers en bedrijven en marktomstandigheden. Politieke risico s betreffen vooral keuzes met betrekking tot ontwikkelingen waarbij de algemene inzichten op langere en of kortere termijn wijzigen onder invloed van de gevoerde politiek. Met de aanwezigheid van risico s is het van belang de financiële positie van het grondbedrijf gezond te houden. Een belangrijk begrip bij de bepaling van de financiële positie is het weerstandsvermogen. Het weerstandsvermogen is de relatie tussen weerstandcapaciteit, zijnde de middelen waarover het grondbedrijf beschikt en de risico s waarvoor geen voorzieningen zijn getroffen of verzekeringen zijn afgesloten. Het weerstandsvermogen is van belang voor het bepalen van de gezondheid van de financiële positie. In het hoofdstuk algemene reserve grondbedrijf wordt nader ingegaan op de gewenste buffer om mogelijke risico s af te dekken. 2.0 Grondprijzen Algemeen De gemeente Heerenveen hanteert op dit moment zoveel mogelijk marktgerichte prijzen voor uitgifte van de grond. Naast marktbenadering differentieert zij haar prijzen naar functie /bestemming (uitgiftecategorieën) van de grond. Het prijzenbeleid is in de nota grondbeleid vastgelegd. Wij stellen binnen de algemene voorwaarden voor verkoop en uitgifte de prijzen vast. De kostprijs van de grond speelt geen of nauwelijks een rol meer 111

114 bij de prijsbepaling. Er wordt inzicht verschaft in de verschillende prijzen, wanneer een (herziene) grondexploitatie aan de raad wordt aangeboden voor vaststelling. De werkwijze van de toegepaste grondprijzen in grondexploitaties worden hier nader toegelicht. Procedure/werkwijze Wanneer een bestemmingplan door de raad wordt vastgesteld dan wordt eveneens de bijbehorende grondexploitatie aangeboden. In deze exploitatie is de bandbreedte van de grondprijs behorend bij de functie weergegeven, waarbinnen de uitgifteprijs kan variëren. Indien door een ingrijpende wijziging van het plan of de marktsituatie een exploitatie niet meer actueel is dan krijgt de raad een herziene exploitatie aangeboden voor vaststelling. In deze opzet zijn dan de grondprijzen van de functies eveneens bijgesteld. Het is ongewoon om voor commerciële functies een grondprijs vast te stellen die overal dezelfde waarde vertegenwoordigd in ruimtelijke plannen. Grondprijzen worden niet alleen door de functie maar ook in belangrijke mate bepaald door voorwaarden uit het bestemmingsplan en het beeldkwaliteitplan. Het toepassen van een standaardprijs levert in dat geval geen marktconforme verkoopwaarde op voor de verschillende locaties. Daarom worden grondprijzen alleen voorgesteld in de grondexploitatie, omdat zij daar direct zijn afgestemd met de locaties binnen het plan. Naast een marktbenadering wordt de prijs van de grond ontleend aan de functie/bestemming die op de grond wordt gerealiseerd. Voor de bepaling van deze grondprijzen of opbrengsten in grondexploitaties worden voor de functies de volgende verschillende methoden toegepast: 1. Toepassen van de Grondquote, de grondwaarde wordt uitgedrukt in een percentage van de totale stichtingskosten van het bouwobject. Het percentage loopt op met de toename van de stichtingkosten. 2. De residuele grondwaardemethode, waarbij de grondprijs(per m2 bvo) wordt bepaald door de vrij op naam prijs van het te realiseren vastgoed te verminderen met de bouw- en bijkomende kosten; 3. Vaste prijzen per kavel aangepast aan de specifieke situatie(veelal maatschappelijke doeleinden); 4. Minimale m2-prijzen afgestemd op de locatie en typologie van de op te richten woningen/bedrijven; 5. Vaste m2-prijzen afgestemd aan de specifieke situatie. Hieronder worden de verschillende methoden schematisch weergegeven. Functie van de grond grondquote residueel vaste kavelprijs minimum m2 prijs vaste m2 prijs sociale woningbouw x projectmatig bouw x o particuliere bouw o x bedrijventerreinen o x kantoren x o commerciële voorziening x o niet commerciële voorziening x groenstroken nutsvoorziening x x x standaard methode o optionele methode 112

115 3.0 Resultaten exploitatieberekeningen Algemeen Binnen het grondbedrijf bestaan een groot aantal projecten (complexen). Om een duidelijk onderscheid te maken in het type project, status en risico is een hoofdindeling gemaakt van de verschillende complexen op basis van grondbezit en de plannen die worden ontwikkeld. De projecten kunnen in drie hoofdgroepen worden verdeeld: o Strategische gronden o In exploitatie genomen gronden o Niet in exploitatie genomen gronden In Bijlage 1 projecten grondbedrijf zijn de projecten van het grondbedrijf weergegeven met het geïnvesteerd vermogen (boekwaarde) per 1 januari 2012, waar mogelijk met een prognose van het resultaat en einddatum van de exploitatie. Strategische gronden Bij strategische gronden is geen kostprijsberekening aanwezig. Het betreft hier gronden en opstallen die aangekocht zijn als strategische aankopen ten behoeve van mogelijke toekomstige planontwikkeling, dan wel om een ongewenste planontwikkeling tegen te gaan. Bouwgrond in exploitatie (BIE) De ontwikkeling van deze gronden is in uitvoering naar de gewenste bestemming. Voor deze gronden is door de raad een kostprijsberekening vastgesteld. Niet in exploitatie genomen gronden (NIEGG) Dit zijn gronden met of zonder een kostprijsberekening die nog niet zijn vastgesteld door de raad. De toekomstige functies van deze gronden is meestal globaal bekend. Naast de inbrengwaarde van de gronden of panden voor gebiedsontwikkeling vallen ook particuliere exploitaties onder deze groep. Deze hoofdgroep ziet er als volgt uit: o Plannen of locaties met kostprijsberekening o Plannen of locaties zonder kostprijsberekening o Locaties met inbrengwaarde voor gebiedsontwikkeling of herstructurering o Particuliere grondexploitaties 3.1 Strategische gronden Onder strategische gronden zijn de volgende complexen ondergebracht: Strategische gronden Klaverblad noord Leeuwarderstraatweg Gronden waarop geen ruimtelijke ontwikkelingen zijn gepland of niet meer worden verwacht, krijgen de economische waarde van agrarische bestemming. In de betreffende plannen/grondexploitaties wordt hier rekentechnisch bij een normale situatie een bandbreedte van tot euro/ha aangehouden. Toelichting per complex Strategische Gronden In dit complex zijn de verworven gronden geadministreerd die buiten het plangebied liggen van het geplande bedrijventerrein Klaverblad Noord Oost. In de Integrale Visie Heerenveen-Skarsterlân zijn deze gronden eerder als zoekgebied aangewezen voor grootschalige dagattracties. 113

