Coffeeshops in Kerkrade Een nulmeting

Transcriptie

1 Coffeeshops in Kerkrade Een nulmeting LokaleZaken Jongepier Onderzoek en Advies

2 Coffeeshops in Kerkrade Een nulmeting In opdracht van de gemeente Kerkrade Augustus

3 Colofon Dit onderzoek is uitgevoerd door dr. E.J. van der Torre, mr. T. Jongepier MSc en J. van Valkenhoef MSc, m.m.v. Th. Copper, A. Akgül, J. Maan MSc en L. Dekkers MSc. Het is uitgevoerd in opdracht van de gemeente Kerkrade. Er is bij dit project samengewerkt door LokaleZaken en Jongepier Onderzoek en Advies. Correspondentie over dit onderzoek, bijvoorbeeld voor het opvragen van een hard copy, is mogelijk door Edward van der Torre of Titia Jongepier een te sturen. Zie voor bedrijfsinformatie over LokaleZaken. 2

4 Inhoudsopgave Inleiding: een nulmeting 4 1. Coffeeshopbezoek: tellingen De coffeeshops in Kerkrade Coffeeshopbezoek: frequentie Coffeeshopbezoek: uit Nederland en uit het buitenland Vergelijkenderwijs: tellingen in 2009 en in Een enquête onder coffeeshopklanten Respondenten Hoe naar coffeeshop gekomen? Softdrugsaankoop Respondenten die in het buitenland wonen: aanvullende vragen Registraties Meldpunt Drugsoverlast Politieregistraties Interpretaties Hoofdconclusies en slotbeschouwing Hoofdconclusies Slotbeschouwing: alert in de luwte 18 Literatuur (21) Bijlage 1: Veranderingen in het Damoclesbeleid (22) Bijlage 2: Verantwoording (24) 3

5 Inleiding: een nulmeting De gemeente Kerkrade heeft ons gevraagd om een nulmeting te verrichten. Deze meting wordt onder meer uitgevoerd vanwege het veranderende coffeeshopbeleid in de regio. Per 1 juni 2016 weert namelijk Sittard-Geleen niet-ingezetenen uit de vier coffeeshops. Er zijn vanaf dat moment twee Limburgse coffeeshopgemeenten (Sittard-Geleen en Maastricht) die het I-criterium handhaven. Het is de vraag wat hiervan de effecten zullen zijn voor andere Limburgse coffeeshopgemeenten, zoals Kerkrade. Om die reden heeft de gemeente Kerkrade gevraagd om een nulmeting. We beantwoorden in deze nulmeting de volgende onderzoeksvragen: 1. Wat is de omvang van de klantenstroom naar de twee coffeeshops? Zie hoofdstuk Wat zijn belangrijke kenmerken van de coffeeshopklanten? Zie hoofdstuk Welke patronen laten drugs-gerelateerde registraties zien in Kerkrade? Zie hoofdstuk Wat valt te zeggen over de overlast van de twee coffeeshops, gebaseerd op beknopt kwalitatief onderzoek: observaties en enkele gesprekken? Zie hoofdstuk 3. Ten behoeve van de nulmeting hebben we de volgende onderzoeksactiviteiten verricht: Op basis van tellingen geven we een schatting van de omvang van het coffeeshopbezoek. Een enquête onder coffeeshopbezoekers. Dit verschaft onder meer informatie over persoonskenmerken, herkomst en koopgedrag. Gesprekken met politie en gemeente. Een analyse van cijfers van het gemeentelijke meldpunt en van BVI: het registratiesysteem van de politie. In bijlage 1 geven we een verantwoording van onze onderzoeksactiviteiten. 4

6 1. Coffeeshopbezoek: tellingen Inleiding In dit hoofdstuk presenteren we de resultaten van tellingen die we in mei 2016 hebben verricht bij de coffeeshops Down Under en Ouiam (1.2). We treffen vergelijkingen met tellingen die in het verleden bij deze shops werden uitgevoerd (1.3). Eerst geven we een beknopte beschrijving van de twee coffeeshops. 1.1 De coffeeshops in Kerkrade Down Under Coffeeshop Down Under ligt ten westen van het centrum. Er voeren twee uitvalswegen naar de coffeeshop waardoor de toestroom van coffeeshopklanten niet door het centrum van Kerkrade loopt. Down Under heeft een overzichtelijk en groot parkeerterrein, waar meer dan vijftig voertuigen kunnen worden geparkeerd. Er zijn tijdens ons veldwerk steeds ruim voldoende parkeerplaatsen. Down Under ligt in een groen gebied, met geringe bebouwing. In de directe nabijheid van Down Under liggen twee woonhuizen en een slachterij. Figuur 1.1: Ligging coffeeshop Down Under Coffeeshop Ouiam Coffeeshop Ouiam ligt ten Noorden van het centrum, in Eygelshoven. Eygelshoven is dichtbevolkt. De coffeeshop telt geen eigen parkeerplaats, maar er zijn parkeerhavens rondom de shop. Tijdens onze bezoeken was daar bijna altijd ruimte om te parkeren. 5

