HandelingsGericht SamenWerken : Een zorg voor school en CLB.

Transcriptie

1 Syllabus: HandelingsGericht SamenWerken : Een zorg voor school en CLB. IMPLEMENTATIESESSIES HANDELINSGERICHT WERKEN / HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK Versie september 2010 GO! NASCHOLING Regionale Ondersteuningscel CLB-GO HGW/HGD

2 Beste collega, Deze syllabus heeft tot doel de implementatie- en vormingssessies Handelingsgericht Werken te ondersteunen. Het is het resultaat van de samenwerking tussen medewerkers van de Regionale Ondersteuningscel [ROC] CLB-GO, het zgn. zorgproject HGW-HGD, en GO! Nascholing. HandelingsGericht Werken is een visie en methodiek op zorg, gedragen door de school en een goede samenwerking met haar Centrum voor Leerlingenbegeleiding. Zeer veel elementen in deze visie en methodiek zullen jullie vertrouwd en vanzelfsprekend voorkomen. Dit is niet alleen omdat HGW een hot topic geworden is en de laatste jaren steeds meer in de een of andere vorm opduikt in beleidsdocumenten 1 of navorming. Het is vooral herkenbaar voor wie op een doordachte manier betrokken is bij zorg voor leerlingen. Er wordt een breed referentiekader aangeboden van waaruit op een gestructureerde wijze vorm kan gegeven worden aan een continuüm van zorg voor elke leerling en van waaruit school, CLB en PBD een antwoord kan formuleren op de specifieke onderwijsbehoeften van leerlingen. Tijdens de implementatiesessies HGSW proberen wij toe te lichten wat HGW juist is en waarom HGW nodig is. De doelstelling van deze sessies is om te reflecteren over de eigen praktijk, kennis te verwerven betreffende de uitgangspunten van HGW en handvatten aan te reiken om handelingsgericht samen te werken. Voor de CLB-medewerkers is deze syllabus de eerste uit een reeks waarin ook de fasen van de Handelingsgerichte Diagnostiek toegelicht worden 2. HGW-zorgteam, Evy De Groof Ruth Dufromont Christel Heyman Cora Linskens Lien Sevens Marleen Van Daele GO! Nascholing, Ann Neetens 1 Documenten m.b.t. het CLB-operationele doelstellingen, conceptnota leerzorg, protocollen 2 Zie bij zorgproject / materialen 2

3 Inhoud van deze syllabus: 1. Wat is HGW? 2. Waarom HGW? En HGSW? 3. De 7 uitgangspunten: de essentie van HGW 4. Het zorgcontinuüm: Het continuüm van zorg voor elke leerling Literatuurlijst Bijlagen 3

4 1. Wat is HGW? De term handelingsgericht verwijst in de literatuur naar het belang van een kwaliteitsvol proces om een doelmatig product te verwezenlijken, met name een gedragen plan of een aanvaardbaar advies. HGW is een systematische manier van werken bij de zorg voor leerlingen, gebaseerd op de 7 uitgangspunten van de zgn. Handelingsgerichtee Diagnostiek [HGD]. HGD is een werkwijze waarbij problemen in de onderwijs-, leer- en opvoedingssituatie worden gediagnosticeerd en waarbij de klemtoon ligt op bruikbare adviezen voor leerkrachten, ouders en ook leerling. Diagnostiek wordt hier gezien als een middel en geen doel op zich. Men vertrekt steeds vanuit een vraag en werkt gericht op advisering. Het is echter duidelijk dat de visie en methodiek van HGW zich niet beperkt tot wanneer er zich problemen voordoen voor specifieke leerlingen maar dat het ook een kader en een perspectief biedt voor de zorg voor alle leerlingen. Zo staat Handelingsgericht Werken niet naast taalbeleid, participatie, Gelijke Onderwijskansen, evaluatie en andere preventieve initiatieven. Het geheel van de methodiek sluit goed aan bij, enerzijds, de complexiteit van de pedagogische opdracht van de scholen en, anderzijds de vraaggestuurde en de ondersteunende werking van het CLB. Afhankelijk van het accent dat men wenst te leggen, zijn een aantal variante termen ontstaan. Zo zal bij HGSW de nadruk gelegd worden op het aspect samenwerken. De term Handelingsgerichte Diagnostiek is aan de orde wanneer men een diagnostisch traject dient door te maken. De term zal bijvoorbeeld gebruikt worden wanneer het CLB-team hiervoor aangesproken wordt en men de fasen van HGD zal doorlopen. Een visie met perspectief CLB-GO / NAS HGSW- School en CLB. versie september

