Waterschap Zuiderzeeland

Transcriptie

1 Waterschap Zuiderzeeland Visonderzoek migratieknelpunten Fase II: Voorjaarsonderzoek Projectnummer: 898 Status Definitief Datum November 9 Opgesteld door Jochem Hop Gecontroleerd Jouke Kampen AquaTerra - KuiperBurger ATKB Geldermalsen Poppenbouwing, 9 NZ Geldermalsen

2

3 SAMENVATTING Het voorjaarsonderzoek had als doel inzicht te verschaffen in de omvang en soortsamenstelling van het visbestand dat in het voorjaar de verschillende polderwateren in wil migreren. Daarnaast is onderzocht in hoeverre bestaande voorzieningen (schutsluizen en inlaatwerk) mogelijkheden bieden voor intrek van vis. Doelsoorten waren driedoornige stekelbaars en paling (glasaal). Gedurende de maanden maart, april en mei is het onderzoek uitgevoerd aan de uitlaatzijde van de gemalen Smeenge, Vissering, Colijn, Lovink, De Blocq van Kuffeler en bijliggende schutsluizen. Het aanbod van kleine vis is met een kruisnet bepaald aan de uitlaatzijde van de gemalen Colijn en Vissering. Het grootste aanbod bevond zich achter gemaal Colijn, waar gemiddeld vissen per lichting zijn gevangen, waarvan het merendeel driedoornige stekelbaars (7%). De variatie in vangsten was vrij groot. Achter gemaal Smeenge werd een lager aanbod gemeten van circa vissen per lichting. Driedoornige stekelbaars was hier minder abundant, dominante soorten waren pos, blankvoorn, winde, brasem en baars. Bij beide gemalen is geen glasaal gevangen. Ook door middel van een larvennet is bij geen van de onderzochte gemalen glasaal aangetroffen, duidend op een laag aanbod van glasaal. Met uitzondering van gemaal Smeenge is waargenomen dat er sprake is van een verhoogd visbestand achter de gemalen (zie tabel ). Het is aannemelijk dat deze hogere bestanden het resultaat zijn van de aanwezige lokstroom van het gemaal. Algemene soorten als baars, brasem, blankvoorn en pos komen hierbij het meest voor, maar in biomassa worden de bestanden gedomineerd door brasem en of blankvoorn. Vooral bij gemaal Colijn, Lovink en de Blocq van Kuffeler zijn grotere brasems aangetroffen (> cm). Tabel. Gemiddelde vangst met zegen voor gemalen. Smeenge Vissering Colijn Lovink Blocq van Kuffeler Bestand - Kg/ha,,.9,9 7,8,7 - Aantal/ha Dominante soort (biomassa) - Dominante soort (aantallen) Brasem Blankvoorn, brasem Brasem Brasem Brasem Brasem Blankvoorn Brasem Brasem Blankvoorn, brasem Aantal soorten De doortrek door de schutkolken is met een maximum van gemiddeld vissen per uur relatief laag. Vooral de soorten baars, spiering en pos zijn vaker aangetroffen, waarbij passage veelal groepsgewijs heeft plaatsgevonden, resulterend in een hoge variatie per meting. De vissen welke via de schutkolken de polder in migreerden waren veelal kleiner dan cm. De grootste belemmering in vispassage door de schutsluizen lijkt de afwezigheid van een lokstroom. Deze lokstroom is wel aanwezig bij het inlaatwerk van gemaal Colijn. Deze bevindt zich direct naast de uitstroomopening van het gemaal. Voor de doelsoorten driedoornige stekelbaars en paling (glasaal) is het inlaatwerk een uiterst effectieve migratievoorziening. Met een gemiddelde passage van bijna vissen per uur, waarvan circa paling (lengteklasse - cm). Vooral vanaf halverwege april tot het einde van de metingen (halverwege mei) werd veel paling gevangen. De soorten welke het vaakst het inlaatwerk gepasseerd hebben zijn overigens pos, spiering en driedoornige stekelbaars. Het grootste deel van de gevangen ATKB Geldermalsen

4 vissen was relatief klein (< cm), hoewel ook een enkele grote brasem/snoekbaars is gevangen (circa cm). ATKB Geldermalsen

5 INHOUDSOPGAVE Samenvatting.... Inleiding...7. Materiaal en methode Onderzoeksgebied Bemonsteringsperiode..... Vangtuigen en wijze van bemonsteren..... Verwerking van de vangsten..... Berekeningen/presentatie gegevens.... Resultaten Visaanbod aan uitlaatzijde gemalen..... Kruisnet Soortsamenstelling en omvang vangst Lengtesamenstelling Larvennet in de uitstroom Zegen Soortsamenstelling en omvang vangst Lengtesamenstelling.... Resultaten Doortrek door schutkolken..... Algemeen..... Soortsamenstelling en omvang vangst..... Lengtesamenstelling.... Resultaten inlaatwerk Colijn..... Algemeen..... Soortsamenstelling en omvang vangst..... Lengtesamenstelling Discussie Visaanbod achter gemalen Doortrek door schutkolken Inlaatwerk Colijn Conclusies en aanbevelingen terugkoppeling op de vraagstelling Aanbevelingen... Literatuur... Bijlagen...6 ATKB Geldermalsen

6 ATKB Geldermalsen

7 . INLEIDING Aanleiding In opdracht van Waterschap Zuiderzeeland is er in 7 een quickscan uitgevoerd van de knelpunten voor vismigratie in haar beheersgebied (ref. ). Uit dit onderzoek bleek onder meer dat er een gebrek aan kennis en inzicht is in enkele aspecten betreffende migratie. Om deze reden is er een vervolgonderzoek uitgevoerd door AquaTerra - KuiperBurger B.V. (ATKB), gericht op de volgende twee fasen:. Najaarsmigratie; met name uittrek vanuit de polders naar het omliggende watersysteem;. Voorjaarsmigratie; met name intrek vanuit het omliggende watersysteem naar de polders. Het voorliggende rapport behandelt fase, de voorjaarsmigratie. Doelstelling Het doel van het onderzoek is inzicht te krijgen in de omvang van het visbestand dat in het voorjaar de verschillende polderwateren in wil migreren om zo het belang van eventuele aanpassingen aan de kunstwerken vast te stellen. Het voorjaarsonderzoek is gericht op alle voorkomende soorten, maar er wordt extra aandacht besteedt aan de driedoornige stekelbaars en paling (glasaal), soorten waarvoor vrije migratie een belangrijke functie heeft. Daarnaast wordt onderzocht in hoeverre de bestaande voorzieningen (schutsluizen en inlaatwerk) mogelijkheden bieden voor de intrek van vis. Bij alle onderdelen van het onderzoek worden ook de soort- en lengteverdelingen van het visbestand onderzocht. Samenvattend is het voorjaarsonderzoek opgedeeld in de volgende drie onderdelen;. visaanbod aan de uitlaatzijde van de gemalen;. doortrek door schutkolken. doortrek door inlaatduiker bij gemaal Colijn De concrete onderzoeksvragen die hierbij beantwoord dienen te worden zijn: - Wat is de soortsamenstelling en omvang van het visbestand dat in het voorjaar optrekt naar de verschillende hoofdgemalen? - In hoeverre maken vissen gebruik van de schutsluizen om de polders in te trekken? - Is de bestaande inlaat bij gemaal Colijn in te zetten als stroomopwaartse vismigratie voorziening? Leeswijzer Na deze inleiding wordt in hoofdstuk de toegepaste methodiek toegelicht. Vervolgens worden in hoofdstuk, en de resultaten van respectievelijk het visaanbod aan de uitlaatzijde van de gemalen, de doortrek door de sluizen en de doortrek door het inlaatwerk van Colijn gepresenteerd. In hoofdstuk 6 worden de resultaten bediscussieerd, waarna hoofdstuk 7 de conclusies en aanbevelingen behandeld. ATKB Geldermalsen 7

