JAARVERSLAG 2014 VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2014 VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN

2 redactie en eindredactie lay-out speciale dank aan druk COLOFON Vluchtelingenwerk Vlaanderen Kasper Digitale Media bvba ( De medewerkers van Vluchtelingenwerk voor hun inbreng. Cyclus print 130 gram FSC Cyclus print 300 gram FSC verantwoordelijke uitgever Els Keytsman, Kruidtuinstraat 75, 1210 Brussel Triodos Bank: BE

3 INHOUDSTAFEL VOORWOORD 4 DEEL 1: BESCHERMING? 5 1. VLUCHTELINGEN IN DE WERELD 7 2. EUROPESE OBSTAKELS BIJ DE TOEGANG TOT BESCHERMING BESCHERMING IN BELGIË BESLUIT 25 DEEL 2: WAT DEED VLUCHTELINGENWERK IN 2014? INZET VOOR ASIELZOEKERS EN VLUCHTELINGEN ONDERSTEUNING VAN BEGELEIDERS EN ADVOCATEN ACTIES COMMUNICATIE ACTIEVE PARTNERSCHAPPEN 37 DEEL 3: VLUCHTELINGENWERK INSPIREERT HET BELEID 38 DEEL 4: WIE IS VLUCHTELINGENWERK? 42 DEEL 5: FINANCIEN EN PERSONEEL 45 VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN JAARVERSLAG

4 VOORAF 2014 was het jaar waarin we een nieuwe regering en een nieuwe staatssecretaris kregen. Michel I en de bevoegde staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken hebben nu in principe vijf jaar de tijd om een coherent asiel- en migratiebeleid op poten te zetten. Het regeerakkoord lijkt echter niet te zien welke brandhaarden er in de wereld woeden. De tekst focust sterk op misbruik van procedures, detentie en gedwongen terugkeer. Bescherming van vluchtelingen, de hoeksteen in een asielbeleid, krijgt niet zo veel plaats in het akkoord. Nochtans was 2014 ook het jaar waarin UNCHR, de VN-vluchtelingenorganisatie aan de alarmbel trok. Er is een zorgwekkend gebrek aan vrede in deze wereld, besloot de VN-Hoog Commissaris voor de Vluchtelingen, Antonio Guterres bij de presentatie van de jaarlijkse vluchtelingenstatistieken. Nog nooit waren zoveel mensen op de vlucht, bleek uit hun jaarlijkse cijfers. Het ging in 2013 om meer dan 51,2 miljoen mensen op de vlucht. Onder hen ongeveer 16,7 miljoen vluchtelingen en 33,3 miljoen ontheemden in eigen land. Terwijl wereldwijd het aantal mensen op de vlucht historisch hoog is, blijven de asielcijfers in ons land relatief laag. De Middellandse Zee is de dodelijkste plek op aarde geworden omdat wanhopige bootvluchtelingen geen andere weg naar het veilige Europa kunnen volgen. Neemt ons land wel voldoende verantwoordelijkheid op? Is het nog moreel te verantwoorden dat Europa haar grenzen blijft dichttimmeren voor mensen op de vlucht? In dit jaarverslag bekijken we het beschermingsbeleid van de Belgische overheid in een ruimer perspectief. Dat leest u in het eerste deel. Ons land doet het niet zo slecht in vergelijking met andere landen. Er is een kwalitatieve asielprocedure, hoewel ze voor verbetering vatbaar is zeker wat betreft het beroep. Een onafhankelijk Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen onderzoekt de asielaanvragen. In principe is er gratis juridische bijstand voor asielzoekers. Dat is nodig omdat de procedure voor deze mensen die hier hulpeloos en radeloos aankomen, bijzonder ingewikkeld is. De hulp van een advocaat is dan onontbeerlijk. De hervorming die de vorige regering aankondigde, lijkt door deze regering te worden uitgevoerd. De rechten van asielzoekers worden sterk ingeperkt en er wordt te weinig werk gemaakt van voldoende advocaten die het vreemdelingenrecht goed beheersen. Ons land maakt nu ook werk van het hervestigen van vluchtelingen, zodat ze hier aan een leven in veiligheid kunnen bouwen. De staatssecretaris verdubbelde zelfs het quotum naar driehonderd mensen om zo iets extra s te doen voor Syrische vluchtelingen. Maar dat aantal blijft laag. Te laag was ook het jaar waarin we door de overheid geconfronteerd werden met drastische besparingen. In onze opvang van asielzoekers, waarvoor we al 15 jaar een conventie hebben met Fedasil, gaat het om minstens 30%. Het spreekt voor zich dat dit grote gevolgen heeft voor ons personeel en ook voor onze partners op het terrein. De zoektocht naar alternatieve middelen wordt zo nog belangrijker. Dit jaarverslag toont dat we de voorbije jaren invloedrijk waren als het gaat om de bescherming van vluchtelingen door ons land. Die rol van de behoeder van een kwaliteitsvol asielbeleid willen en moeten we blijven opnemen. Dit mooie werk kunnen we alleen doen dankzij de grote inzet van al onze medewerkers, vrijwilligers, leden, partners en donateurs. Voor dat engagement wensen we hen uitdrukkelijk te bedanken. Anne Van Lancker, voorzitter Els Keytsman, directeur 4 JAARVERSLAG 2014 VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN

5 DEEL 1 BESCHERMING TEGEN OORLOG, GEWELD EN VERVOLGING Spaanse kustwacht onderschept bootvluchtelingen voor de kust van Tenerife, Spanje, UNHCR, A. Rodriguez Wat is bescherming? Bescherming is een breed begrip. Een paraplu beschermt ons tegen de regen. Een moeder beschermt haar kinderen met haar leven. En vluchten beschermt ons tegen oorlog, geweld en vervolging. In dit eerste deel van ons jaarverslag staan we stil bij wat bescherming betekent als je op de vlucht bent. De zoektocht naar bescherming is niet evident. Eerst moet je weg van het conflict, naar een veilige plaats. Is dat in je eigen regio? Amerika? Europa? Als één van de weinige vluchtelingen kom je misschien in Europa terecht. Je gelooft dat jij en je gezin er veilig zijn. Je moet daarvoor een gevaarlijke reis ondernemen. Je hebt het ervoor over. Maar eens aan de grenzen van Europa, raak je dan wel zo makkelijk binnen? Wat is dat Frontex waar je steeds over hoort? En sterven mensen echt aan de grenzen van Europa? Je komt terecht in België. Je vraagt asiel aan. Maar hoe verloopt die asielprocedure? En krijg je wel alle ondersteuning die je nodigt hebt? VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN JAARVERSLAG