7 Figuur 1.2: Ligging coffeeshop Ouiam 1.2 Coffeeshopbezoek: frequentie Wij hebben in mei van maandag 23 mei 2016 tot en met zondag 29 mei tellingen verricht bij de twee coffeeshops in Kerkrade. Coffeeshop Down Under is doordeweeks geopend van uur tot uur en in het weekend van uur tot uur. Coffeeshop Ouiam is doordeweeks open van tot uur en in het weekend van uur tot uur. We hebben, verspreid over de dag, op doordeweekse dagen zeven keer een kwartier geteld. In het weekend telden we acht keer een kwartier. We hebben aan de voordeuren van de coffeeshops het aantal ingaande coffeeshopklanten geteld. We gaan er vanuit dat deze tellingen per coffeeshop representatief zijn voor de openingstijd van de coffeeshop gedurende die gehele dag. Zo leveren de tellingen de volgende indicaties op omtrent het aantal coffeeshopbezoeken in de tel-week: Coffeeshop Down Under: bezoeken per week - Maandag 23 mei bezoeken - Dinsdag 24 mei bezoeken - Woensdag 25 mei bezoeken - Donderdag 26 mei bezoeken - Vrijdag 27 mei bezoeken - Zaterdag 28 mei bezoeken - Zondag 29 mei bezoeken Coffeeshop Oiuam: bezoeken - Maandag 23 mei bezoeken - Dinsdag 24 mei bezoeken - Woensdag 25 mei bezoeken 6

8 - Donderdag 26 mei bezoeken - Vrijdag 27 mei bezoeken - Zaterdag 28 mei bezoeken - Zondag 29 mei bezoeken In totaal gaat het in de tel-week bij de twee coffeeshops dus om bezoeken. In dit rapport baseren we ons louter op de tellingen in de genoemde mei-week. We schatten het aantal bezoeken per jaar door simpelweg met 52 te vermenigvuldigen (zie bijlage 1): Coffeeshop Down Under: bezoeken per jaar Coffeeshop Ouiam: bezoeken per jaar Totaal: bezoeken per jaar 1.3 Coffeeshopbezoek: uit Nederland en uit het buitenland We hebben van 617 coffeeshopbezoekers in de twee coffeeshops in Kerkrade in de onderzochte week (maandag 23 mei tot en met zondag 29 mei 2016) een enquête afgenomen: 309 bezochten Down Under en 308 Ouiam. De resultaten van deze enquête worden in de volgende paragraaf gepresenteerd, maar we kijken nu naar het land waarin de ondervraagde coffeeshopbezoekers wonen. Zie tabel 1.1. Tabel 1.1: Het land waar de respondenten van de enquête onder coffeeshopbezoekers woont (zie verder paragraaf 2) Nederland Duitsland België Frankrijk Overig Totaal Down Under % 55% 20% Ouiam % % 40 13% Als respondenten (coffeeshopbezoekers) weigerden om mee te werken aan ons onderzoek, dan hebben we ze geteld op onze non-respons lijst. Het risico bestaat dat buitenlanders (d.w.z. respondenten die in het buitenland wonen) vaker weigeren dan inwoners van Nederland. Om dit te ondervangen hebben we respondenten die niet mee wilden werken, steeds toch één vraag gesteld, namelijk of ze wilden vertellen in welk land ze wonen. Dit resulteerde in de volgende antwoorden: Tabel 1.2: Respondenten die niet meewerkten aan de gehele enquête, maar wel antwoord gaven op de vraag in welk land ze wonen. Nederland Duitsland België Anders Totaal Down Under Ouiam

9 We combineren de tabellen 1.1 en 1.2. Tabel 1.3.: De combinatie van de tabellen 1.1 en 1.2 voor respondenten die in Nederland, Duitsland of elders wonen Nederland Duitsland België Anders Totaal Down Under % 59% 17% 2% Ouiam % % 41 12% 6 2% 333 Als we de bovenstaande uitkomsten uit tabel 1.3 combineren met de tellingen, dan kunnen we een indicatie geven van het land waar de personen die de coffeeshops in Kerkrade bezoeken wonen. 1 Zie de onderstaande tabel. Tabel 1.4: Indicatie van het aantal jaarlijkse coffeeshopbezoeken door inwoners van Nederland en Duitsland op basis van uitgevoerde tellingen en op basis van enquêtes onder coffeeshopbezoekers in april Down Under Ouiam Totaal Inwoners van Nederland Inwoners van Duitsland Inwoners van België Vergelijkenderwijs: tellingen in 2009 en 2011 Er zijn in 2009 en 2011 ook tellingen verricht in Kerkrade. 2 We treffen vergelijkingen met die twee onderzoeken. Het aantal geschatte bezoeken ligt in mei 2016 beduidend hoger dan in mei 2011 en april Ten opzichte van 2009 is het aantal geschatte bezoeken in 2016 met 94% toegenomen. In absolute zin is de stijging bijna even groot in de twee coffeeshops: twee keer een toename van ruim bezoeken. Als we 2016 met 2011 vergelijken dan komt de stijging al met al nog uit op 39%. In het rapport uit 2011 wordt niet uitgesplitst naar de twee afzonderlijke shops. Tabel 1.5 : Indicatie van het aantal coffeeshopbezoeken aan coffeeshops in Kerkrade in 2009, 2011 en April 2009 (*) Mei 2011 (**) Mei i.v.m Down Under (+72%) Ouiam (+133%) Totaal (+94%) (*) Gebaseerd op COT, (**) Gebaseerd op COT, i.v.m (+39%) 1 Zie de bijlage over de methodologische beperkingen. Het probleem is dat we niet beschikken over de populatiegegevens van de coffeeshopbezoekers, waardoor we niet weten of de steekproef representatief is. 2 Zie bijlage 2 voor de gehanteerde methoden. 8

10 In absolute zin neemt, bij vergelijkingen tussen mei 2016 en mei 2011, vooral het aantal bezoeken door inwoners van Duitsland toe: met Het aantal bezoeken door inwoners van België neemt procentueel meer toe (met 164%) en in absolute zin met Het valt op dat het aantal bezoeken door klanten die in Nederland wonen, is afgenomen. Dit lijkt te wijzen op verplaatsing naar de illegale interne markt, al dienen we een slag om de arm te houden, omdat we nu eenmaal geen onderzoek hebben gedaan naar die markt. Tabel 1.6: Indicatie van het gemiddelde aantal jaarlijkse coffeeshopbezoeken door inwoners van Nederland, Duitsland en België aan de twee coffeeshops in Kerkrade. Mei 2011 (*) Mei 2016 Totaal Inwoners van Nederland (-15%) Inwoners van Duitsland (+41%) Inwoners van België (+164%) (*) Gebaseerd op COT,