116 Naam Boekwaarde Grondoppervlak Prijs/m2 Strategische gronden m2 10,85 Agrarische waarde ,25 Afwaardering Tekort Zie bandbreedte Met de huidige inzichten over dagattracties is het duidelijk geworden dat een realisatie van deze functie niet meer haalbaar kan worden geacht. De bijbehorende grondwaarde voor deze gewenste voorziening ligt lager dan de huidige boekwaarde. Omdat geen direct alternatieve bestemmingen voor deze gronden aanwezig zijn, is de boekwaarde naar agrarische waarde afgewaardeerd. Na onderzoek van de ontwikkelingskansen op termijn en ligging van de gronden is besloten de gronden terug te brengen op de agrarische markt. In 2012 wordt ca.16 ha agrarische grond verkocht en daarover definitief het verlies te nemen. Over de gronden wordt geen rente en exploitatielasten bijgeschreven Klaverblad Noord Betreft de gronden ten noorden van de rijksweg A7 en ten westen van de A32. Er zijn voor dit gebied geen directe plannen aanwezig. Het is een zoekgebied voor een mogelijk windenergiepark en tracé voor de 380 kv-lijn van Tennet. Door het definitief niet doorgaan van de spoorlijn Heerenveen Groningen is een ruimtelijke ontwikkeling op termijn hier onzeker geworden. Het te bestemmen gebied is ca 13 ha groot. Buiten het gebied liggen gronden die een overgangszone vormen met de rijksweg A32. De gronden zijn afgewaardeerd naar agrarische waarde. Naam Boekwaarde Grondoppervlak Prijs/m2 Klaverblad Noord m2 9,68 Agrarische waarde ,25 Afwaardering Tekort Zie bandbreedte Over de gronden wordt geen rente en exploitatielasten bijgeschreven Leeuwarderstraatweg Deze gronden zijn gelegen aan de oostzijde van de Leeuwarderstraatweg. Op deze gronden is eerder de functie wonen en werken gepland. Het is nu onzeker geworden of deze bestemming daadwerkelijk er zal komen. Deze gronden zijn afgewaardeerd naar agrarische waarde. Naam Boekwaarde Grondoppervlak Prijs/m2 Leeuwarderstraatweg m2 19,14 Agrarische waarde ,25 Afwaardering Tekort Zie bandbreedte Over de gronden wordt jaarlijks geen rente bijgeschreven. 3.2 In exploitatie genomen gronden Onder in exploitatie genomen gronden zijn de volgende complexen ondergebracht: Stadionsgebied (Heerenveen Oost) Woningen NO (Heerenveen Oost) Skoatterwâld Stationsgebied e.o. Jubbega zuid 114

117 IBF (Internationaal Businesspark Friesland) Tjalleberd de Eide Bedrijventerrein De Kavels Heidemeer+heidemeer bufferzone De Fjilden Nieuwehorne Herontwikkeling Fedde Schurerplein Herontwikkeling SBO Falkenaweg Stadiongebied (Heerenveen Oost) Voor het Stadiongebied is in december 2007 een bv/cv opgericht, waar de gemeente samen met BNG GO (Bank Nederlandse Gemeenten Gebiedsontwikkeling)in participeren. Gelet op de samenwerkingsconstructie en de beperkte inbreng van eigen vermogen door de participanten, zullen eventuele risico s nagenoeg volledig voor de gemeente komen. De bouwgrond wordt na behoefte tegen kostprijs geleverd aan de bv/cv. Door vraag uitval en onzekerheid over programma vindt er een heroverweging plaats over de voortzetting van de samenwerking. In de grondexploitatie was de kantooruitgifte eerder tot 2018 geraamd op 3500m2 bvo per jaar. Echter vanaf 2009 is de afzet sterk teruggelopen en zelfs tot stilstand gekomen als gevolg van de economische crisis. In deze herziene opzet wordt geen herstel van de kantorenmarkt meer verwacht. Het kantorenprogramma is verlaagd met ca m2, waardoor voor realisatie nog 8000 m2 bvo aanwezig blijft. Het vervangende programma wordt gezocht in nieuwe functies die de aanwezige sportvoorzieningen zullen versterken. Met de verwachte grondopbrengsten uit de nieuwe functies zullen de openbare voorzieningen indien nodig worden aangepast. Op de locatie waar eerder de nieuwbouw van Thialf was gepland is op dit moment nog geen duidelijkheid over een nieuw programma. Wel wordt verwacht dat op termijn van ca.10 jaar een alternatief programma kan worden gerealiseerd met een gelijke grondopbrengst. Door de gewijzigde uitgangspunten lijdt de grondexploitatie (berek. 2) een verlies van ca 10,3 miljoen op contante waarde. De boekwaarde van het gebied wordt afgewaardeerd met het verwachte verlies. Als er geen alternatief programma kan worden ontwikkeld dan loopt het verlies verder op tot 14,9 miljoen, zie berekening 3. Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde 1 Stadiongebied conform bijlage projecten Stadiongebied rekenmodel (conform nota V&P) 3 Stadiongebied Rekenmodel (conform nota V&P) 4 Stadiongebied Herziene berekening met afwaardering gronden Contante waarde tekort tekort tekort tekort Toelichting boekw contante waarde boekw contante waarde Berekening met minder kantoren en alternatief programma Thialf na 10 jr uitstel boekw contante waarde Berekening met minder kantoren en geen alternatief programma boekw contante waarde Herziene berekening met minder kantoren, alternatief programma Thialf na 10 jr. en afwaardering gronden In 2013 zullen de bouwactiviteiten in het gebied beperkt opstarten. De woningcorporatie Accolade gaat na een moeilijk ontwikkelingsproces het woonproject Focus realiseren met ca. 55 appartementen, waaronder 16 zogenaamde Focuswoningen. 115

118 Conclusie Gelet op de onzekerheden rond de grondexploitatie door stagnatie van de kantorenafzet en het afzien van nieuwbouw van Thialf zijn er nu geen afnemers meer voor bouwgrond in het stadiongebied. Het nog te realiseren kantorenprogramma van 22000m2 is teruggebracht tot 8000m2 vloeroppervlak. Een nog te realiseren alternatief programma voor nieuwbouw Thialf is over een periode van 10 jaar uitgesteld. De wens is dat de alternatieve programma s de huidige sportvoorzieningen in het gebied zullen aanvullen en versterken. Met de verwachte grondopbrengst worden de extra kosten aan de wegen en het renteverlies gefinancierd. Het tekort van de vigerende grondexploitatie van 5,3 miljoen neemt toe tot 10,3 miljoen. De gronden van het stadiongebied zijn in de herziene berekening afgewaardeerd met 10,3 miljoen (afwaardering wordt gecorrigeerd op de cijfers van 2011), waardoor het tekort afneemt tot ca (berek. 4). Het tekort wordt in de Berap 2012 meegenomen. De grondexploitatie bevindt zich in een stadium waarin weinig sturingsmogelijkheden zijn, omdat bijna alle geplande investeringen al zijn gerealiseerd in het gebied Woningen NO (Heerenveen Oost) Het plangebied ligt ten westen van de Weinmakker en ten noorden van de KR. Poststraat. Het gebied ligt deels in een geluidsgevoelige zone van de rijksweg A32, waardoor uiteindelijk slechts een beperkt plangebied van 12,4 ha beschikbaar is. De boekwaarde bedraagt in 2012 ca. 7,6 miljoen, dit na correctie van de grondopbrengst van het Poortje. De vervallen bouwlocatie van het Poortje ligt aan de noordzijde van het plangebied. De al ontvangen grondopbrengst van de geleverde bouwgrond is eerder verantwoord op dit complex. Door herziening van het rijksbeleid ten aanzien van jeugddetentie is medio 2012 de bouwgrond terug geleverd aan de gemeente met teruggave van de ontvangen grondopbrengst (circa 2,7miljoen). Door het overaanbod van woningbouwlocaties in Heerenveen is deze locatie voor woningen niet meer in beeld. Voor de locatie wordt gedacht aan een alternatieve bestemming in de richting van commerciële functies. Het definitieve programma is o.a. afhankelijk van een nog op te stellen ruimtelijke en economische structuurvisie voor de zone langs de rijksweg A32. Realisatie wordt niet eerder dan na 2023 verwacht. Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde 1 Heerenveen oost woningen NO conform bijlage projecten Heerenveen oost Woningen NO rekenmodel (conform nota V&P) 3 Heerenveen oost Woningen NO rekenmodel (conform nota V&P) 4 Heerenveen oost Woningen NO Herziene berekening met afwaardering gronden Contante waarde tekort tekort tekort overschot Toelichting boekw contante waarde boekw contante waarde Berekening met een commerciële functie boekw contante waarde Berekening met een commerciële beperkte functie boekw contante waarde herziene berekening met een commerciële functie Bij realisatie van een commerciële functie met 75% uitgifte van het plangebied bedraagt het verwachte resultaat ca 5 mln tekort (berekening 2). Wanneer het met beperkte 116

