Samenwerking tussen de CLB-medewerker en zorgbegeleider

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Samenwerking tussen de CLB-medewerker en zorgbegeleider"

Transcriptie

1 Samenwerking tussen de CLB-medewerker en zorgbegeleider (Een studieproject van de Vrije Centra voor Leerlingenbegeleiding binnen de provincie Antwerpen) Schooljaar Kim Verbelen

2 Inhoudsopgave Voorwoord p Inleiding p Het gelijke onderwijskansenbeleid p Omschrijving zorgbeleid vanuit de decreten p Resultaten p CLB-principes p Zorgcontinuüm p Overlegstructuur / zorgteam p Consultatieve leerlingenbegeleiding / handelingsgerichte diagnostiek p Navorming p Bijzondere bepalingen / afsprakennota p Andere instanties p. 24 Referentielijst p. 27 Bijlage: Selectie van resultaten uit het onderzoek van Jorinde Zajac p. 31 1

3 Voorwoord Op initiatief van het college van directeurs van de vrije CLB s van de provincie Antwerpen (CODIVA) werd voor een periode van twee schooljaren een halftijdse medewerker aangenomen voor een studieproject. Zij hebben gekozen voor het thema samenwerking tussen CLB-medewerker en zorgbegeleider in het basisonderwijs. Dit project werd gekaderd binnen de PVOC (Provinciale Vormings- en Ondersteuningscel) Antwerpen. Het was de doelstelling van dit project om duidelijkheid te creëren rond de positie van zorgbegeleider in het basisonderwijs. De regering was heel summier geweest in het geven van richtlijnen rond het organiseren van een zorgbeleid. Scholen hebben dan ook veel zelf moeten uitzoeken. Ook voor de CLB-medewerker betekende de komst van de zorgbegeleider een grote aanpassing. Vanaf dan moesten ze rekening houden met iemand in de school die ook veel opnam op het gebied van zorg. Een tweede doelstelling van dit project was dan ook om de samenwerking tussen zorgbegeleider en CLB-medewerker te optimaliseren. In een eerste fase van dit project, uitgevoerd door Jorinde Zajac, werd een vragenlijst afgenomen bij 122 CLB-medewerkers. Deze vragenlijst peilde naar de manier waarop zorg georganiseerd wordt in de scholen en wat de komst van de zorgbegeleider, al dan niet positief, veranderd heeft. Deze vragenlijst peilde enkel naar het standpunt van de CLB-medewerker. De resultaten gaven aan dat er in de praktijk toch nog wat knelpunten waren. Op basis van de resultaten werd dan besloten om een handleiding rond zorg te ontwikkelen, voornamelijk vanuit het standpunt van de nieuwe CLB-medewerkers, maar ook voor andere CLBmedewerkers. Er werd ook voorgesteld om een document rond zorg te ontwikkelen dat bij de bijzondere bepalingen / afsprakennota kan gevoegd worden. Om deze voorstellen concreet uit te werken, werd een werkgroep opgericht met negen CLBmedewerkers van de vrije CLB s verspreid over de provincie Antwerpen. Hilde Vanneste, Sophie Legreve, Luc Verheyden, Jeanne Aerts, Anne Cortens, Ann Nauwelaerts, Gert Lacour, Christien Stessens en Marc Brenders namen deel aan deze werkgroep. Jo Knaeps volgde de werkgroep op als pedagogisch begeleider van de diocesane pedagogische begeleidingsdienst (DPB), Jef Peeters als pedagogisch begeleider van het OVSG. De werkgroep is een aantal keer samengekomen om te brainstormen over de samenwerking tussen zorgbegeleider en CLB-medewerker. Dit document is het resultaat van deze werkgroep. Kim Verbelen 2

4 1. Inleiding Het is de doelstelling van deze handleiding om enkele aandachtspunten te belichten voor de CLB-medewerker die belangrijk zijn voor de samenwerking met de zorgbegeleider. De aandachtspunten werden gekozen op basis van de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in de eerste fase van dit project. Daarnaast geven we ook achtergrondinformatie over het zorgbeleid en de werking van het CLB vooral voor nieuwe CLB-medewerkers. Het eerste hoofdstuk Het gelijke onderwijskansenbeleid schetst de situatie voor de start van het gelijke onderwijskansenbeleid. Het decreet Gelijke onderwijskansen I van 28 juni 2002 en het decreet betreffende het landschap basisonderwijs van 10 juli 2003 worden kort toegelicht. Ook aan de discussienota van minister Vandenbroucke, verschenen in december 2005, wordt aandacht besteed. Het volgende hoofdstuk Omschrijving zorgbeleid vanuit de decreten geeft weer wat vanuit de decreten over zorgbeleid wordt gezegd. Dit stuk is echter zeer abstract. Scholen mogen autonoom kiezen hoe zij hun zorgbeleid concreet invullen, rekening houdend met de criteria die het decreet aangeeft. Wij vonden het belangrijk dat wij als CLB-medewerkers weten wat er juist vanuit de decreten gevraagd wordt. Om die reden hebben wij dit stuk niet aangevuld met concrete voorbeelden. Verschillende instanties (VVKBaO, DPB, OVSG ) hebben wel teksten geschreven die zorgbeleid en het takenpakket van een zorgbegeleider concreet uitwerken. In het hoofdstuk Resultaten worden de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in de eerste fase van dit project, weergegeven. Enkel de grote lijnen en de conclusies van het onderzoek worden besproken. Voor een meer gedetailleerd overzicht van de resultaten verwijzen we naar het verslag van Jorinde Zajac. De grote lijnen kunnen beschouwd worden als aandachtspunten of werkpunten voor school, pedagogische begeleiding en CLB. Het zijn aandachtspunten die wij belangrijk vinden voor de goede samenwerking tussen zorgbegeleider en CLBmedewerker. Ze werden dan ook gebruikt als richtlijnen bij het ontwikkelen van de handleiding. Dit houdt in dat deze puntjes verder in de handleiding uitgebreid aan bod komen. In het hoofdstuk CLB-principes vermelden we de vier domeinen en de werkingsprincipes zoals die aangegeven worden door het decreet betreffende de CLB s van De principes subsidiariteit en vraaggestuurde werking worden verder toegelicht. Het zorgbeleid dient te vertrekken vanuit een integrale visie op zorg voor alle leerlingen. Bij het ontwikkelen van een visie op zorg kan het zorgcontinuüm betrokken worden. Het zorgcontinuüm kan beschouwd worden als een stappenplan voor leerlingenbegeleiding op school. Wij hebben in onze werkgroep vooral aandacht besteed aan het zorgcontinuüm van de PVOC Antwerpen en aan dat van het VVKBaO. De benamingen voor de verschillende fasen kunnen variëren, maar in elk continuüm kan men dezelfde visie en lijn terug vinden. In het hoofdstuk Zorgcontinuüm wordt het zorgcontinuüm, zoals het uitgewerkt werd door de PVOC Antwerpen, verder toegelicht. Bij de onderhandelingen in het begin van het schooljaar tussen school en CLB, kan het zorgcontinuüm gebruikt worden als leidraad. Het onderzoek geeft aan dat er in de praktijk op het gebied van overleg met en in de school toch wat knelpunten zijn. Omwille van de grote verschillen tussen scholen op het gebied van een zorgbeleid is het onmogelijk om een ideaalmodel voorop te stellen. Wij hebben er dan 3

5 ook voor gekozen om te werken met aandachtspunten voor het uitbouwen van een overlegstructuur. Deze geven we weer in het onderdeel Overlegstructuur /zorgteam. Voor een CLB-medewerker geldt dat hij subsidiair moet werken. De hulpverlening dient zo dicht mogelijk bij de leerling plaats te vinden en moet erop gericht zijn de draagkracht van leerkrachten en ouders te versterken zodat zij in de mate van het mogelijke de problemen kunnen aanpakken. Er bestaan twee methodieken die binnen de onderwijsbegeleiding hiervoor zeer geschikt zijn, nl. consultatieve leerlingenbegeleiding en handelingsgerichte diagnostiek. Deze methoden hebben overeenkomsten en verschillen, maar kunnen naast elkaar bestaan. Wij hebben er dan ook voor gekozen om deze twee methodieken hier uit te werken in het hoofdstuk Consultatieve leerlingenbegeleiding en handelingsgerichte diagnostiek. In het hoofdstuk Navorming bespreken we kort de VOZO-opleiding en geven we tips rond te volgen navorming. Het hoofdstuk Bijzondere bepalingen / afsprakennota bespreekt twee documenten die gebruikt kunnen worden bij de onderhandelingen tussen school en CLB. Het eerste document betreft een tabel waarin het zorgcontinuüm uitgewerkt is, het tweede een tabel die de drie niveaus van het zorgbeleid weergeeft. Beide tabellen kunnen mits aanpassing na de onderhandelingen als bijlage bij de bijzondere bepalingen / afsprakennota gevoegd worden. In het hoofdstuk Andere instanties geven we een korte uitleg over enkele diensten die in deze handleiding verschillende keren vermeld worden, zoals OVSG, VVKBaO, VSKO, 4

6 2. Het gelijke onderwijskansenbeleid Voor de start van het gelijke onderwijskansenbeleid ontving elke school een basisfinanciering waarmee ze ervoor moesten zorgen dat zoveel mogelijk leerlingen de eindtermen en ontwikkelingsdoelen bereikten. Sommige scholen werden echter geconfronteerd met grote groepen leerlingen die het moeilijk hadden om die eindtermen en ontwikkelingsdoelen te behalen. De overheid heeft getracht deze groepen te definiëren en voor scholen met grote groepen van deze leerlingen extra middelen te voorzien. De extra financiering die scholen hiervoor kregen was tijdelijk en voorwaardelijk van aard (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 2000). Onderwijsvoorrangsbeleid voor kansarme migrantenkinderen (OVB), zorgverbredingsbeleid voor leerbedreigde en kansarme kinderen (ZVB), het onthaalonderwijs voor anderstalige nieuwkomers en projecten voor zigeunerkinderen zijn enkele van deze projecten. Er bestonden met andere woorden verschillende initiatieven los van elkaar met in mindere of meerdere mate een andere invulling. Binnen het gelijke onderwijskansenbeleid kan men drie fasen onderscheiden. De eerste fase wordt ingezet door het decreet gelijke onderwijskansen I van 28 juni Dit decreet bundelt verschillende losse projecten (vooral OVB en ZVB) in een geïntegreerd ondersteuningsaanbod. Scholen kunnen opnieuw extra middelen (GOK-uren) toegekend krijgen op basis van het aantal doelgroepleerlingen die moeten beantwoorden aan socioeconomische en culturele indicatoren (VVKBaO, 2004). Deze indicatoren worden gelijkekansenindicatoren genoemd. Deze extra financiering is tijdelijk en voorwaardelijk van aard. De onderwijsinspectie evalueert in het derde schooljaar het gelijkekansenbeleid. Bij een positieve evaluatie kan de school opnieuw extra middelen aanvragen. Wanneer de evaluatie negatief is, verliest de school elk recht om extra middelen aan te vragen voor de volgende periode van drie schooljaren. Het decreet regelt ook het recht op inschrijving en de oprichting van lokale overlegplatforms (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 2005). Scholen dienen een gelijkekansenbeleid uit te werken in het eerste trimester van het eerste schooljaar. Op basis van een analyse van de beginsituatie moet een school bepalen welke concrete doelstellingen ze wil realiseren. De doelstellingen kunnen gekozen worden uit de volgende thema s: preventie en remediëring van ontwikkelings- en leerachterstanden, taalvaardigheidsonderwijs, intercultureel onderwijs, doorstroming en oriëntering, socioemotionele ontwikkeling, leerlingen- en ouderparticipatie. De school dient binnen deze GOKthema s telkens doelstellingen te formuleren op leerling-, leerkracht- en schoolniveau. Een school dient tevens te bepalen op welke manier zij deze doelstellingen wil bereiken en op welke manier zij zichzelf in de loop van het tweede trimester van het tweede schooljaar evalueert. Het decreet bepaalt ook dat scholen zowel het CLB als de pedagogische begeleiding dienen te betrekken bij het ontwikkelen en realiseren van de doelstellingen van het gelijkekansenbeleid (VCLB Project Kansenbevordering, 2002). De tweede fase werd ingezet door het decreet betreffende het landschap basisonderwijs van 10 juli Dit decreet creëert de mogelijkheid tot het invoeren van scholengemeenschappen op het niveau van het basisonderwijs. Een school kan vanaf dan ook extra personeel aanwerven voor ICT en zorg. De puntenenveloppe voor het realiseren van een zorgbeleid is niet gebaseerd op het aantal doelgroepleerlingen die aan een aantal indicatoren moeten voldoen, maar is gebaseerd op het totaal aantal regelmatige leerlingen (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, ). 5