11 2. Een enquête onder coffeeshopklanten Inleiding In deze paragraaf presenteren we de resultaten van een enquête onder de bezoekers van de twee coffeeshops in Kerkrade. Er zijn geen populatiegegevens bekend van de coffeeshopbezoekers in Kerkrade. Dit betekent dat we geen antwoord kunnen geven op de vraag of onze steekproef representatief is. Vanwege dit probleem troffen we twee maatregelen. We ondervraagden veel coffeeshopbezoekers: niet de geplande minimale 300, maar in totaal 617. We hebben op weekenddagen en op werkdagen, op wisselende tijdstippen, coffeeshopbezoekers ondervraagd. Zie de bijlage. 2.1 Respondenten Er hebben in totaal 617 respondenten meegewerkt aan het enquête-onderzoek onder coffeeshopbezoekers: 309 in Down Under en 308 in Ouiam. Bij Down Under is 43% van de respondenten tussen de 18 en 25 jaar oud en 40% tussen de 26 en 40 jaar. 83% is een man. Bij Ouiam zien we hetzelfde beeld: 42% is tussen de 18 en 25 jaar en 40% tussen de 26 en 40 jaar. 78% van de respondenten is een man. De onderstaande tabel geeft, per coffeeshop, aan waar de respondenten wonen. Hierbij zijn de respondenten meegeteld die slechts op één vraag antwoord gaven, namelijk de vraag in welk land ze wonen. Dit levert dus meer respondenten op dan bij de andere vragen. Zie paragraaf 1.2 en de bijlage voor een uitleg. Tabel 2.1: Respondenten die in Nederland, Duitsland of elders wonen (bij deze vraag extra respondenten, omdat we deze vraag ook stelden aan respondenten die weigerden alle vragen te beantwoorden). Nederland Duitsland België Anders Totaal Down Under % 59% 17% 2% Ouiam % % 41 12% 6 2% Hoe naar coffeeshop gekomen? We hebben onze respondenten gevraagd hoe ze naar de coffeeshop zijn gekomen. De auto is het meest populair. De onderstaande tabellen geven, uitgesplitst naar respondenten die in Nederland of in het buitenland wonen, een overzicht per coffeeshop. Hierbij moet worden bedacht dat buitenlandse coffeeshopklanten geregeld met verschillende personen in één auto reizen. 10

12 Tabel 2.2: Hoe ben je naar de coffeeshop gekomen: respondenten die in Nederland wonen Down Under Ouiam n = 73 n = 111 Auto 55 (75%) 88 (79%) Lopend 5 (7%) 8 (7%) Fiets 7 (10%) 6 (5%) Brommer/scooter 3 6 (5%) Motor 3 1 Openbaar vervoer 0 2 Tabel 2.3: Hoe ben je naar de coffeeshop gekomen: respondenten die in het buitenland wonen Down Under Ouiam n = 236 n = 197 Auto 183 (78%) 146 (74%) Lopend 11 (5%) 11 (6%) Fiets 20 (8%) 7 (4%) Brommer/scooter 3 3 Motor 0 3 Openbaar vervoer 19 (8%) 27 (14%) 2.3 Softdrugsaankoop We vroegen respondenten voor hoeveel euro ze zojuist softdrugs hadden gekocht. We maken in de onderstaande tabellen een verschil tussen respondenten die in Nederland wonen of in het buitenland. De klanten die in het buitenland wonen, geven in Down Under gemiddeld meer uit ( 34,94) per bezoek dan dergelijke klanten doen in Ouiam ( 22,05). Tabel 2.4: Voor hoeveel euro heb je zojuist softdrugs gekocht: respondenten die in Nederland wonen Gemiddelde softdrugsaankoop in euro s Down Under Ouiam 15,72 (*) 14,45 Noot (*) Eén respondent gaf geen antwoord Tabel 2.5: Voor hoeveel euro heb je zojuist softdrugs gekocht: respondenten die in het buitenland wonen Gemiddelde softdrugsaankoop in euro s Down Under Ouiam 34,94 (*) 22,05 Noot (*) Eén respondent gaf geen antwoord 11

13 2.4 Respondenten die in het buitenland wonen: aanvullende vragen Aan respondenten die in het buitenland wonen, stelden we twee aanvullende vragen. We wilden weten hoe vaak ze in het afgelopen jaar coffeeshops buiten Kerkrade bezochten. De resultaten staan in de onderstaande tabel Tabel 2.6: Hoe vaak bezocht je in het afgelopen jaar een coffeeshop in een andere Nederlandse gemeente, dus buiten Kerkrade? Down Under (*) Ouiam (*) n = 233 n = 194 (Zeer) vaak 9% 10% Soms 22% 15% Zelden of nooit 69% 75% Noot. (*) Drie respondenten gaven geen antwoord Indien respondenten soms of vaker coffeeshops buiten Kerkrade bezochten, hebben we ze gevraagd om (maximaal drie) coffeeshopgemeenten te noemen waar ze het meest komen. De onderstaande tabel geeft weer hoe vaak gemeenten zijn genoemd. Tabel 2.7: Indien je (zeer) vaak of soms coffeeshops buiten Kerkrade bezocht in het afgelopen jaar, in welke gemeente(n) deed je dit het meest? Noem maximaal drie gemeenten. Down Under Ouiam Amsterdam 49 Amsterdam 29 Heerlen 31 Maastricht 20 (*) Sittard-Geleen 25 Sittard-Geleen 16 Maastricht 22 (*) Heerlen 12 Roermond 8 Eindhoven 7 Venlo 7 Venlo 4 Nijmegen 6 Roermond 1 Eindhoven 5 Nijmegen 1 Rotterdam 4 Utrecht 1 Vlissingen 3 Rotterdam 1 Venray 1 Hengelo 1 (*) Hier geldt tijdens ons veldwerk het I-criterium dus zou verkoop aan niet-ingezetenen in coffeeshops niet mogelijk moeten zijn. 12