8 . MATERIAAL EN METHODE.. Onderzoeksgebied Het voorjaarsonderzoek is uitgevoerd bij de gemalen Smeenge, Vissering, Colijn, Lovink en De Blocq van Kuffeler met de bijbehorende sluizen (Voorstersluis, Urkersluis, Ketelsluis, Blauwe Dromer en Zuidersluis). Van deze gemalen zijn gemaal Colijn en Smeenge ook in het najaar onderzocht (ref. ). In onderstaande kaart is de locatie van de gemalen weergegeven. Smeenge Vissering Colijn De Blocq van Kuffeler Lovink Figuur.. Locaties op kaart weergegeven (bron: ref. 6). 8 ATKB Geldermalsen

9 In onderstaand overzicht wordt een korte beschrijving gegeven van de onderzochte gemalen en sluizen (ref. ), met daarbij een afbeelding van het betreffende complex (bron: Google Earth). Gemaal Smeenge en Voorstersluis (nabij Voorst/Kraggenburg) De pompinstallatie van dit gemaal bestaat uit twee schuin opgestelde schroefpompen met een maximum toerental van rpm. De capaciteit per pomp bedraagt 6 m /min (. m /min totaal), bij een opvoerhoogte van, meter. Gemaal Smeenge bemaalt de Hoge afdeling (Zwolsevaart) en slaat uit in het Kadoelermeer. Het gemaal maakt weinig draaiuren, tot circa per jaar (voornamelijk tijden natte perioden). De lengte van de strekdam tussen het gemaal en de sluis bedraagt circa meter (ref. ), waarmee deze betrekkelijk kort is. Gemaal Vissering en Urkersluis (Urk) Gemaal Vissering bemaalt de Lage afdeling (Urkervaart) van de Noordoostpolder door middel van drie centrifugaalpompen. Van deze pompen halen er twee 9 rpm en één rpm. De capaciteit van de pompen is tweemaal 7 m /min en eenmaal 7 m /min (totaal circa 86 m /min). De lengte van de strekdam tussen gemaal Vissering en de Urkersluis bedraagt ongeveer 6 meter (ref. ). Gemaal Vissering slaat het bemaalde water uit in het IJsselmeer. Gemaal Colijn en Ketelsluis (Ketelhaven) Door middel van drie verticale centrifugaalpompen worden zowel de Hoge als de Lage afdeling bemaald (Hoge en Lage vaart). Het water wordt uitgeslagen in het Ketelmeer. Alle drie de pompen halen rpm. De capaciteit van de pomp van de Hoge afdeling heeft een capaciteit van 8m/min bij een opvoerhoogte van meter. De pomp van de Lage afdeling heeft een capaciteit van m/min bij een opvoerhoogte van 6 meter. Gemiddeld draait gemaal Colijn. tot.7 uur per jaar. De strekdam tussen gemaal Colijn en de naastgelegen Ketelsluis heeft een lengte van 8 meter (ref. ). Direct naast het gemaal ligt een inlaatduiker waarmee water vanuit het Ketelmeer in de Hoge Vaart gelaten kan worden. Deze duiker wordt zelden tot nooit gebruikt. Gemaal Lovink en Blauwe Dromer (nabij Harderwijk) Gemaal Lovink bestaat uit twee centrifugaalpompen met elk rpm. Beide pompen hebben een capaciteit van 8 m/min bij een opvoerhoogte van meter. Gemaal Lovink bemaalt de Hoge Dwarsvaart (Hoge afdeling) en slaat uit in het Veluwemeer. Het aantal maaluren bedraagt.9 tot. per jaar. De strekdam tussen het gemaal en de sluis heeft een lengte van 9 meter (ref. ). Gemaal De Blocq van Kuffeler en Zuidersluis (Almere) Dit gemaal bevat vier, door dieselmotoren aangedreven, centrifugaalpompen. Hiervan bemalen twee pompen de hoge afdeling en twee de lage afdeling (Hoge en Lage vaart). Het water wordt uitgeslagen in het Markermeer. Normaliter bedraagt het toerental 8 rpm. De capaciteit van de pompen van de hoge afdeling is 8 m /min bij een opvoerhoogte van meter. De pompen van de lage afdeling hebben een capaciteit van 7 m /min bij een opvoerhoogte van 6 meter. Het aantal pompuren bedraagt 6 a 9 tot. per jaar met zeer natte perioden. De strekdam welke het gemaal en de Zuidersluis scheiden heeft een lengte van ongeveer meter (ref. ). ATKB Geldermalsen 9

10 .. Bemonsteringsperiode Het onderzoek heeft plaatsgevonden in het voorjaar van 9, in de periode van halverwege maart tot halverwege mei. De bemonsteringen zijn uitgevoerd in de avonduren, waarbij er tot na middernacht is gemeten. Ondermeer tijdens het najaarsonderzoek is er geconstateerd dat bij het invallen van de duisternis er een lichte verhoging is in de migratie, waardoor dit tijdstip van de dag de ideale periode is om te meten (ref. )... Vangtuigen en wijze van bemonsteren Bij Colijn en bij Vissering is een uitgebreide meting gedaan, gericht op zowel driedoornige stekelbaars en jonge aal als op paaitrek van grotere vis. Bij de overige locaties (Blocq van Kuffeler, Lovink en Smeenge) is uitsluitend het aanbod aan paaivis bepaald. Deze tweedeling is gebaseerd op de vangstverwachtingen. Vissering en Colijn slaan uit op het IJsselmeer en Ketelmeer dat in open verbinding staat met het IJsselmeer. De andere gemalen slaan uit op wateren die indirect in verbinding staan met dit grote zoetwatermeer. Bij de drie onderdelen van het voorjaarsonderzoek zijn de volgende vangtuigen en methoden toegepast; kruisnet, larvennet, zegen en fuik. Visaanbod achter gemalen (uitlaatzijde) Met een kruisnet is het aanbod aan driedoornige stekelbaars en glasaal bepaald bij de gemalen Colijn en Vissering. Het toegepaste kruisnet had een vissend oppervlak van x meter, bestaand uit een zeer fijnmazig stramiengaas ( mm maaswijdte). Door middel van een mechanische lier werd het net naast de uitstroom van het (draaiende) gemaal neergelaten. Het net werd vervolgens na - minuten opgehaald. Aanvullend op de visserij met het kruisnet is een larvennet ingezet om meer inzicht te krijgen in het aanbod van kleine vis. Hierdoor is het mogelijk geworden enig inzicht te krijgen in het visbestand van kleine vis achter de overige gemalen. Het principe van het larvennet is dat deze in de volle stroming wordt gehangen, waardoor er een luwte ontstaat. Hierdoor wordt kleine vis wordt aangetrokken (welke zich in de stroming bevindt). Daarnaast kan zeer kleine vis tevens door de stroming het net in gedreven worden. Het larvennet is bij alle bemonsterde gemalen toegepast, waarbij deze tijdens het draaien van het gemaal zich in de uitstroom van het gemaal bevond. Afbeelding.. Kruisnetvisserij Door middel van zegenvisserij aan de achterzijde (uitlaatzijde) van alle gemalen is het aanbod van grotere vis bepaald. Er is gebruik gemaakt van een zegen met een lengte van meter. De bemonsteringen hebben aan het eind van de avond plaatsgevonden, nadat het gemaal de gehele avond had gedraaid. Tijdens de uitvoering van de bemonstering draaide het gemaal niet. ATKB Geldermalsen