5 De vraag 'Wat is het probleem van deze leerling? wordt: Wat zijn de onderwijsbehoeften van deze leerling? Van onze leerlingen? Hoe kunnen school en ouders tegemoet komen aan deze onderwijsbehoefte, wat hebben zij daarvoor nodig? Wat is de interactie van deze leerling met zijn/haar omgeving? Wat gaat er wel goed en hoe kunnen we deze vaardigheden gebruiken bij onze aanpak? M.a.w. de leerling in zijn context: deze leerling, in deze school met deze ouders met deze leerkracht en deze medeleerlingen Door handelingsgericht samen te werken kan de CLB-medewerker subsidiair zijn aan de school om zo, in functie van de onderwijsbehoeften van de leerling, de draagkracht van de leerkracht, school (en ouder) te verhogen. De samenwerking school-clb wordt meer dan alleen maar leerlingen testen in functie van een probleem en de testresultaten bespreken met de leerkracht en/of zorgcoördinator. Onderzoek wordt enkel uitgevoerd als het echt noodzakelijk is. Handelingsgericht samenwerken betekent per definitie dat je tot een doelgericht en HAALBAAR advies moet komen om een probleem aan te pakken. De evolutie die de interne leerlingbegeleiding op school doormaakte en de bijsturingen in het profiel van het CLB noodzaken ons tot meer overleg en samenwerking. Onderzoek toont trouwens aan dat waar de communicatie vlot verloopt, de tevredenheid van de betrokkenen ook het grootst is 3. CENTRUM VOOR LEERLINGBEGELEIDING INTERNE LEERLINGBEGELEIDING VAN DE SCHOOL SUBSIDIARITEIT HANDELINGSGERICHT SAMENWERKEN AFSPRAKEN MAKEN afsprakennota 3 Onderzoek o.l.v. K. Verschueren, OBPWO,

6 2. Waarom HGW? En HGSW? We hebben allen vastgesteld dat in de loop der jaren de verwachtingen van de samenleving naar de school en haar Centrum voor Leerlingbegeleiding zijn toegenomen. De wijze waarop onderwijs haar zorg organiseert, wordt door ouders en ook door onszelf als een belangrijk kwaliteitskenmerk beschouwd. Zo is er vanuit een emancipatorische bezorgdheid een duidelijke wens tot een zo groot mogelijke integratie van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften in het gewoon onderwijs. Ook een betere doorverwijzing naar een school op maat is al langere tijd een knelpunt. De samenleving doet niet alleen beroep op zorg in het buitengewoon onderwijs maar stelt hierover ook aan het gewoon onderwijs steeds meer duidelijke eisen. Wij verwachten van ons onderwijs dat het toegankelijk is voor iedereen en dat het gelijke kansen biedt. Uit onderzoek blijkt dat dit geen eenvoudige opdracht is 4. Wij willen dat jongeren de mogelijkheden om zich te vormen benutten en dat zij na hun onderwijsloopbaan beschikken over de nodige vaardigheden om aan de slag te kunnen op de arbeidsmarkt. In de genoemde problematiek heeft het CLB haar eigen expertise waarmee zij de school in deze, beslist niet eenvoudige, opdracht moet steunen. Om dit te kunnen, moeten school en CLB duidelijk communiceren over hun mogelijkheden en noden. Dit is nu net wat HGSW wil doen: een efficiënte samenwerking tussen school en CLB. Gebruikers van deze methodiek menen immers dat er meer kans is op succes, dat er minder frustraties zijn, de verwachtingen realistischer en de aangeboden oplossingen haalbaar, met als resultaat een verhoogd welbevinden van alle betrokkenen. 4 Nico Hirtt, Ides Nicaise en Dirk De Zutter, De school van de ongelijkheid, Uitg.EPO,2008 6

7 3. De zeven uitgangspunten: de essentie van HGW, HGD en HGSW... De visie en methodiek van handelingsgericht werken (HGW) helpt de school om haar interne werking te optimaliseren. Het biedt een gezamenlijk kader voor wie betrokken is bij de zorg op school: de leden van het schoolteam (directie, leerkracht, zorgcoördinator, leerlingenbegeleider;... ) en de betrokken schoolexternen, in de eerste plaats het CLB. HGW bundelt de krachten van al deze actoren. Het beïnvloedt alle aspecten van het zorgbeleid en alle fases van de zorg. De zeven onderstaande uitgangspunten vormen de essentie van HGW. Ze zijn ook de centrale principes in het begeleidingstraject voor leerlingen met specifieke noden. Ze vormen de criteria waaraan de handelingsgerichtheid van onderzoek en begeleiding zijn af te toetsen. Als één van de zeven niet aanwezig is, werkt men niet echt handelingsgericht. Het zijn vuistregels die samen het raderwerk van het zorgcontinuüm vormen. Uitgangspunt 1: Onderwijs- en ondersteuningsbehoeften Diagnostiek, advisering en begeleiding richten zich op wat deze leerling (of onze leerlingen) nodig heeft om een doel te bereiken, zodat het onderwijs- en opvoedingsaanbod beter kan afgestemd worden op zijn of haar specifieke noden. Hoe ziet het gewenste aanbod en/of de gewenste aanpak er voor dit kind uit? Welke aanpak, instructies, opdrachten, materialen, leeractiviteiten, feedback, zijn wenselijk bij deze leerling? Wat zijn de vragen en ondersteuningsbehoeften van de ouders? Wat hebben zij nodig om hun kind te helpen binnen de grenzen van wat voor hen haalbaar is? Niet stilstaan bij de beperking van een leerling maar verder zoeken naar zijn of haar specifieke onderwijsbehoeften. Leerlingenkenmerken in hun context plaatsen en vertalen in specifieke onderwijsbehoeften. De aanpak afstemmen op wat de leerling hier en nu nodig heeft. Hoe doelgericht omgaan met verschillen? Wat hééft dit kind? (stoornis denken) Wat heeft dit kind nodig? Wat is er mis met deze leerlingen? Wat missen deze leerlingen om het doel te bereiken? En hoe kunnen wij hen daarbij helpen? 7