7 De derde fase werd in december 2005 aangekondigd in de discussienota Leerzorg in het onderwijs: Een kader van zorg op maat van elk kind. Minister Frank Vandenbroucke stelt hierin een nieuw begrip voor, namelijk leerzorgkader. Dit is een raamwerk van zorg op maat in het gewoon en het buitengewoon onderwijs. Hij promoot een nieuwe visie op handicap waarin de beperkingen in de wisselwerking tussen de persoon en zijn omgeving centraal staan en de klemtoon niet meer ligt op tekorten en beperkingen van het individu. De huidige typologie binnen het buitengewoon onderwijs wordt afgeschaft. Centraal zal dan de vraag staan hoe en in welke mate het onderwijs aangepast moet worden opdat een kind met specifieke onderwijsbehoeften zo optimaal mogelijk kan ontwikkelen binnen het onderwijs. Hij stelt dan ook dat er meer plaats moet komen voor kinderen met beperkingen in het gewoon onderwijs. Hiertoe moeten vooral binnen het gewoon onderwijs de bestaande mogelijkheden van zorg op maat uitgebreid worden, weliswaar met steun vanuit het buitengewoon onderwijs. De gespecialiseerde opvang in het buitengewoon onderwijs moet wel blijven. 3. Omschrijving zorgbeleid vanuit de decreten Zorgbeleid is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van leerlingen, ouders, school en CLB. Het wordt omschreven als het doelbewust en systematisch nemen van initiatieven met als doel ervoor te zorgen dat elk kind de meest optimale kansen krijgt om de eindtermen te behalen, ook de meest kwetsbare leerlingen. Het zorgbeleid moet vertrekken vanuit een integrale visie op zorg voor alle leerlingen. Deze visie mag niet alleen gericht zijn op het oplossen van problemen, maar moet ook een preventieve dimensie hebben. (Afstemming zorgcoördinatie en CLB, s.d.) De uitbouw van een zorgbeleid in een school veronderstelt steeds het uitvoeren van zorgtaken op drie niveaus (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, ): 1. Coördinatie en afstemming van initiatieven op het niveau van de school (desgevallend op het niveau van de scholengemeenschap) 2. Het versterken van de deskundigheid van de leerkrachten door hen te coachen en te helpen in hun praktijk. 3. Gerichte begeleiding van leerlingen die nood hebben aan specifieke ondersteuning. De zorgtaken op deze drie niveau s zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en mogen dan ook niet van elkaar gescheiden worden. (Duiding bij de uren zorgbeleid, s.d.) Het zorgbeleid kan lokaal verschillende vormen aannemen en kan bijvoorbeeld door één persoon of door meerdere personen gerealiseerd worden. De zorgbegeleider of zorgcoördinator coördineert alle zorginitiatieven (VVKBaO, 2004). Het CLB heeft ten aanzien van de school een subsidiaire werking. Centra voor leerlingenbegeleiding dienen de scholen te ondersteunen bij het ontwikkelen van een visie op zorgverbreding (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 1998). Dit is decretaal vastgelegd. De centra zijn als externe, schoolgerelateerde organisaties de eerste ondersteuners van de scholen bij het ontwikkelen en uitvoeren van een zorgbeleid. Scholen dragen wel zelf de verantwoordelijkheid om een zorgbeleid voor al hun leerlingen uit te bouwen (Vandenbroucke, 2004). 6

8 4. Resultaten In de eerste fase van dit project werd een vragenlijst opgesteld en afgenomen bij 122 CLBmedewerkers. Deze vragenlijst peilde naar de manier waarop zorg georganiseerd wordt in de scholen en wat de komst van de zorgbegeleider, al dan niet positief, veranderd heeft. Deze vragenlijst informeerde enkel naar het standpunt van de CLB-medewerkers. De grote lijnen van de resultaten zijn hieronder weergegeven. Deze punten kunnen beschouwd worden als aandachtspunten of werkpunten voor school, pedagogische begeleiding en CLB. Ze werden dan ook gebruikt als richtlijnen bij het ontwikkelen van deze handleiding. Voor een gedetailleerd overzicht van de resultaten: zie verslag Jorinde Zajac (2005). -Integrale visie en zorgcontinuüm Enkele CLB-medewerkers geven aan dat er geen eensgezindheid is. Verder is er niet expliciet gepeild naar deze punten, maar enkele problemen die de CLB-medewerkers aangeven, kunnen erop wijzen dat de visie die aan de basis dient te liggen van het zorgbeleid onvoldoende is uitgewerkt. Zo blijkt uit het onderzoek dat er regelmatig sprake is van taakoverschrijding tussen zorgbegeleider en CLB-medewerker. Dit houdt in dat de zorgbegeleider taken overneemt van de CLB-medewerker of omgekeerd. Eén vierde van de bevraagden geeft aan dat de taak van de zorgbegeleider onduidelijk is. Een kleiner aantal bevraagden geeft aan dat er sprake is van onduidelijke afspraken. -Overlegstructuur De meeste CLB-medewerkers zijn tevreden over het overleg binnen de school, maar ongeveer één derde geeft aan dat dit overleg eerder informeel is. Eén derde geeft ook aan dat er geen zorgteam aanwezig is in hun school. Wanneer dit wel zo is, is het CLB niet altijd participant. In de meeste gevallen is de zorgbegeleider het aanspreekpunt voor leerkrachten en CLB, maar af en toe wordt ook gemeld dat er geen vast aanspreekpunt is. Er zijn ook enkele CLB-medewerkers die nauwelijks met de zorgbegeleider overleggen omdat de zorgbegeleider op andere dagen werkt, omdat de zorgbegeleider geen mandaat krijgt van de school of omdat het niet klikt. De meeste CLB-medewerkers hebben geen contact met de pedagogische begeleidingsdienst. De helft van de scholen neemt geen contact op met scholen voor buitengewoon onderwijs. -Coachen en consultatieve leerlingbegeleiding Veel CLB-medewerkers (41%) geven aan dat de zorgbegeleider veel lastige problemen van de leerkrachten overneemt. Velen melden ook een taakoverbelasting van de zorgbegeleider. Dit kan betekenen dat vele zorgbegeleiders hun collega s nog te weinig coachen en zich teveel richten op het overnemen van lastige problemen. Dit geldt ook voor de CLB-medewerkers. Ook bij hen wordt gemeld dat de werkdruk groot blijft. Dit kan eveneens verklaard worden door het gegeven dat ze te weinig coachen en bijvoorbeeld te weinig de methode van de consultatieve leerlingbegeleiding toepassen. De hoge werkdruk voor CLB en school kan niet alleen hierdoor verklaard worden, maar meer coachen of het meer toepassen van de consultatieve leerlingbegeleiding kan op termijn bijdragen tot het verminderen van de werkdruk. 7

9 -Navorming Minstens de helft van de zorgbegeleiders volgt of volgde een VOZO-opleiding (Voortgezette opleiding zorgverbreding en remediërend leren). Een groot deel van de CLB-medewerkers volgde geen opleiding naar aanleiding van de komst van de zorgcoördinator. Ook wordt er heel weinig vorming gevolgd samen met de school. 5. CLB-principes Het decreet betreffende de centra voor leerlingenbegeleiding van 01 december 1998 stelt dat de begeleiding van leerlingen door het centrum zich op de volgende vier domeinen moet situeren: a. het leren en studeren b. de onderwijsloopbaan c. de preventieve gezondheidszorg d. het psychisch en sociaal functioneren Bij het vervullen van deze opdracht dient het CLB, volgens het decreet, zich aan de volgende werkingsprincipes te houden: 1. het belang van de leerling staat centraal 2. het centrum werkt vraaggestuurd, behalve voor de begeleiding die verplicht is 3. het centrum werkt subsidiair ten aanzien van school en ouders. Het centrum, de school en de ouders dragen een gezamenlijke verantwoordelijkheid. 4. Het centrum werkt raadgevend en begeleidend, waarbij de begeleiding van het centrum waar mogelijk preventief is en waar nodig remediërend. 5. Het centrum werkt multidisciplinair en benadert de leerlingen vanuit somatische, psychologische, pedagogische en sociale invalshoek. 6. Het centrum handelt gratis en discreet. 7. Het centrum werkt samen met andere diensten in een aanwijsbaar netwerk. 8. Het centrum heeft bijzondere aandacht voor bepaalde opdrachten in bepaalde groepen en voor de leerlingen die door hun sociale achtergrond bedreigd worden in hun ontwikkeling en in hun leerproces. 9. Het centrum ontwikkelt een deontologische code die onder andere het onafhankelijke optreden van de personeelsleden waarborgt. Er zijn twee werkingsprincipes waar we hier dieper op ingaan omdat we deze principes belangrijk achten in de samenwerking tussen CLB en school, nl. subsidiariteit en de vraaggestuurde werking. Subsidiariteit Subsidiariteit is een term die geleend werd uit de beleidskunde. Het betekent dat de overheid zich moet onthouden van activiteiten die kleinere gemeenschappen of individuele burgers zelf kunnen verrichten. Voor de CLB-medewerkers betekent dit dat zij zich onthouden van activiteiten die scholen/ouders of individuele hulpvragers/leerlingen zelf aankunnen. De begeleidingsverantwoordelijkheid ligt in de eerste plaats bij ouders en scholen, maar ze kunnen steeds terugvallen op de hulp van het CLB om hun taak zo goed mogelijk in te vullen. Subsidiair werken houdt ook in dat de begeleiding zo dicht mogelijk bij de leerling wordt georganiseerd en dat de hulpverlening de minst ingrijpende is. Met minst ingrijpende wordt bedoeld dat de begeleiding bij voorkeur wordt opgenomen door iemand die de leerling kent 8

10 en met wie hij een vertrouwensrelatie heeft. Men dient ook rekening te houden met de natuurlijke leer- en leefsituatie van de leerling. Dit mag echter niet ten koste gaan van de kwaliteit van de begeleiding. (Subsidiair werken in het CLB, 2001) Bij subsidiair werken moet men erop gericht zijn de draagkracht van leerkrachten en ouders te versterken zodat zij in de mate van het mogelijke de problemen kunnen aanpakken. Dit houdt met andere woorden concreet in dat je een leerkracht die een probleem heeft met een moeilijke leerling in zijn klas, sterker maakt, zodat hij zelf in zijn klas een antwoord kan geven. (Graindourze, 2000) Vraaggestuurde werking Het decreet betreffende de centra voor leerlingenbegeleiding ( ) stelt dat het CLB vraaggestuurd dient te werken op verzoek van de leerling, de ouders of de school. Ook bij de opsomming van de werkingsprincipes in het decreet komt terug dat het CLB vraaggestuurd werkt, behalve voor de begeleiding die verplicht is. Vraaggestuurd werken houdt in dat het CLB elke vraag van leerlingen, ouders of school beluistert. Indien de vraag niet tot de vier domeinen behoort, wordt aan de mensen uitgelegd waarom er niet op ingegaan kan worden en wordt informatie gegeven over gepaste hulpverleningsdiensten. Naast deze vraaggestuurde werking, maakt men ook nog een onderscheid tussen het verplicht aanbod en het verzekerd aanbod (VVKBaO, 2006). -Het verplicht aanbod betreft algemene en gerichte consulten, profylactische maatregelen en het vaccinatiebeleid en leerlingenbegeleiding inzake leerplichtcontrole. Scholen, ouders en leerlingen zijn verplicht hieraan mee te werken. -Het verzekerd aanbod betreft diensten die door de regering bepaald worden en die het CLB verplicht aan de school moet aanbieden. De school kan dit aanbod al dan niet aanvaarden. Onder het verzekerd aanbod vallen bijzondere consulten, vaccinaties, veiligheid en hygiëne, schoolondersteuning, CLB als draaischijf tussen school en een aanwijsbaar netwerk, kansarmoede en informatieverstrekking. Wanneer een CLB vraaggestuurd werkt, stemt ze haar activiteiten af op de behoeften die binnen het werkgebied vastgesteld worden. Ook in verband met het verplicht en verzekerd aanbod moet er overleg bestaan tussen school en CLB om ook deze acties af te stemmen op de behoeften van de school en zo goed mogelijk aan te sluiten bij initiatieven van de school (Centra voor leerlingenbegeleiding van het gemeenschapsonderwijs, 2003). 6. Zorgcontinuüm Uit het onderzoek blijkt dat er regelmatig sprake is van taakoverschrijding tussen zorgbegeleider en CLB-medewerker. Dit houdt in dat de zorgbegeleider taken overneemt van de CLB-medewerker of omgekeerd. Eén vierde van de bevraagden geeft aan dat de taak van de zorgbegeleider onduidelijk is. Een kleiner aantal bevraagden geeft aan dat er sprake is van onduidelijke afspraken. Het lijkt ons onmogelijk om vooraf een vaste taakverdeling tussen zorgbegeleider en CLB-medewerker aan te bieden. Een vaste taakverdeling staat een flexibele samenwerking in de weg en uitzonderingen die niet binnen het vaste stramien passen, komen zeer regelmatig voor. Eensgezindheid over de visie op zorg tussen CLB en school is echter essentieel en kan problemen in verband met taakverdeling ons inziens voorkomen. Het zorgbeleid dient te vertrekken vanuit een integrale visie op zorg voor alle leerlingen. Deze visie mag niet alleen gericht zijn op het oplossen van problemen, maar dient ook een 9