11 Afbeelding.. Zegenvisserij Doortrek door schutkolken Door een fuik te plaatsen in de schutkolk is bepaald wat de omvang en soortsamenstelling van het visbestand is dat door de schutkolk de polder intrekt. Hierbij waren de sluisdeuren aan de polderzijde geopend en werd er aan de andere zijde water ingelaten door geopende schuiven in de sluiswand (ringkets). Hoever deze schuiven open hebben gestaan is niet bekend (niet nauwkeurig te meten), maar zal waarschijnlijk maximaal een halve meter zijn oftewel ongeveer de helft van de maximale opening. De schuiven werden zover geopend als het opgestelde opvangnet kon verwerken. Er liep dan een stroomsnelheid van ongeveer cm/sec door de schutkolk. Dit zou bij een natte doorsnede van m² een debiet van m³ betekenen (bij de Zuidersluis iets meer vanwege de grotere afmetingen). Vanwege het grote verval was het technisch niet mogelijk de deuren aan de buitenwater-zijde open te stellen en de stroming te reguleren met de ringkets aan de polderzijde. In dat geval zou de schutkolk hoog staan met gevolg dat een opvangnet van meer dan 8 meter hoog benodigd zou zijn. Het bleek technisch niet mogelijk bij de Blauwe Dromer water in te laten met geopende sluisdeuren. Daarom is hier gevist door middel van dummy schuttingen, waarbij de sluis keer is gevuld. Vanwege de daarbij optredende turbulentie is hier een opvangfuik met grotere mazen gebruikt, een gewone aalfuik. Bij de andere sluiskolken is een stramienfuik gebruikt met een maaswijdte van mm. Afbeelding.. Fuikenvisserij in schutkolk ATKB Geldermalsen

12 Doortrek door inlaatwerk In tegenstelling tot de overige gemalen beschikt gemaal Colijn over een inlaatwerk wat het mogelijk maakt buitenwater onder vrij verval de polder in te laten lopen. Hierbij stroomt het water vanuit het Ketelmeer de Hoge vaart in. Het inlaatwerk bevindt zich direct naast de uitstroomopening van het gemaal en is normaal gesloten, waardoor er geen vispassage mogelijk is. Na elke meetavond is direct na het stilzetten van het gemaal de inlaat ongeveer een uur gedeeltelijk open gezet. De opening bedroeg steeds ongeveer cm (van de maximale cm) Aan de polderzijde werd de meegevoerde vis opgevangen in een fijnmazig puntvormig net (zie afbeelding.). Het voorste gedeelte van het net had een maaswijdte van mm en het puntvormige achterste deel was van stramiengaas. Omdat de uitlaat aan de polderzijde twee openingen heeft werd niet alle vis gevangen. Het net stond aanvankelijk achter de opening waar het minste water uitkwam, vanaf de derde meting is het net verplaatst naar de opening waar het meeste water uitkwam. Afbeelding.. Fijnmazig puntvormig net voor meten van doortrek door inlaatwerk.. Verwerking van de vangsten Alle gevangen vissen zijn gesorteerd in soort- en lengtegroepen, (deels) gemeten en geteld. Bij grote vangsten zijn, na sortering in functionele lengtegroepen, op gewichtbasis monsters genomen. De bemonsterde vissen zijn vervolgens gesorteerd, geteld en gemeten. De lengtemetingen zijn uitgedrukt in centimeter totaallengte met een nauwkeurigheid van, cm. Tijdens het sorteren en de bemonstering van de vangst is er gelet op bijzondere of zeldzame vissen. Na de verwerking zijn de vissen zo snel mogelijk levend teruggezet op de vangstlocatie. ATKB Geldermalsen

13 .. Berekeningen/presentatie gegevens De vangsten van het kruisnet worden gepresenteerd als het aantal gevangen vissen per trek. Per avond wordt een gemiddelde vangst per trek weergegeven, welke vervolgens gemiddeld is tot een totaal gemiddelde. Er is gekozen voor een gemiddelde per avond, zodat het vangstverloop van verschillende soorten in de tijd goed te volgen is. De resultaten van de schutkolken, het inlaatwerk en het larvennet zijn uitgedrukt in aantal gevangen vissen per uur. Bij deze vangtuigen geldt dat wanneer er een langere tijd mee gevist wordt er normaliter een toename van de vangst zal zijn. De resultaten worden weergegeven als een gemiddelde per avond, welke vervolgens gemiddeld is tot een totaal gemiddelde. De vangsten met de zegen zijn uitgedrukt als bestandschattingen in kilogram en aantal per hectare. Hiertoe wordt de vangst van elk traject gedeeld door het rendement van de zegen en de toegepaste methode (8% voor alle lengteklassen, ref. ). De verkregen waarde wordt vervolgens gedeeld door het beviste oppervlak, wat resulteert in een bestandschatting per hectare voor de desbetreffende locatie. ATKB Geldermalsen

14 . RESULTATEN VISAANBOD AAN UITLAATZIJDE GEMALEN.. Kruisnet De kruisnetbemonsteringen aan de uitlaatzijde van de gemalen Colijn en Vissering zijn uitgevoerd in de periode van 6 maart tot en met mei 9. In deze periode is er respectievelijk negen en acht maal gemeten. Bij gemaal Vissering was er eenmaal sprake van een zeer sterke wind, waardoor de meting niet door kon gaan. In totaal zijn er achter gemaal Colijn 6 lichtingen van het kruisnet geweest, achter gemaal Vissering waren dit er Soortsamenstelling en omvang vangst In figuur. wordt de soortsamenstelling van de vangst weergegeven, tabel. presenteert de gemiddelde vangstgegevens. Detailvangsten zijn gegeven in bijlage. Tabel.. Vangstgegevens kruisnetbemonstering uitlaatzijde gemaal Colijn en Vissering Colijn Vissering Soort Aantal/lichting Lengte range (cm) Aantal/lichting Lengte range (cm) alver 9,7 -, 7- baars, 6-,7 6- bittervoorn, bot - -, -6 brasem,7-6, -9 blankvoorn 9, -9, - driedoornige stekelbaars 87, -8,8-7 hybride, - - kolblei, -,8-9 kleine modderkruiper,6 -, 6- marmergrondel,9-9, 6-8 paling, -, - pos 8,9 -, - rivierdonderpad, -6, -7 roofblei - -, ruisvoorn - -, snoekbaars, -, 7 snoek, - - spiering, -9,9 6-9 tiendoornige stekelbaars, -6, - vetje, - - winde,7 8-, 6-9 zeelt, - - Totaal 9,9-6, -9 Totaal aantal soorten* 9 8 * Exclusief hybride, = gemiddeld minder dan, vis per lichting; - = niet aangetroffen Colijn Achter gemaal Colijn is een relatief hoog aanbod van (kleine) vis aangetroffen, waarbij gemiddeld meer dan vissen per lichting zijn gevangen. De driedoornige stekelbaars is met een aandeel van 7% de meest dominante soort. Andere veel gevangen soorten zijn de tiendoornige stekelbaars en spiering. De driedoornige stekelbaars is vooral in maart en april veel gevangen met een piek tijdens de meting van april. Wanneer deze vangst niet meegeteld wordt in de resultaten blijft de gemiddelde vangst echter hoog (bijna vissen per lichting) en blijft de driedoornige stekelbaars de meest dominante soort. ATKB Geldermalsen