14 3. Registraties Inleiding In dit hoofdstuk gaan we in op de registraties van het Meldpunt Drugsoverlast van de gemeente (3.1) en van het politiesysteem BVI/BVH (3.2). 3.1 Meldpunt drugsoverlast In 2002 startte de gemeente Kerkrade met het Meldpunt Drugsoverlast. Daar kunnen burgers drugsoverlast en drugscriminaliteit (anoniem) melden. Het zou aanvankelijk een tijdelijke voorziening zijn, maar het bestaat inmiddels veertien jaar. In een jaar met hoge overlast - namelijk in 2004 kwam het totaal aantal meldingen uit op 307, waaronder 190 inzake drugshandel en een grote categorie overige meldingen met een score van 67. In 2008, dus na de aanpassing van artikel 13b Opiumwet, komt de teller aanzienlijk lager uit, namelijk op 73, waaronder 43 meldingen vanwege drugshandel. Zie tabel 3.1. Als we naar de meer recente jaren kijken, dan valt op dat de totaalscores in 2012 en 2013 schommelen rond de tweehonderdvijftig: 265 (2012) en 236 (2013). De hoogste score wordt genoteerd in 2015: 273. Tabel 3.1: Registraties bij het Meldpunt Drugsoverlast van de gemeente Kerkrade over drugshandel, drugsgebruik, drugsproductie en overige drugsmeldingen in de kalenderjaren 2004, 2008, 2011, 2012, 2013, 2014 en Handel Handel in pand Handel op straat Gebruik Gebruik Productie Productie Overig 67 3 Overig Totaal Politieregistraties Algemeen In het politiesysteem worden incidenten op het gebied van drugscriminaliteit en drugs-gerelateerde overlast geregistreerd. Drugscriminaliteit betreft drugsbezit, drugshandel en/of het vervaardigen van drugs (softdrugs of harddrugs). Drugs-gerelateerde overlast valt onder de incidentcode E38. Het betreft overlast die op enigerlei wijze is te herleiden tot drugshandel of drugsgebruik, of tot alcohol. Het gaat strikt genomen dus om Overlast i.v.m. drugs/alcohol. 13

15 Tabel 3.2: Typen drugsincidenten, zoals geregistreerd in BVI/BVH Omschrijving Drugscriminaliteit Bezit harddrugs (lijst 1) Bezit softdrugs (lijst 2) Handel e.d. harddrugs (lijst 1) Handel e.d. softdrugs (lijst 2) Vervaardigen harddrugs (lijst 1) Vervaardigen softdrugs (lijst 2) Aantreffen drugs (geen verdachte) Overige drugsdelicten Drugsoverlast Overlast i.v.m. drugs/alcohol Code F40 F41 F42 F43 F44 F45 F46 F47 E38 Bij een analyse van de geregistreerde drugscriminaliteit en -overlast, zoals vastgelegd in politiesystemen, is een kritische blik nodig. Zie hiervoor bijlage 2. Politiecijfers: een toename in Kerkrade Tabel 3.3 laat zien dat de geregistreerde drugsincidenten sinds 2011 stijgen in Kerkrade: van 461 in 2011 naar de hoogste score van 674 in 2015, met een tijdelijke afname in 2014 (431 registraties). De stijging komt voor rekening van de overlast i.v.m. drugs/alcohol. De cijfermatige trend in Kerkrade is ongunstiger dan in het hele politiedistrict Parkstad-Limburg. Als we de scores in Kerkrade buiten beschouwing laten, dan dalen de scores in de rest van het district namelijk als we 2015 vergelijken met Op het niveau van de politie-eenheid Limburg stijgen de geregistreerde drugsincidenten in de genoemde periode, maar met een duidelijk lager percentage (+15%) dan in Kerkrade (+46%). 14

16 Tabel 3.3: Geregistreerde drugsincidenten (drugscriminaliteit en overlast i.v.m. alcohol/drugs) in de gemeente Kerkrade, in het district Parkstad-Limburg en in de eenheid Limburg in de jaren 2011 t/m 2015 (Bron: BVI/BVH). Gemeente Kerkrade District Parkstad- Limburg District Parkstad- Limburg zonder Kerkrade Eenheid Limburg t.m. mei Drugscriminaliteit Overlast i.v.m drugs/alcohol Totaal (+46%) 240 Drugscriminaliteit Overlast i.v.m drugs/alcohol Totaal (+7%) 747 Drugscriminaliteit Overlast i.v.m drugs/alcohol Totaal (-10%) 507 Drugscriminaliteit Overlast i.v.m drugs/alcohol Totaal (+15%) In twee wijken (zoals die in het politieregistratiesysteem worden onderscheiden) in Kerkrade worden verreweg de meeste drugsincidenten geregistreerd in Bleijerheide/Holz/Nulland (een score van 284 in 2015) en in Kerkrade Centrum (126 in 2015). De wijk op plaats 3 blijft duidelijk achter bij deze scores, met 44 geregistreerde drugsincidenten in Tabel 2.6: Geregistreerde drugsincidenten in vijfkalenderjaren, in drie wijken in Kerkrade met minstens twintig registraties in 2015 (Bron: BVI/BVH) t/m mei 2011 Bleijerheide/Holz/Nulland Overlast Totaal Kerkrade Centrum Overlast Totaal Eygelshoven/De Hopel Overlast Totaal Deze 3 wijken Totaal 454 Kerkrade Totaal