8 Uitgangspunt 2: De leerkracht doet er toe Door aan het eerste uitgangspunt, de onderwijsbehoeften van leerlingen, een nieuw uitgangspunt toe te voegen, heeft men de rol die de leerkracht daarbij speelt de nodige aandacht willen geven. Onderzoek heeft immers aangetoond dat de leerkracht wel degelijk een verschil kan maken. Leerkrachten worden uitgedaagd om hun ondersteuningsbehoeften kenbaar maken. Deze betreffen zaken als pedagogische aanpak, instructie, feedback en het klassenmanagement: Wat heb ik nodig om dit kind of dit groepje de aanpak te bieden die het nodig heeft. Wat doe (kan) ik al, waarbij heb ik ondersteuning nodig en hoe zou ik dat graag willen? Mogelijke hulpzinnen: Als leerkracht wil ik bereiken dat doel? Zelf kan ik al? Verder heb ik nodig? o Kennis van o Vaardigheden om o Ondersteuning tijdens o Materialen waarmee..., collega s die o Ouders die Of, ondersteun mij als leerkracht door o Praktijkvoorbeelden te laten zien o Mij aan te spreken als o Mij te coachen op o Mee te denken over o Een collega bij mij in de groep te laten komen om voor te doen hoe Een leerkracht die haar/zijn eigen ondersteuningsbehoeften formuleert, laat hiermee zien dat zij/hij de regie over haar/zijn onderwijs heeft. Zij/hij is en blijft verantwoordelijk voor het onderwijs aan haar/zijn leerlingen. Alleen de leerkracht kan aangeven wat zij/hij wenselijk vindt en hoe dit voor haar/hem haalbaar te maken is. Ondersteuningsbehoeften blijken namelijk sterk te verschillen. Uitgangspunt 3: Doelgericht Elke handeling, elke stap moet nodig en nuttig zijn in functie van het afgesproken doel. Bepalen waar we naartoe willen. Bepalen waarom welke informatie nodig is om efficiënt te handelen. Enkel onderzoeken wat strikt noodzakelijk is om deze vraag te beantwoorden. Als we weten dat dan kunnen we.. 8

9 Uitgebreide standaardonderzoeken staan vaak niet in verhouding tot het nut van de informatie die ze opleveren. Standaardtoetsen en leerlingvolgsystemen dragen slechts gedeeltelijk bij tot bruikbare adviezen voor individuele zorgbegeleiding. Het resultaat van een goed overleg is een advies dat antwoord geeft op de hulpvraag, voor alle partijen wenselijk en haalbaar is en door iedereen gedragen wordt. Wat is ons doel? Wat willen we precies bereiken? Wat hebben we daarvoor nodig? Wat is precies onze hulpvraag? Soms zijn korte, snelle doelen noodzakelijk Achteraf (en ondertussen) evalueren: wat hebben we bereikt? Feedback: ook positief is nodig Uitgangspunt 4: Wisselwerking en afstemming Voortdurend is er wederzijdse beïnvloeding tussen de persoon en zijn omgeving, tussen de leerling en zijn context. Het gaat om transacties, uitwisselingen (= transactioneel referentiekader). Elk probleem in zijn context plaatsen: deze leerling van deze ouders, in deze klas, bij deze leerkracht, in deze school heeft een moeilijkheid, hoe kunnen we dat aanpakken? Een plan voor onze school, met ons schoolteam, met ons CLB, met onze leerlingen, met hun ouders. De context kennen, geeft handvatten om te handelen (dit gericht gebruiken bij het formuleren van adviezen en plannen). Respect hebben voor verschillen tussen leerkrachten, ouders, kinderen. Een advies zal daarom altijd op maat zijn. Uitgangspunt 5: In constructieve samenwerking Leerkrachten, ouders, leerlingen, CLB en externen participeren actief en als partners, elk vanuit hun eigen deskundigheid. Alle vragen, zorgen en verwachtingen serieus nemen en respecteren. Het belang van samenwerken verwoorden. Leerkracht en CLB-medewerker zijn professionals, ouders en leerlingen zijn ervaringsdeskundigen. Leerlingen zijn een belangrijke samenwerkingspartner: De manier waarop zij zichzelf zien, bepaalt hun gedrag en motivatie om te veranderen. Ze hebben dikwijls goede verklaringen en simpele oplossingen. Praat niet alleen over en tegen hen, maar ook met hen. Samen de situatie begrijpen, zoeken naar oplossingen 9