15 In totaal zijn er 9 verschillende soorten aangetroffen achter gemaal Colijn (exclusief hybride), waaronder beide doelsoorten driedoornige stekelbaars en paling (, exemplaren per lichting). Glasaal is niet gevangen maar wel jonge aal van - cm. Naar verwachting betreft dit aaltjes die - jaar in het zoete water aanwezig zijn. Het vangstverloop achter gemaal Colijn is grillig in de loop van de tijd. Dit is voornamelijk het gevolg van hoge vangsten van driedoornige stekelbaars, spiering en tiendoornige stekelbaars. Vissering Met gemiddeld circa vissen per lichting is er achter gemaal Vissering ten opzichte van gemaal Colijn een laag aanbod van (kleine) vis. Veel voorkomende soorten zijn de pos, blankvoorn, winde, brasem en baars. In totaal zijn er 8 verschillende soorten aangetroffen, waaronder de doelsoorten driedoornige stekelbaars (,8 exemplaren per lichting) en paling (, exemplaren per lichting). Doordat er achter gemaal Vissering lagere vangsten waren (van bijvoorbeeld driedoornige stekelbaars, spiering of tiendoornige stekelbaars), is het vangstverloop minder variabel dan bij gemaal Colijn. overige soorten % Colijn pos % blankvoorn % alver % spiering 7% tiendoornige stekelbaars % Vissering overige soorten % kolblei % spiering % driedoornige stekelbaars 6% pos 6% baars 8% brasem % driedoornige stekelbaars 7% Figuur.. blankvoorn 7% w inde % Aandeel van de meest voorkomende soorten tijdens kruisnetbemonstering uitlaatzijde gemaal Colijn en Vissering (% op aantalbasis)... Lengtesamenstelling In bijlage zijn de lengtefrequentieverdelingen van de kruisnetvangsten achter gemaal Colijn en gemaal Vissering weergegeven. Doelsoorten Driedoornige stekelbaars is achter beide gemalen aangetroffen in de lengteklasse van tot en met 7 cm. Bij gemaal Colijn ligt het zwaartepunt rond de cm, terwijl dit bij gemaal Vissering -6 cm is. De lengteverdeling van de driedoornige stekelbaars achter gemaal Colijn komt overeen met de verdeling welke tijdens de najaarsbemonstering is gevonden (ref. ). Paling is aangetroffen in de lengteklasse van tot en met cm, waarbij de meeste paling binnen de categorie -8 cm valt. Het betreft hierbij in alle gevallen gepigmenteerde paling, glasaal is bij geen van de gemalen aangetroffen. ATKB Geldermalsen

16 Overige soorten Voor beide gemalen geldt dat er vooral kleine vis tot circa cm is gevangen, wat past bij de vangstkarakteristiek van het kruisnet. Dit waren soorten als alver, baars, blankvoorn, brasem, pos, spiering, tiendoornige stekelbaars en winde. Er zijn echter ook enkele grotere windes en brasems gevangen (tot 6 cm). Afbeelding.. De doelsoorten aal/paling en driedoornige stekelbaars, beide aangetroffen aan uitlaatzijde van gemalen... Larvennet in de uitstroom De data verkregen met het larvennet dient ter aanvulling op de data van het kruisnet. Bij de overige gemalen wordt door middel van het larvennet inzicht verkregen in voornamelijk de soortsamenstelling van de relatief kleine vis. In onderstaande tabel worden de samenvattende resultaten van het larvennet weergegeven, aanvullende resultaten staan in bijlage. Soortsamenstelling en omvang vangst In overeenkomst met de kruisnetbemonstering zijn de driedoornige en tiendoornige stekelbaars de dominante soorten achter gemaal Colijn. De driedoornige stekelbaars is daarnaast ook de meest voorkomende soort achter de Blocq van Kuffeler en Lovink (samen met de kleine modderkruiper). Achter gemaal Vissering is, vergelijkbaar met de kruisnetbemonstering, een verscheidenheid aan vissen gevangen, waarbij de pos, baars, driedoornige stekelbaars, winde en brasem de vaker voorkomende soorten zijn. Tabel.. Gemiddelde vangstgegevens larvennet (aantal/uur) Soort Colijn Vissering Lovink Blocq Smeenge* alver,, baars,,,7,6, brasem,,,,, blankvoorn,,9 -,7, driedoornige stekelbaars 9,,,9,, kolblei,, - -, kleine modderkruiper,6,8,, - marmergrondel, paling,7,,, - pos,,,, - snoek, - - -, snoekbaars - - -, - spiering,9, -,8 - tiendoornige stekelbaars,6,,, - winde,, zeelt -, Totaal 8, 6,7, 8,, * resultaten van één meting, overige resultaten van vijf metingen, = <, vissen per uur; - = niet aangetroffen 6 ATKB Geldermalsen

17 Figuur.. Aandeel van de meest voorkomende soorten in het larvennet (% op aantalbasis) % 9% 8% 7% 6% % % % % % % Colijn Vissering Lovink Blocq Smeenge baars brasem blankvoorn driedoornige stekelbaars kolblei kleine modderkruiper paling pos snoek snoekbaars spiering tiendoornige stekelbaars winde overige vissoorten Lengtesamenstelling Bij de lengtesamenstelling van de vangsten van het larvennet is specifiek gelet op de doelsoorten driedoornige stekelbaars en paling (zie bijlage ). De driedoornige stekelbaarzen hebben een gemiddelde lengte welke veelal circa cm is, met uitzondering van gemaal Vissering waar de gemiddelde lengte rond de cm ligt. De paling welke met het larvennet is gevangen valt, net als bij de kruisnetbemonstering, veelal in de categorie -8 cm. Daarnaast is er ook één groter exemplaar aangetroffen van 8 cm (gemaal Lovink). De meeste palingen zijn achter gemaal Colijn gevangen. ATKB Geldermalsen 7