17 3.3 Interpretaties Het is de vraag hoe de relatief hoge scores in 2012, 2013 en 2015 bij het meldpunt Drugsoverlast van de gemeente Kerkrade kunnen worden geïnterpreteerd. Dezelfde vraag dient zich aan bij de ongunstige trend wat betreft de door de politie geregistreerde drugsincidenten: sinds 2011 en in vergelijking met de trend op het niveau van politiedistrict en politie-eenheid. Hierbij is van belang dat de registraties van het gemeentelijke meldpunt worden opgenomen in de politieregistratie. We moeten hierbij overigens terughoudend zijn, omdat ons onderzoek zich richt op de coffeeshops en verder beperkt tot een weergave van registraties en enkele gesprekken. Bij de interpretaties baseren we ons op gesprekken met materiedeskundigen bij gemeente en politie, alsook op observaties rondom de twee coffeeshops. Het is relevant om vast te stellen dat twee potentiële verklaringen komen te vervallen: Verplaatsing naar de illegale markt vanwege het I-criterium (waardoor personen die in het buitenland wonen geen softdrugs konden kopen in de twee coffeeshops in Kerkrade) in 2012 en een deel van 2013, is in elk geval geen verklaring voor alle drie de jaren. Immers, in 2015 bezoeken niet-ingezetenen de twee coffeeshops in Kerkrade. En toch zijn de scores bij het gemeentelijke Meldpunt, en in het registratiesysteem van de politie, in 2015 hoger dan in 2013 en Er zijn (zo blijkt uit een handmatige controle door respondenten) weinig geregistreerde meldingen van overlast rondom de coffeeshops. Dit stemt overeen met onze observaties: de coffeeshops belasten de openbare orde in geringe mate. De afgelegen ligging en de infrastructuur (ruime parkeerplaats) nemen bij Down Under veel mogelijke vormen van overlast weg. Om het simpel te zeggen: de overlast rondom de coffeeshop is te verwaarlozen. Het enige aandachtspunt is de verkeerssituatie als coffeeshopklanten met de auto, bij het verlaten van het terrein, een lange en trage bocht naar rechts maken. We observeerden een aanrijding. Het valt op dat het personeel van Down Under alert is en dat de klanten zich ingetogen gedragen. Bij Ouiam zijn er veel minder parkeerplaatsen beschikbaar en niet op eigen terrein. Toch valt ook daar op dat de klanten zich rustig gedragen, dat het personeel oplet en dat het gedrag van de klanten de openbare orde nauwelijks verstoort. Als er soms even te weinig parkeerplaatsen zijn, dan zoeken en vinden de klanten voor zover wij konden zien altijd een oplossing. 3 Het Ingezetenen-criterium (I-criterium) houdt in dat alleen ingezetenen softdrugs mogen kopen in een coffeeshop. Dit I-criterium werd op 1 mei 2012 ingevoerd en kwam in de loop van 2013 te vervallen, in die zin dat er niet op werd gehandhaafd. 16

18 Ingevoerde respondenten geven de volgende interpretaties van de trends in de registraties van gemeente en politie: De gemeente Kerkrade geeft in nauwe samenwerking met de politie - al ongeveer vijftien jaar hoge prioriteit aan de bestuurlijke aanpak van drugsoverlast, met bijzondere aandacht voor drugshandel en drugsproductie in panden. Daarbij wordt gebruik gemaakt van artikel 13b Opiumwet. Dat artikel maakt het (sinds november 2007) mogelijk om illegale panden (ook woningen) te sluiten vanwege (structurele) drugshandel. Al jarenlang worden er op jaarbasis waarschuwingen uitgedeeld en sluitingen gerealiseerd (zie tabel 2.7). Deze doortastendheid van politie en bestuur motiveert bewoners om te melden. Ze weten namelijk - vaak uit ervaring of uit verhalen van andere bewoners - dat het zin heeft om melding te maken van drugscriminaliteit of drugsoverlast (in een pand), omdat de kans groot is dat dit leidt tot onderzoek en/of interventies door gemeente en politie. Deze actieve houding vermindert de drugsoverlast, maar leidt tot meer registraties bij het Meldpunt en bij de politie. De forse inspanningen van Kerkrade bij de bestuurlijke aanpak van drugscriminaliteit en drugsoverlast leiden dit tot (relatief) hoge registraties in het politiesysteem. Ook heeft lang niet elke Limburgse gemeente een Meldpunt Drugsoverlast. In juli 2014 heeft de gemeente Kerkrade het beleid bij de toepassing van artikel 13b Opiumwet aangescherpt (zie bijlage 1). 4 De politie constateerde namelijk onder meer dat er steeds vaker drugs werd aangetroffen in dezelfde woning en dat hennepplantages steeds vaker werden aangetroffen in bedrijfsruimten en loodsen. Na de zomermaanden van 2014 wordt actief werk gemaakt van de toepassing van het aangescherpte beleid. Dit wordt in 2015 zichtbaar in een hoog aantal sluitingen van panden (namelijk 37) op basis van artikel 13b Opiumwet. Zie tabel 2.7. Bewoners weten dat het in Kerkrade zin heeft om te melden vanwege de hoge prioriteit voor bestuurlijk optreden tegen drugscriminaliteit en drugsoverlast. Dit resulteert elk jaar in tal van meldingen over een klein aantal panden. Ook zijn er enkele personen die veel meldingen doen. Al deze meldingen worden gewaardeerd, worden nagetrokken en kunnen leiden tot interventies met gunstige effecten. Dat neemt niet weg dat dit soort meldpatronen volgens respondenten leidt tot extra registraties in absolute zin en in vergelijking met de andere gemeenten in politiedistrict en politie-eenheid. 4 Gemeente Kerkrade, 16 juli Regeling Damoclesbeleid Gemeente Kerkrade. 17

