Trainen en meten van explosieve prestaties Deel II: stijgtijd en bewegingscontext bepalen mate van transfer

Transcriptie

1 training In het eerste deel 1 van dit artikel is toegelicht dat stijgtijd bij explosieve bewegingen een belangrijke prestatiebeperkende factor is. Tevens is uitgelegd hoe deze stijgtijd kan worden beïnvloed. In dit tweede deel wordt beschreven hoe de bewegingscontext de mate van transfer van de (trainings- of test-) oefening naar de doelbeweging bepaalt. Ook worden enkele praktische aanbevelingen voor het trainen van de explosieve prestatie gegeven. Trainen en meten van explosieve prestaties Deel II: stijgtijd en bewegingscontext bepalen mate van transfer Bas Van Hooren & Frans Bosch Wanneer in een korte tijd veel vermogen moet worden geleverd, moeten er meerdere achtereenvolgende stappen worden doorgelopen. Deze noodzakelijke stappen kosten tijd en beperken daarmee de explosieve prestatie. Bij goedgetrainde atleten is het verwerken van de stijgtijd mogelijk de belangrijkste prestatiebeperkende stap. 1 Tijdens het trainen en testen is het dan ook belangrijk hier rekening mee te houden. Het toepassen van een counter movement (CM) of een externe weerstand in een testoefening of een trainingsvorm kan de stijgtijd beïnvloeden. Daarmee wordt ook de transfer van de test / training naar doelbewegingen met een andere weerstand of zonder CM beïnvloed. In de meeste onderzoeken naar het verbeteren van de explosieve krachtproductie door training wordt geen rekening gehouden met de invloed van de stijgtijd. In dit artikel gaan we hier dieper op in. Figuur 1. De rate of force development (RFD) wordt berekend door de verandering in kracht te delen door de bijbehorende verandering in de tijd. De verticale lijnen illustreren specifieke tijdsintervallen waarin de RFD gemeten kan worden. 18 Sportgericht nr. 6 / 2015 jaargang 69

2 Prestatievariabelen die de explosieve prestatie beschrijven De snelheid waarmee een sporter kracht kan opbouwen, is een belangrijke indicator voor explosieve prestaties. Parameters die hiervoor worden gebruikt (zie figuur 1) zijn de helling van de force-time curve (rate of force development, RFD), of bij contracties over één gewricht de helling van de torque-time curve (rate of torque development, RTD). De RFD en de RTD worden doorgaans gemeten tijdens de eerste ms van een beweging. Om gedetailleerdere informatie te krijgen wordt deze periode soms nog opgedeeld in specifieke tijdsintervallen (0-30 ms, 0-50 ms, ms etc.). Naast de RFD en RTD zijn er nog vele andere methodes in gebruik om een indicatie te krijgen van de explosieve krachtproductie. Voorbeelden hiervan zijn de maximale RFD gedurende een bepaalde periode 2-6, de benodigde tijd om een bepaald krachtsniveau te bereiken 7-11 en de relatieve RFD, waarbij gecorrigeerd wordt voor de invloed van de maximale kracht Bij al deze meetmethodes begint de dataverzameling (t=0, zie figuur 1) zodra er door het gebruikte meetinstrument (bijvoorbeeld een krachtplatform) voor het eerst een relevante verandering in de uitgeoefende kracht wordt waargenomen. De muscle tendon unit is op dat moment echter al opgelijnd en een deel van de compliance al weggenomen. De invloed van de stijgtijd wordt op deze manier dan ook beperkt gemeten. Dit heeft tot gevolg dat de testresultaten een belangrijk aspect van de krachtopbouw buiten beschouwing laten en dus maar beperkt relevant zijn voor de doelbeweging/sportprestatie. Een ander probleem is dat verschillende meetmethodes ook verschillende indicaties geven van de (verandering van) prestatie, hetgeen de interpretatie van onderzoeksresultaten met betrekking tot transfermechanismen bemoeilijkt. Zo vond een onderzoek 20 geen verbetering in de tijdsduur die nodig was om respectievelijk 30% en 90% van de isometrische maximale kracht te produceren, terwijl de tijd tot 60% wel afnam. Een andere studie 21 vond na zes weken sprinttraining met weerstand geen verbetering in de starting strength tijdens een squat jump (SJ), terwijl de maximale RFD en de tijd tot de maximale RFD wel verbeterden. De keuze van het tijdvenster waarin de kracht wordt gemeten beïnvloedt de resultaten van een studie. Als de RFD bijvoorbeeld wordt gemeten tijdens het begin van een SJ, dan zal vooral de concentrische contractie van de spiervezels zorgen voor de krachtproductie. Later in de beweging komt de kracht voornamelijk uit het terugveren van het serie elastische element (SEE, het katapult effect). Ook bij isokinetische metingen, waarbij op een constante snelheid bewogen wordt, zal de interactie tussen de spiervezels en het SEE de meting beïnvloeden. 