18 .. Zegen De zegenbemonsteringen achter de gemalen zijn uitgevoerd in de periode van april tot en met mei. In deze periode is er bij de gemalen Colijn, Vissering, Lovink en Blocq van Kuffeler vijfmaal gevist, bij gemaal Smeenge tweemaal (vanwege onderhoud aan het gemaal). Bij gemaal Vissering is de uitgevoerde zegentrek tweemaal grotendeels mislukt (vanwege obstakels).... Soortsamenstelling en omvang vangst In tabel. zijn de bestandschattingen op basis van de zegenvangsten gegeven. Tabel.. Gemiddeld bestand met zegen achter de verschillende gemalen. Smeenge* Vissering* Colijn Lovink Blocq Soort kg/ha n/ha kg/ha n/ha kg/ha n/ha kg/ha n/ha kg/ha n/ha alver,8 8,7,,8 6, baars,, 9, 6,8 9,9 bot - -,8, brasem, 8,9 89 7,8 6,7 6 7,8 7 blankvoorn, 7 7,6 7, 8, 6, 8 driedoornige stekelbaars,, 6, 7, 96, hybride,,,, - - karper ,,9 - - kleine modderkruiper, ,, kolblei, 67,9 7,7 8, 8,9 meerval , paling,6,,,, 9 pos,,8, 6,6 6, 78 rivierdonderpad, , - - riviergrondel, rivierprik , roofblei - -, 9,7,,7 snoek, - -,7, - - snoekbaars,,6 6,9, 6,9 6 spiering, ,, tiendoornige stekelbaars , - - winde,,6 6,9, 6, zeeprik, - -, Totaal, 989, 7 9,9 7,8 9,7 69 Std. Deviatie 6, 8 96, 89 96, 89 96, 9,9 8 Aantal soorten 7 7 8, = <, kg of aantal/ha; - = niet aangetroffen * Gemiddeld bestand Smeenge en Vissering gebaseerd op en metingen respectievelijk. Hierdoor minder representatief dan overige locaties waar gemiddeld bestand is gebaseerd op metingen. Achter de gemalen zijn tot 8 verschillende soorten aangetroffen. Algemene soorten als de baars, brasem, blankvoorn en pos komen hierbij het meest voor, maar ook minder algemeen voorkomende soorten als de meerval, rivierprik en zeeprik zijn aangetroffen (zie figuur. en.). 8 ATKB Geldermalsen

19 % 9% 8% 7% 6% % % % % % % Smeenge Vissering Colijn Lovink Blocq baars brasem blankvoorn karper kolblei meerval pos snoek snoekbaars winde overige soorten Figuur.. Aandelen van de meest voorkomende vissoorten in de bestandschattingen (kg/ha) % 9% 8% 7% 6% % % % % % % Smeenge Vissering Colijn Lovink Blocq alver baars brasem blankvoorn driedoornige stekelbaars kolblei pos snoekbaars spiering winde overige soorten Figuur.. Aandelen van de meest voorkomende vissoorten in de bestandschattingen (aantal/ha) Achter gemaal Smeenge is het kleinste visbestand waargenomen ( kg/ha). Kleine brasem (< cm) was hierbij het meest dominant aanwezig. In de loop van de tijd was er weinig variatie in de bestanden, zowel qua omvang als soortsamenstelling. Met kg/ha is achter gemaal Vissering een vrij hoog visbestand aangetroffen. Zowel in biomassa als in aantallen zijn blankvoorn, brasem, winde, baars en pos veel voorkomende soorten. In vergelijking met de overige locaties is er veel blankvoorn aangetroffen, veelal grotere exemplaren (> cm). Het brasem en winde bestand werd gedomineerd door kleinere exemplaren (< cm). De omvang van het visbestand achter gemaal Vissering is vrij constant in de tijd, variërend van tot kg/ha, waarbij steeds dezelfde soorten dominant zijn. Het meest verassende bestand bevindt zich achter gemaal Colijn. Met een gemiddelde van bijna kg/ha is hier een hoog bestand aangetroffen. Zowel in biomassa als in aantallen wordt dit bestand bijna geheel gevormd door grote brasems (> cm). Halverwege april was dit brasembestand het hoogst (tot bijna kg/ha), waarna het afnam tot ongeveer kg/ha halverwege mei. Opmerkelijk in de vangst achter gemaal Colijn is de aanwezigheid van enkele grote Europese meervallen (> cm). Daarnaast is er een redelijk bestand aan snoekbaars aangetroffen. ATKB Geldermalsen 9

20 Net als bij Colijn wordt het visbestand achter gemaal Lovink ook gedomineerd door brasem (in aantallen en biomassa). Het gemiddelde bestand achter dit gemaal wordt geschat op ongeveer 7 kg/ha, waarbij de grootste bestanden halverwege april werden aangetroffen (tot circa kg/ha). Deze afname werd veroorzaakt door het wegtrekken van grote brasems (> cm). Naast grote brasem was ook redelijk veel kleine brasem aanwezig (< cm). Met een gemiddeld bestand van ongeveer kg/ha is het bestand achter de Blocq van Kuffeler redelijk hoog te noemen. Het is echter aannemelijk dat het werkelijke bestand richting de kg/ha gaat, doordat er op - en - minder vis is gevangen als gevolg van moeizame zegentrekken (veel obstakels). Halverwege april is er veel blankvoorn gevangen, daarna overheerste brasem de vangsten, waarvan een aanzienlijk deel in de lengteklasse tot 6 cm viel.... Lengtesamenstelling In bijlage zijn de lengtefrequentieverdelingen van de zegenvangsten weergegeven, welke in onderstaande tekst per gemaal worden besproken. Smeenge In vergelijking met de overige gemalen is er achter gemaal Smeenge relatief weinig vis gevangen. Een duidelijke clustering van een bepaalde soort of lengtegroep is dan ook niet duidelijk waarneembaar. Enkel brasem in de lengteklasse - cm is relatief meer aangetroffen. Grotere paairijpe brasems (> cm) zijn slechts spaarzaam aangetroffen. Opmerkelijk in de vangstgegevens is de aanwezigheid van een zeeprik van 7 cm. Deze soort wordt niet vaak aangetroffen. Vissering Achter gemaal Vissering zijn vooral brasems, blankvoorns en windes aangetroffen met een lengte tot circa cm. Hoewel er ook grotere exemplaren van deze soorten zijn gevangen heeft de lengteklasse tot cm toch een duidelijk overwicht. Van baars zijn naast een aanzienlijke hoeveelheid kleine vis (6- cm) ook redelijk wat grotere exemplaren gevangen (- cm). Ook pos is vaak gevangen. Colijn Achter gemaal Colijn is een zeer sterke clustering aangetroffen van paairijpe brasem in de lengteklasse -6 cm. Het aandeel van kleine brasems (< cm) is laag, wat eveneens te zien is bij de soorten blankvoorn en winde. Van deze soorten zijn echter slechts weinig exemplaren gevangen. Snoekbaars is relatief vaak aangetroffen, voornamelijk in de lengteklasse tot 7 cm. Opvallend in het visbestand achter gemaal Colijn is de aanwezigheid van enkele grote meervallen (tot 7 cm). Daarnaast zijn er ook roofbleien gevangen in de lengteklasse van tot 7 cm. Lovink Het visbestand achter gemaal Lovink bestaat uit zowel kleine als grotere lengteklassen. Het aandeel van vissen onder de cm is relatief hoog, vooral bij soorten als baars, brasem en blankvoorn. Van brasem zijn tevens redelijk veel exemplaren groter dan cm aangetroffen, echter niet in de mate zoals bij gemaal Colijn is waargenomen. Blocq van Kuffeler Het visbestand achter dit gemaal wordt gekenmerkt door de soorten brasem, blankvoorn en snoekbaars. Van brasem zijn zowel kleine (< cm) als grote exemplaren (-6 cm) vrij vaak gevangen. Bij blankvoorn is het aandeel van grotere exemplaren (- cm) zelfs duidelijk hoger dan van vissen kleiner dan cm. De aanwezige snoekbaars had veelal een lengte van tot cm. ATKB Geldermalsen

