Jaarverslag Stadsmuseum Leidschendam-Voorburg 2011 JAARVERSLAG 2011 STADSMUSEUM LEIDSCHENDAM-VOORBURG

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2011 STADSMUSEUM LEIDSCHENDAM-VOORBURG 1

2 Inhoud Jaarverslag 2011 Stadsmuseum Leidschendam-Voorburg Tekstueel jaarverslag Voorwoord 3 Inleiding 4 Publiekstaken 5 Collectie 13 Mensen, financiën en organisatie 15 Financieel jaarverslag 18 Opgesteld door Senator Administratie Advies bv Samenstellingsverklaring 19 Resultaat 20 Balans per 31 december Staat van baten en lasten Algemene toelichting 24 Toelichting op de balans (activa) per 31 december Toelichting op de balans per 31 december Toelichting op de baten en lasten over Liquiditeitspositie 31 Kapitaalsverloop 32 Akkoordverklaring 33 Foto voorzijde: Gerard van Remmen, portret van Herman van Remmen, 1940 (SW 789) 2

3 Voorwoord Het doet ons een genoegen u het jaarverslag 2011 van de Stichting Historisch Museum Leidschendam- Voorburg te mogen presenteren. Het is een jaarverslag van een jaar waarin voor het museum duidelijk werd wat de bezuiniging is geworden van de subsidie van de gemeente, 40 % minder. Dit heeft grote gevolgen voor het museum. Het jaar 2011 stond ook in het teken van de verbouwing waarbij de panden Herenstraat 101 en 97 met elkaar verbonden zouden worden. Helaas kon er, als gevolg van de politieke besluitvorming rond de bezuiniging, nog geen start gemaakt worden. Hopelijk zal de verbouwing in 2012 gerealiseerd worden. Naast de zeer succesvolle tentoonstelling Prinses Marianne, een leven van liefde en kunst zijn er nog vier tentoonstellingen in 2011 georganiseerd. Aangezien het de bedoeling was dat het museum zou sluiten na de Marianne tentoonstelling vanwege de verbouwing, stonden alle tentoonstellingen daarna in het teken van improvisatie. In dat licht bezien is het een prestatie te noemen dat de staf er in is geslaagd die tentoonstellingen te organiseren. Met name Een schateiland aan beelden was een bijzondere tentoonstelling omdat het een beeld gaf van onze eigen collectie en vanwege de samenwerking met ArtiBrak. Nu de bezuiniging duidelijk is geworden, is meteen begonnen met het ontwikkelen van een nieuw beleid om de toekomst te kunnen ingaan met minder geld. Het betekent in ieder geval ontslag voor het personeel, hetgeendoor iedereen bijzonder wordt betreurd. Natuurlijk is de vraag gesteld of er nog bestaansreden is voor het museum. Het bestuur heeft die vraag positief beantwoord met als voorwaarde dat de verbouwing door zal gaan. Het museum zal zich meer gaan richten op de samenwerking met andere kunst- en cultuurinstellingen in de gemeente die in het Stadsmuseum tentoonstellingen en activiteiten kunnen ontwikkelen op het gebied van kunst en cultuur, zodat het museum zelf minder hoeft te organiseren. In maart 2011 heeft Tilly Zwartepoorte afscheid genomen als voorzitter van het bestuur. Zij heeft in een zeer roerige periode het museum in rustiger vaarwater geloosd, waarvoor het bestuur haar dankbaar is. Vanaf dat moment heeft Henk Knoester de functie van voorzitter waargenomen naast het penningmeesterschap. In november 2011 is Agnes Jelsma toegetreden tot het bestuur. Onze secretaris Reinier Muller kondigde aan per 1 januari 2012 zijn bestuurslidmaatschap te beëindigen na ongeveer zeven jaren van zeer trouwe dienst. Gezien het feit dat er maar één grote tentoonstelling was, mogen we niet ontevreden zijn over het bezoekersaantal in We hopen met het nieuwe beleid en een verbouwd pand in de toekomst meer mensen te trekken naar de Herenstraat zodat we de kunst en cultuur in deze mooie gemeente mogen blijven dienen en we hopen dat veel inwoners van Leidschendam-Voorburg hier veel plezier aan mogen beleven. Namens het bestuur van de Stichting Historisch Museum Leidschendam-Voorburg, Henk Knoester, Voorzitter. 3

