Tussen ideaal en illusie

Transcriptie

1 100 boeken Gelezen Tussen ideaal en illusie DOOR Menno van de Land Het hie te bespeken boek is ecent veschenen. De auteu studeede politieke wetenschappen aan de Rijksunivesiteit Leiden en is wekzaam bij het ministeie van Binnenlandse Zaken en Koninkijkselaties. Het boek beschijft de geschiedenis van de patij Democaten 66 (D66) vanaf haa ontstaan tot januai Het boek is tevens vededigd als dissetatie aan een van onze univesiteiten. Tussen ideaal en illusie laat zich kot omschijven als een ovezichtswek ove de geschiedenis van D66. Het is minde analytisch en mee beschijvend van aad. Wie geïnteesseed is in een uitvoeig veslag van de geschiedenis van deze patij kan zijn hat ophalen. Degene die zoekt naa analyses en veklaingen van bepaald bestuulijk of politiek gedag van deze patij of naa wetenschappelijke analyses, komt minde aan zijn teld<en. Oveigens is het boek vlot gescheven en systematisch opgebouwd. Hoofdlijnen De auteu geeft een uitvoeige weegave van de geschiedenis van D66 1. Hij doet dat in een zestal hoofdstukken die in totaal maa liefst 323 pagina's beslaan. De geschiedenis van het ontstaan van D66 in 1965/66 tot de deelname aan het huidige kabinet-balkenende laat het beeld zien van een zee wisselvallige patij en factie in de Tweede Kame. Dat veklaat ook de titel van het boek, Tussen ideaal en illusie. De patij is opgeicht op de golven van democatiseing van de jaen zestig en de sinds 1946 zo gewenste doobaak in de patijvehoudingen. Begippen als vezuiling en egentenmentaliteit zijn zee gangbaa en hekenbaa in de jaen zestig. D66 was vooal een Amstedamse patij, dat wil zeggen dat de patij in feite is 'uitgevonden' binnen de Amstedamse gachtengodels. Daa is op zich niets mis mee, maa geeft wel een veklaing van haa pemanente elitaie kaakte. In het algemeen kan de politieke koes woden omscheven als links-libeaal, ofbete gezegd, als een patij van salonfähige, altijd edelijk denkende en handelende politici. Een hekenbae ideologie heeft D66 nooit gehad. Dat was en is niet alleen CDV I WINTER 2003

2 101 haa zwakte, maa tevens ook haa kacht. Inhoudelijk koos D66 bij haa opichting en nu nog steeds consequent voo staatsechtelijk hevomingen als hoofddoel van beleid. De fundamentele kitiek van deze patij op het staatsechtelijk systeem is een constante in de politiek van D66 doo de jaen heen. Daamee is al veel beeikt en hoopt de patij ook nog te zullen beeiken tijdens het kabinet Balkenende. Wat beteft de wijze van weken is D66 altijd pagmatisch geweest, in elke geval niet-ideologisch. Als spele in het politieke en dan vooal het Haagse veld, heeft D66 e altijd voo gekozen om 'medespele'te zijn, in plaats van aan de kant te gaan staan. Juist doo het spel mee te spelen heeft men getacht de egels van ons bestel te veandeen. Aan de macht deelnemen vond en vindt men belangijke dan oppositievoeen. Daa is veel voo te zeggen, maa egeen veoozaakt ook vuile handen. Juist dit laatste gegeven heeft vaak tot intene spanningen geleid in de patij. Ook valt bij het lezen van dit boek op dat pesonen vaak een dooslaggevende ol hebben gespeeld in de geschiedenis van D66. De patij heeft (zee) lang een volledige afhankelijkheidselatie met Hans van Mielo ('Miste D66') gehad. Hij was de gangmake en chameu van de patij. Zij n mening deed etoe en niemand waagde hem tegen te speken. Dat kan voo een patij gevaalijk zijn: het ophangen van een patij aan één pesoon ceëet afhankelijkheidselaties die venieuwing en veandeing in de weg staan. Dit feit veklaat in belangijke mate de opkomst en neegang van D66 bij de opeenvolgende vekiezingen ove de laatste bijna veetig jaa. ō te ;. ;.- '" z Geschiedenis De geschiedschijving van D66 bevat voo lezes die de laatste detig jaa de kant goed hebben gevolgd niet echt veel nieuws. Op enkele kleine incidenten na, zullen de meeste lezes vetouwd zijn met de geschetste ontwikkelingen. Wannee ik het ovegote deel van het boek ovezie, dan valt een aantal zaken op. In de eeste plaats is e vanaf het begin onduidelqkheid geweest ove de koes van de patij. Geleidelijk vond men elkaa op een links-libeale koes, maa daaaan zijn zee veel discussies en vewikkelingen vooafgegaan. De 'pincipiële beginselloosheid' staat in alle discussies centaal. Hehaaldelijk deigt de patij enstig vedeeld te aken ove de te volgen koes. Maa, zoals altijd, komt men e als 'edelijke mensen onde elkaa' altijd wee uit. Wat opvalt, is dat de besluitvoming in de top van factie en patij vaak om slechts enkele pesonen heeft gedaaid. Dat was pimai de king ond de al genoemde 'Godfathe' Van Mielo. Dat maakt een patij niet alleen kwetsbaa, maa kan ook leiden tot onnodige tegenstellingen en hoog oplopende uzies. Dat is dan ook hehaaldelijk gebeud. Inhoudelijk valt vede op dat de patij altijd stek po-euopees geweest is en, zoals gezegd, altijd een steke pleitbezoge is geweest van de modeniseing van CDV I \VIN I 1',1{ 'l.oo'~