21 Afbeelding.. Meerval en zeeprik, beide aangetroffen tijdens zegenbemonstering ATKB Geldermalsen

22 . RESULTATEN DOORTREK DOOR SCHUTKOLKEN.. Algemeen De doortrek door de schutkolken is gemeten in de periode van 6 maart tot en met mei 9. Hierbij is in de Urkersluis en Ketelsluis negen keer gemeten, in de Zuidersluis vijf keer, in de Blauwe Dromer vier keer en in de Voorstersluis twee keer (vanwege werkzaamheden aan het gemaal). Bij de interpretatie van de resultaten is het belangrijk te weten dat de vangsten bij de Blauwe Dromer zijn gedaan door middel van dummy schuttingen, terwijl bij de overige gemalen de schuiven in de sluisdeuren zijn opengezet... Soortsamenstelling en omvang vangst In totaal zijn er per gemaal 6 tot 8 soorten geweest welke de schutkolk gebruikt hebben voor migratie richting de polder (zie figuur. en tabel.). De doelsoort driedoornige stekelbaars is hierbij wel gevangen (vooral bij de Urker-, Ketel-, en Zuidersluis). Glasaal is niet aangetroffen, wel werden er enkele palingen gevangen. Tabel.. Vissoort Vangstgegevens fuik in schutkolk (gemiddeld aantal/uur) Lengte range (cm) Voorstersluis (Smeenge) Urkersluis (Vissering) Ketelsluis (Colijn) Blauwe Dromer (Lovink) Zuidersluis (Blocq) alver 6-8,,, -, baars - 6,8 9, 6,8,,9 bittervoorn - -, - - brasem -6,,8,6, 8, blankvoorn -, 7,,8,,9 driedoornige stekelbaars -7,9,,, 9, kolblei -,,, - - kleine modderkruiper -, -, -,8 marmergrondel , - - paling -8 -,, -,8 pos - 6, 8,,,8 8, roofblei , - - rivierprik 9-7 -,, - - ruisvoorn -8,, -, - snoekbaars 7- -,6, -, snoek 7 - -, - 6,7 spiering - 7,6, 6, -, tiendoornige stekelbaars -6 -,, - - winde 8-,,6, - - zeelt, Totaal -8, 87,6,7,, Std. Deviatie Aantal soorten 8 6, = <, stuks; - = niet aangetroffen In de Voorstersluis zijn vooral de soorten spiering, brasem, pos en blankvoorn gevangen, waarbij een gemiddelde intrek van vissen per uur is gemeten. Omdat er slechts twee me- ATKB Geldermalsen

23 tingen zijn geweest is het niet goed mogelijk de variatie te onderzoeken. Wel blijkt dat beide metingen sterk verschillen. De intrek in de Urkersluis (88 vissen per uur) bestaat grotendeels uit baars en pos, en in mindere mate uit driedoornige stekelbaars en spiering. Baars en pos zijn over de gehele periode gevangen, driedoornige stekelbaars en spiering vooral tot eind april. Opmerkelijk in de vangst van de Urkersluis is de aanwezigheid van een vrij groot aantal rivierprikken. Naast vis is er ook een enkele gevlekte Amerikaanse rivierkreeft gevangen in de Urkersluis. In de Ketelsluis is de hoogste intrek gemeten van circa vissen per uur. Meer dan 7% van deze intrek is voor rekening van de spiering. Het merendeel hiervan, net als van de driedoornige stekelbaars zijn gevangen tijdens de eerste meting (6-). De overige soorten zijn niet veel gevangen in de schutsluis. De marmergrondel, roofblei en gevlekte Amerikaanse rivierkreeft zijn de enige exoten welke in de Ketelsluis gevangen zijn. De vangst van de Blauwe Dromer wordt gedomineerd door baars. Tijdens de dummy schuttingen is echter maar zeer weinig vis gevangen, waardoor het gemiddelde op vissen per uur komt. De intrek in de Zuidersluis, nabij de Blocq van Kuffeler, wordt gekenmerkt doordat er geen overheersende soorten zijn. Gemiddeld zijn er vissen per uur de sluis ingetrokken. Veel gevangen soorten zijn de brasem, baars, driedoornige stekelbaars, pos en blankvoorn. Naast meerzomerige vissen is er bij enkele gemalen ook een aanzienlijke hoeveelheid broed gevangen in de schutkolken. Dit was vooral broed van spiering, baars en snoekbaars maar zijn vanwege de zeer geringe afmetingen niet nader gekwantificeerd. % 9% 8% 7% 6% % % % % % % Voorstersluis Urkersluis Ketelsluis Blauwe Dromer Zuidersluis baars brasem blankvoorn driedoornige stekelbaars kolblei kleine modderkruiper pos rivierprik snoek spiering overige soorten Figuur.. Aandeel van de meest voorkomende vissoorten in vangst fuikmonitoring (% op aantalbasis) Afbeelding.. De stramienfuik in de schutkolk, een forse roofblei en een rivierprik, gevangen in de schutkolk. ATKB Geldermalsen

24 .. Lengtesamenstelling In bijlage zijn de lengtefrequentieverdelingen van de fuikmonitoring in de schutkolken weergegeven. Hieruit blijkt dat het merendeel van de gevangen vissen kleiner is dan cm. Bij de Urkersluis en Ketelsluis waren hier ook vrij veel meerjarige blankvoorns bij. De doelsoort driedoornige stekelbaars is op alle locaties gevangen, veelal in de lengteklasse van tot 6 cm. Paling is aangetroffen in de schutkolk van de Ketelsluis, Urkersluis en Zuidersluis, variërend in lengte tot maximaal 8 cm. De rivierprikken welke met name in de Urkersluis zijn gevangen waren juveniele exemplaren met een lengte van circa -6 cm. ATKB Geldermalsen

25 . RESULTATEN INLAATWERK COLIJN.. Algemeen Gemaal Colijn is de enige van de bemonsterde gemalen met een inlaatwerk welke het mogelijk maakt water de polder in te laten stromen. Dit inlaatwerk heeft een ingang bij het gemaal en bij de sluis. De metingen zijn uitgevoerd aan de ingang van de gemaalzijde. In totaal is negen maal de visintrek van het inlaatwerk bepaald. De metingen hebben plaatsgevonden in de periode van 6 maart tot en met mei 9, waarbij de inlaat direct na het bemalen is opengezet. Dit was steeds tussen : en : uur... Soortsamenstelling en omvang vangst In totaal zijn er verschillende soorten gevangen aan de uitstroomzijde van het inlaatwerk. Hieronder de algemene soorten, maar ook meer bijzondere soorten als de meerval, rivierprik en brakwatergrondel. Gemiddeld zijn er bijna vissen per uur door middel van het inlaatwerk de polder ingelaten. In de periode van halverwege maart tot eind maart werd er vooral veel spiering gevangen. Vervolgens werd er van eind maart tot halverwege april een verhoogde vangst van driedoornige stekelbaars en pos waargenomen. Deze soorten vormen samen dan ook ruim 8% van het totale aantal vissen welke met het inlaatwerk de polder zijn ingelaten (zie figuur.). Met een inlaat van gemiddeld ruim vissen per uur is de passage van paling vrij hoog. Het betreft hier gepigmenteerde paling, voornamelijk in de lengteklasse - cm. Glasaal is ook hier niet aangetroffen. In de periode van halverwege april tot het einde van de metingen (halverwege mei) is een verhoogde passage van paling waargenomen. De marmergrondel is de enige exoot welke door het inlaatwerk de polder bereikt heeft. blankvoorn % brasem % paling % tiendoornige stekelbaars % driedoornige stekelbaars % baars % marmergrondel % kleine modderkruiper % overige soorten % pos % Figuur.. spiering 7% Aandelen van de meest voorkomende vissoorten in de vangst (% op aantalbasis) Afbeelding.. Kleine paling is veelvuldig aangetroffen ATKB Geldermalsen