10 Uitgangspunt 6: Positieve aspecten als hefboom Al te vaak ligt de focus op de problemen, op wat niet goed gaat, wat de werkelijkheid geen correcte weerspiegeling is van de werkelijkheid. Aandacht voor het positieve en de sterke kanten biedt tegengewicht tegen een te negatief beeld van kind-leerkracht-klas-school-ouders. Positieve kenmerken van kind / leerkracht / ouders en ook situaties waarin de problemen niet voorkomen, bieden aangrijpingspunten om te handelen. Het positieve versterken, gaat beter dan het zwakke of negatieve ombuigen. De sterke kanten van leerling, ouders, groep, leerkracht, zorgteam, directie, school, clb Zoek ze, zie/hoor, benoem, schrijf op, benut ze Uitgangspunt 7: Systematisch en transparant Transparantie: iedereen kent, begrijpt en gebruikt de afgesproken werkwijze. Dit komt ook de sfeer, de relaties en het proces van acceptatie ten goede. Ouders, leerlingen en leerkrachten weten wat er gebeurt en waarom. Ze worden nauw betrokken. HGW betekent dat er planmatig en systematisch gewerkt wordt. Volledigheid en nauwkeurigheid geven maximale kans op goed advies. Formulieren en documenten helpen om volledig en nauwkeurig te zijn. Ze zijn doordacht en functioneel opgesteld (geen planlast veroorzaken, wel steun). Alle stappen overzichtelijk systematiseren, komt een samenhangende en goed onderbouwde besluitvorming ten goede. Systematisch werken geeft houvast, leidraad en geheugensteun voor zorgteam en CLB-medewerkers. Planmatig en stap voor stap. Registratie Een leerlingdossier, een zorgplan als groeidocument. 10

11 4. Het zorgcontinuüm Het continuüm van zorg voor de leerling, een opdracht voor school- en CLB-team Om de rol van school en CLB betreffende zorg te verduidelijken, maken we gebruik van een model: het zorgcontinuüm. Dit model 5 situeert ook de verantwoordelijkheden van de school en het CLB bij de begeleidingg van leerlingen. Volgende niveaus van zorg zijn te onderscheiden: Geïntegreerde zorg voor leerlingen: Preventieve basiszorg Verhoogde zorg Uitbreiding van zorg Overstap naar school op maat Preventieve basiszorg voor alle leerlingen 6 Bovenaan in het continuüm van zorg op school staat een goede preventie. De school stimuleert de ontwikkeling van alle leerlingen, stelt het algemeen welbevinden centraal en voorkomt mogelijke problemen. Bij een goede preventieve basiszorg is de wijze waarop de leerkracht antwoord geeft op de gewone zorgvragen van leerlingen cruciaal. Deze aanpak maakt in vele gevallen het verschil, zeker bij leerbedreigde leerlingen. De leerkracht differentieert waar mogelijk en volgt de leerlingen op aan de hand van een leerlingvolgsysteem. 5 Uit: Verslag begeleidingstraject lee erlingen met specifieke onderwijsbehoeften. 6 Voor de toelichting bij de fasen van het zorgcontinuüm doen we beroep op bovenstaand documenten en het algemeen deel van het Protocol Diagnostiek zoals ontwikkeld door de netoverschrijdende werkgroep PRODIA. CLB-GO / NAS HGSW- School en CLB. versie september