11 preventieve dimensie te hebben. Bij het ontwikkelen van een visie op zorg kan het zorgcontinuüm betrokken worden. Het zorgcontinuüm kan beschouwd worden als een stappenplan voor leerlingenbegeleiding op school. Er bestaan verschillende versies van het zorgcontinuüm. In de werkgroep werd voornamelijk aandacht besteed aan het zorgcontinuüm van PVOC Antwerpen en aan dat van het VVKBaO. Zowel de VLOR (2002), het VVKBaO (2004), de DPB van het VSKO (Tersago, ) en de pedagogische begeleidingsdienst van het OVSG (2003) onderscheiden verschillende niveaus binnen het zorgcontinuüm. Zij stellen allen dat de klasleerkracht de spilfiguur is en de eerste verantwoordelijke voor de zorg voor de leerlingen in de groep. Het is zijn verantwoordelijkheid om de klas uit te bouwen tot een krachtige leeromgeving waarin elk kind aan zijn trekken komt. Op het leerlingenoverleg leggen leerkracht en zorgbegeleider hun deskundigheid samen en zoeken zij vanuit hun gedeelde deskundigheid naar oplossingen voor problemen en formuleren zij antwoorden op gestelde vragen. Deze samenwerking wordt best zo dicht mogelijk bij de klasvloer georganiseerd. In deze fase betreft het nog enkel collegiale coaching en ondersteuning van de groepsleraar door de zorgbegeleider en nog geen begeleiding van leerlingen door de zorgbegeleider. Wanneer de problemen de draagkracht van de leerkracht overstijgen, kan er wel begeleiding van leerlingen voorzien worden vanuit de uren zorg. De begeleiding dient ook dan bij voorkeur en in de mate van het mogelijke in de klas plaats te vinden. Op het multidisciplinair overleg worden de problemen in kaart gebracht en wordt een handelingsplan opgesteld. Wanneer voor bepaalde problemen onvoldoende draagkracht en expertise in de school aanwezig is, kan de school externe hulp inschakelen. Het CLB speelt hierbij een belangrijke rol. Wanneer dit alles niet volstaat om het kind voldoende ontwikkelingskansen te bieden binnen het gewoon onderwijs, kan een gericht, verantwoord en procesmatig begeleidingstraject naar het buitengewoon onderwijs worden opgezet. Het VVKBaO (2004) en de DPB van het VSKO (De opdrachten van de zorgbegeleider, s.d.) hebben dit proces geconcretiseerd in vijf fasen, waarbij de doorverwijzing naar het buitengewoon onderwijs beschouwd wordt als het eindpunt. Het VVKBaO beschrijft deze fasen expliciet vanuit het standpunt van de leerkracht. Deze fasen zijn de volgende: 1. Algemene zorg 2. Extra zorg 3. Speciale zorg 4. Bijzondere zorg 5. Zorg die de school overstijgt Ook de PVOC Antwerpen heeft het zorgcontinuüm in vijf fasen geconcretiseerd. Zij gebruiken iets andere termen en leggen andere accenten. Dit zorgcontinuüm besteedt veel aandacht aan de preventieve werking op schoolniveau (Van Deuren, 2005). Zij bespreken expliciet de rol van school en CLB in elke fase en besteden aandacht aan elk niveau van het zorgbeleid, nl. school, leerkracht en leerling. Een doorverwijzing naar het buitengewoon onderwijs wordt in dit continuüm niet beschouwd als het eindpunt in de begeleiding van een kind, maar als een keuzeoptie binnen fase vier. In de laatste fase Opvolging wordt het kind verder opgevolgd door het CLB, ook na doorverwijzing naar het buitengewoon onderwijs. Omdat de rol van het CLB in elke fase wordt besproken en omdat er aandacht wordt besteed aan elk niveau van het zorgbeleid, hebben wij besloten om deze versie verder uit te werken in onze handleiding. De fasen die de PVOC Antwerpen onderscheidt zijn de volgende: 1. Algemene zorg 2. Extra zorg 10

12 3. Specifieke zorg 4. Zorg op maat 5. Opvolging Bij de onderhandelingen in het begin van het schooljaar tussen school en CLB (bijzondere bepalingen, afsprakennota), kan het zorgcontinuüm gebruikt worden als leidraad om de visie op leerlingenbegeleiding op elkaar af te stemmen. Het verplicht beide partijen om na te denken over hun visie op zorg. Houd er rekening mee dat de school een andere terminologie kan gebruiken en eventueel een eigen versie heeft uitgewerkt (het VVKBaO en het OVSG gebruiken immers andere termen). Dit kan, naar onze mening, geen onoverkomelijke problemen opleveren, aangezien men in beide continua een vergelijkbare lijn of visie terugvindt. Het is wel belangrijk dat we deze inspanningen van de school respecteren en zoveel mogelijk bij hen aansluiten. Wanneer school en CLB het eens zijn over de visie op zorg en een zorgcontinuüm hebben uitgewerkt waar zij zich beiden in kunnen vinden, dan hebben zij een stappenplan voor leerlingenbegeleiding waarbij in elke fase de rol van alle betrokken partijen wordt besproken. Concrete afspraken over wie wat gaat doen, moeten wel telkens opnieuw gemaakt worden. Om dit vlot te laten verlopen, dient er een degelijk uitgebouwde overlegstructuur aanwezig te zijn op school. Hier wordt meer aandacht aan besteed in het volgende hoofdstuk. Hieronder is het zorgcontinuüm weergegeven, zoals uitgewerkt door Gunter De Vos (2004) van de PVOC Antwerpen (project Leren en Studeren). Hierin worden de taken van school en van CLB per fase weergegeven. Wanneer het zorgcontinuüm besproken is met school, kan dit document aangepast worden en bijgevoegd worden bij de bijzondere bepalingen / afsprakennota. We hebben vervolgens ook een presentatie toegevoegd van Guy Van Deuren van de PVOC Antwerpen (Buitengewoon onderwijs, 2004). Dit is een meer schematische weergave van elke fase van het zorgcontinuüm met aandacht voor de rol van de school, CLB en pedagogische begeleidingsdienst (PB). 11

13 Zorg voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften : een stappenplan School CLB Het schoolteam heeft aandacht voor het algemeen onderwijsgebeuren met accenten op: - een krachtige leeromgeving. - onderwijskundig verantwoorde methodes. - een positief klasklimaat en welbevinden. - de samenwerking met collega s. - het regelmatig evalueren van vorderingen. - een flexibele klasorganisatie. Ouders zijn op de hoogte van het pedagogisch project van de school. Het schoolteam heeft aandacht voor kinderen met specifieke onderwijsbehoeften. Het schoolteam meldt - aan de ouders de verhoogde aandacht van het schoolteam - dat het CLB-team op de hoogte is van de verhoogde aandacht De zorgkracht van het schoolteam is voldoende om deze leerlingen de nodige ontwikkelingskansen te bieden. De leerling blijft algemeen goed functioneren mits de extra zorg die hem wordt aangeboden vanuit het schoolteam. Het schoolteam heeft oog voor de visie en beleving van de ouders. Het schoolteam bewaakt dat relevante informatie in het kinddossier wordt verzameld. De draagkracht van het schoolteam wordt overschreden. Het schoolteam geeft te kennen dat de aangewende hulpstrategieën onvoldoende zijn. Het schoolteam communiceert duidelijk naar CLB en ouders welke de zorgkracht van de school tot nu toe betekende. Het schoolteam bewaakt dat relevante informatie in het kinddossier wordt verzameld. Fase 1 algemene zorg Het CLB-team neemt kennis van het zorgbeleid en van het pedagogisch project van de school. Fase 2 extra zorg Fase 3 specifieke zorg Het CLB-team staat in voor ondersteuning van het schoolteam. Er is geen individuele leerlingbegeleiding. Het CLB-team wordt gevraagd om samen met het schoolteam hulp te verlenen. Het CLB-team brengt de zorgkracht van de school in kaart en zal proberen het interne zorgsysteem te ondersteunen. Het CLB-team voorziet: - structurele schoolondersteunde hulp - leerlinggebonden hulp Het CLB-team waakt erover dat de ouders ook in deze fase mee betrokken zijn in de zorg voor de leerling en met oog voor hun visie en beleving. 12

14 De begeleiding op school is ontoereikend. Men ervaart de noodzaak van: - curriculumdifferentiatie - het verlengen van de schoolloopbaan - de oriëntering naar een andere school met voldoende draagkracht - ondersteuning door gon-begeleiding - de overstap naar een school voor buitengewoon onderwijs Indien de leerling een keuze maakt binnen de school zal het schoolteam de ontwikkeling extra opvolgen. Fase 4 zorg op maat Fase 5 opvolging Het CLB-team bespreekt samen met de ouders, het schoolteam en eventueel de leerling de vastgelopen situatie en overloopt de verschillende mogelijkheden die zich aanbieden: - het zoeken naar een aangepast curriculum - een verlengde schoolloopbaan - ondersteuning door gon-begeleiding - een overstap naar een andere school met meer zorgkracht en/of meer aangepast aan de behoeften van hun kind - een overstap naar een school voor buitengewoon onderwijs aangepast aan de behoeften van hun kind Het CLB-team begeleidt de ouders in hun zoektocht naar de beste ontwikkelingsmogelijkheden voor hun kind. De keuze moet het resultaat zijn van een gezamenlijk proces, met groot respect voor de visie en beleving van de ouders. Het CLB-team heeft aandacht voor de opvolging van deze leerlingen. Zowel indien deze leerling in de eigen school dan wel in een andere school ( GO - BO ) wordt opgevangen. Het CLB-team heeft aandacht voor schakelmomenten in de schoolloopbaan en bewaakt het traject van BO naar GO. Het CLB-team volgt bij een overstap de reglementering. 13

15 ZORGCONTINUUM Fase 1 Algemene Zorg Krachtige Leeromgeving SCHOOL Verantwoorde methodes Klasklimaat / WB PB Samenwerking lk en KVS-LVS-SVS Betrokkenheid ouders SWP GWP Het CLB neemt kennis van het Pedagogisch Project van de school Schoolsysteembegeleiding Begeleiding op niveau van school en leerkrachten Input op Vraag Samenwerking met andere externe begeleiding = CLB PVOC CLB ZORGCONTINUUM Fase 2 Extra Zorg Aandacht voor lln met SCHOOL Spec. Ond. noden Ouders en CLB Zorgkracht school is voldoende sterk Het kind ontwikkelt verder Registratie PB IHP SWP GWP Het CLB-team staat in voor ondersteuning PVOC Schoolteam Nog geen individuele CLB begeleiding Begeleiding op school-lk niveau in het voorzien van aangepaste en extra zorg in het onderwijs ZORGCONTINUUM Fase 3 Specifieke Zorg Draagkracht school SCHOOL wordt overschreden Communicatie Ouders PB CLB School Handelingsplanning Registratie SWP GWP IHP CLB intervenieert daadwerkelijk Zorgkracht + Individuele Leerlingenbegeleiding Ouders!! Begeleiding op school-lk niveau in het voorzien van aangepaste en specifieke zorg in het onderwijs PVOC CLB 14