119 commerciële functie zal worden ingevuld, dan neemt het tekort toe tot 6,5 miljoen. Na afwaardering van de grond met 5 mln bedraagt het resultaat ca. 0,1 miljoen voordelig (berekening 4) Skoatterwâld Actualisering In de vigerende exploitatieopzet is al rekening gehouden met een beperkte vraag naar bouwgrond voor projecten en bouwkavels voor particulieren. De 3 e planfase van Skoatterwâld is op de planning in tijd verder naar achteren geschoven. Daarnaast worden de investeringen getemporiseerd om het renteverlies te beperken. In de actuele grondexploitatie zijn de parameters/uitgangspunten verder gewijzigd en aanvullende maatregelen getroffen. De volgende aanpassingen zijn in de herziene grondexploitatie verwerkt. Er vindt in de periode 2011 t/m 2015 geen prijsindexering over de grondprijzen plaats. Uitzondering vormen de prijzen waarover al afspraken of overeenkomsten zijn gesloten. De grondprijzen voor woningbouw zijn met 10% verlaagd. Uitzondering vormen de prijzen waarover al afspraken of overeenkomsten zijn gesloten. De afzetprognose voor woningbouw is verder naar beneden bijgesteld. Over de gehele looptijd van de exploitatie wordt nu een afzetprognose van 60 woningen per jaar aangehouden. Verwerving en realisering van Skoatterwâld oost is nu als optie verwerkt in de grondexploitatie. Realisering is afhankelijk van toekomstig exploitatieresultaat. Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde 1 Skoatterwâld conform bijlage projecten rekenmodel conform nota V&P 3 Rekenmodel conform nota V&P 4 Herziene berekening met afwaardering gronden Contante waarde tekort tekort tekort Toelichting boekw contante waarde boekw contante waarde gewijzigde uitgangspunten boekw contante waarde gewijzigde uitgangspunten boekw contante waarde actuele berekening In rekenmodellen is onderzocht naar de invloed van de gewijzigde parameters. Het tekort varieert tussen 14,0 en 22,3 miljoen (zie berekeningen 2 en 3). Model 2 gaat uit van een woningafzet van 60 woningen, een grondprijsverlaging van 10% en geen prijsstijging over de periode 2011 t/m Model 3 levert een tekort van 22,3 miljoen als de woningafzet verder teruggaat naar 40 woningen en een grondprijsverlaging van 20% voordoet. De herziene berekening is opgesteld met de gehanteerde uitgangspunten van model 2. Om een sluitende grondexploitatie te verkrijgen is besloten om de boekwaarde met 14 miljoen af te waarderen. Door de stelselwijziging (wijziging van financiering investeringen in het openbaargebied) drukken de rioleringskosten niet op de exploitatie. De uitgewerkte grondexploitatie heeft op een overschot van Realisatie woningprogramma Door programma omzettingen en planaanpassingen in Skoatterwâld is de plancapaciteit van 2500 terug gegaan tot de huidige plancapaciteit van ca woningen. Volgens de huidige plannen moeten nog ca woningen worden gerealiseerd. Door vertraging in 117

120 de afzet en een aangepaste prognose van de afzet(60won/jr) wordt verwacht dat het plan rond 2030 geheel is gerealiseerd. Verwerving Door de tegenvallende afzet en prijsaanpassing van de bouwkavels lopen de rentekosten van het plan snel op en het verwachte resultaat terug. Om het verlies minder te maken is de grondverwerving aan de oostzijde van het woongebied (groenzone van Skoatterwâld) voorlopig uitgesteld, totdat de grondexploitatie voldoende resultaat laat zien om deze gronden te verwerven. Financieringsbehoefte De huidige boekwaarde van het plan bedraagt bijna 30,8 miljoen, dit na afwaardering met 14 miljoen. Op eindwaarde (2032) is de financieringsbehoefte teruggelopen tot een overschot van circa 0,2 miljoen. Financieringsbehoefte boekw. mln euro 40,0 30,0 20,0 10, ,0 Gezien de lange looptijd van de exploitatie (ca 20 jaar) zullen besluiten met financiële consequenties goed overwogen moeten worden daar zij een belangrijke invloed hebben op het eindresultaat. Het grootste deel van de grondopbrengsten zijn nog niet gerealiseerd of nog heel onzeker. In een zeer slecht weer scenario (40 won/jr.) neemt het verlies verder toe tot ruim 8 miljoen. Conclusie De geactualiseerde grondexploitatie heeft een financieel overschot van na een afwaardering van de boekwaarde met 14 miljoen. De woningproductie/afzet is op 60 woningen per jaar gepland, waarbij een zeer terughoudend beleid moet worden gevoerd voor nieuwe woonlocaties om concurrentie tegen te gaan. Zolang de woningmarkt niet voldoende herstelt ( de oude situatie komt niet meer terug) zal het een moeilijke opgave worden om het huidige resultaat vast te houden Stationsgebied e.o. Het Stationsgebied e.o. is als plan eerder vastgesteld in het Masterplan Stationsgebied en bestaat uit de deelplannen oost en west gescheiden door de spoorlijn. De afgelopen jaren is in het oostelijk deel een programma gerealiseerd bestaande uit nieuwe kantoren, woningen en inrichting van het openbaargebied. In het oostelijk-plangebied langs het NS-spoor zijn nog drie kantoorblokken gepland met totaal 2500m2 bvo. De verwachte uitgifte is doorgeschoven tot na In west hebben zich nog geen ruimtelijke ontwikkelingen voorgedaan. De hier nog te ontwikkelen kantoren ca. 7500m2 bvo zijn door de kantorenleegstand in Heerenveen komen te vervallen. Als komende jaren nog kantoren worden ontwikkeld dan komen zij in eerste instantie in het plan stadiongebied langs de rijksweg A