4 Inleiding Het jaar 2011 is geheel anders verlopen dan van te voren door ons werd aangenomen. Terugkijkend kunnen we vaststellen dat het museum in 2011 als gevolg van het uitstel van de voorgenomen verbouwing op verzoek van de gemeente Leidschendam-Voorburg en de in de voorjaarsnota van de gemeente uiteindelijk vastgestelde bezuiniging op de gemeentelijke subsidie voor het museum van 40% vooral heeft moeten improviseren. Door deze ontwikkelingen veranderde de voorwaarden en middelen waarmee het museum moet functioneren volledig. Een herziening van de eigen positie en toekomst was nodig, maar onderwijl moest het museum blijven draaien, moesten binnen zeer korte termijnen tentoonstellingen worden gerealiseerd en moest de collectie niet uit het oog worden verloren. Dat is allemaal gelukt. Met in totaal 8575 bezoekers kan het museum vaststellen dat het er in geslaagd is om een behoorlijk aantal bezoekers te trekken en van een goed aanbod te voorzien. Ten opzichte van het goede jaar 2010, met 9541, een hele acceptabele terugval in deze omstandigheden. Een voordeel was de verlenging van de expositie over het leven van Prinses Marianne (tot half februari). Daar staat tegenover dat als gevolg van de verwachte verbouwing groepen uit het onderwijs en voor cursussen in de eerste helft van 2011 waren afgezegd, terwijl later bleek dat het museum toch open was. Voor de tentoonstellingen die in alle haast moesten worden gerealiseerd, kon bovendien niet tijdig publiciteit worden gegenereerd. Tegelijkertijd met het draaiende houden van het museum is er een nieuwe toekomstvisie ontwikkeld, samen met andere partners in het culturele veld in de gemeente. Er is gewerkt aan plannen om de bezuiniging op te vangen, een vrijwilligersorganisatie in de steigers te zetten, toch nog de verbouwing te realiseren en een plan te maken voor de omgang met de afvloeiing van personeel. Want zonder meer de pijnlijkste conclusie van het jaar was de realisatie, dat het museum na de bezuiniging niet meer in staat zou zijn het huidige personeel in dienst te houden en er wellicht zelfs geen of maar één part-time betaalde kracht in dienst kan zijn als de afbouw van de subsidie in 2015 volledig is gerealiseerd. De meest positieve conclusie is dat het museum een groot draagvlak geniet en in samenwerking met culturele partners als de kunstenaarsvereniging Arti Brak, Stichting Kunsteducatie Trias, de Bibliotheek Aan de Vliet, de Historische Vereniging Voorburg, het Huygensmuseum Hofwijck, de Vereniging Erfgoed Leidschendam en vele andere instellingen in Leidschendam-Voorburg kan gaan werken aan een toekomst waarin het museum vooral als cultureel platform een belangrijke rol in het culturele leven op het gebied van historie en beeldende kunst in de gemeenschap van Leidschendam- Voorburg kan vervullen. Want dat is de ambitie voor 2012: het jaar afsluiten met een uitgebreid en gerenoveerd museum, met een nieuw programma (voor 2013) opgesteld in samenwerking met onze culturele partners, en een nieuwe organisatie van vooral vrijwilligers. Een museum dat een beetje van iedereen zal zijn, hier in Leidschendam-Voorburg: voor nu, toen en de toekomst. Mark van Hattem, Directeur/conservator. 4

5 Publiekstaken Openstelling Het museum was in 2011 geopend op woensdag tot en met zondag van 13 tot 17 uur. Tevens was het geopend op Tweede Paasdag, Tweede Pinksterdag en Tweede Kerstdag. Op Kerstavond, lichtjesavond in Voorburg, was het museum geopend tot en met 20 uur. Het museum was gesloten op 1 januari, Hemelvaartsdag, Eerste Pinksterdag en Eerste Kerstdag. Het museum ontving op de doordeweekse ochtenden basisscholen in het kader van het Cultuurmenu en groepen voor cursussen kunstgeschiedenis, waarvoor het museum als gastheer optreedt. Daarnaast waren er diverse ontvangsten buiten sluitingstijd voor speciale groepen, zoals de vrijwilligers, donateurs, ondernemersvereniging en de Rotary. Het museum nam deel aan het Huygens Muziekfestival en de Vlietdagen, organiseerde arrangementen in samenwerking met de Salonboot en het Huygensmuseum en stelde fietstochten ter beschikking in het kader van de zomerexpositie over molens. Bezoekcijfers Bezoek Aantal Volwassen, volle entreeprijs 535 Senioren (65+) 383 Gratis 1704 Kinderen t/m 18 jr 136 Ooievaarspas 21 Donateurspas 109 Leerlingen onderwijs 1393 Begeleiders onderwijs 200 MuseumKaart Marianne Expo (met toeslag) 1670 MuseumKaart 2369 MuseumKaart Junior 55 Totaal bezoekers Omdat voor de expositie Prinses Marianne: een leven van liefde en kunst een toeslag op de Museumkaart entree werd geheven, zijn de Museumkaarten voor deze expositie apart opgenomen. De grote hoeveelheid gratis bezoekers hebben betrekking op mensen die tijdens festivals, museum weekeinde, open monumentendag, openingen, lezingen en cursussen in het museum zijn geweest. Uit de cijfers blijkt overduidelijk dat de Museumkaart houders tot de belangrijkste bezoekersgroep van het museum behoren. Het bezoekersaantal heeft zonder meer te lijden gehad onder het uitstel van de verbouwing, waardoor de publiciteit van een tentoonstelling in de meeste gevallen nauwelijks voorbereid van start moest gaan. Toch is de terugval ten opzichte van het goede jaar 2010 (9541 bezoekers) niet eens zo groot, zeker in acht genomen het veel slechtere jaar 2009 (4062 bezoekers). De jeugd bezoekt het museum vooral in onderwijs verband: het aantal gezinnen en junior kaarten is laag. Marketing Het Stadsmuseum heeft nauwelijks budget voor betaalde publiciteit, maar doet desondanks zijn best via de free publicity en de digitale kanalen (social media) in de belangstelling te komen en te blijven. In de regel is die belangstelling regionaal, al zijn er van tijd tot tijd uitschieters waarbij het museum de landelijke pers haalt. In 2011 werd in de zomer door het museum geparticipeerd aan het proviniciaal Jaar van de Molens. Door partijen in de gemeenten Wassenaar, Voorschoten en Leidschendam- Voorburg werd daarbij via een gezamenlijk ingehuurd bureau, Walk2Art, een programma gerealiseerd én de publiciteit gezocht. Op die manier heeft het Stadsmuseum Leidschendam-Voorburg in een bredere publiciteitscampagne meegelift. Daarnaast heeft het museum twee keer een kortingsactie uitgezet via een bon bij vervoersberdrijf Veolia. Aan het Stadmuseum Leidschendam-Voorburg specifiek werd herhaaldelijk aandacht besteed in de regionale media, zoals de Voorburgse Courant/De Leidschendammer, Algemeen Dagblad, Haagsche Courant, Het Krantje, Haags Nieuwsblad, en De Weekkrant.nl. Op de radio en TV is het museum 5