22 De veranderende invloed van mechanische processen wordt echter zelden besproken als mogelijke oorzaak voor (verschillen in) de gevonden resultaten en ook zelden meegenomen in de keuze voor het tijdsinterval waarover men meet. Invloed van bewegingscontext/ type spiercontractie Een andere factor die bepalend is voor de transfer van trainings- of testoefeningen naar de (doel)beweging die uiteindelijk in de sportcontext wordt uitgevoerd (en daarmee ook voor de generaliseerbaarheid van de onderzoeksresultaten) is het type beweging. De explosieve prestatie kan gemeten worden over één 15,23-27 of meerdere gewrichten. Hierbij kan een isometrische of een dynamische spiercontractie gebruikt worden. Zoals bekend is de transfer van isometrische naar dynamische spiercontracties beperkt. Dit geldt ook als er binnen de categorie dynamische contracties wordt gekozen voor isokinetische bewegingen. 32,33 Functionele bewegingen vinden immers nagenoeg nooit op constante snelheid plaats. Het voordeel van deze beide methoden is dat de testomstandigheden goed gecontroleerd kunnen worden, hetgeen de betrouwbaarheid van de meting ten goede komt. Op deze manier kan bijvoorbeeld onderzocht worden hoe verschillende mechanismen het tijdsverloop van de explosieve krachtproductie beïnvloeden. De transfer van de explosieve krachtproductie tijdens isometrische testen over zowel één als meerdere gewrichten naar de dynamische explosieve krachtproductie (met andere woorden: de validiteit van de meetmethode) is echter heel beperkt, zeker bij goedgetrainde individuen (zie figuur 2). 2,5,8,24,26-30,32-34 De functionele sportspecifieke beweging is simpelweg veel complexer van aard en niet makkelijk in samenstellende factoren te ontleden ten behoeve van testen en meten. Zo vonden Haff, et al. 29 geringe correlaties tussen de RFD in een isometrische mid-thigh pull en de dynamische RFD tijdens een counter movement jump (CMJ) en een SJ. Ook de transfer van de explosieve krachtproductie in isometrische testen naar functionele explosieve prestaties is beperkt. Zo zijn slechts matige correlaties gevonden tussen de 30 meter sprint en de explosieve isokinetische kracht. 2 Isometrische training lijkt vooral de isometrische RFD te verbeteren en dynamische training vooral de dynamische RFD. 35,36 De in verschillende trainingsstudies 13,31 gevonden verbetering van de isometrische explosieve kracht is daarom zeker bij getrainde individuen niet automatisch relevant voor de explosieve krachtproductie in een dynamische context. In de klassieke krachttrainingtheorie wordt er van uitgegaan dat transfer tussen verschillende bewegingen min of meer automatisch optreedt en geen speciale aandacht behoeft. De daadwerkelijke mechanismen achter het (al Sportgericht nr. 6 / 2015 jaargang 69 19

3 Figuur 2. De transfer van de explosieve krachtproductie in isometrische testen zoals de isometrische mid-thigh pull (links) naar de explosieve krachtproductie in dynamische bewegingen als een squat jump (A), een counter movement jump (B) of een sprint (C) is beperkt. dan niet) optreden van transfer krijgen in die benadering maar weinig aandacht. In de theorie over motorische controle en motorisch leren is dit echter één van de belangrijkste thema s en geldt specificiteit als voorwaarde voor transfer. De eisen die daarbij aan specificiteit worden gesteld zijn veel strikter dan de klassieke krachttrainingtheorie suggereert. Veel van de daarin vermeende transfer van krachtoefeningen naar de doelbeweging treedt in werkelijkheid helemaal niet op. Vanuit dit oogpunt is het dan ook essentieel om de motorische controle- en leertheorie vergaand te integreren in de planning van de krachttraining. Invloed van externe weerstand Door de bovengenoemde beperkingen van isometrische en isokinetische testen wordt de explosieve krachtproductie in steeds meer onderzoeken gemeten tijdens dynamische bewegingen zoals de mid-thigh pull, de jump squat, CMJ en SJ. Ook hier is de transfer van de ene naar de andere beweging echter niet vanzelfsprekend. De invloed van de externe weerstand wordt bijvoorbeeld vaak over het hoofd gezien. In verschillende studies wordt tijdens het testen van de explosieve krachtproductie een externe weerstand gebruikt, terwijl er in de doelbeweging geen of nauwelijks externe weerstand voorkomt. 