12 Ouders zijn volwaardige partners in het (zorg)beleid van de school. Zij worden gezien als ervaringsdeskundigen wat hun kinderen betreft. De school organiseert een beleid van onthaal, informatie en oudercontacten. Het zorgbeleid van de school is duidelijk voor de ouders. De school reflecteert regelmatig over haar zorgbeleid, voorziet structureel overleg om dit beleid vorm te geven en stuurt systematisch bij. Het zorgbeleid is afgestemd op de leerlingenpopulatie. Het gelijke onderwijskansenbeleid is er een onderdeel van. Het zorgbeleid wordt gedragen door het hele schoolteam. De leden van dit team weten wat van hen verwacht wordt binnen dit kader. Ze hebben voldoende gelegenheid tot professionalisering via nascholing, collegiale ondersteuning en overleg. De knowhow wordt onderling doorgegeven. De PBD kan hier via begeleiding en nascholing een belangrijke ondersteunende rol spelen. Het CLB kan de school in deze fase ondersteunen bij het uitwerken van een visie i.v.m. preventieve zorg. Andere mogelijke interventies van het CLB in deze fase zijn bijvoorbeeld de leerkrachten informeren over theoretische achtergronden, mogelijke aanpak van leer- en gedragsproblemen of door het informeren en betrekken van ouders bij overstapmomenten 7. Het CLB-team heeft er alle voordeel bij ook in deze fase nauw samen te werken met haar schoolteam. Wanneer de verscheidene aspecten van deze basiszorg, zoals visie, organisatie, betrokkenheid en registratie goed werken, kunnen in een latere fase gevraagde interventies van het CLB-team efficiënter verlopen. Enkele voorbeelden waarin we ook de uitgangspunten van HGW herkennen: Een goed inschrijvings- en onthaalbeleid met een eenvormige bevraging met een brede kijk. Aandacht voor de communicatie met ouders en leerlingen staat centraal. De school heeft aandacht voor infrastructuur en materiële omstandigheden. Door het werken aan een veilige en leefvriendelijke omgeving worden geborgenheid, rust en concentratie bevorderd. Een pedagogische en didactische aanpak die in de klas en op school gelijk is, verhoogt de effectiviteit van het onderwijs. De visie en het beleid rond horizontale en verticale samenhang maken in het basisonderwijs integraal deel uit van het schoolwerkplan. Ook in het secundair onderwijs vraagt zorg een vak- en jaaroverschrijdende samenhang. Een gelijkvormige aanpak en continuïteit van het leertraject (bijvoorbeeld gebruik van methodes, oplossingsstrategieën, agenda enz.) kunnen hier een onderdeel van zijn. De leerkracht kan krachtige leeromgevingen creëren die elke leerling in zijn leerproces ondersteunen: voortbouwen op de aanwezige kennis, in een zinvolle 7 Op welke wijze en voor welke onderwerpen de school beroep doet op de medewerkers van het CLB, wordt jaarlijks afgesproken en omschreven in de afsprakennota. In dit document worden tevens de visie, de samenwerking en de concrete afspraken, ook m.b.t. latere fasen van het zorgcontinuüm, tussen school en CLB vastgelegd. 12

13 context werken, interactieve en coöperatieve werkvormen gebruiken, ruimte maken voor zelfsturing en reflectie. De manier van instructie geven is een element in de preventieve zorg. Een voorbeeld hiervan is het systematisch inbouwen van verlengde instructie voor sommige leerlingen. Een handelingsgericht zorgbeleid heeft niet alleen aandacht voor de onderwijsbehoeften van leerlingen, maar koppelt daar steeds ook de ondersteuningsbehoeften van leerkrachten aan: zoals het stimuleren van collegiale ondersteuning door intervisie, hospiteren en uitwisseling van ervaring en kennis, begeleiding van een minder ervaren collega door een mentor of actieve ondersteuning bij het uitwerken van differentiatie in het klassikale aanbod. Een leerlingdossier van elke leerling ondersteunt het handelen. Het is een noodzakelijk hulpmiddel in de organisatie van de zorg. Het centraliseert systematisch, gebruiksvriendelijk en transparant alle relevante leerlingengegevens. Relevante leerlingengegevens kunnen zijn: doelgerichte observatie binnen de context, al of niet methodegebonden toetsen, leerlingvolgsystemen, ouder- en leerlingencontacten, leerkrachtenoverleg, beschrijving van positieve aspecten en competenties, interventies en resultaten enz. Leerkrachten, zorgteam en directie kunnen het hanteren en aanvullen volgens afspraak. Leerlingen actief betrekken is een onderdeel van zorgzaam onderwijs. Uit de praktijk blijkt dat zij bij problemen hun situatie, eventuele negatieve aspecten en (delen van) een oplossing verrassend goed kunnen inschatten. Participatiekansen voor leerlingen op school- en klasniveau vormt een onderdeel van een zorgbeleid. Voorbeeld hiervan is de organisatie van een leerlingennamiddag (naar analogie met een ouderavond), waar de leerkracht de kans heeft om met elke leerling rustig te praten over het rapport, de voorbije en toekomstige periode. Sommige leerlingen hebben echter nood aan verhoogde zorg Op een bepaald moment volstaan de structurele en preventieve maatregelen niet meer om aan bepaalde onderwijsbehoeften van één of meerdere leerlingen tegemoet te komen. Daarom voorziet het schoolteam extra zorg. De zorgkracht van het schoolteam is in deze fase voldoende specifiek om hen de nodige ontwikkelingskansen en -stimulansen te bieden. Het is bij voorkeur de leerkracht die deze zorg realiseert binnen de normale klascontext, zo nodig ondersteund door het zorgteam. In de fase van de verhoogde zorg worden oplossingen en manieren van aanpak gezocht die kunnen gerealiseerd worden binnen de reguliere werking en omkadering van de school, en in samenwerking met de ouders en de leerling. Het evalueren en registreren van deze interventies zijn een belangrijke verantwoordelijkheid van de school. Zo wordt een eventueel toekomstige overstap naar de fase van uitbreiding van zorg, waar intens en leerlingengebonden met het CLB wordt samengewerkt, degelijk en transparant onderbouwd. Het zorgteam en de leerkracht(en) zoeken in de verhoogde zorg samen een gerichte aanpak of interventie voor de leerling(en) en bepalen verdere stappen. De klassenleerkracht heeft 13