6 onderwerp van uitzending geweest bij Radio Midvliet, TVMidVliet en op radio 2. In verband met bezuinigingen werd het museum genoemd in de landelijke pers, zoals de NRC, De Volkskrant en diverse sites, naar aanleiding van een melding van de Nederlandse Museum Vereniging over door bezuinigingen bedreigde musea in Nederland. Digitaal werden ook de nodige initiatieven ontplooid om publiciteit te genereren. De website had in hits op de home page. Het doorklik percentage is echter nog te laag: de meest bezochte onderliggende pagina heeft ongeveer hits, hetgeen betekent dat meer dan twee derde van de kijkers niet verder komt dan de home page. Er werd voorzichtig een begin gemaakt met een Twitteraccount van het museum. Dat is te beschouwen als een proef en vooral een manier (voorlopig) om de eigen achterban op de hoogte te kunnen houden van de laatste nieuwsfeiten. Ons Twitter-account had eind 2011 ongeveer 100 volgers, voornamelijk personen die al op een of andere wijze bij het museum betrokken zijn als vrijwilliger of anderszins. Er is vooral vooruit gedacht. In de wetenschap dat een overgangsperiode is, en in de jaren daarna met minder middelen en een nieuw concept gaat worden gewerkt, zijn stappen gezet om te komen tot een effectief marketingcommunicatieplan voor de periode Hiertoe is een samenwerking opgezet met de Hogeschool Rotterdam, afdeling Vrije Tijds Management, waarbij het maken van een concept plan een opdracht werd voor tweedejaars studenten. Deze hebben in vier groepen voor onderzoek gedaan, zich verdiept in het museum en de mogelijke doelgroepen. Daarbij werden ze begeleid door docente Marja Hoebink van de Hogeschool. Dit heeft na een proces van enkele maanden geleid tot de presentatie van vier verschillende concept plannen. Het museum zal in 2012 op basis van deze plannen en eigen gegevens en beleid in staat zijn om een goed communicatiemarketingplan neer te leggen. Op dezelfde manier is in overleg met een stagiair, later zzp-er en vrijwilliger, mevrouw Brigitte Cromvoirt, gewerkt aan de contouren van een digitaal marketingplan, waarin met name de rol van de digitale media wordt uitgewerkt. Met mevrouw Marion van Oeveren, specialist op het gebied van marketing en fondsenwerving, wordt gewerkt aan een uitwerking van de marketingplannen en een plan ten behoeve van de sponsorwerving in de periode Romeinse leskist 6

7 Educatie Educatie basisonderwijs In 2011 bezochten alle basisscholen van Leidschendam-Voorburg met hun groepen 4 en 6 het Stadsmuseum in het kader van het Cultuurmenu Leidschendam-Voorburg. Groep 6 leert in het museum over Romeinen en Cananefaten in Voorburg en groep 4 Maakt kennis met Kunst. De laatste is een museumles welke wordt aangeboden in samenwerking met de Kunstuitleen. Bij de expositie; Expeditie Steentijd is een museumles ontwikkeld voor groepen 3 en 4. Deze is afgenomen door klassen van de Professor Casimirschool. Deze school heeft ook de Monumentenwandeling voor groep 7 bij het Stadsmuseum afgenomen. Over financiële educatie is een samenwerking tot stand gekomen tussen Het Verbond van Verzekeraars en het Stadsmuseum, er is een gezamenlijke museumles ontwikkeld over verzekeren in een museum. Deze werd gegeven in de week van het geld (7-11 november) Leskist In 2011 is een tweede Romeinse Leskist gereed gekomen. Deze wordt verhuurd aan groepen 6,7 en 8 van basisscholen en brugklassen van het Voortgezet Onderwijs om educatie over de Romeinse tijd te versterken. Educatie Voortgezet Onderwijs Educatie vrijwilligers van het Stadsmuseum bezochten het Sint Maartenscollege in Voorburg om aan brugklassen les te geven over de opkomst en ondergang van Forum Hadriani. Het Gymnasium Novum bezocht met twee klassen de tentoonstelling; Een Schateiland aan Beelden en liepen vervolgens de Beeldige wandeling, inclusief atelierbezoek aan het atelier van Frans Kokshoorn. Volwassen educatie en activiteiten In januari en februari vonden naast een dubbellezing, rondleidingen voor volwassenen plaats bij de tentoonstelling Prinses Marianne; een leven van liefde en kunst, diverse bezoekers hebben in groepsverband de tentoonstelling bezocht, in het weekend zijn instap-rondleidingen georganiseerd. Volwassenen bezochten het museum in het kader van de presentatie opkomst en ondergang van Forum Hadriani, gegeven door educatie vrijwilligers. Volwassenen en evenementen Voor het project De wiki van Leidschendam-Voorburg van het platform TOEN, heeft het Stadsmuseum een workshop gegeven; Hoe onderzoek ik een historisch object? Deze werd gevolgd door 14 enthousiaste deelnemers. De deelnemers hebben later zelf onderzoeken gestart naar objecten uit de collectie, deze zijn gepubliceerd op de wiki. Op de site van het Stadsmuseum staan op diverse delen van de collectie pagina links naar deze wiki. In juni en juli nam het Stadsmuseum deel aan een samenwerkingsverband met de Salonboot en Huygensmuseum Hofwijck, voor toeristen en dagjesmensen zijn arrangementen in Voorburg ontwikkeld. Op 6 zondagen is de monumentenwandeling Ontdek Historisch Voorburg gehouden. In juni en september deed het Stadsmuseum mee met het Cultuurmenu 55+, een project van de Gemeente en WOEJ en organiseerde arrangementen waarin objecten uit de collectie gepresenteerd werden aan de deelnemers en bezoeken werden gebracht aan de Stadsbakens. Tijdens de tentoonstelling: Leve de molens in de Kunst is er een eenmalig arrangement samengesteld in samenwerking met Museum Molen de Vlieger en Stichting PaardenKracht voor volwassen bezoekers. Er is een bezoek gebracht aan Verzorgingshuis de Sonneruyter door het Stadsmuseum om daar een lezing te geven over de tentoonstelling; Leve de Molens in de Kunst. Bij de tentoonstelling Een schateiland aan Beelden, zijn rondleidingen en instap-rondleidingen gegeven. Het Stadsmuseum nam tevens deel aan de Stichting Trias theater tour en het Huygens Bridge Circuit van de Rotary Leidschendam-Voorburg. Het museumweekend stond in het teken van eten uit de Steentijd, publiek werd getrakteerd op een historisch hapje en er was een boekenoutlet in het museum. Tijdens het Huygensmuziek Festival was er in het museum een kinderverkenningstocht, een schilderworkshop, een speurtocht en een lezing voor volwassenen in het museum. Op Open Monumentendag zijn rondleidingen gegeven langs de monumenten in het historische centrum van Voorburg. Tijdens de Kerstmarkt had het Stadsmuseum de beschikking over een blokhut om boeken en dvd s te verkopen. Tijdens de traditionele lichtjesavond verkocht het museum lampionnen voor de optocht en hanteerde het museum een avondopenstelling. 7