121 Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde Stationgebied e.o herziene berekening met afwaardering gronden Contante waarde tekort Toelichting boekw contante waarde De boekwaarde is afgewaardeerd met Het verwachte resultaat van het plan bedraagt een tekort van Jubbega Zuid Het programma in de grondexploitatie Jubbega Zuid is bijna geheel gerealiseerd. In dit complex is nog ca.1200m2 bouwgrond aan de kamperfoelie gepland. De uitgifte kan plaats vinden wanneer het bestemmingplan is aangepast. Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde Contante waarde Toelichting Jubbega Zuid boekw contante waarde Het verwachte voordelig resultaat is zeer onzeker door de nog te doorlopen WROprocedures Bedrijventerrein IBF Het bedrijventerrein ligt direct langs de rijksweg A7. Het plan bestaat uit twee deelgebieden IBF1 en IBF2. Deelgebied IBF1 wordt ontwikkeld door een commanditaire Vennootschap. Het grondbedrijf ontwikkelt zelf IBF2 en rapporteert hierover in haar jaarverslag. Voor IBF1 is alleen de gemeente vennoot in de cv/bv constructie, dit na terugtreding van provincie. Deze constructie wordt in 2012/2013 opgeheven, zo gauw de juridische/financiële termijnen zijn verlopen. Actualisering De prognose voor uitgifte van bedrijventerrein is per ingrijpend gewijzigd. Redenen hiervoor zijn de aanhoudende crisis, regionale en demografische ontwikkelingen. Dit heeft direct gevolgen voor het verwervingsplan. Het oorspronkelijk plangebied is verkleind van 240 ha tot 215 ha. De post grondverwerving is met ca 4 mln omlaag gegaan door minder grond (ca. 25ha) te verwerven. Programma/grondgebruik Onderdeel Oorspronkelijk Gewijzigd plan plan plangebied 240,1 215,1 ha bufferzone 56 39,5 bruto bedrijventerrein 184,1 175,6 ha openbare ruimte gronduitgifte netto 152,1 143,6 ha gerealiseerd 32,5 32,5 nog realiseren ,6 111,1 ha 119

122 De voorraad bouwgrond is voldoende om de komende jaren aan de verwachte vraag te voldoen. De huidige civiele werken zullen vooral gericht zijn op aanleg van inritten en het afwerken van de bermen. De verminderde vraag naar bedrijfsterrein heeft geleid tot een gewijzigd plangebied. De bufferzone en de netto gronduitgifte zijn kleiner geworden. Het ruimte gebruik van de wegenstructuur is gelijk gehouden, daar in het gebied waarschijnlijk extra ontsluitingswegen komen. Voor het plangebied is op basis van een inventarisatie een nieuwe kostenraming gemaakt. De geactualiseerde kostenraming is door prijswijziging en nieuwe hoeveelheden met circa 5 miljoen omlaag gegaan tot ruim 7,4 miljoen. De post plankosten is door minder bouwrijpmaken en herziening van de verwachte voorbereiding met circa 1 miljoen omlaag gegaan. Afzet Er is uitgegaan van een maximum en minimum jaaruitgifte prognose. In de onderstaande tabel zijn de twee scenario s weer gegeven. periode uitgifte scenario max. min t/m ,5 ha 3,5 ha 2017 t/m ha 3,5 ha 2021 t/m ha 1 ha Bij het scenario met een maximum gronduitgifte blijft na 2032 nog steeds ca 45 ha beschikbaar voor uitgifte (stille reserve). Bij het minimum uitgifte scenario is dit zelfs 55 ha. De oostgrens van het plangebied ligt vast door de al gerealiseerde uitgiften en wegenstructuur. Daardoor kan de reserve niet gescheiden worden van het plan. De reserve ligt verspreid tussen de al uitgegeven kavels en daardoor moeilijk te bestemmen als agrarische grond. Bij het scenario met een maximum gronduitgifte blijft 62,7 ha ( ) beschikbaar, waarover daadwerkelijk opbrengsten worden gerealiseerd. In 2012 is een uitgifte van ca 13 ha geraamd. Het jaar 2012 wijkt af van de prognose door de grondverkoop aan Lidl voor realisatie van een nieuw distributiecentrum. Exploitatieresultaat Ondanks dat de verwachte investeringen voor verwerving en bouwrijpmaken omlaag zijn gegaan, sluiten de rekenmodellen 2 en 3 met een verlies doordat de komende jaren minder grond wordt uit gegeven. Bij een maximum uitgifte bedraagt het verlies circa 15,3 miljoen (max scenario). Wanneer het plangebied niet zou zijn aangepast en een minimum verwacht gronduitgifte scenario doet zich voor dan bedraagt het tekort zelfs 22,8 miljoen. Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde 1 Bedrijventerrein IBF deelplan IBF1 deelplan IBF2 conform bijlage projecten Met planaanpassing rekenmodel (max) conform nota V&P Contante waarde tekort tekort Toelichting boekw contante waarde boekw contante waarde reserve uitgifte 45,4 ha 3 Geen planaanpassing boekw

123 boekw. mln euro rekenmodel (min) conform nota V&P 4 Herziene berekening Met planaanpassing deelplan IBF1 voorlopig deelplan IBF2 afwaardering grond tekort contante waarde reserve uitgifte 63,9 ha boekw contante waarde basis rekenmodel max. uitgifte overschot Bij de herziene berekening is de boekwaarde afgewaardeerd met 15,3 mln om tot een sluitende grondexploitatie te komen. De exploitatie laat uiteindelijk een overschot zien van 3,5 mln. 20,0 Financieringsbehoefte bedrijventerrein IBF 15,0 10,0 5,0 - -5,0-10,0 Conclusie Door afwaardering van de boekwaarde met 15,3 miljoen en toepassing van de stelselwijziging laat de grondexploitatie een voordelig saldo van 3,5 miljoen zien. In het exploitatiegebied blijft na 2032 nog 45 ha bedrijfsgrond beschikbaar. Aan deze grond is in de berekening geen economische waarde gegeven daar de afzet/gebruik hiervan nog onzeker is Tjalleberd de Eide Het plangebied ligt ten noorden van de Aengwirderweg achter het brandweergebouw. De plancapaciteit van het plangebied bedraagt ca. 70 woningen, waarvan ongeveer 25% in de sociale en goedkope bouw worden gerealiseerd. In 2010 is gestart met het bouwrijpmaken. Het bouwrijpmaken van het terrein wordt gefaseerd uitgevoerd afhankelijk van uitgifte bouwkavels. Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde Contante waarde Toelichting Tjalleberd de Eide boekw contante waarde In het plan zijn al 14 kavels uitgegeven. In de exploitatieopzet is gerekend met een uitgifte van ongeveer 7 woningen per jaar. Verwacht wordt dat het terrein na 13 jaar volledig is uitgegeven Bedrijventerrein De kavels Dit bedrijventerrein met ca 57 ha netto uitgeefbaar terrein is bijna geheel gerealiseerd. De nog beschikbare kavels zijn door hun ligging en beperkte kavelgrootte minder courant dan de kavels op IBF. De aanwezige bedrijven (bedrijfsvergroting) en nieuwkomers nemen in een langzaam tempo de laatste m2 grond af. Totaal is nog ca. 3.3 ha beschikbaar. 121