16 ZORGCONTINUUM Curriculum-diff. SCHOOL Inclusie Verlenging SLB PB Fase 4 Zorg op Maat Alternatieve School Gewoon Onderwijs BuO Externe hulp GON-begeleiding SWP GWP IHP Communicatie School PVOC Ouders CLB Mee bepalen Specifiek Curriculum Begeleiding op school-lk niveau in het voorzien van zorg op maat in het onderwijs Gezamenlijke Zoektocht Begeleiding ZORGCONTINUUM Fase 5 Opvolging Keuze binnen de school Keuze binnen de school + SCHOOL keuze andere school PVOC PB Nadruk Opvolging bij Schoolteam SWP GWP IHP Nadruk Opvolging bij CLB-team Begeleiding op school-lk niveau ivm goede schoolwerking opvolging CLB 15

17 7. Overlegstructuur / zorgteam Uit het onderzoek blijkt dat er op het gebied van overleg over zorg met en in de school toch nog heel wat knelpunten zijn. Vele CLB-medewerkers ervaren dit niet altijd zo, want de meeste zijn tevreden over het overleg. Maar één derde van de bevraagden geeft wel aan dat het overleg eerder informeel van aard is. Eén derde van de bevraagde CLB-medewerkers geeft ook aan dat er hun school geen zorgteam aanwezig is. Wanneer er wel een zorgteam aanwezig is, is het CLB niet altijd participant. In sommige scholen blijkt er geen vast aanspreekpunt te zijn voor leerkrachten en CLB-medewerkers. Ten slotte zijn er ook enkele CLB-medewerkers die nauwelijks met de zorgbegeleider overleggen omwille van verschillende redenen. De zorgbegeleider werkt bijvoorbeeld op een andere dag in de school dan de CLB-medewerker. Het kan ook gebeuren dat de zorgbegeleider geen mandaat krijgt van de school of dat het niet klikt tussen zorgbegeleider en CLB-medewerker. Scholen verschillen in hun startpositie op het vlak van zorgbeleid. Kleine scholen hebben namelijk minder middelen en dus minder mogelijkheden om bijvoorbeeld een zorgteam op te richten. Sommige scholen hebben in het verleden ook al meer gewerkt rond zorg en staan dus verder in het uitwerken van een zorgbeleid dan scholen zonder zorgverbredingsverleden. Omwille van de grote verschillen tussen scholen op het gebied van zorg, is het onmogelijk om een ideaalmodel voorop te stellen. Wij hebben er dan ook voor gekozen om te werken met aandachtspunten voor het uitbouwen van een overlegstructuur. Ook hier wordt uitgegaan van het standpunt van de CLB-medewerker. De school is zelf de eerste verantwoordelijke bij het uitwerken van een zorgbeleid en een degelijke overlegstructuur op school. Het CLB heeft wel een ondersteunende functie bij het uitwerken van een zorgbeleid door de school en is zelf een belangrijke partner in het zorgbeleid. CLB-medewerkers hebben zelf dus voordeel bij een goed uitgewerkte overlegstructuur op school. Wij zijn er ons ook van bewust dat het voor een CLB-medewerker niet altijd evident is om zaken te veranderen op school. Het kan dan ook zinvol zijn om dit samen met de pedagogische begeleider van de school op te nemen. Aandachtspunten -Probeer jouw uurrooster af te stemmen op die van de zorgbegeleider en probeer er dus voor te zorgen dat je op dezelfde dag aanwezig kan zijn op school als de zorgbegeleider. Dit kan vanzelfsprekend lijken, maar uit het onderzoek blijkt dat dit niet altijd het geval is. -Stimuleer de school tot het oprichten van een zorgteam. Spreek hier eventueel ook de pedagogische begeleider over aan. -Maak in het begin van het schooljaar duidelijke afspraken over het zorgteam. Houd er rekening mee dat een zorgbeleid verondersteld wordt acties te ondernemen op drie niveau s: school, leerkracht, leerling. Probeer dan ook op de volgende vragen duidelijke antwoorden te verkrijgen: -Wie zijn de leden van het zorgteam? (directeur, zorgbegeleider, andere personeelsleden met uren zorg, CLB-medewerker, ) -Welke thema s worden behandeld door het zorgteam? Houdt dit enkel gestructureerd leerlingenoverleg in of worden ook zorgthema s op schoolniveau aangekaart? Worden voor dit overleg op schoolniveau aparte data voorzien of gebeurt dit samen met het leerlingenoverleg? -Wat is de frequentie van dit overleg? Wat betreft het overleg op schoolniveau, volstaat het waarschijnlijk om enkele keren per schooljaar samen te komen. Het 16

18 gestructureerde leerlingenoverleg vindt bij voorkeur op zeer regelmatige basis plaats (wekelijks of tweewekelijks). -Wanneer is jouw aanwezigheid gewenst? Het zou kunnen dat je de besprekingen op schoolniveau wel systematisch volgt, maar het gestructureerde leerlingenoverleg enkel bijwoont op vraag. Het is ook een mogelijkheid dat je systematisch elk leerlingenoverleg volgt. -Indien je niet alle besprekingen systematisch volgt, vraag wel steeds de agenda van de vergadering op. Op die manier kan je zelf beslissen om alsnog de vergadering bij te wonen. Je blijft ook op de hoogte van de thema s en leerlingen die besproken worden. -Wanneer je het gestructureerd leerlingenoverleg niet systematisch bijwoont, bespreek dan nadien wel steeds met de zorgbegeleider wat er werd afgesproken. Op die manier blijf je op de hoogte en kan je nog steeds suggesties doen via de zorgbegeleider. -Niet alleen de kwantiteit van het overleg is belangrijk, maar ook de kwaliteit. Het kan zinvol zijn om in de school te werken rond hoe leerkrachten een leerlingenoverleg kunnen voorbereiden. -Hou er rekening mee dat een goed uitgebouwde overlegstructuur nog geen garantie vormt voor een goede samenwerking tussen CLB en school. Het is wel nodig omdat het de mogelijkheid creëert om het proces van leerlingenbegeleiding op te volgen en om consultatief te werken. Maar wanneer school en CLB geen overeenstemming vinden over de visie op zorg, blijft de samenwerking zeer moeilijk. 8. Consultatieve leerlingenbegeleiding en handelingsgerichte diagnostiek In het decreet betreffende de centra voor leerlingenbegeleiding van 01 december 1998 wordt gesteld dat het centrum subsidiair moet werken ten aanzien van de school en de ouders. Subsidiair werken houdt concreet in dat je een leerkracht die een probleem heeft met een moeilijke leerling in zijn klas, sterker maakt, zodat hij zelf in zijn klas een antwoord kan geven (Graindourze, 2000). Dit heeft tot gevolg dat de draagkracht van de leerkracht vergroot. Er bestaan twee methodieken die binnen de onderwijsbegeleiding zeer geschikt zijn, nl. consultatieve leerlingenbegeleiding en handelingsgerichte diagnostiek. Historiek De traditionele werkwijze binnen de leerlingenbegeleiding bestond erin dat leerkrachten verantwoordelijk waren voor een tijdige signalering van problemen. De CLB-medewerkers stonden in voor het diagnostisch onderzoek en het geven van adviezen. Deze adviezen werden al dan niet uitgevoerd door de leerkrachten (Meijer, 2000). De werkwijze binnen de leerlingenbegeleiding werd met andere woorden gedomineerd door het diagnostisch onderzoek. Binnen de diagnostiek werd lange tijd het verklaringsgerichte model gehanteerd. Daarin werd gezocht naar een oorzaak voor het actuele probleemgedrag vanuit de idee dat een oorzaak automatisch een oplossing zal genereren (Bijstra en Doornenbal, 2002). Deze manier van werken kende verschillende nadelen, onder andere de kloof tussen diagnostiek en behandeling. Bij dezelfde problemen komt men immers niet altijd tot dezelfde diagnose en adviezen. Deze manier van werken leidt niet tot veranderingen in de klaspraktijk wanneer begeleiders te weinig aandacht besteden aan maatregelen om hun adviezen daadwerkelijk geïmplementeerd te krijgen. Het biedt leerkrachten ook te weinig ondersteuning. Vaak blijft het onderzoek beperkt tot het bevestigen van het bestaan van leerlingproblemen. Er zijn ook opmerkingen gekomen in verband met de beperktheid van het traditionele instrumentarium (Meijer, 1997). 17

19 Vanuit een onvrede met deze traditionele werkwijze werden ongeveer tegelijkertijd twee modellen ontwikkeld die hanteerbaar zijn binnen het onderwijs. Een eerste model werd ontwikkeld door Dr. Wim Meijer in 1996 en is de consultatieve leerlingbegeleiding. Het andere model is de handelingsgerichte diagnostiek en die werd ontwikkeld door Pameijer en Van Beukering in Deze modellen vertonen overeenkomsten en verschillen en hebben beiden hun sterktes en beperkingen (Bijstra en Doornenbal, 2002). Ze kunnen beiden door de CLB-medewerkers in de praktijk gebruikt worden en worden daarom ook beiden uitgelegd. Consultatieve leerlingenbegeleiding Consultatieve leerlingenbegeleiding is een methodiek die ontwikkeld is voor onderwijsbegeleiding en die gericht is op de professionalisering van leerkrachten (Meijer, 1997). De leerling staat centraal, maar de begeleiding verloopt indirect, via de leerkracht van de leerling. Dit sluit niet uit dat een begeleider contact kan hebben met een kind. Wanneer dit geïndiceerd is, kan een begeleider bijkomende informatie verzamelen door observatie, gesprekken met het kind of door het afnemen van onderzoeken. De term consultatieve leerlingbegeleiding wordt door Meijer (2000) enkel gereserveerd voor een situatie waarin duidelijk sprake is van een begeleider die een professionele rol vervult. Hij stelt dat de begeleider moet beschikken over kennis en vaardigheden op het terrein van diagnostiek en begeleiding en over een taakomschrijving die een onafhankelijke en professionele samenwerking met groepsleerkrachten mogelijk maakt. Concreet betekent dit dat de CLBmedewerker uitstekend geplaatst is om de methode van consultatieve leerlingenbegeleiding toe te passen. De zorgbegeleider is hiertoe in mindere mate geschikt, omdat hij vaak geen diploma heeft in de psychologie of pedagogie en omdat hij zich niet in een onafhankelijke positie bevindt. De begeleiding verloopt binnen een vast stramien en steunt op twee pijlers, nl. samenwerking en het maken van afspraken. Wie wat doet, ligt echter niet op voorhand vast. Er is geen sprake van een standaardtaakverdeling. We kunnen wel vijf fasen onderscheiden. 1. Introductie Men maakt een onderscheid tussen de algemene en de specifieke introductie. De algemene introductie houdt in dat men de consultatieve leerlingenbegeleiding als methodiek voor leerlingenbegeleiding introduceert in het schoolteam. Alle leden van het schoolteam dienen er met andere woorden van op de hoogte te zijn dat deze methodiek gehanteerd wordt door de CLB-medewerkers en wat consultatieve leerlingenbegeleiding juist inhoudt. De specifieke introductie houdt in dat de CLB-medewerker aan het begin van elk begeleidingstraject uitlegt wat het doel en het verloop zal zijn. (Meijer, 2000) 2. Probleemidentificatie In deze fase wil men komen tot een concrete en duidelijke omschrijving van het probleem. Indien hiervoor meer informatie nodig is, spreekt men af wie die informatie zal verzamelen. Wanneer er meer problemen zijn, wordt afgesproken welke problemen prioritair zijn. De CLB-medewerker helpt de leerkracht om de problemen nauwkeurig te verwoorden. Het gaat in deze fase om een eerste afbakening van problemen en nog niet om een grondige analyse. (Meijer, 2000) 3. Probleemanalyse De omschreven problemen worden in deze fase verder geanalyseerd. CLB-medewerker en leerkracht proberen samen vast te stellen welke factoren een rol spelen bij het tot stand komen en in stand houden van een probleem. Men maakt hierbij een onderscheid tussen directe en indirecte factoren. Directe factoren zijn basisfactoren die iedere onderwijsleersituatie 18