14 een cruciale rol bij het begeleiden van deze leerling(en). De ouders worden vanaf dit moment steeds actief betrokken. Optioneel kan ook het CLB betrokken worden. We denken daarbij aan volgende (HGW-) aandachtspunten: De onderwijsbehoeften worden zo goed mogelijk bepaald. Alle partners worden betrokken : leerkrachten, ouders en kinderen. Er wordt gebruik gemaakt van de positieve kenmerken. Er wordt breed gekeken. Een valkuil is immers te snel een bepaald spoor in te slaan of al meteen vermoedens te uiten rond een diagnose of label. De maatregelen zijn concreet omschreven. Er wordt gestreefd naar succeservaringen. De interventies zijn afgestemd op de context. Er wordt rekening gehouden met de ondersteuningsbehoeften van leerkrachten en ouders. Naar een einddoel werken zal dikwijls in haalbare (tussen)stappen moeten gebeuren. Goede planning, afspraken en evaluatie van de gekozen acties zijn nodig. Alle interventies blijven er op gericht dat de leerlingen de aansluiting met de klassengroep niet kwijtraken. Het is niet de bedoeling om in deze fase te gaan werken met vaste niveaugroepen of individuele leerlijnen. Dit kan de kloof met de andere leerlingen vergroten en heeft vaak nadelige effecten voor de zwakke leerlingen. Elke school kan hiervoor eigen procedures hanteren. Het HGW-model wil inspireren om breed te kijken, niet te snel te beslissen, nauwkeurig en zorgvuldig te werken om zo de onderwijsbehoeften van de specifieke leerling te bepalen. Zo wordt aangeraden leerling en ouder nauw bij deze extra zorg te betrekken. De school dient op regelmatige tijdstippen de genomen interventies met alle betrokken partijen te evalueren en waar nodig bij te sturen, Om leerkrachten en schoolteamleden te ondersteunen bij het bieden van deze zorg kan de school verder een beroep doen op het CLB. School en CLB werken nauw samen om leerlingen met specifieke noden op te volgen en waar nodig specifieke interventies uit te werken. In deze fase is er geen nood aan rechtstreekse, individuele hulp van het CLB. Bij een stagnerende of negatieve evolutie informeert de school het CLB conform de afspraken. Deze vraag of aanmelding kan de opstap zijn naar de fase van uitbreiding van zorg. Voor enkele leerlingen vraagt de school uitbreiding van zorg Voor een kleiner aantal leerlingen volstaan deze hulpstrategieën niet. Er is nood aan bijkomende inzichten in de onderwijsleersituatie. In dit geval vraagt de school verdere medewerking van het CLB-team. Het CLB richt zich op de onderwijs- en opvoedingsbehoeften van de individuele leerling en op de ondersteuningsbehoeften van de leerkracht(en) en ouders. Hierbij is meestal handelingsgerichte diagnostiek nodig. Schoolteam, ouders, leerling en CLB gaan samen op zoek naar oplossingen. Ze werken nauw en constructief samen met de ouders en de leerling als ervaringsdeskundigen. Alle betrokken actoren werken actief mee. 14