124 Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde Bedrijventerrein De Kavels Contante waarde Toelichting boekw contante waarde De prognose van het resultaat bedraagt circa voordelig Heidemeer + Heidemeer bufferzone Eerder heeft de raad besloten in dit plangebied 3 woningkavels extra te realiseren. De verwachte grondopbrengst ca wordt ingezet ter dekking van de boekwaarde van het complex Heidemeer. Het financiële eindresultaat van het gebied is afhankelijk van de grondopbrengst van deze kavels. Bij het bouwrijpmaken ondervindt het plan een tegenslag, er kan niet eerder gestart worden, voordat de afgegeven kapvergunning onherroepelijk is geworden. Dit betekent toename van het renteverlies over de boekwaarde. De gronduitgifte wordt nu pas in 2014 verwacht. Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde Heidemeer Heidemeer bufferzone afwaardering grond Contante waarde tekort Toelichting boekw contante waarde Voor Heidemeer wordt door de genoemde vertraging nu een nadelig resultaat van verwacht De Fjilden Nieuwehorne Herontwikkelen van de voormalige sportlocatie met woningbouw in Nieuwehorne kent een hoog risicoprofiel. De benodigde financiering van het nieuwe sportcomplex moet in belangrijke mate worden terugverdiend met gronduitgifte voor woningbouw in het hoge segment. Op de voormalige locatie van het sportcomplex aan de Sterrenkamp komen circa 105 woningen. Hiervan behoren 43% tot het dure woningsegment. woningprogramma sociale huur/goedkope koop 2^1 kapwoningen particuliere kavels totaal 105 woningen 29% 28% 43% 100% Met de verwachte grondopbrengst kan een belangrijk deel van de verplaatsing- en realiseringskosten van het nieuwe sportcomplex worden gefinancierd. De oorspronkelijke integrale opzet (inclusief nieuw sportcomplex) is in 2009 financieel sluitend gemaakt met een bijdrage uit de gemeentebegroting ter grootte van Na oplevering van het nieuwe sportcomplex aan de Schoterlandseweg wordt het terrein van het oude complex aan de Sterrenkamp bouwrijp gemaakt voor de woningbouw (De Fjilden). 122

125 In de voorbereidingfase van de ontwerpen hebben nog geen potentiële kopers gemeld die bouwgrond voor woningbouw willen afnemen. Het project wordt in het dorp en regio op verschillende wijzen gepromoot. Gerekend is met een gemiddelde uitgifte van 5 tot 6 kavels per jaar. Door de ongunstige woningmarkt zijn in 2011 de verwachte grondopbrengsten voor de particuliere bouw naar beneden bijgesteld. Ook de realisatie van de woningen is een jaar later gepland. Start bouw zal nu waarschijnlijk 2013 worden. Dit alles heeft tot gevolg dat de herziene integrale grondexploitatie sluit met een tekort van Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde Nieuwehorne woonproject Nieuwehorne sportcomplex budg. sportcompl afwaardering grond Contante waarde overschot Toelichting boekw contante waarde Om de actuele opzet sluitend te maken is de grondwaarde met afgewaardeerd (conform nota V&P). Door de nog te maken kosten riolering ( ) ten laste van het rioleringsfonds (stelselwijziging) laat de actuele exploitatie een voordelig saldo zien van Fedde Schurerplein Door nieuwbouw schoolcomplex OSG en het opheffen van het parkeerterrein aan de Schans is het gebied in herontwikkeling genomen ten behoeve van ca. 20 woningen en voorzieningen langs de Schans. Het programma bestaat uit (bedrijfs)particulier en 2^1 kap woningen. De voormalige beheerderwoning blijft gehandhaafd. Met de verwachte opbrengsten van de grond worden de herontwikkelingkosten van het gebied en de financiële bijdrage van 1,1 miljoen aan de nieuwbouw van het OSG complex gefinancierd. Door vertraging van de woningbouw is de grond afgewaardeerd met , zoals eerder gemeld in V&P nota. Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde Fedde Schurerplein Bijdrage aan nieuwb. OSG afwaardering grond Contante waarde tekort Toelichting boekw contante waarde De actuele exploitatie laat een toename van het tekort zien van circa Het exploitatietekort is verder opgelopen door aanpassing van het woningprogramma en in tijd de uitgifte naar achter plaatsen als gevolg van de woningmarkt SBO Falkenaweg De gemeente heeft de voormalige SBO complex aan de Falkenaweg verkocht aan een ontwikkelaar. Deze ontwikkelaar/gebruiker heeft de aanbouw uit de jaren 90 en een fors deel van de jaren 50 gesloopt. Het schoolpand van de SBO direct langs de Falkenaweg en een klein deel uit de jaren 50 is behouden. In deze ruimten met een cultuurhistorische waarde zijn functies gepland zoals kantoren, appartementen en horeca. Het terrein vrijkomend na sloop van de gebouwen gaat over naar het plan Falkenaweg Binnen. 123

126 De ontvangen grondopbrengst is na aftrek van voorbereiding- en beheerkosten aangewend als financiële bijdrage ( ) voor de nieuwbouwkosten van de OSG aan het Fedde Schurerplein Tellegebied Herinrichting van de openbare ruimte in het gebied rondom het voormalig sportcomplex De Telle in Heerenveen. De gemeenteraad heeft juni 2012 de integrale grondexploitatie Tellepark vastgesteld en voor de verdere ontwikkeling van de plannen en de aanpassingen in de woonomgeving (1 e fase) een krediet beschikbaar gesteld. Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde Contante waarde Toelichting Tellegebied boekw contante waarde Niet in exploitatie genomen gronden Gronden met of zonder een kostprijsberekening die nog niet zijn vastgesteld door de raad. De toekomstige functies van deze gronden is meestal globaal bekend. Een aantal van deze gronden worden in deze bijlage niet verder toegelicht, daar de boekwaarde en besluitvorming op dit moment (nog) niet als relevant worden aangemerkt. In bijlage I worden wel de boekwaarden vermeld. Wanneer een opmerkelijke ontwikkeling voordoet zal separaat besluitvorming hierover door de raad worden gevraagd Geen kostprijsberekening aanwezig Toelichting per complex: Uhlweg Dit betreft de voormalige locatie van wasserij De Blinde en is gelegen direct ten zuiden van de rijksweg A7. De bedrijfsbestemming ondervindt beperkingen op het gebied van milieu. De aanwezigheid van nabij gelegen woningen beperkt de gebruiksmogelijkheden van de locatie. Het terrein zelf ligt binnen de geluidzone van de rijksweg A7. Het terrein en de gebouwen zijn diverse malen onderzocht voor invulling of wijziging van de bestemming, doch dit heeft geen resultaat opgeleverd. Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde Uhlweg afwaardering grond Contante waarde nihil Toelichting boekw contante waarde kavel 7100m2 Herontwikkeling van deze locatie voor een nieuwe functie is door de beperkte gebruiksmogelijkheden nihil. Het is reëel te achten dat het complex pas financieel sluit na afwaardering van de grond en gebouwen. 124