8 Cursussen Kunstgeschiedenis werden in het museum verzorgd door de zelfstandig werkende Saskia Gras en Lucy Hovinga. Tentoonstellingen Prinses Marianne ( ): een leven van liefde en kunst Verlengd tot 27 februari 2011 H.K.H. Prinses Margriet der Nederlanden opende op 27 november 2010 de tentoonstelling Prinses Marianne, een leven van liefde en kunst in Voorburg. De expositie in het Stadsmuseum Leidschendam-Voorburg zou lopen tot 30 januari 2011 maar werd wegens grote belangstelling verlengd tot 27 februari. Het Stadsmuseum had voor de verlenging de toestemming kunnen krijgen om ook de buitenlandse schilderijen, uit Rheinhartshausen (Duitsland) en Nysa (Polen), langer te mogen tonen. Zo kon het publiek nog enkele weken langer genieten van deze schilderijen uit de kunstcollectie van de prinses, die niet eerder in Nederland te zien waren en na de tentoonstelling weer terug zijn gegaan. Prinses Marianne is bij het grote publiek vooral bekend om haar echtscheiding van de Pruisische prins Albrecht en haar openlijke relatie met Johannes van Rossum. De expositie was vooral opmerkelijk vanwege de ruimte die werd besteed aan een minder belicht aspect van de prinses: haar kunstcollectie. Vlaardingen-cultuur: jagers worden boeren 12 maart tot en met 26 juni 2011 'Expeditie Steentijd' werd bedacht, georganiseerd en gebouwd door TGV teksten & presentatie, in opdracht van het Vlaardings Archeologisch Kantoor van de gemeentelijke sectie Stadsarchief en Archeologie. De reizende presentatie 'Expeditie Steentijd' verhuisde in maart 2011 naar het Stadsmuseum van Leidschendam-Voorburg. De kleine expositie geeft een overzicht van de belangrijkste vondsten uit meer dan vijftig jaar archeologisch onderzoek naar de 'Vlaardingen-cultuur'. In de Steentijd was de streek rond Leidschendam-Voorburg bewoond door mensen van de Vlaardingen-cultuur. Vlaardingen is de stad die zijn naam heeft gegeven aan een bijzondere cultuur uit de Nieuwe Steentijd, rond voor Christus. Het Zuid-Hollandse landschap was toen een aaneenschakeling van ruige natte gebieden en kustvlakten. De mensen van de Vlaardingen-cultuur combineerden hier hun traditionele levenswijze van jagen en verzamelen met landbouw en veeteelt. Ze waren de eerste boeren in Holland, met vaste woonplaatsen. Op de tentoonstelling waren tientallen vondsten te zien die in de kuststreek van Nederland zijn gedaan, zoals stenen bijlen, een stuk van een berenschedel, een visfuik, aardewerk, vuursteen, een amulet van een berentand, de onderkaak van een everzwijn, stukken gevlochten touw en gereedschap om mee te jagen. Voor kinderen was er veel te doen op de tentoonstelling. gerelateerde tentoonstelling Archeologische Werkgroep Leidschendam-Voorburg De expositie werd aangevuld met vondsten die door de Archeologische Werkgroep Leidschendam- Voorburg zijn gedaan in Leidschendam-Voorburg. Het merendeel was afkomstig van de opgraving aan de Frekeweg in Leidschendam. Presentatie Model Engelandvaarders Leidschendam 10 mei 2011 Op 10 mei 2011 werd in het Stadsmuseum in samenwerking met de Vereniging Erfgoed Leidschendam een bijeenkomst georganiseerd over en met Engelandvaarders die in de Tweede Wereldoorlog vanuit Leidschendam werden geholpen aan bootjes voor hun tocht naar Engeland. Een schaalmodel, naar aanleiding van oude foto s vervaardigd door Karin van der Berg in opdracht van de Vereniging Erfgoed Leidschendam, werd daarbij tentoongesteld. Het was het gehele jaar 2011 nog in het museum te zien, samen met een videopresentatie (bevattende een interview met Engelandvaarders). 8

9 Detail van kabinet, een werk van Wim Delvoye, bruikleen van de Caldic Collectie voor de expositie Molens in de kunst. 9