20 constitueren. Men gaat ervan uit dat problemen in de onderwijsleersituatie het resultaat zijn van een interactieproces tussen onderwijsfactoren en kindfactoren. De onderwijscomponent bestaat uit de taak die de leerling krijgt en de instructie die de leerkracht geeft. De kindfactoren bestaan uit de strategie of de manier waarop de leerling de taak tot een goed einde probeert te brengen en het aanpakgedrag of de werkhouding van de leerling. Indirecte factoren zijn alle andere factoren. Mogelijke indirecte factoren zijn: thuissituatie, cognitieve, fysieke of sociaal-emotionele kenmerken van de leerling, schoolcontext, curriculum, stijl van de leerkracht, klassituatie. (Meijer, 2000) De directe factoren nemen een centrale plaats in bij de analyse. Consultatieve leerlingenbegeleiding richt zich op de eerste plaats op problemen die verbonden zijn aan de onderwijssituatie en op het ondersteunen van de leerkrachten bij het realiseren van adaptief onderwijs. Dit is de eerste invalshoek voor de begeleider. Indirecte factoren zijn van belang wanneer hun invloed op de directe factoren waarschijnlijk lijkt. Het is de taak van de begeleider om hiermee rekening te houden of op in te spelen. (Meijer, 2000) 4. Opstellen en uitvoeren van interventies In deze fase maken leerkracht en begeleider, op basis van de analyse een concreet handelingsplan. Dit plan is een werkdocument en moet inhoudelijke en organisatorische aspecten bevatten. Men moet vastleggen wat men met de leerling wil bereiken en hoe dat doel bereikt moet worden. Ook afspraken over de evaluatie dienen nu al gemaakt te worden. Het resultaat van de analysefase, de lange- en korte-termijndoelen, de inhoud van de hulpverlening, wie wat gaat doen, de gebruikte middelen en de manier waarop de evaluatie zal gebeuren dienen dus hierin te staan (Van den Brande & Meijer, 1997). De taak van de begeleider bestaat erin de leerkracht te helpen om alternatieven af te wegen, keuzes te concretiseren en prognoses te geven. Vervolgens worden de voorgenomen activiteiten uitgevoerd. De begeleider begeleidt en bewaakt dit proces en bespreekt in tussentijdse gesprekken de knelpunten. De plannen kunnen dan ook worden bijgesteld (Meijer, 2000). 5. Evaluatie Men evalueert in deze fase of het plan van aanpak resultaat heeft gehad en of de interventies tot het gewenste resultaat hebben geleid. Men gaat na of de analyse van problemen juist was. Tot slot gaat men na of het begeleidingstraject afgesloten kan worden. (Meijer, 2000) Handelingsgerichte diagnostiek Handelingsgerichte diagnostiek is een model voor het onderkennen, analyseren en mogelijk verklaren van opvoedings- en onderwijsleerproblemen en voor het zoeken naar mogelijke oplossingen. Belangrijk is dat de diagnostiek moet leiden tot het geven van bruikbare adviezen voor handelingsplannen. Bij handelingsgerichte diagnostiek is het vertrekpunt het probleem van het kind. Er wordt ook aandacht besteed aan de rol van de leerkracht en de ouders. (Bijstra en Doornenbal, 2002) Ook de handelingsgerichte diagnostiek verloopt volgens een vast stramien en we kunnen dan ook vijf fasen onderkennen. 1. Intake In deze fase verzamelt men zoveel mogelijk informatie over de visie en het referentiekader van de leerkracht en van de ouders. Men maakt een klachtenanalyse en tracht zicht te krijgen op verwachtingen, wensen, attributies en hulpvragen. Men tracht een beeld te krijgen van de risicofactoren, maar ook van de protectieve factoren. In deze fase wordt samengewerkt met de betrokkenen en maakt men afspraken over het diagnostisch traject. (Meijer, Pameijer en Van Beukering, 2001) 19

21 2. Strategiefase Subjectieve klachten van de leerkracht en ouders worden omgezet in een concrete probleemomschrijving. Problemen die de diagnosticus als problematisch ervaart, worden door hem geordend in enkele clusters van probleemgedrag van het kind. Deze clusters vormen het uitgangspunt voor de hypotheseformulering. Men vraagt zich af of onderzoek nodig is. Indien ja, formuleert men de onderzoeksvragen. Indien nee, gaat men rechtstreeks door naar fase 4. (Meijer, Pameijer en Van Beukering, 2001) 3. Onderzoeksfase De verklarende hypothesen worden getoetst met betrekking tot kind/gezin en/of school. Men heeft hier opnieuw aandacht voor risicofactoren en protectieve factoren. (Meijer, Pameijer en Van Beukering, 2001) 4. Integratie en indicatiestelling Men komt in eerste instantie tot een integratief beeld, waarbij de verklarende diagnose, die getoetst is in de onderzoeksfase en die voldoende waarschijnlijk werd bevonden, fungeert als basis voor de indicatiestelling. Bij de indicatiestelling overweegt men, vanuit de diagnose, de verschillende wenselijke alternatieven met indicaties en contra-indicaties. Centraal staat de vraag wat men wil veranderen en hoe men dat verantwoord en haalbaar kan realiseren. Het resultaat van deze fase moet een aanbeveling zijn waarin alternatieve mogelijkheden zijn geordend van meest wenselijk tot minimaal noodzakelijk. (Meijer, Pameijer en Van Beukering, 2001) 5. Adviesfase In deze fase wordt het integratief beeld besproken met de cliënt. Indien hierover voldoende akkoord bestaat tussen de diagnosticus en de cliënt, bespreekt men de aanbevelingen. De cliënt kiest dan uit de verschillende alternatieven. Wanneer de cliënt gekozen heeft, wordt dit advies meer geconcretiseerd. (Meijer, Pameijer en Van Beukering, 2001) Overeenkomsten en verschillen In onderstaande tabel wordt consultatieve leerlingenbegeleiding afgekort als CoLB en handelingsgerichte diagnostiek als HGD. Overeenkomsten Beide modellen zijn ontwikkeld vanuit een onvrede met de traditionele werkwijze. Zij stellen beiden dat onderzoek geïndiceerd moet zijn en dat begeleiding gericht moet zijn op het oplossen van problemen. Beide modellen vertrekken vanuit een interactionistisch referentiekader. Dit betekent dat men ervan uitgaat dat een leerof gedragsprobleem zich voordoet in de interactie tussen het kind en zijn / haar Verschillen -CoLB is ontwikkeld binnen onderwijsbegeleiding. -HGD is ontwikkeld voor onderwijsleer- en opvoedingsproblemen. Het werkgebied van HGD is ruimer dan dat van CoLB. -Het uitgangspunt voor CoLB is het werkprobleem van de leerkracht met het kind binnen de schoolse setting. -Het uitgangspunt voor HGD is het probleem van het kind. De verklaring wordt dan ook 20

Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding

Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding Lysenstraat 36, 2600 Berchem Tel. (03)285 34 50 - Fax (03)285 34 51 VCLB 4 - Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding Begeleidende brief bij de vragenlijst Beste collega, Hierbij vindt u een vragenlijst

Nadere informatie

Zorgbeleid. 1. Visie van de scholengemeenschap

Zorgbeleid. 1. Visie van de scholengemeenschap Zorgbeleid 1. Visie van de scholengemeenschap Als scholengemeenschap willen wij aan elk kind gelijke kansen bieden op kwaliteitsvol onderwijs. Dit is het uitgangspunt van onze schoolorganisatie. Elk kind

Nadere informatie

G.V.Basisschool Hamont-Lo

G.V.Basisschool Hamont-Lo G.V.Basisschool Hamont-Lo Zorg onze schooleigen visie op BREDE zorg Als school hebben we de opdracht om met brede zorg te werken aan de ontplooiing van iedere leerling. Dat is één van de pijlers van het

Nadere informatie

decreet leerlingenbegeleiding november 2018

decreet leerlingenbegeleiding november 2018 STAP VAN JE SCHOOLWERKING NAAR HET DECREET LEERLINGENBEGELEIDING EN TERUG Greet Vanhove, dienst Lerenden DOELEN EN VERLOOP Decreet leerlingenbegeleiding in notendop 4 begeleidingsdomeinen inhoudelijk concretiseren

Nadere informatie

Stappenplan (Stroomschema Zorg), van vraag naar antwoord!

Stappenplan (Stroomschema Zorg), van vraag naar antwoord! Stappenplan (Stroomschema Zorg), van vraag naar antwoord! Het stappenplan/stroomschema zorg volgt het zorgcontinuüm met aandacht voor de rol van: kinderen en jongeren, ouders, scholen gewoon en buitengewoon

Nadere informatie

Handelingsgericht diagnosticeren 1

Handelingsgericht diagnosticeren 1 Handelingsgericht diagnosticeren 1 Handelingsgerichte diagnostiek (HGD) is een kwaliteitskader met een geheel van uitgangspunten en fasen. Pameijer en van Beukering vullen het in met relevante inzichten

Nadere informatie

elk kind een plaats... 1

elk kind een plaats... 1 Elk kind een plaats in een brede inclusieve school Deelnemen aan het dagelijks maatschappelijk leven Herent, 17 maart 2014 1 Niet voor iedereen vanzelfsprekend 2 Maatschappelijke tendens tot inclusie Inclusie

Nadere informatie

Onze visie op zorg. Een geïntegreerd zorgbeleid wordt gedragen door een gedeelde visie op zorg.

Onze visie op zorg. Een geïntegreerd zorgbeleid wordt gedragen door een gedeelde visie op zorg. Onze visie op zorg Vanuit ons pedagogisch project hebben wij de opdracht om met brede zorg te werken aan de ontplooiing van elk kind. We bekommeren ons om elk kind vanuit zijn talenten en mogelijkheden

Nadere informatie

zorgvisie Heilige familie Lagere school

zorgvisie Heilige familie Lagere school zorgvisie Heilige familie Lagere school 1) Inleiding Onze school- en zorgvisie staat gesymboliseerd in ons schoollogo en in onze slogan sterk onderwijs, warme sfeer! : Ieder kind is van harte welkom in

Nadere informatie

CLB EN SCHOOL: SAMEN STERK VOOR ZORG!

CLB EN SCHOOL: SAMEN STERK VOOR ZORG! CLB EN SCHOOL: SAMEN STERK VOOR ZORG! De samenwerking tussen het CLB en de school ligt vast in het beleidscontract. Jaarlijks worden de bijzondere bepalingen geëvalueerd en bijgestuurd. Dat biedt de kans

Nadere informatie

qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq Zorgplan

qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq Zorgplan qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq Zorgplan wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui Gemeentelijke basisschool

Nadere informatie

Handelingsgericht diagnosticeren 1

Handelingsgericht diagnosticeren 1 Handelingsgericht diagnosticeren 1 Handelingsgerichte diagnostiek (HGD) is een kwaliteitskader met een geheel van uitgangspunten en fasen. Pameijer en van Beukering vullen het in met relevante inzichten

Nadere informatie

Procedure zorg basisschool Prinsstraat, lagere school: 1. Handelingsgericht werken als uitgangspunt

Procedure zorg basisschool Prinsstraat, lagere school: 1. Handelingsgericht werken als uitgangspunt Procedure zorg basisschool Prinsstraat, lagere school: 1. Handelingsgericht werken als uitgangspunt Onze school onderschrijft in zijn zorgvisie de principes van het handelingsgericht werken als uitgangspunt

Nadere informatie

Bijlage 1:Begrippenlijst

Bijlage 1:Begrippenlijst Bijlage 1:Begrippenlijst In het kader van het project protocollering diagnostiek is het nuttig een aantal termen te definiëren zodat deze op een uniforme wijze kunnen worden gehanteerd. Deze termen worden

Nadere informatie

1. Zorgvisie: elk kind telt op t Veld.

1. Zorgvisie: elk kind telt op t Veld. Zorgbeleid 1. Zorgvisie: elk kind telt op t Veld. Iedereen is uniek en mag een eigen aanpak vereisen voor de verschillende ontwikkelingsdomeinen. Met ons zorgbeleid pogen we om elk kind datgene te geven

Nadere informatie

Zorgbeleid in het Groene Lilare

Zorgbeleid in het Groene Lilare Zorgbeleid in het Groene Lilare I. Visie Dat er leerlingen uitvallen en dat sommige leerlingen problemen ervaren in hun leer- en ontwikkelingstraject zullen we nooit volledig kunnen uitsluiten, maar we

Nadere informatie

Werksessie HGD in CLB Ervaringen en ontwikkelingen in de vijf fasen

Werksessie HGD in CLB Ervaringen en ontwikkelingen in de vijf fasen Werksessie HGD in CLB Ervaringen en ontwikkelingen in de vijf fasen Noëlle Pameijer, schoolpsycholoog 15 september 2011 Doel en werkvormen De 5 fasen als theoretisch kader: - Recente ontwikkelingen in

Nadere informatie

Om de school te helpen bij het voeren van een zorg- en gelijke onderwijskansenbeleid

Om de school te helpen bij het voeren van een zorg- en gelijke onderwijskansenbeleid Een geïntegreerd zorg- en gelijke onderwijskansenbeleid Leidraad bij het stappenplan Sinds 1 september 2012 is elke school verplicht een geïntegreerd zorg- en gelijke onderwijskansenbeleid te voeren. Dit

Nadere informatie

Gewijzigde regelgeving. Greet Vanhove VVKBaO 13/12/12 1. Waarom een nieuw vademecum zorg?