26 Tabel.. Vangstgegevens bemonstering inlaatwerk Colijn (aantal/uur) Soort Alver Baars Bittervoorn Brakwatergrondel Brasem Blankvoorn Driedoornige stekelbaars Kolblei Kleine modderkruiper Marmergrondel Meerval Paling Pos Rivierprik Ruisvoorn Snoekbaars Snoek Spiering Tiendoornige stekelbaars Winde Zeelt Totaal Lengtesamenstelling Het grootste deel van de vissen welke de inlaatduiker passeren zijn relatief klein (< cm). Van baars, brasem, blankvoorn, kolblei, paling, snoekbaars en winde zijn echter ook grotere exemplaren aangetroffen met een lengte welke in de meeste gevallen maximaal cm was. Daarnaast zijn is er een enkele brasem en snoekbaars gevangen met een lengte van circa cm. De driedoornige stekelbaarzen variëren in lengte van tot en met 7 cm, waarbij het zwaartepunt bij de cm ligt (vergelijkbaar met kruisnetbemonstering). De gevangen palingen waren allen kleiner dan cm, waarbij de meeste een lengte van tot cm hadden. Glasaal is niet aangetroffen gemiddeld 6 ATKB Geldermalsen

27 6. DISCUSSIE 6.. Visaanbod achter gemalen Het ontvangende water herbergt van nature een visstand met een bepaalde omvang en samenstelling. De omvang en samenstelling is voor de verschillende locaties in min of meer bekend. Als richtlijn kan een bestand van tot kg/ha aangehouden worden met een dominantie van brasem en blankvoorn. In het Markermeer, IJsselmeer en in mindere mate Ketelmeer komt daarnaast vrij veel pos en spiering voor. Vangsten achter de gemalen met een sterk afwijkende omvang en/of samenstelling kunnen wijzen op een migratiedrang richting het uitslagwater. Er is weliswaar geen mogelijkheid voor vis om het lager gelegen polderwater te bereiken maar dat laat onverlet dat vissen het op sommige momenten wel proberen. Daar waar dat voor komt, kan het wenselijk zijn een intrekvoorziening te creëren. De noodzakelijkheid hiervan is weer soortafhankelijk aangezien de noodzaak voor migratie per soort verschilt. Kleine vis Het aanbod aan kleine vis is met name bepaald achter de gemalen Colijn en Vissering. Het aantal gevangen vissen achter gemaal Colijn is ruim hoger dan achter gemaal Vissering. Dit wordt met name veroorzaakt door een hogere vangst van de soorten alver, driedoornige stekelbaars, spiering en tiendoornige stekelbaars. Hoewel er bij de overige vissoorten ook verschillen zijn waargenomen waren deze minder sterk. Dat deze vier soorten vaker zijn aangetroffen achter gemaal Colijn kan verschillende oorzaken hebben (voor beide gemalen) zoals het water (zowel bemaalde gebied als gebied waarin wordt uitgeslagen) en de karakteristieken van het gemaal (onder andere bemalingregime). De doelsoort driedoornige stekelbaars is het vaakst aangetroffen achter gemaal Colijn, waarbij de vangsten per meting sterk fluctueerden. Met het kruisnet, larvennet en ook met de zegen is deze soort ook bij de andere gemalen aangetroffen. Op basis van de resultaten van het larvennet heeft de driedoornige stekelbaars ook achter gemaal Lovink en de Blocq van Kuffeler een aanzienlijk aandeel in het bestand van kleine vis. De omvang van dit bestand is echter niet bekend, maar zal waarschijnlijk lager zijn dan dat achter gemaal Colijn. Het is aan te nemen dat het vrij hoge bestand aan driedoornige stekelbaarzen achter gemaal Colijn grotendeels dezelfde vissen zijn welke in het najaar via het gemaal de polder verlieten en overwinteren op het IJsselmeer (of Waddenzee). Deze aanname wordt versterkt door het feit dat vrijwel alle driedoornige stekelbaarzen het gemaal in het najaar zonder schade passeren (ref. ). Daarnaast komt de lengteverdeling van de driedoornige stekelbaarzen van de voorjaarsbemonstering overeen met die van het najaar (gemiddelde lengte circa cm). Bij de andere gemalen zijn andere lengteverdelingen waargenomen met het zwaartepunt bij de, of 6 cm. Dat het aanbod van driedoornige stekelbaars achter gemaal Colijn hoger is dan bij gemaal Vissering kan komen door een groter bestand van driedoornige stekelbaarzen in de achterliggende polder, maar kan ook veroorzaakt worden doordat de uitslag dichter bij een migratieroute richting de IJssel ligt. Tijdens zowel de kruisnetbemonstering als bemonstering met het larvennet is er geen enkele glasaal aangetroffen. Ook zaklampwaarnemingen nabij de uitstroomopening van het gemaal hebben niet tot waarnemingen geleid. Het ontbreken van glasaal of een laag aanbod, is een landelijke trend. Tijdens vergelijkbare onderzoeken dichter aan de kust, welke gelijktijdig met het huidige onderzoek zijn uitgevoerd, is ook slechts weinig glasaal aangetroffen. De gemalen Colijn en Vissering zijn onder andere geselecteerd op de hogere kans om glasaal aan te treffen omdat het ontvangende water direct in verbinding staat met het IJsselmeer dat via de spuisluizen in de afsluitdijk bereikbaar is. Hoewel glasaal niet is aangetroffen, zijn wel kleine, reeds gepigmenteerde, palingen gevangen (in de lengteklasse van - cm). Het aantal gevangen exemplaren was echter vrij laag. Het vermoeden bestaat dat glasaal aanvankelijk in ATKB Geldermalsen 7