10 Leve de molens in de kunst 2 juli 2 oktober 2011 De tentoonstelling en bijbehorende activiteiten vonden plaats in het kader van het themajaar Leve molens! van de provincie Zuid-Holland. Voor het activiteiten programma werd samengewerkt met de gemeenten in het Pact van Duivenvoorde (Wassenaar, Voorschoten), met de Provincie Zuid-Holland en organisatiebureau Walk2Art. Bij de activiteiten in Leidschendam-Voorburg waren onder andere betrokken houtmolen De Salamander, de Bibliotheek Leidschendam-Voorburg (nu: Bibliotheek Aan de Vliet), het Gemeentearchief Leidschendam-Voorburg en andere lokale partners. De kleine, maar verrassende expositie gaf een gevarieerd beeld van hoe kunstenaars sinds de 17e eeuw tot aan onze eigen tijd molens hebben gebruikt in hun stadsgezichten en landschappen. Van functioneel tot romantisch en impressionistisch, van topografisch kiekje tot hoogstaande kunstuiting. Bij de tentoonstelling werd een fietsroute aangeboden langs de molens van Leidschendam-Voorburg, Wassenaar en Voorschoten. Voor de tentoonstelling waren een aantal schilderijen bijeen gebracht, die tonen hoe de manier waarop molens worden afgebeeld door de tijd heen is veranderd. Molens kwamen zoveel voor, dat op elk stadsgezicht wel een molen voorkwam. Voor schilders die fantasie landschappen schilderden voor het effect gebruikten molens daarom als illustratie, zoals je een boom of een huis zou afbeelden. In de 19e eeuw begonnen molens echter langzaam te verdwijnen. De industrialisatie en verstedelijking betekende het begin van het einde van de molens. Kunstenaars begonnen molens daarom steeds meer te zien als iets romantisch, iets wat herinnert aan vroeger. Ook werden molens steeds meer onderdeel van een Hollands ideaal. Vooral de schilders van de Haagsche School zijn hiervoor belangrijk geweest. Werk van onder meer Jan Weissenbruch en Jacob Maris laat dit goed zien. Bij de verspreiding van afbeeldingen van molens onder het grote publiek is het reproduceren van prenten heel belangrijk geweest. Prenten werden gebruikt als illustraties in boeken of los verkocht. De steendruk bijvoorbeeld was in de 19e eeuw eigenlijk het alternatief voor kleine burgers om kunst te verzamelen, wanneer men zich geen schilderijen veroorloven kon. Ook buitenlanders leerden Holland vooral kennen van geïllustreerde reisverslagen. Maar ook in de prentkunst verschoof het accent van topografisch waarheidsgetrouwe afbeeldingen van molens naar gefantaseerde beelden vol heimwee en nostalgie. gerelateerde tentoonstelling Fotografie: Els Hansen In 1993 portretteerde fotografe Els Hansen voor de Rijnlandse Molenstichting een groot aantal molens, molenaars en molenaar families in het Rijnland. De zwart/wit foto s zijn direct en indringend en laten zie hoe de fotografie om kan gaan met werkelijkheid en nostalgie. De foto s van Els Hansen tonen dat een molen niet van de wind alleen bestaat; de mensen in en om de molen maken er een essentieel deel van uit. Els Hansen (1947) publiceerde Niet van de wind alleen samen met Maarten t Hart, in Zij maakte diverse portretreeksen, waaronder Rijper Portretten en Portretten in Warmond. Momenteel werkt Els Hansen aan een boek over de fotograaf Gerard Fieret ( ). Een schateiland aan beelden Van 14 oktober tot en met 19 maart 2012 In deze tentoonstelling toonden we bijna het hele schateiland van beelden dat het museum rijk is. Doel was de unieke collectie sculpturen van het Stadsmuseum Leidschendam-Voorburg van na 1945 onder de aandacht te brengen. Daarvoor maakten we een vergelijking met Paaseiland Toen de eerste westerlingen bijna driehonderd jaar geleden Paaseiland ontdekten, waren ze verbaasd over de mooie beelden op het schijnbaar verlaten eiland. Ze vroegen zich af hoe zoveel moois zolang onontdekt had kunnen blijven. Wie had de beelden gemaakt? Hoe waren ze op het eiland gekomen? We kunnen ons voorstellen hoe ze over het eiland dwaalden, verbaasd en verdwaasd, en hun ogen uitkeken. Schots en scheef, voor elkaar en naast elkaar, stonden de beelden daar. Voorouders? Goden? Wie het voorrecht zou hebben door het depot van het Stadsmuseum Leidschendam-Voorburg te zwerven, zou door een zelfde gevoel overmand worden. Het Stadsmuseum heeft een relatief grote collectie met beeldhouwwerk. Niet alleen is de collectie omvangrijk, ook de kwaliteit van de beelden is hoog. Onder de kunstenaars zijn nationaal bekende beeldhouwers als Albert Termote ( ), 10