Gewijzigde regelgeving. Greet Vanhove VVKBaO 13/12/12 1. Waarom een nieuw vademecum zorg? VADEMECUM ZORG 2012 Greet Vanhove VVKBaO Greet Vanhove pedagogisch begeleider VVKBaO Waarom een nieuw vademecum zorg? Verander(en)de leerlingenpopulatie Gewijzigde maatschappelijke context Onderwijsvernieuwingen

Nadere informatie

in onze school is elk kind een ster!

in onze school is elk kind een ster! 2 Kom er bij en zoek het niet te ver, in onze school is elk kind een ster! Een kort fragment uit ons schoollied dat perfect weergeeft waar wij met onze school willen voor staan. Een school die elk kind

Nadere informatie

Een geïntegreerd zorgbeleid wordt gedragen door een gedeelde visie op zorg.

Een geïntegreerd zorgbeleid wordt gedragen door een gedeelde visie op zorg. Onze visie op zorg Vanuit ons pedagogisch project hebben wij de opdracht om met brede zorg te werken aan de ontplooiing van elk kind. We bekommeren ons om elk kind vanuit zijn talenten en mogelijkheden

Nadere informatie

Rol van het CLB en samenwerking met schoolexterne hulpverleners in het M-decreet

Rol van het CLB en samenwerking met schoolexterne hulpverleners in het M-decreet Rol van het CLB en samenwerking met schoolexterne hulpverleners in het M-decreet Jan Coppieters Inge Lootens PVOC-medewerkers Doelen Je kent het zorgcontinuüm en denkt na over de samenwerking met het CLB

Nadere informatie

4/5/2012. Continuüm in zorg

4/5/2012. Continuüm in zorg Continuüm in zorg Studiedag Leerrijk Saar Callens 20 april 2012 De visie en methodiek van handelingsgericht werken (HGW) kan de school helpen om haar interne werking te optimaliseren. De school structureert

Nadere informatie

schoolinterne zorg Katia De Coussemaker

schoolinterne zorg Katia De Coussemaker schoolinterne zorg Katia De Coussemaker Kaders Decreet Leerzorg Handelingsgericht werken Protocollering en diagnostiek Internationale tendens Zie oa recente Verdrag van de Verenigde Naties ter bescherming

Nadere informatie

HET ZORGBELEID OP ONZE SCHOOL

HET ZORGBELEID OP ONZE SCHOOL HET ZORGBELEID OP ONZE SCHOOL VISIE OP ZORG Elke leerling, elke leerkracht en elke medewerker is een unieke persoonlijkheid. Wij stimuleren de leerlingen om zich optimaal te ontplooien en scheppen mogelijkheden

Nadere informatie

De algemene basiszorg

De algemene basiszorg Onze visie op zorg Op onze school streven we ernaar de eigenheid van elk kind een plaats te geven. Om tegemoet te komen aan de noden van elk kind omringen we hen met een brede zorg. De rode draad binnen

Nadere informatie

Infodag scholen en CLB 25 JANUARI 2018

Infodag scholen en CLB 25 JANUARI 2018 Infodag scholen en CLB 25 JANUARI 2018 Welkom Vandaag op het menu voor u! Terugblik op de start Onze opdracht Voor wie zijn wij er? Wie zijn wij? Waar staan we voor? Werkwijze Getuigenis Een droom voor

Nadere informatie

Samen maken we BUITENGEWOON onderwijs!

Samen maken we BUITENGEWOON onderwijs! Samen maken we BUITENGEWOON onderwijs! OF DECREET Typologie: vroeger nu Type voor kinderen Type voor kinderen 1 met een licht mentale beperking 2 met een matig of ernstig mentale beperking 3 met ernstige

Nadere informatie

De schooleigen visie op zorgbeleid

De schooleigen visie op zorgbeleid De schooleigen visie op zorgbeleid 1. Het christelijk opvoedingsproject is het uitgangspunt voor onze visie op zorg. We willen alle kinderen naar een hoger ontwikkelingsniveau optillen, hen klaar maken

Nadere informatie

Ingrid Schoofs RenT-begeleider

Ingrid Schoofs RenT-begeleider Zorgbeleidsplan Verkenning van het zorgcontinuüm Overzicht Sessie 1 Schetsen van het zorgcontinuüm Verdieping van de voorwaarden 2 1 1 ALGEMEEN ;; Visie op zorg EXTRA Veilig klasklimaat Doelen voor zorg

Nadere informatie

Jenaplanschool De Kleurdoos

Jenaplanschool De Kleurdoos Jenaplanschool De Kleurdoos Zorgbeleid op school Binnen de school speelt het leren zich op verschillende niveaus af. Niet alleen de kinderen in de stamgroep, maar ook de individuele leerkracht wordt gestimuleerd

Nadere informatie

Bijlage G: CLB en rechten en plichten van ouders en leerlingen (BERICHTGEVING aan de ouders en aan de leerlingen van 12 jaar en ouder)

Bijlage G: CLB en rechten en plichten van ouders en leerlingen (BERICHTGEVING aan de ouders en aan de leerlingen van 12 jaar en ouder) Bijlage G: CLB en rechten en plichten van ouders en leerlingen (BERICHTGEVING aan de ouders en aan de leerlingen van 12 jaar en ouder) Wat doet een centrum voor leerlingenbegeleiding? De centra voor leerlingenbegeleiding

Nadere informatie

Hoofdstuk 3. Leerzorg, een samenspel. Implementatie

Hoofdstuk 3. Leerzorg, een samenspel. Implementatie Hoofdstuk Leerzorg, een samenspel Implementatie 29 . Leerzorg, een samenspel - Implementatie op niveau directie, zorgteam en individuele leerkracht ZORGZAME SCHOOL - EEN SAMENSPEL Het werken met de map

Nadere informatie

Visietekst en stappenplan M decreet VCLB De Wissel-Antwerpen

Visietekst en stappenplan M decreet VCLB De Wissel-Antwerpen VCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding www.vclbdewisselantwerpen.be Campus Centrum Hallershofstraat 7 2100 Deurne Tel. (03) 285 34 50 Fax (03) 285 34 51 Campus Noord Markt 3 2180

Nadere informatie

Bram Deeren VCLB Oostkust Blankenberge

Bram Deeren VCLB Oostkust Blankenberge Centrum voor Leerlingenbegeleiding Astridlaan 35 8370 Blankenberge tel. 050/ 41.84.22 fax. 050/ 42.68.43 info@clboostkust.be www.clboostkust.be Bram Deeren VCLB Oostkust Blankenberge Voorstelling CLB-team

Nadere informatie

Infosessie Scholen 2015

Infosessie Scholen 2015 Infosessie Scholen 2015 Rol Coach en het M-decreet Wat verandert er? De rollen van de CLB-medewerker 2 De rol coach 2 Resultaatsgebieden : 1. Coachen van leerkrachten 2. Schoolondersteuning 3 De rol coach

Nadere informatie

HANDELINGSGERICHT WERKEN BELEIDSVOEREND VERMOGEN BELEIDSVOEREND VERMOGEN. Onderwijsbehoeften van de leerling 11/09/2013

HANDELINGSGERICHT WERKEN BELEIDSVOEREND VERMOGEN BELEIDSVOEREND VERMOGEN. Onderwijsbehoeften van de leerling 11/09/2013 Gericht Werken als bril om naar het zorgbeleid te kijken zorg Handelings- Leerlingenbegeleiding fase 0 fase 1 HGW HGW Leren & studeren Studieloopbaanbegeleiding Socioemotioneel fase 2 fase 3 HGW HGW centrale

Nadere informatie

HET ZORGBELEID VBS BIEST-JAGER

HET ZORGBELEID VBS BIEST-JAGER HET ZORGBELEID VBS BIEST-JAGER Op onze school hechten wij veel belang aan de zorg voor ALLE kinderen waarbij steeds het positieve in elk kind benadrukt wordt. Het belangrijkste is dat wij ernaar streven

Nadere informatie

ZORGBELEID. De zorgcoördinator wordt steeds gesteund en bijgestaan door het zorgteam.

ZORGBELEID. De zorgcoördinator wordt steeds gesteund en bijgestaan door het zorgteam. ZORGBELEID Dit document is een samenvatting van alle zorginitiatieven die op schoolniveau genomen worden om kinderen die extra aandacht vragen, om welke reden ook, met de beste zorgen te omringen. Het

Nadere informatie

Draaiboek bij Prodia-protocol : gedrag, emotie en vermoeden van een ontwikkelingsstoornis FASE 2 : uitbreiding van zorg. ONTHAAL

Draaiboek bij Prodia-protocol : gedrag, emotie en vermoeden van een ontwikkelingsstoornis FASE 2 : uitbreiding van zorg. ONTHAAL Draaiboek bij Prodia-protocol : gedrag, emotie en vermoeden van een ontwikkelingsstoornis FASE 2 : uitbreiding van zorg. 1. Wat is de hulpvraag? Wie stelt de hulpvraag? ONTHAAL Centrale vraag : IS DIT

Nadere informatie

Respect voor de privacy: de Centra verzamelen en gebruiken enkel gegevens die relevant zijn voor de uitvoering van hun opdracht.

Respect voor de privacy: de Centra verzamelen en gebruiken enkel gegevens die relevant zijn voor de uitvoering van hun opdracht. CLB-profiel 1 Mission Statement De Centra voor Leerlingenbegeleiding ondersteunen de leerlingen, hun ouders, de leerkrachten en de schooldirecties in alle Nederlandstalige scholen van hun werkgebied bij

Nadere informatie

6 Leerlingenbegeleiding 1

6 Leerlingenbegeleiding 1 6 Leerlingenbegeleiding 1 6.1 Beeldvorming V2, B1, B2, B3 en B4 Kent het schoolteam voldoende de beginsituatie van de leerlingen, hun mogelijkheden en behoeften? Worden de specifieke onderwijsbehoeften

Nadere informatie

VERSLAG VAN DE PROEFDOORLICHTING INSPECTIE 2.0 VBS Sint-Jansschool te Menen (19059)

VERSLAG VAN DE PROEFDOORLICHTING INSPECTIE 2.0 VBS Sint-Jansschool te Menen (19059) VERSLAG VAN DE PROEFDOORLICHTING INSPECTIE 2.0 VBS Sint-Jansschool te Menen (19059) 1 IN WELKE MATE ONTWIKKELT DE SCHOOL HAAR EIGEN KWALITEIT? K1. Visie De school weet wat ze met haar onderwijs wil bereiken

Nadere informatie

Leerlingenbegeleiding inzake leerplichtcontrole in het secundair onderwijs

Leerlingenbegeleiding inzake leerplichtcontrole in het secundair onderwijs Samenwerkingsovereenkomst - bijlage 9B Leerlingenbegeleiding inzake leerplichtcontrole in het secundair onderwijs Prioritaire CLB- opdracht conform het CLB-decreet Doelgroep: Elke leerplichtige minderjarige

Nadere informatie

De HGW-bril toegepast in de cel leerlingenbegeleiding

De HGW-bril toegepast in de cel leerlingenbegeleiding De HGW-bril toegepast in de cel woensdag 20 februari 2013 Kris Loobuyck 1 2 3 VVKSO 1 Uitgangspunten van HGW 4 HGW biedt kansen! 5 We zijn gericht op het geven van haalbare en bruikbare adviezen. We werken

Nadere informatie

ONTWIKKELINGSSCHALEN LEERLINGENBEGELEIDING BASISONDERWIJS

ONTWIKKELINGSSCHALEN LEERLINGENBEGELEIDING BASISONDERWIJS ONTWIKKELINGSSCHALEN LEERLINGENBEGELEIDING BASISONDERWIJS VERSIE PROEFDOORLICHTING Deze instrumentenbundel omvat de ontwikkelingsschalen en de kritische kenmerken L1. Beeldvorming L2. Passende begeleiding

Nadere informatie

Mentor als medeopleider Verdieping Sessie 2 13/12/2016

Mentor als medeopleider Verdieping Sessie 2 13/12/2016 Mentor als medeopleider Verdieping Sessie 2 13/12/2016 Greet Stijn Sofie Steffie Stijn Mieke Timmy Cindy 2 Agenda Welkom terug! Vragen? De Planlijn Planmatig werken in onderwijs. Handelingsplannen ontwerpen.