3 102 N "' en Z ons politiek bestel. Op deze beide punten kon men elkaa in elk geval altijd vinden. Oveigens is het niet zo dat de opvattingen van D66 ove deze beide hoofdpunten van beleid doo de jaen heen inhoudelijk veel zijn veanded. Integendeel, in feite bepleit de patij nog steeds klassieke oplossingen voo hedendaagse poblemen. Daa hoeft op zich niets mis mee te zijn, mits de maatschappelijke context ook stabiel is gebleven. Juist de maatschappelijke context is echte ingijpend veanded. De buge anno 1966 is een geheel andee buge dan die van De impefecties van ons politiek stelsel liggen mijns inziens op een ande vlak dan niet-echtsteeks gekozen bestuudes. Chaos én macht Al lezende bekuipt de aandachtige leze het vemoeden dat D66 veel moeite heeft gehad om een volwaadige politieke patij te woden. E is in de loop van de tijd vootduend spake van een ichtingenstijd. De keuze ligt tussen het diect opblazen van het hele bestel, ofwel het actief deelnemen aan palement en eventueel zelfs een kabinet. De laatste ichting heeft ond 1971 gewonnen en men zet zich vevolgens in voo een pogessieve meedeheid. Dat ging niet allemaal vanzelf. Talloze passages in het boek maken melding van chaotische ledenvegadeingen en chaotisch velopen (hoofd)bestuusvegadeingen. Men kijgt de induk dat D66 mee een samenstel van toevallige politieke voobijganges is dan een stak geoganiseede en gestuctueede politieke patij. Ook het ledental schommelt heftig in de loop van de tijd. Vaak is e een diect veband tussen vekiezingsuitslag en ledental. Het gaat vootduend op en nee. Doo deze heftige schommelingen vekeet de patij ook vijwel pemanent in financiële nood. De veoveing van de politieke macht wodt ingezet met de totstandkoming van Keepunt 1972, een gezamenlijk politiek pogamma van de die politieke patijen in 1972 (PvdA, PPR en D66). Op basis van dit akkood wodt ook het befaamde schaduwkabinet-den Uyl gepesenteed. Dat alles naa Engels voobeeld. De uitslag van de vekiezingen is niet best: D66 gaat van elf naa zes zetels. Jan Telouw neemt het oe ove van Hans van Mielo. D66 neemt na een lange en fameuze kabinetsfomatie deel aan het kabinet Den Uyl. Dat levet oveigens al diect poblemen op zoals een totaal vedeelde kamefactie van zes individualisten en een disfunctioneende staatssecetais Glasta van Loon, die na een conflict met ministe Van Agt van Justitie moet opstappen ( 27 mei 1975). Op het conges in 1974 is het zelfs even spannend of de patij zichzelf niet zal opheffen. De motie die opheffing bepleit, haalt het net niet. De situatie is desasteus: financieel zit men aan de gond en men heeft nog maa 350 leden ove. Toch hestelt de patij wedeom: onde leiding van Jan Telouw slaagt men e bij de vekiezingen in onde de titel "Het edelijk altenatief' teug te komen. De patij maakt een goede uitslag gaat van 6 naa 8 zetels en wodt daamee de viede patij van Nedeland. Een belangijke psychologische opsteke (ook lukt het D66 in 1978 om leden in de boe- CDV I WINTER 2003