11 Marian Gobius ( ) en Aart van den IJssel ( ). Te zien zijn doorgaans alleen de beelden die opgesteld staan in de kleine tuin, misschien wel de kleinste beeldentuin in Nederland. Hoe is de collectie in het museum terecht gekomen? Met name Voorburg had en heeft een grote concentratie van beeldend kunstenaars. Het aangename dorp aan de rand van de Hofstad heeft op hen altijd een zekere aantrekkingskracht gehad, en soort zoekt soort. Niet lang na de Tweede Wereldoorlog hadden zij ook behoefte aan expositieruimte. Om die reden hebben zij, naast andere groepen, een belangrijke rol gespeeld bij het ontstaan van Museum Swaensteyn in de jaren Een van de eerste tentoonstellingen (1964) van Museum Swaensteyn was dan ook Voorburgse beeldhouwers. Wie zijn er in de collectie van het museum terecht gekomen? Een van de meest opvallende bezittingen van het museum is afkomstig van de in Voorburg werkzame kunstenares Marian Gobius. Van haar zijn niet alleen veel beelden in de collectie opgenomen, maar ook voorstudies, gereedschap en zelfs een werkbank en draaitafel. Daarnaast springt de collectie in het oog van kunstenaars die deel uitmaakten van de Nieuwe Ploeg. Deze kunstenaarsgroep is baanbrekend geweest door in de jaren vijftig de eerste buiten tentoonstellingen te organiseren. Bovendien waren zij pioniers op het gebied van abstracte (en abstraherende) beeldhouwkunst. Tenslotte moet Albert Termote genoemd worden. Zijn monumentale buitenbeelden zijn in heel Nederland terug te vinden. Minder bekend is wellicht zijn kleinere werk, waar het museum voorbeelden van bezit. Zijn invloed is ook terug te vinden in het werk van Huub van der Steen. Dan zijn er nog de vele kunstenaars, zoals Tosca van der Haak (geb. 1918), die zich door de natuur van het kustgebied hebben laten inspireren. Gerelateerde tentoonstelling: Beelden anno nu Kunstenaarsvereniging ArtiBrak Naast de beelden uit eigen collectie was een selectie te zien zijn met beelden van leden van kunstenaarsvereniging ArtiBrak uit Leidschendam-Voorburg. Ook enkele beeldhouwers die in de collectie van het museum voorkomen waren lid van deze vereniging. En de kunst ontwikkelt zich verder: ArtiBrak, die ook een eigen galerie heeft in de Herenstraat, liet in een eigen ruimte in het Stadsmuseum zien wat de stand van zaken is in de beeldhouwkunst in Leidschendam-Voorburg anno nu. Tot de exposanten in 2011 behoorden: Carla de Beus, Willy Hampel, Frans Kokshoorn, B.A. Kranenburg, Annemiek Horst en Guido Sprenkels. Deze presentatie van ArtiBrak kreeg in de eerste maanden van 2012 een vervolg (tot en met 21 maart 2012), met werk van andere kunstenaars. Ad van Moorsel, Kipje, 1969 (SW 103) 11

12 Stadsbakens Het Stadsmuseum begon in 2009 met het uitzetten van een route van Stadsbakens. Dit zijn informatiezuilen die tot doel hebben kernmomenten uit de historie van Leidschendam-Voorburg op locatie ( op straat ) tot leven te brengen. In 2011 is de serie van negen stadsbakens afgerond. Door extern projectleider Karin van den Berg is de plaatsing van de laatste drie voorziene Stadsbakens tot stand gekomen. Deze staan op locatie bij het Neherhof, het Prinsenhof en in de polder bij de Molendriegang (Driemanspolder) bij Stompwijk. Met de gemeente is bovendien overeenstemming over de gezamenlijke productie van een informatief baken in Park Arentsburgh over Forum Hadriani. De gemeente gaat hier meerdere, qua vormgeving op de Stadsbakens lijkende, informatiedragers plaatsen (in 2012). Daarmee is straks de historie vanaf de Steentijd, via de Romeinen naar Huygens tot aan de Beat-muziek op straat te volgen. In de nieuw in te richten presentatie in het Stadsmuseum zal aan de hand van de onderwerpen uit de bakens straks de geschiedenis van Leidschendam-Voorburg in vogelvlucht te aanschouwen zijn. Bij de Stadsbakens hoort een boekje, Geschiedenis op straat, dat is ontwikkeld in samenwerking met vormgevingsbureau Same-D. Dit wordt niet gedrukt, maar in kleine oplage geprint, zodat de inhoud kan worden geactualiseerd net zo lang tot het moment dat in het voorjaar van 2012 alle tien elementen (dus inclusief Forum Hardiani) in het boekje kunnen worden opgenomen. Het is ingezet in het kader van het Cultuurmenu 55+ (zie educatie). Stadsbaken bij de Driemanspolder, geplaatst november 2011 (foto: Henk Knoester) 12

13 Collectie Fusie collectie Hicovest In 2011 werd de selectie die in 2010 was gemaakt uit de collectie van de voormalige Stichting Historische Collectie Veur-Stompwijk, een uitvloeisel van de fusie met Museum Swaensteijn die aan de basis ligt van het Stadsmuseum Leidschendam-Voorburg, gerealiseerd en afgerond. De tijdelijke opslag (extern) werd opgeheven. Voorwerpen die door het Stadsmuseum zijn geselecteerd om in de collectie te worden opgenomen, zijn geregistreerd en opgeslagen in het museum aan de Herenstraat. Objecten die niet in de collectie worden opgenomen maar nog wel aanwezig waren, zijn overgedragen aan de heer R. van der Krogt, voormalig bestuurslid van Hicovest en belangrijker in deze de oorspronkelijke collectioneur van de collectie. Hij heeft zich beijverd om de niet opgenomen objecten, met inachtneming van de oorsprong ervan, een zinvolle bestemming te geven. Dat proces hoort bij de opheffing van Hicovest en was geen deel van de taak en verantwoordelijkheid van het museum. Depots In 2011 is hard gewerkt aan een verbetering van de depotsituatie voor de collectie aan de Herenstraat. Daarbij is vooral het zolderdepot sterk uitgebreid en verbeterd. Alhoewel de situatie nog altijd niet ideaal te noemen valt, is de collectie in dit depot nu verantwoord verdeeld over stellingen die voorzien zijn van buffermateriaal en is de standplaats registratie van deze collectie op orde gebracht. Doordat de objecten beter zijn verdeeld over de ruimte is de kans op mechanische schade, stof en micro klimaten teruggebracht. Fotoregistratie In 2011 is een voorzichtig begin gemaakt met het fotograferen van de collectie, waarmee in 2012 voortvarend voort is gegaan. Hiervoor is begin 2012 een gesubsidieerde arbeidskracht aangetrokken voor één jaar. Doel is zoveel mogelijk van de inventaris nummers te fotograferen en te koppelen aan de registratie in het computer programma ADLIB. Hierdoor wordt de ontsluiting én het beheer van de collectie sterk verbeterd. Parallel aan dit project hebben in 2011 vrijwilligers de meer dan 800 foto s uit de collectie gedigitaliseerd met behulp van de scanner in het museum. Hierdoor is de fotocollectie ook inzetbaar geworden voor tentoonstellingsdoeleinden en ontsloten voor onderzoek. Franse tafelklok onder stolp, 1880 (SW 15). Eén van de vele gefotografeerde objecten. Verwervingen In verband met de aanstaande verbouwing van het museum en de bezuinigingen, was er in 2011 bewust niet actief verzameld. Wel zijn nog passief door schenkingen objecten aan de museumcollectie toegevoegd, te weten: Schenking van mevrouw M.E. Post-van der Graaf: programmaboekje bevrijdingsfeest in mei 1945, foto van bevrijdingsfeest op 23 mei 1945, met leerlingen van haar school. Schenking van de heer C.H.M. Pahlplatz, * portret van J.H. Elffers ( ), door Maria Willeboordse, 1946; pastel in lijst [voorheen langdurig bruikleen SW 515] * portret van J.H. Elffers, door Maria Willeboordse; niet gesigneerd, niet gedateerd; olieverf op doek [voorheen langdurig bruikleen SW 532] 13