127 Plan Hepkema Op de hoek van de Schans met de Zilverlinde komen drie particuliere kavels voor woningbouw beschikbaar. Vanwege subsidie-technische redenen (Subatregeling voor tankstations) is deze grond 10 jaar vastgehouden na uitvoering van de bodemsanering. Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde Contante waarde Plan Hepkema tekort Toelichting boekw contante waarde kavel 1242m2 prijs 170/m2 Zodra de bestemmingsplanprocedure voor deze locatie is afgerond komen deze kavels beschikbaar voor uitgifte Schoterlandseweg 34 Betreft gronden (ca m2) aan de westzijde van de rijksweg A32, waarop enkele vrijstaande woningen en een fietspad zijn gepland. Het plangebied wordt opgenomen in een bestemmingsplanprocedure. De boekwaarde wordt gedekt uit de verwachte toekomstige grondopbrengsten. Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde Contante waarde Toelichting Schoterlandseweg onbekend onbekend boekw prijs 4,36/m Oranjewoud-Katlijk In samenspraak met de Landinrichtingscommissie Oranjwoud-Katlijk is beoordeeld in hoeverre het mogelijk is om in het kader van provinciale pilots landelijk wonen nieuwe landgoedlokaties tot ontwikkeling te brengen. Hiertoe zijn gesprekken gevoerd met zorgaanbieders en grondeigenaren. Vorig jaar is samen met de Landinrichtingscommissie geconcludeerd dat er geen geïnteresseerde initiatiefnemers zijn om tot dit type vastgoedontwikkeling te komen. Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde Contante waarde Oranjewoud-Katlijk tekort Toelichting boekw Dit project toont een tekort van Kostprijsberekening aanwezig Toelichting per Complex: Klaverblad NO Betreft gronden ten noorden van de A7 en ten westen van de Pastorielaan. De gemeente is eigenaar van de gronden. De uitvoering van het bedrijventerrein om aan de vraag te voldoen is vervallen daar het IBF alsnog door nieuwe inzichten is omgezet naar een modern-gemengd bedrijventerrein. 125

128 Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde Bedrijv. Klaverblad NO afwaardering grond KNO ontwikkelen als een modern gemengd bedrijventerrein lijkt gelet op de jongste inzichten met betrekking tot vraag en aanbod definitief achterhaald. Er wordt al enige tijd gestudeerd op de mogelijke potenties van het gebied KNO. In het kader van de samenwerkingsagenda (tussen gemeente en provincie) is een gezamenlijk traject gestart met de provincie gericht op het verkennen van alternatieve ontwikkelscenario s en meer in het bijzonder het verkennen van een energielandschapsconcept. Inmiddels is duidelijk welke potenties haalbaar zijn rond dit thema. De resultaten van de recente studie naar het energielandschap geven voor de korte c.q. middellange termijn onvoldoende perspectief voor het terugverdienen van de boekwaarde. In het meest gunstige businessmodel kan een concept ontstaan waarbij met behulp van een startmotor (wind, biomassa en teelt/raffinage) een geldstroom is te creëren van enkele tonnen gedurende 20 jaar. Met een dergelijke opzet zou wellicht een deel van de rentelast kunnen worden afgedekt. De gronden zijn afgewaardeerd tot agrarische waarde daar anders geen sluitende exploitatie is te realiseren met uitvoering van het meest gunstige businessmodel voor energielandschap Plan Falkena Binnen Contante waarde Toelichting nihil nihil boekw contante waarde grondoppervlak m2. Prijs ca. 3,25/m2 De bouwlocatie is gelegen in Heerenveen Midden tussen de woonbebouwing van de Burgemeester Falkenaweg en de Sieger van de Laanstraat. Hier is het oude schoolgebouw van Bornego college opgeheven voor nieuwbouw elders. De gebouwen van het Bornego college worden geheel gesloopt. De vrijkomende terreinen van het voormalig SBO complex zijn ook bij het plan gevoegd. Het plan Falkena Binnen is ontwikkeld door Heerenveen Binnen BV. In het plan komen circa 50 woningen. Met Heerenveen Binnen BV is ook een overeenkomst gesloten over de ontwikkeling van de locatie Oude Veenscheiding. De opbrengst van beide locaties is geheel aangewend voor een financiële bijdrage aan de nieuwbouw van het Bornego college. Vanwege de stagnerende woningmarkt was de uitvoering van het Plan Falkena Binnen reeds stopgezet. Door het faillissement van de Bouwgroep is die situatie niet gewijzigd. Op grond van de eerder gesloten overeenkomsten loopt de verkrijging van de overeengekomen opbrengst voor de gemeente van de locatie Falkena Binnen geen gevaar onafhankelijk van hoe een en ander zich verder zal ontwikkelen. Dat geldt ook voor de locatie Oude Veenscheiding. Dit perceel is reeds in 2011 overgedragen en de koopsom door ons ontvangen. Het begeleiden van de plannenmakerij heeft meer inzet gevraagd dan vooraf was geraamd, de begeleidingskosten kunnen niet geheel gedragen worden door de opbrengsten. Er is een verschil van ca ongedekt op de plannen. Voorgesteld wordt dit bedrag af te boeken. 126

129 Landelijk wonen (Tjalleberter Krite) Voor een landelijke wooncluster is begin 2009 ruim 37 ha. grond verworven. Naast realisering van de wooncluster zou met de verkregen inkomsten lokale deelprojecten worden gefinancierd en cofinanciering van bovenlokale uitvoeringsprojecten. In het collegeprogramma staat dat de huidige omstandigheden als te onzeker worden gezien om met de ontwikkeling van een landelijke wooncluster door te gaan. De raad heeft besloten af te zien van de landelijke wooncluster. De verkenning van de rest deelprojecten natuur, recreatie, landbouw is afgerond. Resteert het KRW-uitvoeringsproject van Wetterskip Fryslân voor waterberging en aanleg natuurvriendelijke oevers, te combineren met de gemeentelijke aanpak van de Albert Mol s Menninge en daarvoor benodigde vrijwillige kavelruil. Landbouwstructuurverbetering is daarbij richtinggevend. Het ruilplan is aan de boeren voorgelegd. De gemeentelijke gronden zullen tegen taxatiewaarde worden afgestoten (2 e halfjaar 2012). Het verlies, verschil tussen boekwaarde en verkoopwaarde agrarische grond is geraamd op circa Afwaardering heeft al plaatsgevonden. Naam Boekwaarde Verwacht resultaat op eindwaarde Landelijk wonen Tjalleberd afwaardering grond Contante waarde Na verkoop van de grond kan dit complex worden afgesloten Locatie met inbrengwaarde voor gebiedsontwikkeling Toelichting nihil nihil boekw contante waarde grondoppervlak m2. Prijs ca. 3,25/m2 De totale boekwaarde van gronden die ingebracht kunnen worden voor gebiedsontwikkeling en herstructurering bedraagt circa 1,7 miljoen. Deze kosten hebben voornamelijk betrekking op verwerving, rente en planvoorbereiding. In principe worden deze gerealiseerde kosten geheel doorbelast naar de te ontwikkelen plannen. Bij gebiedsontwikkelingen of herstructureringsplannen kan het grondbedrijf weinig of geen middelen genereren daar de grondopbrengsten hier relatief zeer beperkt zijn in relatie tot de te maken kosten. Daarnaast worden hier veel kosten gemaakt die niet in een zuivere grondexploitatie behoren. Bij gebiedsontwikkeling is het grondbedrijf meestal een deelnemer met inbreng van haar gronden en kennis om de verlangde uitvoering van plannen te waarborgen. De Kompanije Met realisatie van de MFA de Kompanije in Jubbega is ook het openbaar gebied rondom het MFA centrum (her)ingericht. Het saldo van de kosten ( ) worden gedekt door het aanwezig investeringskrediet en bijdragen uit de grondopbrengsten van herontwikkelingslocaties in Jubbega. Complex Schoollocatie Jubbega levert een dekkingsbijdrage. Het Meer 2 Woning aan Het Meer nr. 2 is eerder aangekocht tbv potentiële locatie voor Thialf in het Stadiongebied. Nu de (ver)bouw van nieuw Thialf op de huidige locatie is aangewezen, is de grond aan Het Meer overbodig geworden. Op het complex zijn de verwerving en beheerkosten verantwoord. De woning wordt weer op de markt aangeboden. De prijsdaling op de woningmarkt en gemaakte kosten veroorzaken op het complex een tekort van circa