2,5,29,33,37-43 Zoals toegelicht in deel 1 1 wordt de stijgtijd hier mogelijk door beïnvloed. In verschillende metingen 41,43 bij studenten (amateursporters) werden dan ook slechts zeer kleine tot middelgrote correlaties gevonden tussen de explosieve krachtproductie bij een CMJ met externe weerstand en een 5 & 10 meter sprint. In een andere studie (bij professionele rugbyers) vond men dat de explosieve krachtproductie tijdens een CMJ met externe weerstand geen onderscheid kon maken tussen de snellere en de minder snelle spelers. 40 Weer een andere studie vond bij competitieve sporters slechts zeer kleine tot matige correlaties tussen de SJ en de CMJ met externe weerstand en de 30 meter sprint. 2 Het niveau van de sporters is bij dit onderzoek overigens niet duidelijk omschreven. Tot slot werd in een studie 38 bij skeleton beoefenaars juist een sterkere correlatie gevonden tussen de RFD in een CMJ met externe weerstand en verschillende sprint afstanden in vergelijking met de RFD in een SJ en CMJ zonder externe weerstand. Het ging hier weliswaar om sporters van nationaal niveau, maar hun sprintprestaties zijn niet veel beter dan die van goed getrainde amateurs. Daarnaast wordt er bij skeleton tegen een weerstand geduwd en dit kan de hogere correlatie van de CMJ met externe weerstand verklaren. Een andere vraag is of krachttraining met externe weerstand de explosieve prestatie van sporters van (hoog) niveau kan verbeteren bij bewegingen met weinig tot geen externe weerstand. Om hier een uitspraak over te 20 Sportgericht nr. 6 / 2015 jaargang 69

4 kunnen doen dienen onderzoeken geselecteerd te worden waarin na krachttraining met externe weerstand een verandering is gemeten in de explosieve krachtproductie tijdens de eerste 0-300ms bij bewegingen zonder externe weerstand. Dit tijdvenster is gekozen omdat er bij veel bewegingen maar ongeveer 300ms beschikbaar is om kracht te produceren. 44 Een tweede selectiecriterium is dat een functionele dynamische beweging moet zijn onderzocht, aangezien isometrische en isokinetische metingen een beperkte transfer hebben naar functionele bewegingen (zie eerder). Onderzoeken waarin de explosieve krachtproductie onder toevoeging van externe weerstand en/of in een dynamische contractie over één gewricht is gemeten zullen dan ook niet verder besproken worden. 36,45-47 Ongetrainde individuen Helaas zijn er maar weinig onderzoeken waarin de explosieve krachtproductie is gemeten tijdens functionele bewegingen zonder externe weerstand. In de meeste daarvan waren de proefpersonen relatief ongetraind. Bij deze populatie zijn de gevonden effecten doorgaans positief. 8,48-53 Sterker nog, op basis van een recent onderzoek van Jakobsen et al. 53 lijkt training met externe weerstand bij hen zelfs nodig om de explosieve krachtproductie te verbeteren. In deze studie liet namelijk alleen de groep die krachttraining met externe weestand had uitgevoerd aanzienlijke verbeteringen op de RFD en de RPD (rate of power development) tijdens een CMJ zien. Het is echter goed mogelijk dat de RFD en RPD ook verbeterd zouden zijn met kwalitatief goede techniektrainingen (zonder externe weerstand). Bij een matige of slechte kwaliteit van de techniektraining zal er geen effect gevonden worden. In de onderzoeksrapportages ontbreken dergelijke details over de trainingen echter vaak. Getrainde individuen Bij getrainde individuen zijn de meeste aspecten die met externe weerstand getraind kunnen worden doorgaans al goed ontwikkeld. Training met externe weerstand zal bij deze populatie dan ook minder snel leiden tot positieve adaptaties en mogelijk zelfs negatieve adaptaties in de vorm van meer stijgtijd tot gevolg hebben. 1 Bij getrainde individuen zijn de gevonden effecten bovendien minder eenduidig dan bij ongetrainde individuen. Een onderzoek bij goed getrainde rugbyers 21 vond in slechts één van de parameters voor de explosieve krachtproductie tijdens een SJ zonder externe weerstand een significante verbetering. De andere parameters toonden geen significante verandering. Helaas werd er geen effect size berekend, waardoor niet duidelijk is of deze bevindingen ook praktisch relevant zijn. In een ander onderzoek 50 werd zowel bij matig getrainde als bij ongetrainde individuen na jump squat training op 0 en 30% van het 1RM een significante verbetering van de RFD tijdens een JS zonder externe weerstand gevonden. Er werd bij de getrainde individuen echter geen significante verbetering gevonden van de RFD tijdens een SJ zonder externe weerstand, terwijl dit bij de ongetrainde individuen wel het geval was. Ten slotte vond men in weer een ander onderzoek 4, dat werd uitgevoerd bij topvolleyballers, wel een verbetering van de RFD tijdens een SJ, maar niet tijdens een CMJ na krachttraining, ballistische training en volleybaltraining. De