14 * Oorkonde, opgesteld 1945, in kleur met inkt en potlood op papier, kalligrafie, in lijst; opgedragen aan J.H. Elffers wegens zijn verdiensten voor de Bedrijfstuin van Dordrecht tijdens de Tweede Wereldoorlog, namens vele bedrijven uit Dordrecht en omgeving. [nieuw verworven] Schenking van mevrouw A. Matze, collectie van beelden, tekeningen, grafiek en houtsnijwerk van kunstenaar Huub van der Steen ( ). Bruiklenen Voor de tentoonstelling Vlaardingencultuur : bruiklenen van derden via organisatiebureau TGV Tekst en Presentaties, Leiden Archeologische Werkgemeenschap Nederland, werkgroep Leidschendam-Voorburg Voor de tentoonstelling Molens in de kunst : Beek, Wiard Caldic Collectie Duijvestein, Gerard Gemeente Leidschendam-Voorburg Haags Historisch Museum Hansen, Els Hoogheemraadschap van Delfland Hoogsteder & Hoogsteder Leer, Kees van der Mast, Hilbert Museum Bredius Museum Jan Cunen Overvliet, Nol Schut, Hein Voor de tentoonstelling Schateiland aan Beelden/kunst anno nu Kunstenaars van ArtiBrak, 2011: Beus, Carla de Hampel, Willy Kokshoorn, Frans Kranenburg, B.A. Horst, Annemiek Sprenkels, Guido Onderzoek en publicaties Onderzoek werd in 2011 vooral verricht naar de eigen collectie, met oog op de herinrichting van de presentatie van locale cultuurgeschiedenis in het museum. Daarbij ging het met name om toegepast (herkomst)onderzoek. De beschikbare tijd van de conservator in 2011 hiervoor was helaas minimaal, maar door een aantal vrijwilligers op weg te helpen kwamen toch een aantal nuttige onderzoeksgegevens boven water. Onderzoeksgegevens werden gepubliceerd op de site van TOEN Leidschendam-Voorburg, in de Wiki. Er werd onderzoek gedaan naar een vlag van de schutterij uit 1787 die bleek te zijn ontstaan én deels overgeschilderd tijdens de twisten tussen Patriotten en Orangisten naar de deelcollectie van de Sophiakleuterschool en naar de levenswandel van C.J.E. van der Does, in verband met de kleding in het museum aanwezig waarin hij in 1827 in Voorburg is begraven. 14

15 Vaandel De Schutterij van Voorburg, in 1787 gemaakt in opdracht van Cornelis Siliacus (bruikleen gemeente Leidschendam-Voorburg). Mensen en organisatie Bestuur in 2011 Mw. Mr. C.M. Zwartepoorte (voorzitter, afscheid maart 2011) Ir. H. Knoester (penningmeester, waarnemend voorzitter sinds april 2011) Mw. A. Jelsma-de Boer (vanaf november 2011) Mr. R.R.J.F.H. Muller (secretaris) Ir. G. Bennebroek (bestuurslid) Drs. J.A.Th. Kunst (bestuurslid) Personeel Dhr. Dr. M. van Hattem (directeur/conservator, 32 uur) Mw. M. Stap (administratie, 32 uur) Mw. L. Wielders (educatie, 16 uur) Mw. J. Zonderop (collecties, 16 uur, tot 15 december 2011) Mw. T. Pulles (boekhouding, 8 uur) Dhr. H. Holgen (technisch medewerker, loonsubsidiebaan, 32 uur) Vrijwilligers Het museum had ook in 2011 niet open kunnen zijn of de vele activiteiten kunnen uitvoeren zonder ondersteuning van vrijwilligers. Er zijn vrijwilligers werkzaam in het museum, bijvoorbeeld als baliemedewerk(st)er, rondleid(st)er of als klusser. Voor alle soorten werkzaamheden is een vaste ploeg. De vrijwilligers hebben elke zes weken een vrijwilligersbijeenkomst, waarin met elkaar het werkrooster wordt vastgesteld en met directeur en bestuursleden wordt overlegd. De bijeenkomst heeft een informeel karakter. Een vertegenwoordiger van de vrijwilligers (kan) elke oneven maand deelnemen aan een bestuursvergadering om zaken in te brengen die voor de vrijwilligers van belang zijn. Balie: Mw. M. van Beers, Mw. L. Beuk, Mw. H. de Boer, Mw. N. den Breems- Lahey, Mw. A. Dieleman, Mw. M. van Dijl- Kroese, Mw. L. van Hout- van der Neut, Mw. F. Jungschläger, Mw. H. Kokshoorn, Mw. E. Kuiper, Mw. R. Meulenbroek, Mw. J. Monteban, Mw. A. Rietema- Bleuland- van Oordt, Mw. M. Rusman, Mw. M. Schuijt, Mw. I. Verbeek- Kramer, Mw. T. Verlaan, Mw. J. Verhoeven, Mw. I. 15