Nadere informatie

Schipper mag ik overvaren. Zeg. Zeg dat ik fantastisch ben, briljant, gevat, sociaal, gevoelig, handig, grappig en bijzonder geniaal.

Schipper mag ik overvaren. Zeg. Zeg dat ik fantastisch ben, briljant, gevat, sociaal, gevoelig, handig, grappig en bijzonder geniaal. Zeg Zeg dat ik fantastisch ben, briljant, gevat, sociaal, gevoelig, handig, grappig en bijzonder geniaal. Zeg dat je zo n wonderkind als ik maar zelden ziet, zeg dat je me super vindt, maar liegen mag

Nadere informatie

Nota Invoering ondersteuningsmodel

Nota Invoering ondersteuningsmodel Nota Invoering ondersteuningsmodel Vooraf: - Het ondersteuningsmodel is een stap in het versterken van gewone scholen zodat minder kinderen in het buitengewoon onderwijs instromen. De gespecialiseerde

Nadere informatie

1. Onze visie op zorg

1. Onze visie op zorg 1. Onze visie op zorg In onze school is het belangrijk dat elk kind zich goed voelt en graag naar school komt. Dit is het essentiële uitgangspunt van onze schoolorganisatie. Als schoolteam willen we een

Nadere informatie

Het ZORGBELEID bij ons op school

Het ZORGBELEID bij ons op school Het ZORGBELEID bij ons op school 1. Onze VISIE op ZORG Vanuit het besef dat er steeds kinderen zullen zijn die bijkomende aandacht vragen, engageren wij ons om een zorgbeleid te voeren dat aan de noden

Nadere informatie

ONTWIKKELINGSSCHALEN VOOR HET KWALITEITSGEBIED LEERLINGENBEGELEIDING

ONTWIKKELINGSSCHALEN VOOR HET KWALITEITSGEBIED LEERLINGENBEGELEIDING ONTWIKKELINGSSCHALEN VOOR HET KWALITEITSGEBIED LEERLINGENBEGELEIDING GEWOON SECUNDAIR ONDERWIJS M.U.V. DOORLICHTINGSEENHEDEN DIE BESTAAN UIT EEN CENTRUM VOOR DEELTIJDS ONDERWIJS 1. Toelichting bij de ontwikkelingsschalen

Nadere informatie

ZORG in de SINT-NIKLAASSCHOOL

ZORG in de SINT-NIKLAASSCHOOL ZORG in de SINT-NIKLAASSCHOOL ZORGVISIE Ons pedagogisch project geeft richting aan ons onderwijs hier op school. Dit pedagogisch project is zuurstof voor onze zorgvisie. We vinden het belangrijk om een

Nadere informatie

Aandachtspunten en werkingsmogelijkheden bij het GOK/SES beleid

Aandachtspunten en werkingsmogelijkheden bij het GOK/SES beleid Samenwerkingsovereenkomst - bijlage 7 Aandachtspunten en werkingsmogelijkheden bij het GOK/SES beleid 1. Inleiding Indien een school extra uren en/of andere ondersteuning ontvangt, is het belangrijk dat

Nadere informatie

ONTWIKKELINGSSCHALEN VOOR DE WERKINGSPRINCIPES

ONTWIKKELINGSSCHALEN VOOR DE WERKINGSPRINCIPES ONTWIKKELINGSSCHALEN VOOR DE WERKINGSPRINCIPES CLB 1.1 W1. Multidisciplinariteit 1.1.1 Ontwikkelingsschaal W1 De medewerkers respecteren onvoldoende een integrale, multidisciplinaire aanpak. Ze starten

Nadere informatie

a. Zorg is een opdracht van het hele team: zorgtaken

a. Zorg is een opdracht van het hele team: zorgtaken a. Zorg is een opdracht van het hele team: zorgtaken De coördinatie van het zorgbeleid ligt in handen van de zorgcoördinator, in overleg en samenwerking met de directie. De verantwoordelijkheid voor de

Nadere informatie

Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de operationele doelstellingen van de centra voor leerlingenbegeleiding

Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de operationele doelstellingen van de centra voor leerlingenbegeleiding Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de operationele doelstellingen van de centra voor leerlingenbegeleiding Informatiebrochure voor de CLB-medewerker www.ond.vlaanderen.be/clb 03 Waarom

Nadere informatie

ZORGVISIE VK T KERSENPITJE

ZORGVISIE VK T KERSENPITJE ZORGVISIE VK T KERSENPITJE Als school hebben wij de opdracht om met brede zorg te werken aan de ontplooiing van ieder kind. Dit is de basis van onze zorgvisie. Wij willen dat al onze kleuters gelukkig

Nadere informatie

1. DOEL 2. DEFINITIES. Pagina 1 van 7. PR LLB 04_Aanmelding/Intake. Revisienummer: 8 Datum: 14/12/2012 Aantal pagina s: 7

1. DOEL 2. DEFINITIES. Pagina 1 van 7. PR LLB 04_Aanmelding/Intake. Revisienummer: 8 Datum: 14/12/2012 Aantal pagina s: 7 Pagina 1 van 7 PR LLB 04_Aanmelding/Intake Revisienummer: 8 Datum: 14/12/2012 Aantal pagina s: 7 1. DOEL Het doel van de procedure is een kwaliteitsvolle probleemanalyse en het uitstippelen van een strategie

Nadere informatie

Integrale Visie op Zorg

Integrale Visie op Zorg Basisschool De Luchtballon Freinetschool Holven Lebonstraat 45, 2440 Geel Velodroomstraat 33, 2440 Geel Directeur: Gert Van Herle Directeur: Gert Van Herle Tel: 014/586046 Tel: 014/588758 Fax: 014/583507

Nadere informatie

Campus Kompas Koninklijk Atheneum Kwaliteitsonderwijs in Wetteren CLB

Campus Kompas Koninklijk Atheneum Kwaliteitsonderwijs in Wetteren CLB CLB Sedert 1 september 2000 begeleidt het CLB de leerlingen zowel op psychologisch, medisch als sociaal vlak. Het CLB is gesloten van 15 juli tot en met 15 augustus, op zaterdagen en zondagen en op de

Nadere informatie

Instrument om de beginsituatie in kaart te brengen op niveau van de leraar eerste graad 3de GOK-cyclus

Instrument om de beginsituatie in kaart te brengen op niveau van de leraar eerste graad 3de GOK-cyclus Vraag: Hoe goed doe ik het in mijn les? op het vlak van: Instrument om de beginsituatie in kaart te brengen op niveau van de leraar eerste graad 3de GOK-cyclus 2008-2011 1 Preventie en remediëring van

Nadere informatie

Masterclass Handelingsgericht Werken voor IB ers en rekenspecialisten

Masterclass Handelingsgericht Werken voor IB ers en rekenspecialisten Masterclass Handelingsgericht Werken voor IB ers en rekenspecialisten 15 september 2010 9.00 16.00 Berber Klein Henk Logtenberg & Liesbeth van Well Agenda (1) 1. Introductie 1.1: Voorstellen 1.2: Warming

Nadere informatie

Zorgbeleid Campus T.I. Sparrendal

Zorgbeleid Campus T.I. Sparrendal Zorgbeleid Campus T.I. Sparrendal Elke leraar leerlingbegeleider! VISIETEKST ZORGBELEID 1. Inleiding Als katholieke school wil het Technisch Instituut Sparrendal jongeren vormen tot weerbare en kritische

Nadere informatie

Een leerling heeft niet langer een probleem, wel een oplossing Een eerste kennismaking voor CLB-medewerkers en leerlingenbegeleiders

Een leerling heeft niet langer een probleem, wel een oplossing Een eerste kennismaking voor CLB-medewerkers en leerlingenbegeleiders Het gemotiveerd verslag Een leerling heeft niet langer een probleem, wel een oplossing Een eerste kennismaking voor CLB-medewerkers en leerlingenbegeleiders Het gemotiveerd verslag 2 3 Een gemotiveerd

Nadere informatie

Verder studeren met een functiebeperking

Verder studeren met een functiebeperking Verder studeren met een functiebeperking Visie en uitdagingen Valérie Van Hees Coördinator SIHO Studienamiddag Vlor 06.09.2018 Inhoud presentatie Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs Regeling Inclusief

Nadere informatie

Zorgvisie-Zorgbeleid

Zorgvisie-Zorgbeleid L.S. De Robbert Zorgvisie Zorgvisie-Zorgbeleid De basis van onze zorgvisie ligt in onze opdracht om met brede zorg te werken aan de ontplooiing van iedere leerling. Dit is één van de pijlers van het Opvoedingsconcept

Nadere informatie

Situering CIPO-referentiekader Onderwijskundig beleid POI2 Begeleiding S/C/A POV2.2 LEERBEGELEIDING POV2.4 SOCIALE EN EMOTIONELE BEGELEIDING

Situering CIPO-referentiekader Onderwijskundig beleid POI2 Begeleiding S/C/A POV2.2 LEERBEGELEIDING POV2.4 SOCIALE EN EMOTIONELE BEGELEIDING Situering CIPO-referentiekader Onderwijskundig beleid POI2 Begeleiding S/C/A POV2.2 LEERBEGELEIDING POV2.4 SOCIALE EN EMOTIONELE BEGELEIDING GO! De Wissel ZORGVISIE 1. Schematische voorstelling 2. Wat

Nadere informatie

Bijlage 2: De indicatoren van beleidsvoerend vermogen

Bijlage 2: De indicatoren van beleidsvoerend vermogen Bijlage 2: De indicatoren van beleidsvoerend vermogen 1 2 3 4 1. Wat is beleidsvoerend vermogen? De scholen die een succesvol beleid voeren, gebruiken hun beleidsruimte maximaal zodat de onderwijskwaliteit

Nadere informatie

Advies opgemaakt door Vlaams Instituut Gezond Leven, VAD, Sensoa en VWVJ

Advies opgemaakt door Vlaams Instituut Gezond Leven, VAD, Sensoa en VWVJ Advies op het voorontwerp van decreet betreffende de leerlingenbegeleiding in het basisonderwijs, het secundair onderwijs en de centra voor leerlingenbegeleiding. Advies opgemaakt door Vlaams Instituut

Nadere informatie

Leerzorgkader: een beetje historiek

Leerzorgkader: een beetje historiek De index voor inclusie en het nieuwe leerzorgkader: kansen en uitdagingen Jo Lebeer Project Leer- en Inclusiebevordering, Faculteit Geneeskunde, Universiteit Antwerpen Onderzoeksgroep Praktijktest Leerzorg

Nadere informatie

De implementatie van het gelijke onderwijskansendecreet. Van overheidsbeleid naar schoolpraktijk

De implementatie van het gelijke onderwijskansendecreet. Van overheidsbeleid naar schoolpraktijk De implementatie van het gelijke onderwijskansendecreet Van overheidsbeleid naar schoolpraktijk Peter Van Petegem Jan Van Hoof EduBROn UA Jef C. Verhoeven Ina Buvens Centrum voor Onderwijssociologie KU

Nadere informatie

Advies over het ontwerp van besluit van de Vlaamse Regering betreffende de organisatie van tijdelijke projecten in het basis- en secundair onderwijs

Advies over het ontwerp van besluit van de Vlaamse Regering betreffende de organisatie van tijdelijke projecten in het basis- en secundair onderwijs ADVIES Algemene Raad 18 mei 2006 AR/PCA/ADV/014 Advies over het ontwerp van besluit van de Vlaamse Regering betreffende de organisatie van tijdelijke projecten in het basis- en secundair onderwijs VLAAMSE

Nadere informatie

Hoofdstuk 2. Project Leerzorg. Achtergrond

Hoofdstuk 2. Project Leerzorg. Achtergrond Hoofdstuk Project Leerzorg Achtergrond 3 . Project Leerzorg - Achtergrond ONTSTAAN Het Project Leerzorg werd ingediend in antwoord op de oproep tot voorstellen voor netoverschrijdende en multidisciplinaire

Nadere informatie

Schoolondersteuningsprofiel

Schoolondersteuningsprofiel Schoolondersteuningsprofiel samenwerkingsverband primair onderwijs Inhoudsopgave Inleiding 3 1. 4 2. Missie en Visie 4 3. ondersteuning 5 4. Wat kan de 6 4.1 Regionale afspraken minimaal te bieden ondersteuning

Nadere informatie

Beleidsaanbevelingen over onderwijs aan kinderen met ernstige en meervoudige beperkingen