controlegroep voerde alleen traditionele krachttraining op een lage snelheid uit, in combinatie met volleybaltraining. Deze groep zag de RFD tijdens de SJ niet verbeteren. Samengevat heeft training met externe weerstand bij matig tot goed getrainde individuen een beperkte transfer naar de explosieve krachtproductie tijdens bewegingen zonder externe weerstand. Bij getrainde individuen lijkt het daarom verstandig om per individu te bekijken of er meer of minder training met externe weerstand nodig is. Trainingsadaptaties die een positieve invloed hebben op de explosieve prestatie (zoals een verbeterde neurale drive, veranderingen in de intrinsieke spiereigenschappen, een toename van de maximale kracht, et cetera) zijn doorgaans al goed ontwikkeld en wegen daarom niet op tegen het mogelijke negatieve effect van training met externe weerstand op het reguleren van stijgtijd. De matige transfer die over het algemeen wordt gevonden van oefeningen met externe weerstand naar functionele bewegingen zonder externe weerstand kan overigens niet altijd volledig worden toegerekend aan die externe weerstand. Vaak zijn er ook andere verschillen die de transfer kunnen beïnvloeden, bijvoorbeeld een bilaterale sprong of halteroefening tegenover een unilaterale sprint. Kritische beoordeling van onderzoek Bij het beoordelen van onderzoeksresultaten is het belangrijk om zowel de mate van getraindheid van de onderzochte sporters als de specificiteit van de oefenstof nauwkeurig in kaart te brengen. In het merendeel van de gepubliceerde onderzoeken gebeurt dat onvoldoende. Doorgaans wordt wel een globaal onderscheid gemaakt tussen ongetrainde en getrainde individuen. Echter, ook tussen een subtopper en topper, die beiden een ruim trainingsverleden hebben, kunnen grote verschillen in trainingseffect optreden. Een trainingsinterventie kan zo een positief effect hebben op de topsnelheid van een professionele voetbalspeler, terwijl dezelfde training een topper in de atletiek juist langzamer maakt. Moet een professionele voetballer als het gaat om sprinten beoordeeld worden als een topper, een subtopper of een matig getrainde wedstrijdspor- Sportgericht nr. 6 / 2015 jaargang 69 21

5 Figuur 3. Een lange counter beweging (backswing) is in het voetbal en het hockey niet altijd effectief. Het kan nodig zijn om de beweging met behulp van voorspanning korter te maken, zodat hij sneller kan worden uitgevoerd. ter? Dat is niet op voorhand duidelijk, maar het antwoord op zo n vraag is cruciaal als men algemeen geldende conclusies wil trekken uit de uitkomsten van onderzoek. Hetzelfde geldt voor de specificiteit van de oefenstof. Naast het al uitgewerkte verschil tussen oefeningen met en zonder weerstand moet bijvoorbeeld ook gekeken worden naar andere specifieke kenmerken, zoals het onderscheid tussen bewegingen met en zonder CM en bilaterale versus unilaterale bewegingen. Beweging met en zonder counter movement Er zijn onderzoeken waarin voor het testen van de explosieve prestatie een beweging met een CM is gebruikt, terwijl deze in de doelbeweging ongewenst is. 2,4,38-41,50 De CM zal de stijgtijd beïnvloeden, waardoor de transfer tussen de test en de doelbeweging beperkt is. 1 Een topsprinter of topzwemmer zal na het klinken van het startschot immers niet eerst een uitgebreide CM maken. Ook bij voetbal en hockey (zie figuur 3) is er niet altijd genoeg tijd om een uitgebreide CM te maken. Ook hier is het laten uitvoeren van een beweging met CM om de explosieve prestatie of de prestatie onder tijdsdruk te voorspellen dus weinig zinvol. In de eerste vijf meter van een sprint (hardlopen) is er voornamelijk concentrisch spieractiviteit, waarbij de stijgtijd nauwelijks door de tegenwerkende krachten of door swing leg retraction weggenomen kan worden (zie deel 1 voor een toelichting). Theoretisch gezien is de explosieve krachtproductie tijdens een SJ dan ook een betere representatie van deze sprintafstand dan een CMJ of een drop jump (DJ), waarbij de stijgtijd immers wel gedeeltelijk kan worden weggenomen door de tegenwerkende krachten. Deze gedachtegang wordt ondersteund door een onderzoek 38 bij skeletonbeoefenaars van nationaal niveau waarbij (slechts) een matige correlatie werd gevonden tussen de RFD in de SJ en de 0-5 meter sprintprestatie en een nog kleinere correlatie tussen de RFD in de CMJ en 0-5 meter sprintprestatie. Bij een toename van de sprintafstand zal de stijgtijd meer en meer worden weggenomen door de tegenwerkende krachten en de swing leg retraction. Daarom zou men kunnen denken dat de RFD tijdens een test met een CM representatiever voor zo n langere sprint. In hetzelfde onderzoek vertoonde de RFD tijdens de SJ echter een hogere correlatie met alle sprint afstanden tussen 0 en 30 meter dan de RFD tijdens de CMJ. Een mogelijke verklaring is dat de RFD tijdens een SJ iets zegt over de vaardigheid om voorspanning op te bouwen, wat cruciaal is voor sprinten. Ook bij bewegingen waar de tegenwerkende krachten de stijgtijd verminderen is voorspanning immers belangrijk. 