16 Wijbenga, Mw. T. van Workum- Middelburg, Mw. R. van Zanten- Westervaarder, Mw. T van Zwieteren. Educatie: Dhr. H. Appeldooren, Dhr. R. Barnhoorn, Dhr. B. Bugaj, Mw. N. Heijne, Mw. J. Lamme, Mw. F. Schoon, Mw. I. Verbeek- Kramer, Mw. D. Verduijn, Mw. E. de Wijn, Dhr. J. de Vries. Onderzoek collectie: Mw. M. Schuijt, Mw. H. Kokshoorn, Dhr. C.R. Vermeulen, Mw. P. Rueb, Dhr. W. Timmermans, Mw. T. van der Haer. Knipselarchief: Dhr. J.Th. Janssen. PR, Marketing, Sponsoring: Brigitte van Cromvoirt, Marion van Oeveren ICT: Dhr. M. Soet. Klusvrijwilliger: Dhr. F. Koning, Mw. H. Matthiesen, Dhr. R. van Veen, Dhr. O. Werner. Tuin: Mw. H. Kokshoorn, Dhr. G. Meulenbroek. Samenwerkingen met andere organisaties Archeologische Werkgemeenschap Nederland, werkgroep Leidschendam-Voorburg Bibliotheek Leidschendam-Voorburg (2012: Bibliotheek aan de Vliet) Erfgoedhuis, provincie Zuid-Holland Gemeente Leidschendam-Voorburg Gemeentearchief Leidschendam-Voorburg Haags Historisch Museum Historische Vereniging Voorburg Huygensmuseum Hofwijck Kunstuitleen Voorburg Molen De Salamander Provincie Zuid-Holland, archeologisch depot Alphen a/d Rijn Salonboot Zuid-Holland Stichting Open Monumentendag TOEN Leidschendam-Voorburg Vereniging Erfgoed Leidschendam Walk2Art cultureel organisatiebureau Extern ingehuurd/samengewerkt met Kobalt Museale Diensten / Karin van den Berg Repro van der Kamp / website hosting en bouw Same-D Design / Ronald van Meekel, vormgever TeamBart / Bart van Willigenburg, vormgever TGV Tekst en Presentaties Fondsen en sponsors Het museum ontving structureel subsidie van de gemeente Leidschendam-Voorburg. Deze subsidie vormt de basis onder de middelen. Daarnaast zijn er circa 250 donateurs, die een bedrag van minimaal 20 per jaar bijdragen aan de financiën van het museum. Vanaf deze plaats willen wij hen bedanken voor de steun, die wij behalve financieel, ook als morele steun waarderen en zien. Activiteiten zouden niet mogelijk zijn zonder de steun van fondsen en sponsors. Omdat de meeste projecten door het uitstel van de verbouwing in korte tijd moesten worden gerealiseerd, was het niet mogelijk om bepaalde fondsen tijdig te benaderen of een gerichte sponsorwerving op te zetten. In 2011 ontving het museum direct of indirect steun van de volgende fondsen en sponsors: 16

17 Gemeente Leidschendam-Voorburg Provincie Zuid-Holland Rabobank Vlietstreek-Zoetermeer Van Ravesteynfonds Vlietlandgemeenschapsfonds Financiën De financiële situatie van het museum is er in 2011 niet op vooruitgegaan, maar met een licht negatief resultaat is er ook geen schade geleden. Oorzaken voor de lichte terugval waren onder andere de inkomstenderving als gevolg van het niet uitstel van de verbouwing, waardoor een tentoonstellingsprogramma moest worden geïmproviseerd en een flink aantal groepsbezoeken en cursussen onnodig was geannuleerd. De kosten voor personeel vielen hoger uit dan geraamd, met name door de pensioenpremies, maar andere kosten bleven binnen de begrote marges. Door de onzekerheid rondom de toekomst van het museum die ontstond na afkondiging van de 40% bezuiniging op de structurele subsidie van de gemeente Leidschendam-Voorburg bleef de fondsenwerving achter bij de verwachting. De gemeente is met enkele incidentele subsidies te hulp geschoten, en voor de expositie rondom de Molens in de kunst kon het museum aansluiten bij een provinciaal project. Administratiekantoor Senator verzorgde het opstellen van het financieel jaarverslag, hetgeen volgt. Hierop enkele toelichtingen: Toelichtende tekst bij vrijval van de reservering kunstaankopen : De subsidie voor kunstaankopen is in de moeilijke afgelopen jaren gebruikt om de exploitatie rond te krijgen. De reservering die in de loop der jaren is gemaakt is derhalve niet aanwezig. Nu het college heeft besloten om de post kunstaankopen de komende twee jaren toe te voegen aan de reguliere subsidie, is dit aanleiding voor het bestuur om de reservering vrij te laten vallen, aangezien deze niet realistisch is. Opgemerkt wordt dat de kunstcollectie van het museum wel is uitgebreid en versterkt in de loop der jaren, onder andere door legaten. Toelichtende tekst bij de reservering voor de verbouwing en museale vernieuwing, zijnde : De vooruitbetaalde subsidie van is bestemd voor de interne verbouwing en verbinding van de panden Herenstraaat 101 en 97, het herstellen van de gevel van Herenstraat 97 en de museale vernieuwing. Dit alles zal in 2012 worden uitgevoerd. 17

18 18

19 19

20 20