130 3.3.4 Particuliere grondexploitaties Bij particuliere exploitaties ontwikkelen ontwikkelaars of particulieren een bouwplan, waarbij zij zelf verantwoordelijk zijn voor de grond- en vastgoedexploitatie. De gemeente ontvangt een vergoeding (toezicht civiele werken) van de ontwikkelende partijen. Deze vergoeding is een percentage van de investeringen die in het beperkte openbaargebied zullen plaats vinden. Echter deze vergoeding is onvoldoende om de begeleiding en ondersteuning van bouwplannen te kunnen financieren. Voor het realiseren van een bouwplan vinden er nog verschillende gesprekken plaats met de gemeente, zoals stedenbouwkundige- en groenaspecten, juridische zaken en coördinatie. Dit kan bijna nooit worden gefinancierd uit de vergoeding voor toezicht. De werkzaamheden moeten eigenlijk gekoppeld worden aan de bouwsom van het plan, daar de investeringen in het openbaargebied meestal zeer beperkt zijn. Er moet een nader onderzoek komen, hoe de bovengenoemde werkzaamheden binnen de bestaande leges kunnen worden gefinancierd. Door het bovengenoemde probleem zijn er tekorten opgetreden bij de volgende plannen; Locatie Smidt, Meander Wolvegaasterweg en Falkena binnen/herontwikk. SBO Note Projecten die niet worden genoemd in deze beschrijving van de bijlage bevinden zich in een fase waar weinig ontwikkelingen plaats vinden en daarmee in minder mate het resultaat van het grondbedrijf beïnvloeden. 128

131 4.0 Voorraad woningbouw en bedrijventerrein Algemeen Gemeentelijke grondexploitaties worden grotendeels uitgevoerd om bouwrijpe gronden te realiseren voor woningen, kantoren en bedrijven. Inzicht in de voorraad en fasering van bouwterreinen levert informatie op over productie en verwachte grondopbrengsten. Voorraad woningbouw In de overzichten zijn de projecten/plannen van het grondbedrijf en particuliere ontwikkelingen zichtbaar gemaakt. Op de huidige woningmarkt is het aanbod van woningen en bouwkavels veel groter dan de vraagzijde. Het grondbedrijf moet met haar plannen (aanbod) de vraagzijde delen met die van private partijen. In de onderstaande tabel zijn de plannen van het grondbedrijf en die van particuliere ontwikkelingen weergegeven, die samen het aanbod bepalen van nieuwbouw. Tabel woningbouwplannen Totaal Terugname Nog te Exploitaties/herontwikkeling programma programma realiseren Nota V&P programma Skoatterwâld Heerenveen oost stadiongebied fokus project Heerenveen oost won. NO Fedde Schurerplein Tjalleberd De Eide Nieuwehorne Tellepark schoollocatie Jubbega part. plan falkena binnen (herontwikk.) part. Oude veenscheiding particulieren overigen 35 Herstructurering (saldo) 10 Skoatterwâld is het grootste woningbouwplan van Heerenveen. Vanaf 2008 tot 2011 was de prognose voor uitgifte/aanbod tijdelijk gehalveerd tot ca.50 woningen en daarna een inhaaleffect. Door nieuwe inzichten over de toekomstige woningmarkt is de fasering geheel gewijzigd door de uitgifte structureel omlaag te brengen tot 60 woningen per jaar. Er wordt dus niet meer uitgegaan van een tijdelijke dip. De verkoop van projectwoningen in alle segmenten stagneert door de economische crisis. Ook de uitgifte van particuliere kavels is sterk omlaag gegaan. Door de nieuwe prognose van uitgifte zal het plan pas na 2030 gerealiseerd zijn. In de tabel aanbod nieuwbouw woningen worden de woningbouwplannen van de komende jaren weergegeven. De tijd zal leren in hoeverre deze planning aansluit op de vraag van nieuwbouw. 129

132 Tabel aanbod nieuwbouw woningen jaar exploitatie skoatterwâld ov.exploitaties in Heerenveen ov.exploitaties in dorpen herontwikkeling particuliere ontw herstructurering afzet verwachtingen startbouw = cashflow grondbedrijf Als de verwachte vraag/afzet overeen komt met het genoemde aanbod uit de tabel dan blijkt voor Skoatterwâld weinig mogelijkheden om haar bouwcapaciteit optimaal te benutten. De bouwproductie kan alleen worden verhoogd als de overige plannen productie inleveren of een toename aan de vraagzijde ontstaat. Om de huidige investeringen in plannen beter te benutten zal een goede prioritering moeten plaatsvinden. Natuurlijk mag niet alleen naar woningaantallen worden gekeken, de woningmarkt bestaat in werkelijkheid uit verschillende marktsegmenten van woningtype, koopprijs en de locatie. Daar de afzet in de verschillende segmenten zeer moeizaam verloopt, is het van belang om de planning van de projecten in onze gemeente goed op elkaar af te stemmen, zodat er geen sprake is van directe concurrentie tussen de plannen. Mogelijkheden om plannen verder bij te sturen is voor de komende jaren echter zeer beperkt. Een groot deel van de plannen is al in een te vergevorderd stadium van voorbereiding, dan wel een particuliere ontwikkeling, waarop de gemeente weinig invloed kan uitoefenen. Voorraad kantoren De productie van kantoren is in het stadiongebied geheel tot stilstand gekomen. Momenteel hebben we te maken met een grote kantorenleegstand in Heerenveen van 20% op een totaal van ca m2. De leegstand moet voor een belangrijk deel door gebruikers bezet zijn voordat nieuwe kantoorontwikkeling aan de orde komt. Een redelijk scenario is circa 8 tot 10 jaar nodig is om alle leegstaande kantoren weer te vullen. Na deze periode is het heel onzeker of er nog vraag bestaat aan kantoren in Heerenveen. Volgens landelijke en provinciale prognoses hoeft er helemaal niet gerekend te worden op nieuwe/extra kantoorontwikkeling na Met deze prognose en visie zijn diverse kantorenlocaties in Heerenveen aangepast aan de nieuwe marktontwikkelingen. In de plannen werd door de gemeente voor de economische crisis een gemiddelde groei van ca 3000m2 kantoren per jaar aangehouden. Door de grote leegstand wordt komende 130