Beleidsaanbevelingen over onderwijs aan kinderen met ernstige en meervoudige beperkingen Vast Bureau 2 juli 2015 AR-VB-END-1415-003 Beleidsaanbevelingen over onderwijs aan kinderen met ernstige en meervoudige beperkingen Vlaamse Onderwijsraad Kunstlaan 6 bus 6 BE-1210 Brussel T +32 2 219 42

Nadere informatie

Zorg in de (kleuter)school: van visie naar praktijk. 27 maart 2009 met dank aan Monique De Prez

Zorg in de (kleuter)school: van visie naar praktijk. 27 maart 2009 met dank aan Monique De Prez Zorg in de (kleuter)school: van visie naar praktijk 27 maart 2009 met dank aan Monique De Prez Paradoxen 1. Visie ontwikkelen vanuit OKB/EOP 2. Koppelen aan het OWP 3. Via doelen en acties planmatig

Nadere informatie

Standpunt rapport in het basisonderwijs PBD Basisonderwijs (september 2015)

Standpunt rapport in het basisonderwijs PBD Basisonderwijs (september 2015) Standpunt rapport in het basisonderwijs PBD Basisonderwijs (september 2015) Pedagogische begeleidingsdienst Huis van het GO! Willebroekkaai 36 1000 Brussel Situering, probleemstelling en uitgangspunten

Nadere informatie

Zorg op school binnen een nieuw leerzorgkader. Prof. Dr. Pol Ghesquière. Gezins- en Orthopedagogiek. Leerzorgkader. één kader voor zorg in onderwijs

Zorg op school binnen een nieuw leerzorgkader. Prof. Dr. Pol Ghesquière. Gezins- en Orthopedagogiek. Leerzorgkader. één kader voor zorg in onderwijs Zorg op school binnen een nieuw leerzorgkader Gezins- en Orthopedagogiek Leerzorgkader één kader voor zorg in onderwijs 3 (+1) clusters in plaats van 8 types 4 (+1) zorgniveaus in plaats van 2 systemen

Nadere informatie

Provinciaal Instituut voor Secundair Onderwijs

Provinciaal Instituut voor Secundair Onderwijs Provinciaal Instituut voor Secundair Onderwijs ZORGVISIE Aan de basis van onze visie op zorg en de manier waarop we leerlingbegeleiding willen realiseren, liggen de grondbeginselen van ons pedagogisch

Nadere informatie

VISIETEKST: Autiwerking OV1, OV2 en OV3 IBSO De Horizon

VISIETEKST: Autiwerking OV1, OV2 en OV3 IBSO De Horizon VISIETEKST: Autiwerking OV1, OV2 en OV3 IBSO De Horizon 1. INLEIDING In het Pedagogisch Project van het Gemeenschapsonderwijs vindt men als één van de leidende principes terug dat het PPGO een project

Nadere informatie

COMPETENTIEONTWIKKELING IN HET KADER VAN LEERLINGEN MET SPECIFIEKE ONDERWIJSBEHOEFTEN ZORG VOOR ALLE LEERLINGEN DOOR ZORG VOOR ELKE LERAAR

COMPETENTIEONTWIKKELING IN HET KADER VAN LEERLINGEN MET SPECIFIEKE ONDERWIJSBEHOEFTEN ZORG VOOR ALLE LEERLINGEN DOOR ZORG VOOR ELKE LERAAR COMPETENTIEONTWIKKELING IN HET KADER VAN LEERLINGEN MET SPECIFIEKE ONDERWIJSBEHOEFTEN ZORG VOOR ALLE LEERLINGEN DOOR ZORG VOOR ELKE LERAAR competentieontwikkeling Doelen Bouwstenen Zorgcontinuüm Handelingsgericht

Nadere informatie

Leerlingenbegeleiding

Leerlingenbegeleiding Leerlingenbegeleiding Aanbod begeleiding Leerlingenbegeleiding: wie? wat? hoe? waarom? -----------------pagina 2 Verloop studiedag Vertrouwensrelaties op school. --------pagina 4 Organisatie Leerlingenbegeleiding

Nadere informatie

WERKING KIJKWIJZER BELEIDSVOEREND VERMOGEN: TOEGEPAST OP LOOPBAANBEGELEIDING IN DE SCHOLENGEMEENSCHAP

WERKING KIJKWIJZER BELEIDSVOEREND VERMOGEN: TOEGEPAST OP LOOPBAANBEGELEIDING IN DE SCHOLENGEMEENSCHAP WERKING KIJKWIJZER BELEIDSVOEREND VERMOGEN: TOEGEPAST OP LOOPBAANBEGELEIDING IN DE SCHOLENGEMEENSCHAP WAT? Voor u ligt een kijkwijzer om het beleidsvoerend vermogen van uw school in kaart te brengen. De

Nadere informatie

THEMA 1 PREVENTIE EN REMEDIËRING VAN ONTWIKKELINGS- EN LEERACHTERSTANDEN *

THEMA 1 PREVENTIE EN REMEDIËRING VAN ONTWIKKELINGS- EN LEERACHTERSTANDEN * THEMA 1 PREVENTIE EN REMEDIËRING VAN ONTWIKKELINGS- EN LEERACHTERSTANDEN * 1. De motivatie voor ontwikkeling en leren bij de leerlingen verhogen. 2. De ontwikkeling en /of leerwinst bij elke leerling verhogen.

Nadere informatie

Pedagogisch project 1. Pedagogisch project. De school is een onderwijs- en opvoedingsgemeenschap die zich tot doel stelt de haar toevertrouwde

Pedagogisch project 1. Pedagogisch project. De school is een onderwijs- en opvoedingsgemeenschap die zich tot doel stelt de haar toevertrouwde Pedagogisch project vrije basisschool Deerlijk versie juni 2012 Pedagogisch project 1. Pedagogisch project. De school is een onderwijs- en opvoedingsgemeenschap die zich tot doel stelt de haar toevertrouwde

Nadere informatie

De samenhang tussen de verschillende planinstrumenten binnen gewoon basisonderwijs. Een praktijkvoorbeeld

De samenhang tussen de verschillende planinstrumenten binnen gewoon basisonderwijs. Een praktijkvoorbeeld De samenhang tussen de verschillende planinstrumenten binnen gewoon basisonderwijs Een praktijkvoorbeeld Meerwaarde van planmatig werken We denken na over onze werking We stemmen ons onderwijs af op de

Nadere informatie

Verslag over de opvolgingsdoorlichting van het Provinciaal CLB te Antwerpen.

Verslag over de opvolgingsdoorlichting van het Provinciaal CLB te Antwerpen. Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming Onderwijsinspectie Hendrik Consciencegebouw Koning Albert II-laan 15 1210 BRUSSEL doorlichtingssecretariaat@ond.vlaanderen.be www.onderwijsinspectie.be Verslag

Nadere informatie

Verslag over de opvolgingsdoorlichting van Provinciale School voor buitengewoon Secundair Onderwijs - Spectrum te Buggenhout

Verslag over de opvolgingsdoorlichting van Provinciale School voor buitengewoon Secundair Onderwijs - Spectrum te Buggenhout Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming Onderwijsinspectie Hendrik Consciencegebouw Koning Albert II-laan 15 1210 BRUSSEL doorlichtingssecretariaat@ond.vlaanderen.be www.onderwijsinspectie.be Verslag

Nadere informatie

C:\Users\admin\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Outlook\DY4SI3QT\Zorgstructuur de Reuzepas.doc

C:\Users\admin\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Outlook\DY4SI3QT\Zorgstructuur de Reuzepas.doc De zorgstructuur op de Reuzepas Het team van de Reuzepas heeft voor zichzelf de volgende missie geformuleerd: De Reuzepas biedt onderwijs, dat kinderen in een sociale, veilige en uitdagende leeromgeving

Nadere informatie

SCHOLEN ONDERSTEUNEN BIJ HET WERKEN AAN EEN KANSENRIJK EN ZORGBREED ONDERWIJS VOOR ALLE JONGEREN als een kerntaak van PEDAGOGISCHE BEGELEIDING en CLB

SCHOLEN ONDERSTEUNEN BIJ HET WERKEN AAN EEN KANSENRIJK EN ZORGBREED ONDERWIJS VOOR ALLE JONGEREN als een kerntaak van PEDAGOGISCHE BEGELEIDING en CLB SCHOLEN ONDERSTEUNEN BIJ HET WERKEN AAN EEN KANSENRIJK EN ZORGBREED ONDERWIJS VOOR ALLE JONGEREN als een kerntaak van PEDAGOGISCHE BEGELEIDING en CLB Deze tekst is niveau-overstijgend en wil complementair

Nadere informatie

Het Project. Congres Netwerk Leerproblemen Vlaanderen - 7 feb work. Prodia doelstellingen. Algemeen Diagnostisch Protocol = Rode Draad

Het Project. Congres Netwerk Leerproblemen Vlaanderen - 7 feb work. Prodia doelstellingen. Algemeen Diagnostisch Protocol = Rode Draad Prodia @ work Het Project 2 Prodia doelstellingen Ontwikkeling van diagnostische protocollen - meer gestandaardiseerd en gelijklopend - wetenschappelijk onderbouwd - gedragen door onderwijs, CLB, overheid

Nadere informatie

Sint-Vincentius Sint-Bernadette

Sint-Vincentius Sint-Bernadette Sint-Vincentius Sint-Bernadette SV: Sint-Rafaëlstraat 14 9041 Oostakker Tel (09) 259 21 01 e-mail info.vincentius@edugo.be ONS ZORGBELEID De zorgwerking op onze school, is gebaseerd op het zorgcontinuüm.

Nadere informatie

VISIE ZORG VRIJE BASISSCHOOL WAKKERZEEL

VISIE ZORG VRIJE BASISSCHOOL WAKKERZEEL VISIE ZORG VRIJE BASISSCHOOL WAKKERZEEL Schooljaar 2011-2012 De school bouwt een zorgaanbod uit voor kinderen met specifieke opvoedings- en leerbehoeften. We vertrekken hiervoor vanuit onze eerste pijler

Nadere informatie

ONTWIKKELINGSSCHALEN WERKINGSPRINCIPES

ONTWIKKELINGSSCHALEN WERKINGSPRINCIPES ONTWIKKELINGSSCHALEN WERKINGSPRINCIPES CLB 1. Toelichting bij de ontwikkelingsschalen De onderwijsinspectie situeert de kwaliteit binnen ontwikkelingsschalen, die bestaan uit vier ontwikkelingsniveaus.

Nadere informatie

Type basisaanbod: evaluatie terugkeer BuBaO en BuSO

Type basisaanbod: evaluatie terugkeer BuBaO en BuSO Type basisaanbod: evaluatie terugkeer BuBaO en BuSO 1. Evaluatie terugkeer binnen BuBaO 1.1. Situering In een ideale wereld zijn alle CLB-teams geprofessionaliseerd in het lopen van goede HGD-trajecten

Nadere informatie

Basisinformatie maatschappelijke opdracht

Basisinformatie maatschappelijke opdracht Nastreven van leergebiedoverschrijdende eindtermen Een kader om met het schoolteam aan de slag te gaan Basisinformatie maatschappelijke opdracht In dit deel wordt het wettelijk kader geschetst dat voor

Nadere informatie

Wat betekent het CLB voor u? Hoe kan ons multidisciplinair team VAPH u helpen?

Wat betekent het CLB voor u? Hoe kan ons multidisciplinair team VAPH u helpen? Het multidisciplinair team VAPH van VCLB Leuven Infobrochure voor leerlingen en hun ouders Wat betekent het CLB voor u? Het centrum voor leerlingenbegeleiding biedt informatie, advies, diagnostiek en korte

Nadere informatie

In een notendop. Bespreker : Lief Nauwelaerts. Datum : mei Wat?

In een notendop. Bespreker : Lief Nauwelaerts. Datum : mei Wat? Deze tekst is auteursrechterlijk beschermd Boek : Auteur : Handelingsgericht werken op school. Samen met leerkracht, ouders en kind aan de slag Noëlle Pameijer, Tanja van Beukering, Yolande Schulpen, Hugo

Nadere informatie

ZORGGids CBS TOERMALIJN FRANEKER

ZORGGids CBS TOERMALIJN FRANEKER ZORGGids CBS TOERMALIJN FRANEKER Inleiding In deze zorggids willen we de zorgstructuur van de Toermalijn uitleggen. U zult zicht krijgen op de afgesproken procedures rondom de leerlingenzorg. Leerlingenzorg

Nadere informatie