19 Tabel 2.7: Bestuurlijke maatregelen van de gemeente Kerkrade in de periode van 2011 tot en met Noten: * De cijfers over 2015 hebben betrekking op de periode tot en met november ** Voor heel 2015, dus inclusief december, komt het totaal aantal waarschuwingen uit op 36. *** Voor heel 2015, dus inclusief december, komt het totaal aantal sluitingen uit op

20 4. Hoofdconclusies en slotbeschouwing Inleiding De onderzoeksvragen zijn in de inleiding geformuleerd en we hebben ze in de hoofdstukken 1 tot en 3 beantwoord. We zetten in dit slothoofdstuk de hoofdconclusies op een rij (4.1) en we sluiten af met een bondige slotbeschouwing (4.2). 4.1 Hoofdconclusies 1. Op basis van onze tellingen en enquête in mei 2016 schatten we het jaarlijkse aantal coffeeshopbezoeken in Kerkrade op per jaar. Dat is 94% meer dan in 2009 en 39% meer dan in a. Het op jaarbasis geschatte aantal bezoeken aan een coffeeshop in Kerkrade door personen die in Duitsland wonen, ligt met in mei % hoger dan in mei b. Het op jaarbasis geschatte aantal bezoeken aan een coffeeshop in Kerkrade door personen die in België wonen, ligt met in mei % hoger dan in mei c. Het op jaarbasis geschatte aantal bezoeken aan een coffeeshop in Kerkrade door personen die in Nederland wonen, ligt met in mei % lager dan in mei De coffeeshopoverlast was in 2009 beperkt en blijft ook in 2016 binnen de perken, ook al is het aantal coffeeshopklanten toegenomen. 3. De trends in het aantal meldingen bij het Meldpunt Drugsoverlast van de gemeente Kerkrade, en wat betreft drugsincidenten in Kerkrade in het registratiesysteem van de politie, zijn niet gunstig (zie 3.1 en 3.2). De scores stijgen namelijk sinds 2011 in beide registraties. Bovendien is de trend wat betreft politieregistraties in Kerkrade ongunstiger dan in politiedistrict of politie-eenheid. Op basis van ons beknopte onderzoek moeten we voorzichtig zijn met interpretaties van deze trends. Materiedeskundigen bij gemeente en politie wijzen echter geloofwaardig op enkele gunstige interpretaties van ongunstige trends. De gemeente Kerkrade geeft namelijk (samen met de politie) al ruim vijftien jaar hoge prioriteit aan het optreden tegen drugscriminaliteit en drugsoverlast in panden. Dit motiveert mensen om te melden (soms ook frequent over één of enkele panden, of frequent door één of enkele melders) en het leidt tot maatregelen, hetgeen resulteert in hogere registraties. 4.2 Slotbeschouwing: alert in de luwte Bij een onderzoek naar het coffeeshopbeleid in Kerkrade werd, in 2009, geconcludeerd dat de gemeente doortastend optrad tegen illegale drugshandel, gebruikmakend van de verruimde mogelijkheden van artikel 13b Opiumwet. Voorts speelde het coffeeshopbeleid zich af in de luwte van grensgemeenten met forse drugsoverlast omstreeks 2007, zoals Maastricht, Terneuzen of Roosendaal. Dit pakte in 2009 goed uit, te meer omdat veel Duitse coffeeshoptoeristen zich rustig 19

21 gedroegen en er weinig of geen coffeeshopoverlast was in Kerkrade. Ook daalde, in 2008, het aantal meldingen bij het meldpunt tot ruim onder de honderd. In 2016 blijft de coffeeshopoverlast nog altijd binnen de perken, maar het aantal buitenlandse coffeeshopklanten (niet-ingezetenen) is fors toegenomen sinds Daarmee is ook de geldstroom, via de achterdeur van de coffeeshops, richting het criminele circuit toegenomen. Bedenk hierbij dat niet-ingezetenen gemiddeld per coffeeshopbezoek een hoger bedrag uitgeven aan softdrugs dan ingezetenen. Het is de vraag hoe het coffeeshopbezoek zich verder zal ontwikkelen, te meer omdat het I- criterium vanaf 1 juni 2016 weer wordt gehandhaafd in Sittard-Geleen. Het is ook de vraag of de dalende trend wat betreft het coffeeshopbezoek door ingezetenen stopt, wordt gekeerd of doorzet. Het risico bestaat immers dat een toenemend aantal inwoners van Kerkrade en Landgraaf hun heil zoekt op de lokale illegale softdrugsmarkt. In 2009 werd het optreden van de gemeente Kerkrade, van de lokale driehoek en van de twee coffeeshops getypeerd als doortastend in de luwte (COT, 2009). Dit zouden we nu willen vervangen door alert in de luwte. Die alertheid heeft betrekking op het aangescherpte Damoclesbeleid en op de klantenstroom richting de twee coffeeshops. Bij vervolgmetingen wordt de vinger aan de pols gehouden. 20