1 Een tweede mogelijke verklaring is dat de CM in de test aspecifiek is voor de technisch erg moeilijke CM die in de swing leg retraction ligt opgesloten. Bilaterale en unilaterale bewegingen Een laatste aspect van specificiteit is de vergelijking tussen bilaterale testen (CMJ en SJ), met voornamelijk verticale kracht productie, en unilaterale testen, waarbij naast een verticale ook een (voor de prestatie beslissende) horizontale kracht wordt geleverd (sprinten). 8,21,38-41,54,55 Er is een matige correlatie gevonden tussen de RFD in een split squat en de 5 meter sprint en slechts een kleine correlatie tussen de RFD in een back squat en de 5 meter sprint. 54 Een studie 55 bij (inter)nationale atleten liet zien dat de explosieve krachtproductie tijdens een SJ en een DJ de sprintprestatie over 2,5 meter, 5 meter en langere afstanden niet kon voorspellen. Weer een andere studie 8 toonde geen verbetering in de snelheid waarmee tijdens een CMJ een bepaald percentage van de piekkracht werd opgebouwd, terwijl de sprintprestatie over 40 en 60 yards wel verbeterde. Er zijn echter ook studies 50,51 die wel een gelijktijdige verbetering van de RFD tijdens een jump squat zonder externe weerstand en de 5 meter sprint hebben gevonden. 48,49 In een derde studie 21 vond men gelijktijdige verbeteringen in de initiële RFD tijdens een SJ zonder externe weerstand en de 30 meter sprintprestatie. Deze laatste drie onderzoeken gebruikten (matig) getrainde individuen als proefpersonen. Weer lijkt het er dus op, dat zich vooral bij slecht en matig getrainde sporters positieve transfers voordoen, 22 Sportgericht nr. 6 / 2015 jaargang 69

6 terwijl die bij goed getrainde sporters niet meer aantoonbaar zijn. Conclusie Er zijn veel aspecten die de stijgtijd en bijgevolg de transfer van een test of een trainingsoefening naar de doelbeweging beïnvloeden. Om een optimale transfer te verkrijgen is het dan ook belangrijk om de eigenschappen van de sportbeweging tijdens een test zo specifiek mogelijk na te bootsen. Speciale aandacht moet besteed worden aan het effect van externe weerstand, aangezien dit zeer frequent over het hoofd wordt gezien. Ook bij het trainen van de explosieve prestatie moet er goed worden nagedacht over de invloed van de gebruikte methodes en oefeningen op de stijgtijd. Bij ongetrainde individuen zal krachttraining zorgen voor positieve trainingsadaptaties. Mogelijke negatieve adaptaties met betrekking tot het creëren van voorspanning worden daardoor gemaskeerd. Bij goedgetrainde atleten wordt de explosieve prestatie echter vooral door de stijgtijd beperkt, omdat factoren als de neurale aansturing en de maximale kracht vaak al goed ontwikkeld zijn. Het is zeker bij deze groep belangrijk om in de training rekening te houden met de mogelijke negatieve effecten van zowel externe weerstand als CM s op het vermogen om voorspanning te creëren en daarmee stijgtijd te verminderen. Praktische aanbevelingen In deel 1 is besproken dat stijgtijd een limiterend effect heeft op de explosieve prestatie. Tevens is besproken dat cocontracties de beste manier zijn om de stijgtijd te verminderen. In de (kracht) training is het dan ook verstandig om te trainen op het effectief en efficiënt uitvoeren van co-contracties. Daarvoor kunnen drie strategieën worden gebruikt: 1. het uitvoeren van bewegingen onder tijdsdruk; 2. de bewegingen laten ondersteunen door reflexpatronen; 3. het gebruiken van onvoorspelbare situaties. Tijdsdruk Als een beweging onder tijdsdruk wordt uitgevoerd is er nauwelijks tijd om een CM uit te voeren. Een sporter die toch een uitgebreide CM maakt zal de beweging te langzaam uitvoeren en bijgevolg niet succesvol zijn. Snel bewegen is alleen mogelijk als de sporter voorspanning creëert door het uitvoeren van co-contracties. Tijdsdruk kan opgelegd worden door de tijd waarin de beweging uitgevoerd wordt te timen, maar ook door het toevoegen van een competitie-element aan de beweging. In krachttraining wordt dit zelden of nooit toegepast, omdat dit te blessuregevoelig zou zijn. Wanneer de weerstand echter relatief laag is (bijvoorbeeld een lege halterstang) hoeft dit geen bezwaar te zijn. Reflexpatronen In het centrale zenuwstelsel zijn een aantal vaste patronen ingebakken. Deze voorkeurspatronen kunnen met minder neurale inhibitie worden afgevuurd dan andere patronen. Ze mogen als reflexpatronen worden bestempeld omdat er relatief zelfstandige perifere neurale circuits actief zijn, ook al kunnen ze vanuit hogere delen van het centrale zenuwstelsel beïnvloed worden. 56 Bewegingen die ondersteund worden door deze Figuur 4. Tijdens de krachttraining kan het uitvoeren van co-contracties worden afgedwongen door een onstabiele weerstand te gebruiken, zoals een aquabag. Sportgericht nr. 6 / 2015 jaargang 69 23