133 jaren nauwelijks een groei verwacht. Stadiongebied blijft de voorkeur houden voor toekomstige kantooruitgifte. Voorraad bedrijventerrein Uitgifte vindt vooral plaats op het bedrijventerrein IBF en Haskerveen. Op het IBF is nog voldoende grond beschikbaar om elke gewenste kavelgrootte of ligging te kunnen leveren. Op dit terrein is ca. 108 ha beschikbaar voor gronduitgifte. Nieuwe prognoses van het rijk en de provincie geven aan dat na 2020 nauwelijks vraag is naar bedrijventerrein. Dit heeft tot gevolg dat zelfs na 2032 nog steeds (stille voorraad) ca.45 ha aanwezig zal zijn. Het bedrijventerrein De Kavels heeft nog een aantal kavels, die moeilijk uitgeefbaar zijn door kavelgrootte en ligging. Deze niet bebouwde gronden in het plan zijn eigenlijk beschikbaar voor uitbreidingen van de al hier gevestigde bedrijven. Conclusie Voor woningbouw een zeer terughoudend beleid toe te passen bij het opnemen van nieuwe projecten in het woningprogramma om een mogelijke concurrentie tegen te gaan. Alleen als het gaat om een zeer specifiek product dat een aanvulling levert op het woningassortiment, kan het bouwplan in ontwikkeling worden genomen. Het blijft belangrijk om de komende jaren de fasering van bouwprojecten en plannen nauwlettend te blijven volgen voor afstemming tussen vraag en aanbod. De afzetplanning voor bedrijventerreinen is aangepast aan de verwachte toekomstige vraag van de regio. Waardoor voor IBF na 2032 nog ruim 45 ha (stille reserve) beschikbaar is. Deze reserve is niet terug te brengen naar agrarische bestemming daar deze gronden liggen ingesloten door al uitgegeven bedrijfsgronden. Voor het gebied Klaverblad NO wordt gekeken om een energielandschap te ontwikkelen, waarbij duurzame werkgelegenheid vanuit een groene economie gestalte kan krijgen. De ontwikkeling van bouwgrondvoorraden voor woningbouw, kantoren en bedrijven in Heerenveen is in de toekomst sterk afhankelijk van demografische en regionale ontwikkelingen. Gemeente Heerenveen heeft haar grondbeleid aangepast aan de huidige economische situatie en afzetverwachtingen in de toekomst. De aanwezige (grote)grondvoorraden hebben geleid tot afwaardering van de grondwaarden. 131

134 boekw in mln euro 5.0 Financieringsbehoefte Zonder afwaardering van de bouwgronden zou de financieringsbehoefte van het grondbedrijf overeenkomen met circa 143 miljoen (bijlage 1). De totale behoefte komt overeen met samenvoeging van alle boekwaarden van de complexen. In de onderstaande tabel is de verwachte behoefte weergegeven tot De financieringsbehoefte van het grondbedrijf is bijzonder hoog. Enerzijds op basis van de boekwaarden van totaal 143 miljoen en anderzijds op basis van een bedrag van circa 64 miljoen na afwaardering van gronden. Tabel financieringsbehoefte voor afwaardering na afwaardering 200,0 150,0 100,0 50, ,0 De tabel toont de noodzaak van de afwaardering van gronden met een bedrag van 79,5 miljoen, waartoe eerder is besloten. Afwaardering bouwgrond De afwaardering van totaal 79,5 miljoen komt voort uit het scenario met een minimum exploitatietekort dat eerder is gepresenteerd aan uw raad. Als de verwachte economische situatie in de toekomst slechter uitvalt dan is verondersteld, dan loopt het financieringstekort of exploitatietekort van de plannen op tot circa 103 miljoen. Dit is het eerder gepresenteerde scenario met een maximum tekort. De resultaten van de komende jaren zullen bepalen welk scenario zich zal voordoen dan wel een tussenvariant hiervan. Behalve de ontwikkeling van de vraag is ook de ontwikkeling van de woningwaarde van belang. Bij verdergaande daling van de huizenprijzen komt een volgende afwaardering snel naderbij. Conclusie Ook na de afwaardering van de boekwaarden met totaal 79,5 miljoen is het noodzakelijk binnen de grondexploitaties de investeringen grondig te blijven monitoren. Externe invloeden (o.a. markt en rente) zullen direct gevolgen hebben voor de resultaten van de plannen en de daaraan verbonden financiële positie van het grondbedrijf. Er blijft een reële kans aanwezig dat het tekort hoger kan uitvallen dan de berekende 79,5 miljoen, bij deze situatie zullen aanvullende maatregelen moeten plaats vinden. 132

135 6.0 Algemene reserve grondbedrijf (ARG) De algemene reserve grondexploitatie (ARG) wordt gevoed met de resultaten van afgesloten complexen. De reserve dient als weerstandsvermogen voor het opvangen van tegenslagen binnen het grondbedrijf waarvoor geen voorzieningen zijn getroffen. Uitgangspunt is dat de stand van de ARG gelijk is aan de gewenste weerstandscapaciteit. Indien de stand van de ARG onder de stand van de gewenste weerstand ligt wordt de reserve, indien mogelijk aangevuld vanuit de Algemene Reserve niet geblokkeerd. Komt de stand van ARG boven de stand van de gewenste weerstandscapaciteit dan wordt het overschot gestort naar deze Algemene Reserve niet geblokkeerd. Voor het vaststellen van de gewenste weerstandscapaciteit wordt aansluiting gezocht bij de stand van de boekwaarden van de gronden binnen het grondbedrijf. Het aanhouden van een bandbreedte voorkomt dat bij kleine fluctuaties van de gewenste weerstandscapaciteit er een storting of onttrekking uit de algemene reserve moet plaatsvinden. Het minimum niveau van de weerstandscapaciteit is gesteld op 6% van de boekwaarden, het maximum niveau ligt op 9%. Om te bepalen in hoeverre er een verrekening aan de orde kan komen met de algemene dienst, is in de onderstaande tabel een berekening gemaakt voor de gewenste weerstandcapaciteit. Volgens de huidige uitgangspunten voor bepaling van het risicovolume grondexploitaties blijkt dat de aanwezige reserve onder de 6% norm ligt en daarmee buiten de bandbreedte valt. Ten behoeve van de besluitvorming voor de V&P-nota 2012 is de focus sterk gericht geweest op een aantal grote complexen, waarbij de doorrekeningen hebben plaatsgevonden op basis van een aantal belangrijke parameters. Als vervolg daarop zijn deze grote projecten nu gedetailleerder doorgerekend, evenals een aantal kleinere. Daarnaast zijn alle overige projecten opnieuw beoordeeld. Bij dat laatste kan vooral gedacht worden aan de haalbaarheid om de boekwaarde terug te verdienen. In de bijlage projecten voor de begroting 2013 wordt de omvang daarvan per complex inzichtelijk gemaakt. 133

136 In totaal gaat het om een bedrag van Voor dit bedrag is geen dekking. In de Bestuursrapportage 2012 wordt voorgesteld om deze middelen beschikbaar te stellen. Dat geldt ook voor de rente van met name op agrarische waarde gewaardeerde complexen waarbij die rente- en exploitatiekosten niet langer ten laste worden gebracht van deze complexen. Overigens gaat de verlaging van de huizenprijzen onverminderd voort. Dat heeft gevolgen voor de marktwaarde van de grond en daarmee voor de hoogte van de geprognosticeerde opbrengsten. Een voortgaande daling daarvan brengt een nieuwe afwaardering snel naderbij. Conclusie De huidige reserve is afhankelijk van de verwachte resultaten van de af te sluiten complexen of grondexploitaties. De tendens is dat grondexploitaties in de toekomst nauwelijks met winst zullen worden afgesloten. Door vertraging in de afzet van bouwgrond zullen de complexen pas vele jaren later worden afgesloten, waardoor winstneming heel onzeker wordt. 134