22 Literatuur COT (2009). Coffeeshopbeleid in Kerkrade. Doortastend in de luwte. Den Haag. COT (2011). Ervaren coffeeshopgerelateerde overlast in Maastricht & coffeeshopbezoek in Maastricht, Heerlen, Kerkrade en Sittard-Geleen. Gebundelde resultaten nulmeting Den Haag Gemeente Kerkrade, 16 juli Regeling Damoclesbeleid Gemeente Kerkrade. Ooyen-Houben, M. van, Bieleman, B. & Korf, D.J. (2014). Coffeeshops, toeristen en lokale markt. Evaluatie van het Besloten club- en het Ingezetenencriterium voor coffeeshops. Den Haag: WODC Ministerie van Veiligheid en Justitie. Torre, E.J. van der, Jongepier, T. & Valkenhoef, J. van (2015). Coffeeshops in Sittard-Geleen. Een inventarisatie. LokaleZaken en Jongepier Onderzoek en Advies: Rotterdam. Torre, E.J. van der, Jongepier, T. & Valkenhoef, J. van (2016). Coffeeshops in Roermond. Factsheets op basis van een inventarisatie. LokaleZaken en Jongepier Onderzoek en Advies: Rotterdam. 21

23 Bijlage 1 Veranderingen in het Damoclesbeleid Schema 1: handel/productie harddrugs Schema 2: handel/productie softdrugs in lokale en niet-bewoonde woningen 22

24 Schema 3: handel/productie softdrugs in lokale en niet-bewoonde woningen 23

25 Bijlage 2 Verantwoording We hebben voor dit onderzoek verschillende onderzoeksactiviteiten verricht. Hiertoe hebben we gewerkt met een veldwerkteam van in totaal zes personen. We gaan in deze bijlage in op drie activiteiten: a. Tellingen van het aantal coffeeshopbezoeken b. Een enquête onder coffeeshopbezoekers c. Overige activiteiten Ad a. Tellingen van het aantal coffeeshopbezoeken Van maandag 23 mei tot en met zondag 29 mei 2016 zijn tellingen verricht om een schatting te kunnen geven van de omvang van het coffeeshopbezoek. Er is geteld aan de voordeur van Down Under en Ouiam. Er werd geteld met een handteller, waardoor de ogen volledig gericht konden blijven op de toegangsdeuren. Op soortgelijke wijze zijn door ons recent tellingen verricht in Sittard- Geleen en Roermond. Bij de twee coffeeshops is op de volgende tijdstippen geteld op doordeweekse dagen: Telperiode 1: uur Telperiode 2: uur Telperiode 3: uur Telperiode 4: uur Telperiode 5: uur Telperiode 6: uur Telperiode 7: uur In het weekend is op de volgende tijdstippen geteld: Telperiode 1: uur Telperiode 2: uur Telperiode 3: uur Telperiode 4: uur Telperiode 5: uur Telperiode 6: uur Telperiode 7: uur Telperiode 8: uur Op bovengenoemde tijdstippen is 15 minuten lang het aantal ingaande bezoekers geteld. Op zondag 29 mei is er bij Ouiam wel acht keer een kwartier geteld, maar steeds iets eerder of later dan de genoemde tijden. Er zijn per kwartier uitsluitend unieke bezoekers geteld. Dit houdt in dat een bezoeker die naar binnenliep, om binnen het tel-kwartier weer naar buiten te lopen (bijvoorbeeld om buiten iemand te begroeten), en vervolgens weer naar binnen ging, slechts eenmaal is geteld. We zijn er vanuit gegaan dat de tellingen op één dag representatief zijn voor de openingstijd van de coffeeshop gedurende die dag. Er kleeft een belangrijke methodologische beperking aan de schattingen die we in dit onderzoek maken op basis van tellingen van de coffeeshopbezoeken. Het is de vraag of de tel-week 24

26 representatief is voor het hele jaar. Dat is (hoogstwaarschijnlijk) niet het geval. In onze veldwerkweek was 26 mei een Duitse feestdag (Sacramentsdag) en op 28 mei werd de finale van de Champions League gespeeld. Toch baseren we ons bij schattingen van het aantal bezoeken per jaar louter op de tellingen in de genoemde mei-week. Vanwege methodologische beperkingen dienen onze cijfers over het aantal coffeeshopbezoeken in mei 2016 te worden beschouwd als een indicatie. Er ontstaat een betrouwbaarder beeld als er vaker tellingen worden verricht. Met deze nulmeting is een werkwijze neergezet die bij vervolgmetingen kan worden herhaald. Op een soortgelijke manier als bij recent onderzoek: door ons in Sittard-Geleen (Van der Torre, Jongepier en Van Valkenhoef, 2015) en in Roermond (Van der Torre, Jongepier en Van Valkenhoef, 2016), en landelijk door het WODC (Van Ooyen-Houben, Bieleman en Korf, 2014). Het WODC telde per meting gedurende een korte tijdsperiode (Van Ooyen-Houben, Bieleman en Korf, 2014, p. 98) ten minste 40 keer bij een coffeeshop ten behoeve de evaluatie van het B- en I-criterium voor coffeeshops. In 2009 is op een arbeidsintensieve manier geteld door het COT, namelijk in twee weken gedurende de openingstijden van de twee coffeeshops. In 2011 telde het COT tijdens vier telperioden, namelijk van uur tot uur (bij Down Under alleen op zaterdag en op zondag); van tot uur; van uur tot uur; en van uur tot uur. Ad b. Een enquête onder coffeeshopbezoekers Voorafgaand aan het veldwerk is aan de twee coffeeshops gevraagd om medewerking te verlenen aan dit onderzoek. We kregen deze medewerking en mochten daarom voor de deur en in de shop enquêtes afnemen onder bezoekers. De enquêtes zijn bij de twee coffeeshops afgenomen, verspreid over vrijdag, weekend en (andere) weekdagen, en verdeeld over tijdblokken. Er zijn enquêtes afgenomen in het Nederlands en Duits en een enkele in het Engels of Frans. De enquêtevragen werden voorgelezen door de veldwerker en door de veldwerker zelf ingevuld. Er hebben 617 coffeeshopbezoekers meegewerkt aan ons onderzoek: 309 bezoekers van Down Under en 308 bezoekers van Ouiam. We hebben de non-respons bijgehouden. De personen in de onderstaande tabel hebben geen enkele vraag beantwoord. Non-respons Geen Geen zin Geen Tegen Gebruikt Anders Totaal coffeeshopbezoeker tijd/haast /interesse reden softdrugsbeleid geen softdrugs Down Under Ouiam Een categorie respondenten (81 in totaal) gaf wel nog antwoord op één vraag, namelijk in welk land ze woonden. Deze respondenten zijn niet meegeteld in de bovenstaande non-respons-lijst. Zie paragraaf 1.3. We kampten met het methodologische probleem dat er geen populatiegegevens bekend zijn van de coffeeshopbezoekers in Kerkrade. Dit betekent dat we niet weten of onze steekproef representatief is voor de populatie van coffeeshopbezoekers. Om dit probleem te ondervangen troffen we twee maatregelen. We ondervraagden veel coffeeshopbezoekers: 617, plus 81 respondenten die vertelden 25