7 reflexpatronen zullen vrijwel altijd met co-contracties worden uitgevoerd. Een door reflexen ondersteunde beweging zonder co-contracties zou immers niet erg effectief zijn in complexe situaties. Er zou nog steeds veel stijgtijd zijn en mogelijke fouten zouden niet gecorrigeerd worden door de preflex werking van de co-contracties. 57 Reflexmatige ondersteuning van bewegingen kan in de krachttraining worden ingepast, maar is alleen mogelijk wanneer een beweging snel kan worden uitgevoerd en als er dus lichte weerstanden worden gebruikt. Twee belangrijke reflexen in de hardloopbeweging zijn de gekruiste extensie reflex en de struikelreflex. Bij het snel uitvoeren van (bijvoorbeeld) een stepup spelen ze mogelijk een rol. Onvoorspelbare situaties In de krachttraining kan een situatie onvoorspelbaar worden gemaakt door het gebruik van onvoorspelbare weerstand. De sporter is in zo n situatie min of meer verplicht om co-contracties uit te voeren om de controle over de beweging niet te verliezen. Een voorspelbare weerstand zoals een halter kan onvoorspelbaar gemaakt worden door er elastieken met gewichten aan te bevestigen. Ook kan een onstabiele weerstand in de vorm van een aquabag gebruikt worden (zie figuur 4). Combinaties Uiteraard kunnen de drie strategieën gecombineerd worden in oefenstof waarbij de explosieve krachtproductie erg onder druk komt te staan. Dergelijke training heeft een sterke neuromusculaire component en geeft een typische, snel oplopende vermoeidheid: van de ene herhaling op de volgende, meestal rond de zesde herhaling. Na de oefening verdwijnt deze vermoeidheid ook weer snel. De belangrijkste criteria bij dergelijke complexe oefenstof zijn dat een gecontroleerde en succesvolle uitvoering mogelijk moet zijn, met doorgaans niet meer dan vijf of zes herhalingen per set. Referenties 1. Van Hooren B & Bosch F (2015). Trainen en meten van explosieve prestaties. Deel 1: De invloed van stijgtijd Sportgericht, 69 (3), Wilson GJ et al. (1995). Assessing dynamic performance: A comparison of rate of force development tests. The Journal of Strength & Conditioning Research, 9 (3), Young WB & Bilby GE (1993). The effect of voluntary effort to influence speed of contraction on strength, muscular power, and hypertrophy development. The Journal of Strength & Conditioning Research, 7 (3), Newton RU et al. (1999). Effects of ballistic training on preseason preparation of elite volleyball players. Medicine & Science in Sports & Exercise, 31 (2), Kawamori N et al. (2006). Peak force and rate of force development during isometric and dynamic mid-thigh clean pulls performed at various intensities. The Journal of Strength & Conditioning Research, 20 (3), Stone MH et al. (2004). The importance of isometric maximum strength and peak rate-offorce development in sprint cycling. The Journal of Strength & Conditioning Research, 18 (4), Izquierdo M et al. (1999). Maximal and explosive force production capacity and balance performance in men of different ages. European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology, 79 (3), Kraemer WJ et al. (2000). The Effect of the Meridian Shoe on Vertical Jump and Sprint Performances Following Short-Term Combined Plyometric/Sprint and Resistance Training. The Journal of Strength & Conditioning Research, 14 (2), Gorostiaga EM et al. (1999). Effects of heavy resistance training on maximal and explosive force production, endurance and serum hormones in adolescent handball players. European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology, 80 (5), Mikkola JS et al. (2007). Concurrent endurance and explosive type strength training improves neuromuscular and anaerobic characteristics in young distance runners. International Journal of Sports Medicine, 28 (7), Mikkola JS et al. (2007). Concurrent endurance and explosive type strength training increases activation and fast force production of