4 103 ken te hebben). In 1981 zouden dat e 17 zetels woden. Maa een jaa late, is D66 wee teug bij 6! Kotom, ook in de jaen tachtig kenmekt D66 zich doo stek opgaande en neegaande lijnen zowel in uitslagen van vekiezingen als in de factie in de Tweede Kame als in de patij zelf. Deze instabiliteit leidt onvemijdelijk tot politieke slachtoffes. Telouw maakt uimte voo een andee leide, Maaten Engwida die op zijn beut het veld moet uimen voo Hans van Mielo in Analyse C ~ Aan het slot van het boek tacht de auteu een analyse te maken. Het mooist zou het zijn indien hij tot een synthese zou zijn gekomen. Daain is de auteu helaas niet geslaagd. Van de Land gaat alleeest nog eens in op de hieboven al bespoken ondewepen. Wat beteft de intene patij stuctuu stelt hij dat de consequent doogevoede diecte democatie voo een patijoganisatie niet wekt. Pogammavaststelling en kandidaatstelling van kameleden velopen meestal chaotisch. Het hoofdbestuu blijkt vij weinig geep te hebben op deze mateie, die oveigens tot de cae business van patijbestuen hoot. Echt invloedijk zijn de Tweede Kamefactie en de patijleide. Hienaast is een facto van belang dat patij- en factieleden in D66 altijd stek hebben gehecht aan dualisme. In de paktijk leidde deze dogmatische houding vaak tot gote spanningen tussen patij, factie en bewindslieden. Dat pakte niet altijd uit in het voodeel van D66. Bekend is dat egeingsdeelname van D66 bijna altijd leidt tot een slechte uitslag bij de eestvolgende Kamevekiezingen. De vaag blijft hangen na 37 jaa of D66 nu en patij of een beweging is. Van de Land stelt tevens vast dat D66 veel (teveel) wodt opgehangen aan de pesoon van Van Mielo. Dat is juist, maa veklaat niet waaom deze chaismatische figuu niet in staat bleek de patij bijeen te houden. Dat moet ook iets te maken hebben met gondslag, oganisatie en (het gemis aan) stuctuu. Ove de idealen van D66 baseet de schijve zich op bestaand ondezoek van politicologen zoals Van Paag. Bij zijn analyse van het veschijnsel politieke patij vinden we voo het eest in deze dissetatie een theoetisch kade en teffen we ook enige toetsing van de D66-paktijk aan de theoie aan. Conclusies Het boek van Menno van de Land is goed leesbaa en geeft een boeiend beeld van D66. Veel nieuwe feiten komen we niet te weten, maa het is zeke een vedienste van de auteu dat voo het eest de geschiedenis van D66 zo systematisch op een ij wodt gezet. Daamee is in een leemte voozien in de (palementaie) geschiedschijving. Uit dit ondezoek kan men af1eiden dat D66 altijd heeft gebalanceed tussen patij en beweging. Fomeel is zij opgeicht 0111 het politieke systeem 'op te C])v I v,/[ ~ï LR 2003

5 104 blazen'. Dat is niet gelukt, maa men heeft wijselijk gekozen voo actieve deelname aan palement en egeing. Zodoende blijkt D66 in staat om wel degelijk invloed uit te oefenen op ons stelsel. Wat vede opvalt, is dat de patij geen genealistische visie op de samenleving petendeet te hebben. Staatsechtelijke hevomingen, Euopa en soms ook economie blijven de hoofdthema's. In die zin ondescheidt D66 zich van volkspatijen als CDA en PvdA. Teffend is dat uit het ondezoek blijkt dat pesonen de politiek kunnen maken of beken. Steke pesonen tokken de patij hehaaldelijk uit het moeas. Zwakkee figuen (ik zou zeggen de inte-mielo-peioden) weden snel afgeseveed. De stijl van politiek voeen van D66 kenmekt zich imme doo de beschaafde toon, men is immes altijd edelijk. Van ideologische veen heeft men geen last, maa die kunnen, zo laat deze geschiedenis zien, ook niet gemist woden als samenbindend element tussen pesonen, opvattingen en oganisatie. Vandaa dat de auteu pleit voo hebezinning op het vijzinnig-democatisch gedachtegoed. Waauit dit gedachtegoed dan pecies bestaat, vegeet de auteu te vemelden en dat had ik wel heel gaag gezien. Samenvattend: een goed leesbaa boek, wetenschappelijk niet ovetuigend, maa zee infomatief met aandacht voo petit histoie. D. hic Janse de Jonge is gedeputeede infastuctuu en mobiliteit in Nood-Babant en edactievoozitte van het Bestuusfoum. MENNO VAN DER LAND, TUSSEN IDEAAL EN ILLUSIE. DE GESCHIEDENIS VAN D66, , 512 PAG.,SDU UITGEVERS, DEN HAAG 2003, ISBN , 30,-. Noot Tussen 1966 en 1985, wed de naam van de patij afgekot tot D'66. Begin 1985 is de apostof uit de patijnaam geschapt. CDvlWINHR 2003