28 het overgangswater tussen zout en zoet verblijft en pas later verder trekt. Bij diverse onderzoeken naar intrek van jonge vis en (glas)aal recent of in het verleden is zelden tot nooit glasaal gevangen. Voorbeelden zijn een zeer uitgebreide monitoring van de intrek van visbroed via de Volkerak spuisluizen kort na de afsluiting van het Volkerak (99-99) en monitoring van de intrek van jonge vis in de spaarbekkens in de Biesbosch in 988. Grote vis Door middel van visserij met de zegen is een duidelijk beeld gekregen van de omvang van het visbestand van grotere vissen welke zich achter het gemaal bevinden. Door dezelfde eenheid (kg/ha en aantal/ha) zijn deze bestanden goed onderling te vergelijken. Bij de interpretatie van deze bestanden is het belangrijk de lengtesamenstelling van de verschillende soorten te vergelijken om inzicht te krijgen of het paairijpe vissen betreft. Achter alle gemalen worden de bestanden in zowel biomassa als aantallen gedomineerd door algemene eurytope soorten als de brasem, blankvoorn, snoekbaars, baars en pos. In vergelijking met de omliggende wateren, waar in het verleden bestanden van circa kg/ha tot kg/ha zijn aangetroffen, is het bestand achter de gemalen veelal hoger. Het bestand achter gemaal Smeenge is met kg/ha het laagst. Enerzijds kan dit komen door een laag visaanbod op het Kadoelermeer, maar anderzijds heeft gemaal Smeenge slechts weinig draaiuren gemaakt (zie bijlage 6). Er lijkt hier derhalve geen sprake van een gerichte migratiedrang naar het gemaal toe. Achter gemaal Colijn is een zeer sterke clustering van met name grote brasem (> cm) waargenomen. Dit kunnen brasems zijn van het Ketelmeer maar overvloedige vangsten aan pootbrasem ieder voorjaar in het Ketelmeer en Zwartemeer doen vermoeden dat er sprake is van optrek vanaf het IJsselmeer. Ook achter de Blocq van Kuffeler en in mindere mate achter Lovink is grote brasem aangetroffen. Naast brasem is er achter de Blocq van Kuffeler halverwege april ook vrij veel grote (> cm) blankvoorn gevangen. Blankvoorn boven de cm werd ook veelvuldig aangetroffen achter gemaal Vissering. De waargenomen clustering van grote brasem en blankvoorn duidt op clustering als gevolg van paaimigratie. Tussen de gemalen Vissering en Colijn is geen verband aangetroffen wat wijst op doortrek van blankvoorn of brasem van gemaal Vissering naar gemaal Colijn. Op de momenten dat het brasembestand aan de uitlaatzijde van gemaal Vissering het hoogst waren was dit ook het geval bij gemaal Colijn. Blankvoorn is achter gemaal Colijn niet veelvuldig aangetroffen. De verschillen in omvang van de bestanden achter de gemalen kunnen verschillende oorzaken hebben. De reden dat de vis zich achter het gemaal verzamelt wordt primair toegeschreven aan de lokstroom die het gemaal opwekt. Indien mogelijk proberen veel vissoorten in het voorjaar stroomopwaarts gelegen gebieden te bereiken om zich daar voort te planten. Er zijn diverse aanwijzingen voor dat dit de plekken zijn waar ze ook geboren zijn. Voor soorten als paling en zalm/zeeforel is dit gedrag, dat als homing bekend staat, algemeen bekend. Voor snoek is dit aangetoond bij het beheer van twee aangelegde paaigebieden bij Binnenschelde (Bergen op Zoom) en bij de Bergse Plassen (Rotterdam). Paairijpe snoeken hebben via een vistrap de mogelijkheid het vegetatierijke gebied binnen te trekken maar deze trek komt pas in het derde jaar na ingebruikname tot stand. Dan keren de eerste nakomelingen terug. Het is dus goed mogelijk dat de vis die zich bij de uitslag van de gemalen verzamelt geboren is in de polder en ooit via het gemaal is uitgeslagen. Een gemaal dat weinig draait (Smeenge) zal ook weinig vis uitpompen met als gevolg dat er ook weinig vis terug wil. Bij de algemene vissoorten is aan te nemen dat zij naar verloop van tijd verder trekken naar andere gebieden om zich daar voort te planten. Dit is onder andere te zien in het brasembestand achter gemaal Colijn, welke in de loop van april/mei afnemend was. Aan de uitlaatzijde van de gemalen zijn in het algemeen geen goede paaimogelijkheden door de afwezigheid van vegetatie en het relatief diepe water. 8 ATKB Geldermalsen

29 Ook de samenstelling van het water uit het poldergebied kan invloed hebben op de omvang van het visbestand welke zich voor het gemaal verzamelt. Het voedselrijk polderwater kan een aantrekkende werking hebben op verschillende vissoorten. Een bijzondere waarneming achter gemaal Colijn is de aanwezigheid van enkele grote meervallen. Van de Lage vaart is bekend dat hier zich een meervalpopulatie bevindt. In het najaar zijn ook enkele jonge exemplaren achter de pomp gevangen. Mogelijk zijn de meervallen achter het gemaal in het verleden als klein exemplaar door het gemaal het Ketelmeer in gepompt waar ze vervolgens zijn opgegroeid. Exoten Naast de algemene soorten zijn er aan de achterzijde van de gemalen ook enkele exoten aangetroffen, waaronder de marmergrondel, roofblei, gevlekte Amerikaanse rivierkreeft en Chinese wolhandkrab. De marmergrondel wordt de laatste jaren steeds vaker aangetroffen in met name de grote rivieren en direct daarmee in contact staande wateren. De roofblei is met name in de rivieren, waaronder de IJssel, een vrij algemene soort geworden. De gevlekte Amerikaanse rivierkreeften en Chinese wolhandkrabben komen in nagenoeg alle Nederlandse binnenwateren veelvuldig voor. 6.. Doortrek door schutkolken Hoewel de schutkolken ontworpen zijn voor de passage van scheepvaart, geeft dit voor vis tevens de mogelijkheid om de polder in of uit te migreren. Tijdens het huidige onderzoek is enkel vismigratie de polder in onderzocht. Uittrek via de schutsluizen is niet onderzocht. Gemiddeld genomen zijn via de sluizen nabij Colijn (Ketelsluis) en Vissering (Urkersluis) de meeste vissen gepasseerd maar in absolute zin zijn de aantallen gering. Bij Colijn bestaat de vangst vooral uit spiering. De meeste spiering is tijdens een enkele meting gevangen (6 maart) die samenviel met de paaitijd van deze soort. De dummy schuttingen in de sluis nabij Lovink hebben niet geresulteerd in een hoge vismigratie. Enkel baars heeft enigszins gebruik gemaakt van deze passage mogelijkheid. Tijdens dummy schuttingen wordt er slechts een beperkte tijd water ingelaten. De doelsoorten driedoornige stekelbaars en paling zijn beide in de schutsluizen gevangen. Het totaal aantal exemplaren wat per uur passeert is echter gering (vooral voor paling). Opvallend bij paling is dat exemplaren over de gehele lengterange de schutkolk passeerden, in tegenstelling tot de resultaten van de inlaatduiker, waar voornamelijk exemplaren tot cm zijn gevangen. Dit verschil wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de lokstroom voor de inlaatduiker, welke een grotere aantrekkingskracht heeft op de kleine, stroomopwaarts gerichte paling. Voor de sluizen is er eerder sprake van een stroomafwaarts gerichte trek. Een opmerkelijke waarneming is de passage van rivierprikken. Het betreft hier jonge exemplaren (- cm) welke kort na de metamorfose bezig zijn met de zeewaartse trek. Rivierprikken leven in de eerste fase van hun leven in bodem van midden- en bovenlopen van rivieren en zijrivieren. Na ½ jaar komen ze uit de bodem en treedt een metamorfose op, waarna de zeewaartse trek begint, welke stroomafwaarts is. In zee leeft de rivierprik parasitair op andere vissen. Het is aannemelijk dat de gevangen rivierprikken oorspronkelijk uit de IJssel en bijbehorende zijrivieren komen. Aangenomen wordt dat ze zich bij de stroomafwaartse oriëntatie vergist hebben en zo met de stroming mee in de schutkolk terecht zijn gekomen. Dat de passage van vis door de schutsluizen aan de lage kant is kan verklaard worden door de afwezigheid van een lokstroom. In alle gevallen worden de sluizen van de gemalen gescheiden door de aanwezigheid van een forse strekdam. Vis welke op de lokstroom van het ATKB Geldermalsen 9