leg extensor muscles in endurance athletes. The Journal of Strength & Conditioning Research, 21 (2), Holtermann A et al. (2007). The effect of rate of force development on maximal force production: acute and training-related aspects. European Journal of Applied Physiology, 99 (6), Aagaard P et al. (2002). Increased rate of force development and neural drive of human skeletal muscle following resistance training. Journal of Applied Physiology, 93 (4), Mirkov DM et al. (2004). Muscle strength testing: evaluation of tests of explosive force production. European Journal of Applied Physiology, 91 (2-3), Andersen LL et al. (2010). Early and late rate of force development: differential adaptive responses to resistance training? Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports, 20 (1), e162-e Buckthorpe M et al. (2014). Task-specific neural adaptations to isoinertial resistance training. Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports, 25 (5), Hannah R et al. (2012). Explosive neuromuscular performance of males versus females. Experimental Physiology, 97 (5), Folland JP et al. (2013). Human capacity for explosive force production : Neural and contractile determinants. Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports, Blazevich AJ et al. (2009). Changes in muscle force length properties affect the early rise of force in vivo. Muscle & nerve, 39 (4), Paavolainen L et al. (1991). Effects of explosive type strength training on physical performance characteristics in cross-country skiers. European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology, 62 (4), Harrison AJ & Bourke G (2009). The Effect of Resisted Sprint Training on Speed and Strength Performance in Male Rugby Players. The Journal of Strength & Conditioning Research, 23 (1), Hauraix H et al. (2013). Shortening behavior of the different components of muscletendon unit during isokinetic plantar flexions. Journal of Applied Physiology, 115 (7), Ugarkovic D et al. (2002). Standard Anthropometric, Body Composition, and Strength Variables as Predictors of Jumping Performance in Elite Junior Athletes. The Journal of Strength & Conditioning Research, 16 (2), Anderson MA et al. (1991). The Relationships among Isometric, Isotonic, and Isokinetic Concentric and Eccentric Quadriceps and Hamstring Force and Three Components of Athletic Performance. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy, 14 (3), Gruber M et al. (2007). Differential effects of ballistic versus sensorimotor training on rate of force development and neural activation in humans. The Journal of Strength & Conditioning Research, 21 (1), Spurrs RW et al. (2003). The effect of plyometric training on distance running performance. European Journal of Applied Physiology, 89 (1), Sportgericht nr. 6 / 2015 jaargang 69

8 27. Wilhelm EN et al. (2013). Single-joint isometric rate of torque development is not related to counter- movement jump performance in soccer players. Isokinetics and Exercise Science, 21 (3), Haff GG et al. (2005). Force-time curve characteristics of dynamic and isometric muscle actions of elite women olympic weightlifters. The Journal of Strength & Conditioning Research, 19 (4), Haff GG et al. (1997). Force-time dependent characteristics of dynamic and isometric muscle actions. The Journal of Strength & Conditioning Research, 11 (4), Nuzzo JL et al. (2008). Relationship between countermovement jump performance and multijoint isometric and dynamic tests of strength. The Journal of Strength & Conditioning Research, 22 (3), Gruber M & Gollhofer A (2004). Impact of sensorimotor training on the rate of force development and neural activation. European Journal of Applied Physiology, 92 (1-2), Granacher U et al. (2011). Promoting strength and balance in adolescents during physical education: effects of a short-term resistance training. The Journal of Strength & Conditioning Research, 25 (4), Khamoui AV et al. (2011). Relationship Between Force-Time and Velocity-Time Characteristics of Dynamic and Isometric Muscle Actions. The Journal of Strength & Conditioning Research, 25 (1), Granacher U et al. (2010). Slackline training for balance and strength promotion. International Journal of Sports Medicine, 31 (10), Burgess KE et al. (2007). Plyometric training vs. isometric training influences on tendon properties and muscle output. The Journal of Strength & Conditioning Research, 21 (3), Heggelund J et al. (2013). Maximal strength training improves work economy, rate of force development and maximal strength more than conventional strength training. European Journal of Applied Physiology, 113 (6), Wu YK et al. (2010). Relationships between three potentiation effects of plyometric training and performance. Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports, 20 (1), e80-e Sands WA et al. (2005). Anthropometric and Physical Abilities Profiles: US National Skeleton Team. Sports biomechanics, 4 (2), Marques MC et al. (2011). Relationships between vertical jump strength metrics and 5 meters sprint time. Journal of human kinetics, 29, Hansen KT et al. (2011). Do Force Time and Power Time Measures in a Loaded Jump Squat Differentiate between Speed Performance and Playing Level in Elite and Elite Junior Rugby Union Players? The Journal of Strength & Conditioning Research, 25 (9), Marques MC & Izquierdo M (2014). Kinetic and Kinematic Associations Between Vertical Jump Performance and 10-m Sprint Time. The Journal of Strength & Conditioning Research, 28 (8), Storen O et al. (2008). Maximal strength training improves running economy in distance runners. Medicine & Science in Sports & Exercise, 40 (6), Sunde A et al. (2010). Maximal strength training improves cycling economy in competitive cyclists. The Journal of Strength & Conditioning Research, 24 (8), Zatsiorsky VM (2003). Biomechanics of Strength and Strength Training. In: Komi PV (eds.), Strength and power in sport, pp Blackwell Science Ltd. 45. Haff GG et al. (2008). Force-Time Curve Characteristics and Hormonal Alterations During an Eleven-Week Training Period in Elite Women Weightlifters. The Journal of Strength & Conditioning Research, 22 (2), de Villarreal ESS et al. (2011). Enhancing jump performance after combined vs. maximal power, heavy-resistance, and plyometric training alone. The Journal of Strength & Conditioning Research, 25 (12), Schubert M et al. (2008). Balance training and ballistic strength training are associated with task-specific corticospinal adaptations. European Journal of Neuroscience, 27 (8), Cormie P et al. (2010). Adaptations in athletic performance after ballistic power versus strength training. Medicine & Science in Sports & Exercise, 42 (8), Cormie P et al. (2010). Influence of strength on magnitude and mechanisms of adaptation to power training. Medicine & Science in Sports & Exercise, 42 (8), Cormie P et al. (2010). Changes in the eccentric phase contribute to improved stretch-shorten cycle performance after training. Medicine & Science in Sports & Exercise, 42 (9), Haff GG et al. (2000). The effect of 6 weeks of creatine monohydrate supplementation on dynamic rate of force development. The Journal of Strength & Conditioning Research, 14 (4), Lamas L et al. (2012). Effects of strength and power training on neuromuscular adaptations and jumping movement pattern and performance. The Journal of Strength & Conditioning Research, 26 (12), Jakobsen MD et al. (2012). The effect of strength training, recreational soccer and running exercise on stretch shortening cycle muscle performance during countermovement jumping. Human Movement Science, 31 (4), Sleivert G & Taingahue M (2004). The relationship between maximal jump-squat power and sprint acceleration in athletes. European Journal of Applied Physiology, 91 (1), Markström JL & Olsson C (2013). Countermovement Jump Peak Force Relative to Body Weight and Jump Height as Predictors for Sprint Running Performances: (In)homogeneity of Track and Field Athletes? The Journal of Strength & Conditioning Research, 27 (4), Latash ML (2008). Synergy. Oxford University Press. 57. Chen L & Ren L (2010). The Influence of Intrinsic Muscle Properties on Musculoskeletal System Stability: A Modelling Study. Journal of Bionic Engineering, 7, S158-S165. Over de auteurs Bas Van Hooren is als bewegingsdeskundige afgestuurd aan de Fontys Sporthogeschool en volgt momenteel een master bewegingswetenschappen aan de Universiteit van Maastricht. Tevens is hij op freelance basis werkzaam als fysieke trainer voor topsporters en topsporttalenten in voornamelijk Zuid-Limburg. basvanhooren@hotmail.com Frans Bosch is docent aan de Fontys Sporthogeschool en vaste consultant / specialist-coach voor onder andere de nationale rugbyteams van Wales en Japan, West Ham United Football Club en England Cricket. Daarnaast is hij auteur van meerdere boeken, waaronder Hardlopen: inspanningsfysiologie en biomechanica praktisch toegepast (2001, met Ronald Klomp) en Krachttraining en coördinatie: een integratieve benadering (2012, 2015; de 2e herziene en uitgebreide druk van dit boek is zeer recent verschenen). Sportgericht nr. 6 / 2015 jaargang 69 25