15 Het CLB neemt de regie op zich voor het verloop van het traject, voor de keuze van de interventies en voor de conclusies. Het neemt zijn draaischijffunctie ook op ten aanzien van relevante externen, zowel diagnostische als hulpverlenende instanties. Het schoolteam coördineert en realiseert de schoolinterne zorg. Het werkt hierbij planmatig en registreert de acties in het leerlingdossier. De haalbare adviezen van het CLB-team willen een aanzet zijn tot het maken van een individueel plan van aanpak, eventueel een zgn. handelingsplan 8. Zo is voor alle betrokkenen duidelijk wat te verwachten, wie welke rol op zich neemt, hoe en wanneer er zal geëvalueerd worden. Het is het schoolteam dat het zorgplan formuleert, uitvoert en evalueert 9. Bij het uitvoeren, evalueren en bijsturen van de geplande maatregelen blijft het CLB i.s.m. de school, betrokken. In een aantal gevallen (bijv. bij netwerking, contacten met revalidatiecentra ) zal het CLB de rol van draaischijf op zich nemen. Het CLB werkt hierbij samen met de relevante netwerkpartners in functie van de begeleiding van de leerling en de ondersteuning van de ouders, de school of de personen uit de leefomgeving 10. Enkele leerlingen hebben nood aan onderwijs op maat Als de zorg nog steeds onvoldoende afgestemd is, kan een overstap naar een school met een meer specifiek aanbod een zinvol alternatief zijn. Het schoolteam blijft de leerling actief helpen en open communiceren met de betrokken partners. Het CLB-team bespreekt met de ouders, de leerling en het schoolteam de situatie van onvoldoende afstemming in de huidige school, overloopt de verschillende mogelijkheden die zich nu aanbieden en ondersteunt het keuzeproces. Een school op maat hoeft niet per definitie een school voor buitengewoon onderwijs te zijn. Onderwijs op maat zou onder bepaalde voorwaarden ook kunnen aangeboden worden binnen dezelfde school. De term andere school op maat betekent niet steeds een fysieke onderwijsinstelling die verschilt van de school waar de leerling vóór de overstap was ingeschreven, of het soort onderwijs (gewoon, buitengewoon) dat er werd verstrekt. De term wordt hier in zijn ruimste betekenis gebruikt en kan ook slaan op een ander onderwijsniveau of op een andere onderwijsvorm, een andere studierichting of een ander beroepenveld waarbij het onderwijsteam en/of het curriculum en de daarbij horende specifieke (pedagogische en didactische) aanpak verschillen met de vorige onderwijsleersituatie. 8 Momenteel bestaat er voor de leerlingen in het Buitengewoon Onderwijs specifieke reglementering i.v.m. Groepswerkplannen en Individuele Handelingsplannen. Voor leerlingen in het gewoon onderwijs bestaat geen wettelijke omschrijving van een handelingsplan. Zoals PRODIA gebruiken we hier voorlopig de term in zijn ruimste en neutrale betekenis, zonder verwijzing naar bestaande modellen of voorgeschreven methodieken. 9 Binnen de context van deze syllabus is het niet mogelijk dit uitgebreid te behandelen. Wij verwijzen hiervoor voorlopig naar het algemene deel van het Protocol Diagnostiek, zie literatuurlijst. 10 Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de operationele doestellingen van de Centra voor leerlingenbegeleiding van 2 september 2009, artikel 5 15

16 De overstap naar een andere school op maat kan op verschillende manieren verlopen 11 : 1. binnen het gewoon onderwijs 2. van het gewoon naar het buitengewoon onderwijs 3. binnen het buitengewoon onderwijs 4. van het buitengewoon naar het gewoon onderwijs Het geïntegreerd onderwijs is geen derde onderwijsvorm naast het gewoon en het buitengewoon onderwijs, maar een samenwerkingsverband tussen gewoon en buitengewoon onderwijs. Dit samenwerkingsverband kan alleen tot stand komen in samenspraak met het CLB dat de zorgvraag van de leerling/ouders desgevallend vertaalt in een advies BuO/GON. De deskundigheid van het BuO wordt dan ingezet voor de nodige begeleiding en ondersteuning van deze leerling en ook voor het team van de gewone school waar hij les volgt. Tenslotte bestaat ook de mogelijkheid van een individueel curriculum 12 binnen de eigen (gewone of buitengewone) school als een vorm van overstap naar school op maat. De overstap naar een andere school op maat is een ingrijpende stap. Het is wenselijk daarbij steeds te zoeken naar formules van feedback over de begeleiding van de leerling in de nieuwe onderwijsomgeving. Hieruit kunnen de school en het CLB-team leren voor de begeleiding van andere leerlingen met (vergelijkbare) specifieke onderwijsbehoeften. 11 Voor verdere toelichting zie Protocol Diagnostiek. 12 Het individuele curriculum onderscheidt zich van het gemeenschappelijke curriculum. Het slaat op elk traject waarbij, behalve noodzakelijke dispensaties, alternatieve doelstellingen en aangepaste evaluatie, bijkomend voor een of meer leergebieden/vakken of onderdelen van leergebieden/vakken nog nood is aan het werken op basis van een individueel curriculum. Hierdoor wordt het behalen van de eindtermen/leerplandoelen gehypothekeerd en zal de certificering van de studies met civiel effect (d.i. het toekennen van een diploma ) in vraag worden gesteld. 16

17 Literatuurlijst: Pameijer, Noëlle & van Beukering, Tanja (2004). Handelingsgerichte diagnostiek: Een praktijkmodel voor diagnostiek en advisering bij onderwijsleerproblemen. Acco, Leuven/ Voorburg, Pameijer, N., van Beukering, T, Schulpen, Y. & Van de Veire, H. Handelingsgericht samenwerken op school: Samen met leerkracht, ouders en kind aan de slag. Acco, Leuven/Voorburg, Pameijer,N., van Beukering, T., de Lange,S. Handelingsgericht werken: een handleiding voor het schoolteam. Samen met collega s, leerlingen en ouders aan de slag. Acco, Leuven/Voorburg, Pamijer N., van Beukering T., De Lange S., Schulpen Y. & Van de Veire H. (2010). Handelingsgericht werken in de klas. De leerkracht doet ertoe. Acco: Leuven/Voorburg Protocollering van Diagnostiek in Leerlingenbegeleiding Algemeen Deel. (September 2010) Zorgbreed. Tijdschrift voor integrale leerlingenzorg. Uitg. Garant. materialen ontwikkeld door de zorgkernen CLB-GO. Decreet CLB en operationele doelstellingen (BVR): 17