27 in welk land ze wonen. Voorts hebben we op al de veldwerkdagen, op wisselende tijdstippen, coffeeshopbezoekers ondervraagd. Toch kunnen we niet zeggen dat de steekproef representatief is. Vanwege methodologische beperkingen dienen de cijfers die zijn gebaseerd op de enquête te worden gelezen als een indicatie. Ad c. Presentatie drugs-gerelateerde politieregistraties We baseren ons op cijfers die de politie, via GIDS 5, ontleent aan de Basisvoorziening Informatie. Binnen dat informatiesysteem wordt de Basisvoorziening Handhaving (BVH) geraadpleegd. Dat is het basisregistratiesysteem waarin meldingen op locatie zijn geregistreerd. GIDS telt per geregistreerde gebeurtenis één feit-code: de zwaarste of het feit dat als eerste is ingevoerd. Als de politie bijvoorbeeld een aanhouding verricht vanwege een drugsdeal, waarbij de verkoper en de koper (met softdrugs op zak) worden aangehouden, dan wordt dit louter geteld als handel in softdrugs (en dus niet ook als drugsbezit). Als er vergelijkbare handelshoeveelheden hard- én softdrugs worden aangetroffen, wordt het betiteld als harddrugshandel. Vanwege deze wijze van registratie kijken we (ook) naar de geregistreerde drugsincidenten als containerbegrip. We doen dit ook vanwege onvermijdelijke registratieproblemen. Als een burger een melding doet vanwege een incident dat lijkt op drugshandel door personen uit een hanggroep of op een hangplek, dan is niet duidelijk wat nu de meest geschikte code is voor registratie, want het zou kunnen gaan om drugshandel, drugsbezit en/of drugsoverlast. De grens tussen een drugsregistratie of een andersoortige politieregistratie kan diffuus zijn. Wat in het systeem wordt vastgelegd als drugsoverlast of drugshandel, zou in feite bijvoorbeeld kunnen gaan om jeugdoverlast. Al komt het omgekeerde evengoed voor: achter een melding (die wordt geregistreerd als) jeugdoverlast kan in werkelijkheid drugsgebruik of drugshandel schuilgaan. Er treedt onder-registratie op in het politiesysteem (BVI). Drugshandel en drugsteelt zijn delicten die in de regel zo goed mogelijk worden afgeschermd. Bij een illegale drugsdeal hebben verkoper en koper een gedeeld belang om dit buiten het blikveld van politie of burgers te doen. Dit betekent dat veel drugshandel of drugsteelt niet wordt geregistreerd. Onder-registratie is een structureel verschijnsel. Het doet zich met andere woorden nu voor, maar ook in voorgaande jaren. Het staat vergelijkingen in de tijd daarmee niet noodzakelijkerwijs in de weg. Registraties in het politiesysteem geven op z n best een indicatie van de ontwikkelingen ten aanzien van drugscriminaliteit of drugsoverlast. Er zijn echter ook tijdelijke of toevallige factoren die van invloed zijn op registraties van drugsincidenten. Vanwege dergelijke factoren - zoals een hogere of lagere politieprioriteit voor drugs of oproepen van politie of gemeente om drugsproblemen te melden - moeten we voorzichtig zijn om op basis van politiecijfers bij vergelijkingen in de tijd al te snel conclusies te trekken, bijvoorbeeld over effecten van het gevoerde beleid. Te meer omdat het in Kerkrade gaat om lage cijfers, waardoor kleine zaken of toeval kunnen leiden tot aanzienlijke of grote procentuele verschuivingen. We hebben in Kerkrade geen onderzoek gedaan naar verstorende factoren en ook hebben we bijna geen onderzoeksactiviteiten verricht om de politiecijfers te interpreteren. We geven in hoofdstuk 3 wel de interpretatie van de cijfers (van de politie en van het gemeentelijke meldpunt) weer van drie materiedeskundigen: twee bij de gemeente en één bij de politie. 5 GIDS is het managementinformatiesysteem van de politie waarmee gegevens uit BVH kunnen worden ontsloten. 26

28 Ad d. Overige activiteiten We hebben van de gemeente gegevens gekregen van het Meldpunt Drugsoverlast. Deze gegevens hebben we in hoofdstuk 3 op een rij gezet. Voorts voerden we gesprekken met twee gemeenteambtenaren en met een politiefunctionaris. Op straat spraken we met coffeeshopmedewerkers en -eigenaar, met coffeeshopklanten en met enkele mensen die in de omgeving van coffeeshop Ouiam wonen. De coffeeshopeigenaren zijn in staat gesteld om te reageren op een concepttekst van dit rapport. 27