18 Syllabus: HGSW: bijlagen De beslisboom uit het algemeen deel Protocollering en diagnostiek De HGW-cyclus Werkschema zorgcontinuüm Hoe handelingsgericht werken we? 18

19 Uit: Algemeen deel Protocol Diagnostiek 19

20 20

21 HGW-cyclus 21

22 Fase 0: preventieve basiszorg Fase 1: verhoogde zorg Fase 2: uitbreiding van zorg Fase 3: overstap school op maat

23 Hoe handelingsgericht werken we in onze school? Uitgangspunt HGW 1. Werken vanuit onderwijsbehoeften van leerlingen en ondersteuningsbehoeften van leerkrachten en ouders Wat doen wij al zo? Concrete voorbeelden Wat zou zo al handelingsgerichter kunnen? Suggesties! 2. De leerkracht doet ertoe 3. Systematisch en transparant werken, wetenschappelijke kennis benutten 4. Doelgericht werken vanuit de vragen van leerkracht, ouders en leerling alleen datgene onderzoeken wat strikt noodzakelijk is

24 Uitgangspunt HGW 5. Transactioneel kader: aandacht voor wisselwerking leerling/school en kind/gezin Wat doen wij al zo? Concrete voorbeelden Wat zou zo al handelingsgerichter kunnen? Suggesties! 6. Constructief samenwerken met leerkracht als onderwijsprofessional, ouders als ervaringsdeskundigen en in het belang van de leerling. 7. Aandacht besteden aan de positieve aspecten van leerling, school en ouders

25 Reflectievragen uitgangspunten Handelingsgericht Werken Het advies werd vertaald naar de specifieke noden van de leerkracht om de leerling te ondersteunen. De school heeft de zorgvraag/ probleem besproken met de leerling. De ouders werden bevraagd naar hun verklaringen en mogelijke oplossingen voor het probleem. De leerkracht werd bevraagd naar zijn/ haar verklaringen en mogelijke oplossingen voor het probleem. De leerling werd bevraagd naar zijn/ haar verklaringen en mogelijke oplossingen voor het probleem. De school heeft de ouders van bij de start betrokken bij het traject. De school heeft de leerling van bij de start betrokken bij het traject. Er is een duidelijke en concrete hulpvraag geformuleerd. We onderzochten alleen wat strikt noodzakelijk was om de hulpvraag te beantwoorden. Het wenselijk advies werd in overleg met alle betrokkenen getoetst, en eventueel aangepast, naar haalbaarheid. Het gegeven antwoord werd duidelijk afgestemd op de hulpvraag. Het advies werd vertaald naar de specifieke onderwijsbehoeften van de leerling. De onderzoeksresultaten werden vertaald naar onderwijsbehoeften. Het advies werd vertaald naar de specifieke noden van de ouders om hun kind te ondersteunen. Het advies werd vertaald naar de specifieke noden van de leerkracht om de leerling te ondersteunen. Er werd gevraagd naar de positieve kenmerken van de leerling. Er werd gevraagd naar de positieve kenmerken van de schoolomgeving. Er werd gevraagd naar de positieve kenmerken van de opvoedingssituatie. Er werd nagegaan in welke situatie het probleem niet voorkomt. De positieve kenmerken van de leerling werden gebruikt als aangrijpingspunten om te handelen. HGSW - versie september

26 De positieve kenmerken van de thuisomgeving werden gebruikt als aangrijpingspunten om te handelen. De positieve kenmerken van de onderwijsleersituatie werden gebruikt als aangrijpingspunten om te handelen. De school beschikt voor elke leerling over een begeleidingsdossier dat alle relevante informatie en interventies bundelt. Er bestaan vaste afspraken voor de aanmelding van een leerling bij het CLB. Er werd gebruik gemaakt van een aanmeldingsformulier. Alle betrokkenen hebben een heldere kijk op de gemaakte afspraken. Alle betrokkenen hebben een heldere kijk op de verloop van het traject. Ouders en/ of leerling waren vooraf op de hoogte van de aanmelding door de school bij het CLB. Er werd rekening gehouden met de wederzijdse beïnvloeding van de onderwijsleersituatie en het probleem van de leerling. Er werd rekening gehouden met de wederzijdse beïnvloeding van de thuisomgeving en het probleem van de leerling. Bij het advies werd er rekening gehouden met de specifieke kenmerken van de onderwijsleersituatie. Bij het advies werd er rekening gehouden met de specifieke kenmerken van de thuisomgeving. HGSW - versie september