6 In dit eerste deel van ons jaarverslag krijg je alle antwoorden op deze vragen. We belichten eerst de vluchtelingencrisissen wereldwijd. Daarna bespreken we de obstakels die vluchtelingen moeten overwinnen om bescherming in Europa te kunnen vinden. Tot slot bespreken we de toegang tot een kwaliteitsvolle asielprocedure in België. Elk stuk hebben we aangevuld met het werk dat Vluchtelingenwerk verrichtte op deze vlakken in WAT IS EEN VLUCHTELING? Niet iedereen die in België aankomt is een vluchteling. Wie onder die definitie valt wordt bepaald door de Conventie van Genève van Mensen op de vlucht worden erkend als vluchteling als ze zich buiten de grenzen van hun land bevinden en als ze een gegronde vrees voor vervolging hebben. Daarnaast moet het gaan om vervolging omwille van hun ras, religie, nationaliteit, politieke overtuiging of omdat ze behoren tot een bepaalde sociale groep (bv. vrouwen, kinderen, LGTB, ). Mensen die op de vlucht zijn moeten aantonen dat ze geen bescherming kunnen krijgen in hun eigen land en dat ze individueel worden vervolgd om wie ze zijn, wat ze doen of omwille van de bevolkingsgroep waar ze deel van uitmaken. Niet iedereen die op de vlucht is wordt erkend als vluchteling. Oorlogsmisdadigers krijgen bv. geen bescherming. Mensen die vluchten omwille van oorlog maar niet individueel worden vervolgd, kunnen in aanmerking komen voor het statuut van subsidiaire bescherming. Dit is een tijdelijk beschermingsstatuut, in tegenstelling tot het statuut van vluchteling. Om het statuut van subsidiaire bescherming te krijgen moet er sprake zijn van een risico op ernstige en reële schade. Dit kan bv. het geval zijn bij een oorlogsituatie zoals in Syrië. Naast mensen die hun land verlaten omwille van gevaar zijn er ook interne ontheemden. Dat zijn mensen die binnen de grenzen van hun land op de vlucht zijn. Volgens de laatste cijfers van UNHCR, de VN-vluchtelingenorganisatie waren er eind 2013 wereldwijd 33,3 miljoen mensen intern ontheemd. OP DE VLUCHT VOOR HET REDDEN VAN VERKEERDE LEVENS Pjatimat (56) moest in 2001 op de vlucht voor de oorlog in Tsjetsjenië. Ze werkte er als arts. Ik werd er in de gevangenis gestopt en gemarteld. Ze verbrijzelden tijdens de martelingen mijn hand. Ik werd ook twee keer ontvoerd. De eerste keer werd ik vrijgelaten in ruil voor soldaten. De tweede keer moest mijn familie betalen voor mijn vrijlating. Dit alles omdat ik als arts de verkeerde mensen had behandeld. Pjatimat kwam terecht in België, vroeg hier asiel aan en werd erkend als vluchteling. Ze woont nu met haar zoon in Gent, die daar studeert: Ik ben nu op zoek naar werk, maar dat is moeilijk voor iemand van mijn leeftijd, ook al was ik een arts in mijn eigen land. Ik heb wel al veel vrijwilligerswerk gedaan in België. Ik wil wat teruggeven aan de maatschappij, uit dankbaarheid dat die mij heeft opgenomen en beschermd. Ik kan er dan ook niet tegen als iemand iets negatiefs te zeggen heeft over België. 6 JAARVERSLAG 2014 VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN

7 1. VLUCHTELINGEN IN DE WERELD VLUCHTELINGENCRISISSEN IN DE WERELD ANNO 2014 Nooit eerder waren zoveel mensen op de vlucht. Volgens de cijfers van UNCHR, de VNvluchtelingenorganisatie, bereikte het aantal mensen op de vlucht wereldwijd in 2013 zijn hoogste punt sinds UNCHR in 1989 deze statistieken begon bij te houden. Meer dan 51,2 miljoen mensen waren in dat jaar op de vlucht. Onder hen ongeveer 16,7 miljoen vluchtelingen en 33,3 miljoen ontheemden in eigen land. De officiële cijfers van UNCHR voor 2014 zullen pas beschikbaar zijn in juni De nieuwsberichten zijn voldoende duidelijk om te beseffen dat vrede en veiligheid voor veel mensen veraf is. Bestaande crisissen, zoals het conflict in Syrië, zijn nog groter geworden. NOOIT EERDER WAREN ZOVEEL MENSEN OP DE VLUCHT. Regio s die de afgelopen jaren schijnbaar wat rustiger waren geworden, zagen een heropflakkering van het geweld, zoals in Irak. Lang aanhoudende conflicten, zoals in Afghanistan en Somalië, blijven aanslepen. Ook volledig nieuwe crisissen braken uit, bv. in Oekraïne. En dat is nog maar wat we via de media weten. Wie wat verder kijkt, ontdekt nog veel andere vergeten vluchtelingensituaties. Af en toe duikt er eentje op in de kranten. Dat gebeurt vooral als België of de EU plots een stijging registreert van het aantal asielaanvragen vanuit een bepaald land. In 2014 ging het daarbij over Eritrea, waar al sinds de onafhankelijkheid in 1991 een repressief regime aan de macht is. In 2013 waren er wereldwijd 16,7 miljoen vluchtelingen. Slechts 9% onder hen vluchtte tot in de EU. ACTUELE VLUCHTELINGENCRISISSEN IN DE WERELD Oekraïne bezette Palestijnse gebieden Syrië Irak Afghanistan Myanmar Eritrea Centraal-Afrikaanse Republiek Zuid-Soedan Somalië - Alle cijfers dateren van 2014, behalve de cijfers over Syrië zijn van Bron cijfers: UNHCR. - Mensen op de vlucht = vluchtelingen en intern ontheemden (mensen die vluchten in eigen land). - Dit is slechts een greep uit het totale aantal vluchtelingencrisissen in de wereld VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN JAARVERSLAG

8 WAT DEED VLUCHTELINGENWERK IN 2014? Vluchtelingenwerk komt op voor het recht van mensen om te vluchten voor oorlog en geweld. Aan de hand van facts & figures en verhalen brengt Vluchtelingenwerk de wereldwijde vluchtelingenproblematiek onder de aandacht. Daarnaast verduidelijken we hoe Europa en België positie kunnen innemen om het recht op bescherming van vluchtelingen maximaal te realiseren. WERELDVLUCHTELINGENDAG 2014 FAIRPLAY FOR REFU- GEES Op 20 juni zetten heel wat organisaties en instanties wereldwijd vluchtelingen in de kijker. In België organiseren Belgische organisaties en asielinstanties samen een actie. Die actie stond in 2014 in het teken van voetbal. Met het wereldkampioenschap voetbal in Brazilië in volle gang, wilden we de nadruk leggen op het belang van fairplay voor alle mensen die bescherming zoeken voor oorlog, geweld en vervolging. Vluchtelingenwerk organiseerde naar aanleiding van Wereldvluchtelingendag een lunchcauserie waar we de kortfilm Baghdad Messi toonden. Daarin wordt het verhaal verteld van een jongetje uit Irak met één been dat voetballer wil worden. Producer Kobe Van Steenbergen lichtte de film toe. Param, een Afghaanse jongeman op de vlucht legde nadien uit wat voetbal in zijn leven betekent. Lees meer over Wereldvluchtelingendag in Deel 2 op pg. 34. AAN HET WOORD: PASCALE MOREAU, UNHCR, REGIONALE VERTEGENWOORDIGER VOOR WEST-EUROPA. HOE KIJKT UNCHR TERUG OP 2014? 2014 was een moeilijk jaar, waarin meer dan zeven miljoen mensen gedwongen werden hun huizen te verlaten door geweld of vervolging. In totaal zijn er nu meer dan vijftig miljoen mensen op de vlucht, het hoogste aantal sinds de Tweede Wereldoorlog. Van Monrovia tot Mosul hebben we oude en nieuwe conflicten zien ontvlammen, die telkens opnieuw enorm veel menselijk leed veroorzaken. De aanhoudende oorlog in Syrië is natuurlijk één van de belangrijkste problemen. Ondanks hun enorme generositeit heeft de druk op de opvangvoorzieningen van de Syrische buurlanden het breekpunt bereikt. In 2014 werden de Syriërs de grootste bevolkingsgroep die onder de verantwoordelijkheid van UNHCR valt. Daarmee haalden ze de Afghanen in die deze positie meer dan drie decennia lang innamen. Tegelijkertijd lopen minder zichtbare conflicten en de vele mensen die gedwongen ontheemd zijn in landen zoals de Centraal Afrikaanse Republiek en Zuid-Soedan het risico om vergeten te worden door het publiek en donoren. Ook conflicten die zich dichterbij afspelen, zoals in Oekraïne, hebben bijgedragen aan de stijgende aantallen vluchtelingen en ontheemden. Niet in de laatste plaats is UNHCR ook zeer bezorgd over het feit dat steeds meer migranten en vluchtelingen zich gedwongen voelen het levensgevaarlijke risico te nemen om de Middellandse Zee over te steken in een poging om bescherming te vinden. Zoals werd benadrukt door onze Hoge Commissaris, António Guterres, zullen de verontrustende statistieken van het afgelopen jaar ook in 2015 verder gezet worden, tenzij de internationale gemeenschap duurzame oplossingen vindt. UNHCR en haar partners stellen alles in het werk om de slachtoffers van deze conflicten te helpen, maar stoten hierbij op grenzen. Humanitaire organisaties blijken niet langer in staat om te voldoen aan de steeds groeiende behoeften. WAAROM ORGANISEERT UNCHR ELK JAAR WERELDVLUCHTELINGENDAG? Wereldvluchtelingendag vraagt elk jaar opnieuw aandacht voor de situatie van vluchtelingen wereldwijd. Op deze dag nemen tienduizenden mensen over de hele wereld de tijd om stil te staan bij de moeilijkheden waar mensen op de vlucht mee te maken krijgen. Tegelijkertijd legt Wereldvluchtelingendag de nadruk op de positieve bijdrage van vluchtelin- 8 JAARVERSLAG 2014 VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN

9 HUMANITAIRE ORGANISATIES BLIJKEN NIET LANGER IN STAAT OM TE VOLDOEN AAN DE STEEDS GROEIENDE BEHOEFTEN. gen aan de wereld, dankzij hun enorme kracht en hoop. Wereldvluchtelingendag is ook een gelegenheid om gebruik te maken van de partnerschappen van UNHCR met andere organisaties die vluchtelingen helpen, zoals Vluchtelingwerk Vlaanderen. Dankzij de tomeloze inzet van al onze partners was Wereldvluchtelingendag in België de afgelopen jaren dan ook een succesvol evenement. Wij zijn hen hier erg dankbaar voor en we hopen dat onze gezamenlijke inspanningen in de toekomst net zo vruchtbaar zullen zijn. WAT IS VOOR UNCHR DE MEERWAARDE VAN EEN NGO ZOALS VLUCHTELINGENWERK IN DE ORGANISATIE VAN WERELDVLUCHTELINGENDAG? UNHCR en haar partners organiseren Wereldvluchtelingendag in België sinds een aantal jaren. De dag heeft al verschillende vormen aangenomen: in het verleden waren er bijvoorbeeld filmvertoningen, theaterstukken, muzikale evenementen en voetbalwedstrijden. Een bijzonder dankbaar aspect van het organiseren van evenementen op deze jaarlijkse dag is dat we kunnen werken met veel toegewijde partners, zoals overheden en niet-gouvernementele organisaties die op verschillende niveaus met vluchtelingen werken: regionaal, nationaal en internationaal. Sinds verscheidene jaren is Vluchtelingenwerk een essentiële partner voor het organiseren van gezamelijke evenementen op Wereldvluchtelingendag. De kracht van de organisatie ligt niet alleen in haar creativiteit maar ook in haar uitgebreide netwerk: Vluchtelingenwerk heeft de mogelijkheid om enkele duizenden vrijwilligers te mobiliseren. Deze mensen waren ongelooflijk behulpzaam bij onze acties in Belgische treinstations waardoor we een groot publiek van pendelaars konden bereiken. We zijn ieder van hen zeer dankbaar voor hun jaarlijkse inzet, die ontzettend belangrijk is om ervoor te kunnen zorgen dat de miljoenen mensen op de vlucht niet worden vergeten. RUSSIA UNCENSORED #MENSENRECHTEN #VLUCHTELINGEN #RUSLAND Elke jaar organiseert Vluchtelingenwerk een thema-avond over vluchtelingenthema s en landen waar vluchtelingen vandaan komen. Zo organiseerden we in het verleden al avonden over Syrië, Irak en Soedan. Dit jaar kozen we voor de Russische Federatie. De Russische Federatie zit al tien jaar in de top vijf van de herkomstlanden van asielzoekers in België. Sprekers waren Karen Moeskops, directeur van Amnesty International Vlaanderen, Svetlana Gannushkina, Russische mensenrechtenactiviste en Dirk Van den Bulck, Commissaris-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen. Jan Balliauw, VRT-journalist en Ruslandspecialist, modereerde het gesprek. We organiseerden deze avond samen met Amnesty International Vlaanderen en Pax Christi Vlaanderen. VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN JAARVERSLAG

10 2. OBSTAKELS BIJ DE TOEGANG TOT BESCHERMING EUROPA: DE DEUR IS DICHT Om als vluchteling bescherming te krijgen in een veilig land, moet je eerst in dat land binnenraken. Klinkt logisch, niet? Toch is dit niet altijd evident. Ook niet als het over Europa gaat. Sinds de interne grenzen tussen de lidstaten van de Europese Unie zijn weggevallen, besteedt Europa steeds meer aandacht en middelen aan het beveiligen van de externe grenzen. Op die manier willen de lidstaten controleren wie er allemaal op hun grondgebied binnenkomt. Om in de EU te mogen verblijven moet je een duidelijk doel hebben. Verder moet je aantonen dat je over voldoende middelen en een ziekteverzekering beschikt en dus niet ten laste zal vallen van de lidstaat waar je naartoe reist. Daarnaast moet je ook aantonen dat je terug zal keren als je je reisdoel hebt bereikt. Dus als jouw reis als toerist afgelopen is, of de conferentie waaraan je deelnam voorbij is, moet je terug naar huis. Lidstaten kunnen mensen wel langer op hun grondgebied toelaten, bv. om te werken of om te studeren. In deze gevallen geldt het visum enkel voor het grondgebied van de specifieke lidstaat die het visum toekent. Een visum om asiel aan te vragen bestaat niet. Vluchtelingen komen niet voor toerisme en in eerste instantie niet om te studeren of te werken. Ze komen naar Europa omdat ze geen andere keuze hebben. Ze vrezen voor hun leven in hun thuisland omdat ze er vervolgd worden of omdat er een conflict heerst. Heel wat vluchtelingen willen niets liever dan zo snel mogelijk terug huiswaarts te keren. Ze weten echter niet wanneer en of ze ooit terug kunnen. Bovendien kan iemand die op de vlucht is voor bv. zijn regering niet altijd aan een geldig paspoort geraken. Vluchtelingen kunnen dus niet rekenen op de bestaande visumprocedures. Veel vluchtelingen moeten halsoverkop vertrekken. Ze beschikken dan ook vaak niet over de nodige documenten om te kunnen reizen. Alleen kan je zonder documenten het vliegtuig niet op. En als een vliegtuigmaatschappij erop betrapt wordt passagiers zonder reisdocumenten te vervoeren, dan kan ze daarvoor beboet worden. Weinig vliegtuigmaatschappijen willen dat risico nemen. Vaak zien vluchtelingen dan ook geen andere uitweg dan mensensmokkelaars te betalen om hun reis en valse documenten te regelen. Met of zonder smokkelaar wagen heel wat vluchtelingen zich dagelijks aan een levensgevaarlijke en barre reis. Ze trotseren weer en wind en wagen hun leven in een gammel bootje op de Middellandse Zee. EEN VISUM OM ASIEL AAN TE VRAGEN BESTAAT NIET. Volgens een onderzoek van IOM, de Internationale Organisatie voor Migratie, stierven alleen al tussen januari en september mensen in de Middellandse Zee. De Italiaanse kustwacht redde mensen in de periode van januari tot eind oktober Omdat Italië dit niet meer aankon richtte de EU vanaf november 2014 de reddingsoperatie Triton op. Triton reikte niet zo ver als de reddingsoperaties van de Italiaanse kustwacht en werd zwaar bekritiseerd door vluchtelingenorganisaties. Toch redde Triton de laatste twee maanden van mensen. De meeste onder hen kwamen uit Syrië en Eritrea, een land waar al jaren een dictatoriaal regime heerst. 10 JAARVERSLAG 2014 VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN

11 FRONTEX: DE GRENSBEWAKER Ondanks al deze doden en Triton steekt de Europese Unie veel geld en energie in het beveiligen van de externe grenzen. Zo onstond Frontex, het agentschap voor grensbewaking van de EU. Frontex ondersteunt en coördineert de activiteiten rond de beveiliging van de grenzen van de verschillende lidstaten. WAAROM TIMMERT EUROPA EERST HAAR GRENZEN DICHT OM ZICH DAARNA TE BEKOMMEREN OM VLUCHTELINGEN? Verder organiseert het agentschap ook gemeenschappelijke operaties van grensbewaking. Daarmee wil het mensen tegenhouden die zonder de nodige reisdocumenten Europa proberen binnen te komen. Frontex kan daarbij rekenen op Eurosur. Dit is een systeem waarmee de nationale grensbewakers en Frontex informatie kunnen uitwisselen over wie allemaal de Europese grenzen probeert over te steken. Officieel wil Eurosur ook doden op zee vermijden: het detecteert de boten met mensen die in gevaar zijn. Waarom timmert Europa eerst haar grenzen dicht om zich daarna te bekommeren om vluchtelingen? Vluchtelingen die bovendien niet anders kunnen dan zich aan een clandestiene overtocht te wagen om Fort Europa binnen te geraken. DUBLINVERORDENING: VAN DE REGEN IN DE DROP Op enkele uitzonderingen na, zoals in het Verenigd Koninkrijk, bestaan er tussen de landen van de Europese Unie geen binnengrenzen meer. Mensen kunnen dus vrij reizen binnen de EU. Dit geldt ook voor asielzoekers, als ze erin slagen om de Unie binnen te raken. Asielzoekers hebben soms goede redenen om liever in één of ander EU-land asiel te willen aanvragen. Ze spreken soms de taal, hebben er familie, er is al een grote gemeenschap van hun landgenoten of ze weten dat de integratiemogelijkheden op vlak van werk en onderwijs in een bepaald land groter zijn. Daarom willen ze niet altijd in het eerste land van de EU blijven waar ze binnen komen. Zonder duidelijke regels bestaat het risico dat geen enkel Europees land zijn verantwoordelijkheid neemt om een asielaanvraag te onderzoeken. Op die manier zouden asielzoekers van het ene naar het andere land gestuurd worden zonder enige vorm van gehoor of bescherming te krijgen. Dit was de belangrijkste reden voor de EU-landen om de Dublinverordening tot stand te brengen. Daarnaast wilden landen ook de zogenaamde asielshopping tegengaan. Ze wilden vermijden dat asielzoekers die een negatieve beslissing in het ene land hadden gekregen, verder zouden doorreizen om ergens anders een nieuwe aanvraag in te dienen. WAT IS DUBLIN? Dublin is niet alleen de hoofdstad van Ierland. Het is ook de plaats waar in 1990 Europese leiders het verdrag van Dublin ondertekenden. Dat verdrag bepaalde welk land verantwoordelijk was voor de asielaanvraag van mensen op de vlucht. In 2003 werd het verdrag omgezet in een wet van de EU. De regels werden dus automatisch bindend voor alle lidstaten. Ook voor degene die het verdrag niet ondertekenden. De Dublin-verordening was geboren. Daarnaast moesten ook IJsland, Noorwegen, Zwitserland en Liechtenstein de verordening uitvoeren. Mensen op de vlucht hebben vaak een gevaarlijke reis achter de rug voor ze Europa bereiken. En dan nog stopt het niet altijd: ze vragen asiel in het ene land maar moeten naar een ander land dat verantwoordelijk is. Dat is het gevolg van de Dublinverordening. Het Europees land waar de asielzoeker de sterkste band mee heeft is verantwoordelijk om de asielaanvraag te behandelen. De asielcriteria gaan over familiebanden en administratieve banden. Als geen van beide van toepassing zijn is het land waar iemand asiel aanvraagt verantwoordelijk. Elk land kan ook beslissen om een humanitaire uitzondering maken. In dat geval wordt er geen rekening gehouden met de criteria en wordt de asielaanvraag toch behandeld. Landen maken echter niet vaak gebruik van deze mogelijkheid. VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN JAARVERSLAG

12 NIET OVERAL DEZELFDE BESCHERMING Het uitgangspunt bij de Dublinverordening is dat de asielprocedures in de verschillende lidstaten dezelfde uitkomst moeten hebben. Asielzoekers met gelijkaardige problemen zouden dus dezelfde bescherming moeten kunnen krijgen in elke lidstaat van de EU. En daar loopt het mis. Geen enkel land heeft dezelfde asielprocedure en opvang voor asielzoekers. De percentages voor erkenning van asielzoekers verschillen van land tot land. Zo had een Somaliër in % kans om asiel te krijgen in België, 22,6% in Frankrijk en maar liefst 83,2% in Nederland. Ook wanneer we kijken naar Afghaanse asielzoekers zijn er opmerkelijke verschillen. In Italië werden in ,2% erkend terwijl in België en Griekenland respectievelijk 63,4% en 28,3% van de Afghanen asiel kregen. Naar een ander land gaan en daar opnieuw asiel aanvragen is soms dus de enige optie om daadwerkelijk bescherming te krijgen. FAMILIEBANDEN TE STRIKT GEDEFINIEERD Eén van de criteria aan de hand waarvan bepaald kan worden welk land verantwoordelijk is voor de behandeling van de asielaanvraag is de aanwezigheid van familie in het desbetreffende land. Als je echtgenoot of minderjarige kind aanwezig is in een andere lidstaat, bepaalt de Dublinverordening dat die lidstaat verantwoordelijk is voor jouw asielaanvraag. Je zal dus naar dat land overgebracht worden. Maar de definitie van familiebanden onder de Dublinverordening is zeer strikt. Volwassen broers en zussen of meerderjarige kinderen vallen daar niet onder. Dit kan veel problemen opleveren, zoals het verhaal van een Syrische jongeman die op 23 december 2011 in België asiel aanvraagt aantoont. Voor de jongen naar België kwam, vroeg hij asiel aan in Letland, maar hij vertelt dat dat niet de bedoeling was. Hij wou naar België komen. Naar zijn ouders, oom, tante, twee neven en nicht. Allemaal verblijven zij legaal in België. Maar de jongeman is meerderjarig en valt dus niet onder de definitie van familie. België beslist daarom dat de jongen terug naar Letland moet. BELGIE: BIJKOMENDE OBSTAKELS GEEN ADVOCAAT BIJ DUBLINPROCEDURE In België mag een asielzoeker geen advocaat of vertrouwenspersoon meenemen naar het interview bij de Dienst Vreemdelingenzaken. Vaak zijn asielzoekers in dat stadium van de asielprocedure niet of nauwelijks geïnformeerd over wat ze kunnen verwachten van de procedure die ze doorlopen. Zij kennen de Dublincriteria ook niet en weten bv. niet of ze tijdens het interview moeten melden dat ze familiebanden hebben in België of andere lidstaten. Daardoor lopen ze de kans mis om uitzonderingen aan te vragen op basis daarvan. Zo kreeg Vluchtelingenwerk in 2014 de vraag van twee Afghaanse zussen die afzonderlijk van elkaar in België aankwamen. Eén zus was via Zwitsterland gereisd en is afhankelijk van de hulp van haar zus omwille van haar medische toestand. De andere zus was direct in België aangekomen. België verklaarde zich meteen bevoegd voor de behandeling van haar asielaanvraag. De twee zussen wisten niet van elkaar dat ze beiden in België waren en een asielaanvraag hadden ingediend, totdat de eerste zus een beslissing kreeg van Dienst Vreemdelingenzaken. Haar asielaanvraag moest in Zwitserland afgehandeld worden en dus volgde er een transfer naar Zwitserland. Normaal gesproken bestaat onder de Dublinverordening ook een uitzondering als je kunt aantonen dat je afhankelijk bent van de zorg van een familielid of andersom. Maar wil je hiervoor in aanmerking komen moet je dit al aangeven tijdens je Dublininterview en niet daarna. Een advocaat tijdens de Dublinprocedure kan je helpen om tijdig al de relevante informatie aan de Dienst Vreemdelingenzaken te geven, zodat dergelijke schrijnende gevallen vermeden worden. GEEN RECHT OP OPVANG Asielzoekers hebben recht op opvang, ook tijdens de Dublinprocedure. In ons land stopt het recht op opvang echter als de Dienst Vreemdelingenzaken beslist dat België niet verantwoordelijk is voor de asielaanvraag. Dat wil niet zeggen dat ons land de asielzoeker onmiddellijk overdraagt naar het land dat wel bevoegd is. Het kan dus gebeuren dat asielzoekers in tussentijd op straat komen te staan. DUBLINPRAKTIJKEN ONDER VUUR In 2011 heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens België veroordeeld voor het terugsturen van een asielzoeker naar Griekenland. De asielzoekers kwamen daar vaak in onmenselijke situaties terecht. Vandaag mogen asielzoekers nog steeds niet naar Griekenland worden gestuurd onder de Dublinverordening. 12 JAARVERSLAG 2014 VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN

13 In bepaalde omstandigheden kan de asielzoeker een verlenging vragen van het recht op opvang. Toch blijft de Belgische wetgeving momenteel in strijd met de rechtspraak van het Europees Hof van Justitie. Het Hof besliste namelijk in 2012 dat asielzoekers altijd recht op opvang hebben tot zij overgedragen worden. In 2014 oordeelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens dat gezinnen met kinderen niet zomaar naar Italië kunnen worden teruggestuurd. Opvang is hier immers vaak niet voldoende aangepast aan gezinnen en asielzoekers lopen daarenboven zelfs het risico om helemaal zonder opvang te vallen. BELGIË NEEMT ZIJN VERANTWOORDELIJKHEID NIET ALTIJD OP Begin januari 2014 publiceerde UNHCR een rapport over de situatie van het asielsysteem in Bulgarije. Daarin werden de lidstaten van de EU opgeroepen om geen asielzoekers meer naar Bulgarije terug te sturen bij de toepassing van de Dublinverordening. UNHCR meende dat asielzoekers in Bulgarije een reëel risico op onmenselijke behandeling liepen. De opvangomstandigheden waren er in strijd met het recht op menselijke waardigheid en het recht op privacy. De overheid voorzag geen voedsel en er was geen toegang tot medische bijstand. De opvangcentra waren vaak overbevolkt en was er een tekort aan personeel. ASIELZOEKERS BIJ DIENST VREEMDELINGENZAKEN, BELGIË, UNHCR, D. TELEMANS Bovendien werden asielzoekers in Bulgarije ook blootgesteld aan mogelijke willekeurige opsluiting. Er ontbrak immers een duidelijke wettelijke basis voor detentie van asielzoekers in dit land. Tot slot stelde UNHCR vast dat asielzoekers in Bulgarije geen toegang hadden tot een eerlijke en kwaliteitsvolle asielprocedure. Asielzoekers hebben er bijvoorbeeld geen recht op bijstand door een pro-deoadvocaat, en er zijn soms wachttijden tot zes maanden vooraleer een asielaanvraag geregistreerd wordt. Daarop schorste Dienst Vreemdelingenzaken de overdrachten naar Bulgarije tijdelijk op tot UN- HCR de situatie daar opnieuw zou evalueren. Hiermee leek de zaak afgerond, want asielzoekers die eigenlijk naar Bulgarije moesten mochten dus in ons land blijven. Maar de Dienst Vreemdelingenzaken verklaarde ook dat België niet bevoegd was voor de asielaanvragen en bezorgde ze niet aan het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen. Asielzoekers werden dus verondersteld om op eigen beweging naar Bulgarije terug te gaan, wat zij natuurlijk niet zouden doen, gezien de toestanden in dat land. In de praktijk betekende dit zes maanden wachten, zonder recht op opvang of begeleiding. De Dublinverordening bepaalt namelijk dat als er na zes maanden geen overdracht is gebeurd, het land waar de asielzoeker zich bevindt, dus België, toch verantwoordelijk wordt. De praktijk van de Dienst Vreemdelingenzaken was dus volkomen nutteloos en onmenselijk en toont aan dat België zijn verantwoordelijkheid niet altijd opneemt. Ondertussen heeft UNHCR haar standpunt over de situatie in Bulgarije gewijzigd en roept ze niet langer op om de Dublinoverdrachten op te schorsen. Recente rapporten van mensenrechtenorganisaties als Amnesty International en Human Rights Watch tonen echter aan dat de problemen in het Bulgaarse asielsysteem verre van opgelost zijn. Toch zijn de overdrachten vanuit België gewoon opnieuw begonnen. TE WEINIG RESETTLEMENT ALS KANS OP EEN NIEUW EN VEILIG LEVEN 80% van de vluchtelingen wereldwijd trekt naar een buurland van hun thuisland. Vluchten naar Europa is immers heel duur en gevaarlijk. Bovendien hopen de meeste vluchtelingen om ooit terug naar huis te kunnen, waardoor zij niet te ver willen vluchten. De landen die de meeste vluchtelingen opvangen zijn vaak landen die zelf kampen met conflicten, politieke instabiliteit of economische problemen. Zij kunnen of willen de VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN JAARVERSLAG

14 vluchtelingen in hun land dan ook niet altijd beschermen. Vluchtelingen komen dus vaak terecht in vluchtelingenkampen waar een onzekere situatie en moeilijke leefomstandigheden op hen wachten. Vaak missen ze basisvoorzieningen zoals een toilet, stromend water of een keuken. Het gebeurt dat vluchtelingen hier kinderen en zelfs kleinkinderen krijgen waardoor verschillende generaties elkaar opvolgen in hetzelfde kamp. Andere vluchtelingen belanden in steden, maar hebben ook daar weinig rechten. Ze zijn er niet altijd veilig en kunnen er geen normaal leven opbouwen. Daarom riep UNHCR het resettlementprogramma in het leven. Via resettlement nodigen landen jaarlijks een aantal vluchtelingen uit die zich in deze situaties bevinden. De reis wordt voor hen georganiseerd en als ze in het resettlementland aankomen krijgen ze huisvesting en begeleiding om een nieuw leven op te bouwen. Resettlement is dus een manier om vluchtelingen een veilige toegang tot Europa en België te geven. Dit programma is bijzonder belangrijk voor de meest kwetsbare vluchtelingen die anders op eigen kracht nooit verder dan het eerste asielland zouden geraken. Resettlement is tenslotte ook een manier om solidariteit te tonen met de landen die de meeste vluchtelingen opvangen. België heeft sinds 2014 een structureel resettlementprogramma. Dit houdt in dat er jaarlijks vluchtelingen worden uitgenodigd naar ons land. In 2014 ging het over 100 vluchtelingen, onder wie 75 Syriërs. Voor 2015 waren aanvankelijk 150 plaatsen voorzien, waarvan 75 opnieuw voor Syriërs. De nieuwe staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken kondigde in november 2014 aan dat hij in 2015 eenmalig het resettlementquotum zal verdubbelen naar driehonderd plaatsen. 225 daarvan zijn gereserveerd voor vluchtelingen uit Syrië of Irak. Volgens het door de regering afgesproken groeipad zullen er in 2016 en 2017 telkens tweehonderd vluchtelingen uitgenodigd worden. In 2019 en 2020 zal het jaarlijks quotum opnieuw stijgen naar 250 vluchtelingen per jaar. Het is goed dat België een structureel programma van resettlement heeft. In het licht van de huidige vluchtelingencrisissen en in vergelijking met andere landen, geeft België echter weinig vluchtelingen de kans om een veilig leven uit te bouwen. Andere landen als Nederland of Zweden nodigen elk jaar respectievelijk 500 en 1900 vluchtelingen uit. België daarentegen stelt jaarlijks maximum 250 resettlementplaatsen ter beschikking. Dat kan beter. WAT DEED VLUCHTELINGENWERK IN 2014? FOCUS OP SYRIË Ook in 2014 duurde de crisis in Syrië voort. Dagelijks kregen we via de media beelden te zien van mensen die leden onder het conflict en hun toevlucht zochten in de buurlanden. Naarmate de vluchtelingenbevolking in die regio toenam, steeg ook het aantal Syrische vluchtelingen dat aan de grenzen van Europa kwam aankloppen. Tussen april 2013 en december 2014 kwam 25% van alle mensen die het zuiden van Italië bereikte via de zee, uit Syrië. Dat komt neer op maar liefst Syrische vluchtelingen. RESETTLEMENT IS BIJZONDER BELANGRIJK VOOR DE MEEST KWETSBARE VLUCHTELINGEN DIE OP EIGEN KRACHT NOOIT VERDER DAN HET EERSTE ASIELLAND ZOUDEN GERAKEN. Vluchtelingenwerk zette vorig jaar dan ook hard in op veilige toegang voor deze vluchtelingen. Syrische vluchtelingen kregen ondanks de gruwel in hun land geen visum om Europa binnen te geraken. Ze konden niet anders dan mensensmokkelaars te betalen en in overvolle bootjes de levensgevaarlijke oversteek te wagen. OPEN GRENZEN VOOR VLUCHTELINGEN UIT SYRIË Om sterker te staan in ons lobbywerk vormden we in 2014 een coalitie met 13 organisaties uit het middenveld, waaronder , Amnesty International en Caritas International. Samen pleitten we voor open grenzen voor vluchtelingen uit Syrië en stapten we naar alle democratische politieke partijen. De meeste partijen ontvingen ons en maakten tijd vrij om naar onze standpunten te luisteren. Uiteraard hebben wij ook de toenmalige staatssecretaris voor Asiel en Migratie Maggie De Block aangeschreven om dit onderwerp aan te kaarten. In dit dossier kregen we echter van het toenmalige kabinet nooit een antwoord op onze brieven en verzoeken tot overleg. Ook bij de Dienst Vreem- 14 JAARVERSLAG 2014 VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN

15 delingenzaken vingen we bot en kregen we geen reactie. EUROPE ACT NOW - #HELPSYRIASREFUGEES Omdat we ons ervan bewust waren dat België het probleem van de Syrische vluchtelingen niet alleen kon oplossen, koppelden we ons nationaal lobbywerk aan de Europese campagne #EuropeActNow #HelpSyriasRefugees. Samen met ECRE, de Europese koepelorganisatie voor vluchtelingen en meer dan 100 andere ngo s uit 34 Europese landen gaven we in 2014 tussen april en juni een stem aan vluchtelingen uit Syrië via de sociale media. LOBBYWERK EN ACTIE VOOR EN NA DE VERKIEZINGEN Ook naar aanloop van de verkiezingen van 25 mei 2014 namen we de eis om legale toegangspoorten voor Syriërs te creëren op als een van onze voornaamste prioriteiten. Na de verkiezingen voerden we op 3 juli samen met Syrische vluchtelingen actie. Met de boodschap Geef ons een plek in het regeerakkoord wilden we de partijen overtuigen om zich te engageren om Syrische families die door de oorlog gescheiden werden in België te herenigen. Het was niet gemakkelijk om resultaten te boeken met onze acties en lobbywerk. De regering was sinds april immers in lopende zaken en met de verkiezingen in zicht bleek er geen enkele partij bereid om zich te engageren voor dit thema. Ook tijdens de regeringsvorming kregen nationale thema s de prioriteit en in het regeerakkoord werd hier met geen woord over gerept. Eind vorig jaar kondigde staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken wel aan dat hij het aantal resettlementplaatsen in 2015 zal verdubbelen om meer Syrische en Irakese vluchtelingen uit te nodigen. We waren teleurgesteld dat er geen nieuws kwam over een veilige reis voor alle vluchtelingen uit Syrië en zetten ons werk dan ook verder in BLIJVENDE VRAAG OM MEER RESETTLEMENT Naast de focus op toegang voor Syrische vluchtelingen stelden we vorig jaar ook herhaaldelijk onze vraag naar meer resettlement via het beleid en de media. Resettlement biedt een oplossing voor zeer kwetsbare vluchtelingen die anders nooit op eigen kracht in Europa zouden geraken. Vergeleken met andere Europese lidstaten doet ons land niet zo heel veel inzake resettlement. Zo nodigen landen als Nederland of Zweden elk jaar respectievelijk 500 en 1900 vluchtelingen uit. België daarentegen stelt jaarlijks maximum 250 resettlementplaatsen ter beschikking. VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN JAARVERSLAG

16 3. BESCHERMING IN BELGIË ASIELPROCEDURE IN BELGIË Opstartfase. Mensen op de vlucht vragen in België asiel aan bij de Dienst Vreemdelingenzaken of aan de grenspolitie op de luchthaven. Deze dienst noteert waarom ze op de vlucht zijn en bekijkt daarna of België wel bevoegd is voor de asielaanvraag via het Dublinonderzoek. Hierbij mag geen advocaat aanwezig zijn. Onderzoeksfase. Daarna neemt het Commissariaat voor de Vluchtelingen en de Staatlozen het over het vluchtverhaal onderzocht. Daarvoor wordt een asielinterview afgenomen en vindt een grondig onderzoek plaats naar de omstandigheden in het thuisland. Bij dit interview kunnen een advocaat, een tolk en een vertrouwenspersoon aanwezig zijn. Nadien beslist het Commissariaat of de asielzoeker erkend kan worden als vluchteling of subsidiair beschermde. Beroepsfase. Als asielzoekers het niet eens zijn met de beslissing van het Commissariaat kunnen ze in beroep gaan bij een rechtbank, de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen. Als deze Raad de negatieve beslissing van het Commissariaat bevestigt, dan kan de asielzoeker alleen nog maar in beroep gaan bij de Raad van State. Om vluchtelingen te beschermen is een kwaliteitsvolle asielprocedure onontbeerlijk. Maar vluchtelingen beschermen houdt meer in dan dat. De begeleiding van vluchtelingen in hun asielprocedure is minstens even belangrijk. Vluchtelingen hebben immers net een gevaarlijke en onzekere reis achter de rug. Ze komen aan in een land waar ze de taal niet kennen, laat staan dat ze hun weg vinden in de bureaucratie die de asielprocedure is. Goede begeleiders en een advocaat met kennis van zaken maken het verschil. BELGIË HEEFT EEN KWALITEITSVOLLE ASIELPROCEDURE Ons land draagt een correct verloop van de asielprocedure hoog in het vaandel. Zo bestaat er bij ons een Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen dat elke asielaanvraag onafhankelijk van de regering behandelt. Daarnaast kunnen alle asielzoekers een beslissing aanvechten bij een gespecialiseerde rechtbank, nl. de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen. Tenslotte beschikt het Commissariaat-generaal over een uitgebreide landeninfodienst en past het regelmatig zijn beleid aan aan de evoluties in de herkomstlanden. Enkele voorbeelden: MEER AFGHANEN BESCHERMD In januari 2014 dienden 250 uitgeprocedeerde Afghanen opnieuw een asielaanvraag in. Dat was het resultaat van maandenlange acties omdat ze terug moesten keren naar Afghanistan, ook al was het daar te gevaarlijk voor hen. Normaal moet je bij het indienen van een nieuwe asielaanvraag kunnen aantonen dat je over nieuwe elementen beschikt die aantonen dat je leven in gevaar is in je thuisland. Dit moeten elementen zijn die je niet had bij je eerdere asielaanvraag. Het Commissariaat-generaal besliste om bij deze groep Afghaanse vluchtelingen het begrip nieuwe elementen breed in te vullen. Daarnaast deelde het Commissariaat mee om in de toekomst meer rekening te houden met de verwestering van Afghaanse asielzoekers. Na soms een jarenlang verblijf in België of in andere Westerse landen kunnen Afghanen zich op manieren gaan gedragen die voor de Afghaanse maatschappij niet aanvaardbaar zijn: vrouwen worden meer onafhankelijk van hun mannen, jongeren willen meer uitgaan, kleden zich anders, Dat kan hen in de problemen brengen als zij terug naar Afghanistan moeten. Tenslotte zou het Commissariaat voorzichtiger omgaan met de toepassing van het concept intern vluchtalternatief. Daarbij bekijkt men of asielzoekers ook niet konden vluchten binnen hun eigen land in plaats van naar het buitenland. Als dat het geval is hoeft België hen niet te beschermen. In Afghanistan zijn er echter niet veel regio s meer waar het veilig is. Op het einde van 2014 bleek dat het beschermingspercentage voor asielzoekers uit Afghanistan vorig jaar is gestegen ten opzichte van de afgelopen jaren. * De cijfers over de beschermingsgraad van 2014 zijn niet helemaal vergelijkbaar met die van de jaren ervoor. Omwille van de verandering in de procedure voor meervoudige aanvragen is de groep van beslissingen ten gronden waarop het percentage wordt berekend veranderd. Toch kunnen wij nog steeds spreken van een stijging in het percentage wat aanvragen uit Afghanistan betreft.) 16 JAARVERSLAG 2014 VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN

17 MEER IRAKEZEN BESCHERMD De veiligheidssituatie in Irak begon al in 2013 te verslechteren. De Commissaris-generaal kondigde daarom in september 2013 aan dat asielzoekers uit Centraal-Irak, in het bijzonder uit Bagdad, subsidiaire bescherming zouden krijgen als ze niet in aanmerking kwamen voor de vluchtelingenstatus. Begin 2014 verslechterde de situatie in Irak nog meer. Meer Irakezen sloegen dan ook op de vlucht. De asielaanvragen van Irakezen namen zowel in Europa als in België toe. Vorig jaar registreerde België 1131 aanvragen. Dat is 344 aanvragen (of 43,7%) meer dan in In de eerste maanden van het jaar bestond een groot deel daarvan uit meervoudige aanvragen (meer dan de helft in januari). In de loop van 2014 daalde dit aandeel. De Commissaris-generaal nam in totaal 838 beslissingen over Iraakse dossiers. In 263 ervan (of 31,4%) erkende het Commissariaat de vluchtelingenstatus, in 402 (of 48%) werd de subsidiaire bescherming toegekend. Het Commissariaat-generaal kende dus ruim bescherming toe aan asielzoekers uit Irak. ERITREËRS: EEN NIEUW GROEP VLUCHTELINGEN VOOR BELGIË In 2014 viel op dat er een nieuwe groep asielzoekers een plaats innam in de top tien van asiellanden: vluchtelingen uit Eritrea. Met 716 asielaanvragen zaten die van Eritreërs eind vorig jaar op de zevende plaats in de top tien. Tot 2013 was het aantal aanvragen van Eritreërs in België heel laag. De aanvragen gingen in stijgende lijn tussen 2007 (slechts 27 aanvragen) tot een klein piek in 2010 met 110 aanvragen. Tussen 2011 en 2013 stabiliseerden de aanvragen rond een zeventigtal per jaar. Deze stijging is trouwens ook te merken op Europees niveau. Tussen 2008 en 2011 schommelde het aantal aanvragen van Eritreërs tussen 4500 en In 2012 was er al een stijging tot 6400 en in 2013 was er een grote sprong naar meer dan aanvragen. In 2014 gingen de aanvragen nog verder de hoogte in: alle lidstaten samen registreerden er bijna Waarom vroegen ineens zoveel Eritreërs asiel aan? Mensen die tegen het huidige regime zijn worden er toch al langer opgesloten en gemarteld? De overheid en de media speculeerden over een nieuwe smokkelroute om de stijging in aanvragen te verklaren. Dat is op zich mogelijk: deze mensen hebben immers zo goed als geen legale weg om naar Europa te komen. Veel Eritreërs reizen dan ook de hele weg door de Libische woestijn om in gammele bootjes te stappen in de hoop Europa te bereiken. Het Commissariaat-generaal erkende de nood aan bescherming van deze mensen: in 2014 werd in 86% van de beslissingen over Eritreërs de vluchtelingenstatus toegekend. TOCH NOG ENKELE KNELPUNTEN ZIJN VEILIGE LANDEN ECHT VEILIG? Sinds juni 2012 geldt een versnelde procedure bij het Commissariaat-generaal voor asielzoekers uit de zogenaamde veilige herkomstlanden. Deze procedure is gebaseerd op de veronderstelling dat bepaalde landen veilig zijn. WAT ZIJN VEILIGE LANDEN? Veilige landen zijn landen die volgens de regering veilig zijn omdat de inwoners er niet vervolgd worden of omdat er geen oorlog of conflict woedt. De procedure voor de veilige landen verloopt versneld: het Commissariaat-generaal beslist binnen de 15 dagen om al dan niet de aanvraag in overweging te nemen en verder grondig te onderzoeken. Onze regering bepaalt welke landen op de lijst van veilige herkomstlanden komen te staan. Ze winnen daarvoor advies in bij het Commissariaat-generaal. Op de lijst staan zeven landen: Bosnië-Herzegovina, Kosovo, Macedonië, Montenegro, Servië, Indië en Albanië. De Raad van State besliste in oktober 2014 dat Albanië niet veilig is. Het Commissariaat behandelt aanvragen van Albanese asielzoekers dus niet langer versneld. VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN JAARVERSLAG

18 Filip Claus AAN HET WOORD: DIRK VAN DEN BULCK, COMMISSARIS-GENERAAL VOOR DE VLUCHTELINGEN EN DE STAATLOZEN. Een kwaliteitsvolle asielprocedure houdt in dat het Commissariaat-generaal een juiste beslissing neemt binnen een korte termijn. Onze missie bestaat erin om bescherming te bieden aan diegenen die het nodig hebben. Eigenlijk is het niet meer dan dat. Dit dagelijks, in elk van de duizenden asielbeslissingen, garanderen, is echter veel moeilijker dan je op het eerste zicht zou denken. WE VOLGEN DE SITUATIE IN DE LANDEN VAN HERKOMST DAN OOK OP DE VOET OP EN PASSEN ONS BELEID HIERAAN AAN. Ook de asielzoeker kan bijdragen tot een kwaliteitsvolle asielprocedure. Het Commissariaat verwacht van hem dat hij alle elementen aanbrengt die zijn asielaanvraag staven zodat we een volledig overzicht hebben van zijn persoonlijke situatie. De asielinstantie moet op haar beurt alles in het werk stellen opdat de asielzoeker de mogelijkheid heeft om al die informatie mee te delen en om de bewijsstukken voor te leggen. Op die manier kunnen de protection officers tijdens het interview met de asielzoeker nagaan of er elementen zijn die wijzen op een gegronde vrees voor vervolging of een reëel risico bij terugkeer. Dit betekent dat de asielzoeker goed geïnformeerd moet worden over wat wij van hem verwachten. Op dit terrein is er al veel informatie voorhanden, maar in 2015 zal het Commissariaat een bijkomende stap voorwaarts zetten met een vernieuwde website. In eenvoudige taal, met een duidelijke structuur en een visueel aantrekkelijke lay-out wil het Commissariaat de asielzoeker en zijn begeleiders tijdens de asielprocedure nog beter informeren. Tot slot zijn er ook plannen om samen met Fedasil, UNHCR, het VN-Vluchtelingenagentschap en andere partners na te gaan hoe die voorlichting nog verder uitgebouwd kan worden. Verder is het van cruciaal belang om de behandeling van een asielaanvraag sterk te onderbouwen. Enerzijds betekent dit een goede vorming en coaching van onze protection officers en de beschikbaarheid van actuele en betrouwbare informatie over de situatie in de herkomstlanden. We volgen de situatie in de landen van herkomst dan ook op de voet op en passen ons beleid hieraan aan. Anderzijds willen we ook duidelijke instructies voor de behandeling en de beoordeling van asielaanvragen en kwaliteitsmanagement. Daarbij geldt slechts één parameter: de nood aan bescherming. Andere factoren, zoals het risico tot aantrekking van bijkomende migratie, zijn voor het Commissariaat niet relevant. Om kwaliteit nog sterker te verankeren binnen de organisatie startte het Commissariaat een kwaliteitsproject op. Aan de basis van dit project ligt de ambitie om het systeem van opvolging en controle van de kwaliteit verder uit te breiden. Het gaat in de eerste plaats om een versterking van de interne organisatie. Daarnaast willen we ook een structurele basis leggen voor overleg en dialoog met UNHCR en het maatschappelijk middenveld, waaronder Vluchtelingenwerk. Ik hoop dit kwaliteitsproject in het najaar van 2015 af te ronden met concrete resultaten. Maar is het mogelijk om te bepalen of een land al dan niet veilig is voor al zijn inwoners? Mensen kunnen toch ook individueel vervolgd worden in een veilig land? En waarom verschillen de bestaande lijsten in de andere Europese landen zo sterk van elkaar? Een lijst van veilige landen roept dus heel wat vragen op. Daarnaast gaan de beperkingen in de rechten van de asielzoekers in de versnelde procedure te ver. Als het Commissariaat te snel een beslissing neemt dan is er het risico dat een vluchteling terug naar vervolging wordt gestuurd. Dat zou niet mogen voor een land dat bescherming hoog in het vaandel draagt. Toch kondigde de nieuwe staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken eind 2014 aan dat hij de lijst met veilige landen wil uitbreiden met Kameroen, Georgië, Senegal, Armenië, Tunesië en Moldavië. VOLDOENDE AANDACHT VOOR ELK VERHAAL? Asielinstanties hebben niet altijd voldoende aandacht voor het recht van de vrouw op een individuele beoordeling van haar asielaanvraag. Als 18 JAARVERSLAG 2014 VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN

19 de vrouw samen met haar man asiel aanvraagt erkennen asielinstanties niet altijd dat zij ook een individuele asielaanvraag kan hebben. Daardoor gaan ze niet altijd genoeg in op elementen die in de richting wijzen van een mogelijke vrouwgerelateerde vorm van vervolging. Dat blijkt uit een analyserapport dat Vluchtelingenwerk in 2014 samen met BCHV, het Belgisch Comité voor de Hulp aan Vluchtelingen maakte. Verder blijkt uit de analyse dat het Commissariaat-generaal zijn onderzoeksplicht niet altijd voldoende erkent. De specifieke situatie van vrouwen in bepaalde landen van herkomst is dermate slecht dat zij tot een risicogroep behoren. In zulke gevallen mogen we van het Commissariaat verwachten dat die spontaan onderzoekt of er gendergerelateerde motieven zijn, ook als de vrouw deze niet expliciet naar voren bracht. Dit is belangrijk aangezien asielzoekers niet altijd weten op welke gronden ze bescherming kunnen krijgen en dat bepaalde gebeurtenissen die ze hebben meegemaakt onder de definitie van vervolging vallen. Uit het rapport bleek gelukkig ook dat het Commissariaat-generaal elementen in de asielprocedure inbouwt die ervoor moeten zorgen dat er een vertrouwelijke sfeer wordt gecreëerd voor asielzoekers. Zo kunnen asielzoekers aangeven dat zij een voorkeur hebben voor een dossierbehandelaar en een tolk van hetzelfde geslacht. Verder wordt er in de opleiding van dossierbehandelaars aandacht besteed aan gendergerelateerde vervolging. Dit is van belang om de signalen van risicoprofielen in acht te nemen bij het behandelen van een asielaanvraag van een vrouw. GEEN KWALITEITSVOLLE BEROEPSPROCEDURE VOOR IEDEREEN Asielzoekers hebben recht op een goede beroepsprocedure. Het kan altijd gebeuren dat de Commissaris-generaal een fout maakt. Asielzoekers kunnen het ook oneens zijn met de manier waarop het Commissariaat hun verhaal heeft beoordeeld. Ze moeten de beslissing dus kunnen aanvechten voor een derde onafhankelijke partij. In België is deze rol weggelegd voor de rechters van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen. Het Europese Hof voor de Mensenrechten sprak zich al meermaals uit over de basiscriteria waaraan zo n beroepsprocedure in asieldossiers moet voldoen. ALS HET COMMISSARIAAT TE SNEL EEN BESLISSING NEEMT DAN IS ER HET RISICO DAT EEN VLUCHTELING TERUG NAAR VERVOLGING WORDT GESTUURD. Het Hof stelt: In de eerste plaats moet het beroep een automatisch schorsend effect hebben. Dat wil zeggen dat de overheid geen terugkeerprocedure kan opstarten tot de rechter zich definitief heeft uitgesproken. Daarnaast moet de rechter ook eventuele nieuwe elementen of feiten in overweging nemen. De situatie in het herkomstland kan altijd veranderen tussen de eerste beslissing en het moment waarop de zaak voor de rechter komt. Het kan dus gebeuren dat de eerste beslissing op zich correct was maar dat niet meer is in het licht van de nieuwe feiten. Voor het grootste deel van asielzoekers voldoen de Belgische beroepsprocedures aan deze criteria. Maar er blijven nog categorieën van asielzoekers die geen toegang hebben tot een kwaliteitsvolle beroepsprocedure. Het gaat om asielzoekers in de Dublinprocedure, asielzoekers uit EU-landen en asielzoekers die al in een ander EU-land de vluchtelingenstatus kregen. Deze asielzoekers kunnen enkel een annulatieberoep aangaan. Dat betekent dat deze asielzoekers tijdens hun beroep teruggestuurd kunnen worden naar hun land van herkomst. De Raad voor Vreemdelingenbetwistingen mag in dat geval geen nieuwe elementen in overweging nemen. LANDENINFO VAN HET COMMISSARIAAT-GENERAAL NIET PUBLIEK Asielzoekers hebben geen toegang tot de landeninformatie die het Commissariaat-generaal gebruikt om hun dossiers te onderzoeken. Dit verzwakt de positie van de asielzoekers tegenover de asielinstanties. Ze hebben namelijk niet dezelfde mogelijkheden als het Commissariaat-generaal om informatie op te zoeken die hun verhaal kan staven en om de gegevens die het Commissariaat-generaal gebruikt te verifiëren. Het Commissariaat-generaal kondigt al lang aan dat het de landeninformatie op hun website publiek wil maken. Dit is echter nog niet gebeurd. Andere landen doen dit wel. Zo publiceren Nederland en het Verenigd Koninkrijk duidelijke rapporten over de landen van herkomst. Dat willen we ook in België. VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN JAARVERSLAG

20 OP DE VLUCHT VOOR OORLOG Rajhkumar moest in 2009 op de vlucht uit Sri Lanka omdat er een burgeroorlog woedde tussen de Tamilgemeenschap en de regering van Sri Lanka. Hij studeerde er af in de kunstwetenschappen en hielp zijn vader op het veld. We behoorden tot de Tamils waardoor we bedreigd werden. Na een aanslag van de regering werd het hele dorp, ook ons huis verwoest. We hadden geen dak meer boven ons hoofd en ons leven was er niet meer veilig. Rajhkumar en zijn familie sloegen op de vlucht, kwamen in België terecht en vroegen hier asiel aan. Ik leerde de taal en werk hier nu parttime in een restaurant. Ik heb veel hulp gekregen van de mensen hier en vind Belgen vriendelijk, behulpzaam en goedhartig. BEGELEIDING TIJDENS DE ASIELPROCEDURE Asielzoekers in België hebben recht op een sociaal assistent die hen begeleidt wanneer ze in een asielopvang verblijven. Ze hebben ook recht op juridische bijstand door een advocaat. Daarnaast zijn er lokaal heel wat vrijwilligers actief die (afgewezen) asielzoekers ondersteunen. Echter, het feit dat deze opties bestaan wil niet automatisch zeggen dat er ook sprake is van een kwalitatieve procedurebijstand. Zo zijn pro-deoadvocaten die asieldossiers toegewezen krijgen niet altijd gespecialiseerd in de materie. Vaak volgden ze tijdens hun opleiding niet het vak Vreemdelingenrecht. De opleiding en de duur ervan verschilt per universiteit en per balie. Dit maakt het moeilijk een uniform systeem te handhaven en de kwaliteit van de geboden bijstand te bewaken. Voor asielzoekers is dit ook funest: een advocaat die niet de finesses van de materie kent kan je immers minder goed verdedigen en bijstaan dan een advocaat die wel gespecialiseerd is. Voor begeleiders is het belangrijk om op de hoogte te zijn van het verloop van een asielprocedure, maar ook over hoe een cliënt te ondersteunen en voor te bereiden op de verschillende stappen in de procedure. Zo kan een begeleider bv. een vluchtverhaalanalyse doen met de asielzoeker en met de advocaat overleggen over wat het beste zou zijn voor hun cliënt. WAT IS EEN VLUCHTVERHAALANALYSE? Het vluchtverhaal is het verhaal van een asielzoeker over de vlucht uit het herkomstland tot de aankomst in België, over de concrete aanleidingen tot de vlucht, tot de redenen waarom. In een gesprek over het vluchtverhaal gaat de asielzoeker met de begeleider en/of de advocaat in gesprek over de ervaringen en gebeurtenissen die ertoe leidden bescherming in België aan te vragen. Ook de persoonlijke achtergrond en omstandigheden van die persoon worden hierin meegenomen. Dit vluchtverhaal kan vervolgens objectief getoetst worden op duidelijkheid, en tegen het licht van de beschermingscriteria in ons land gehouden worden. Deze toets is de analyse van het vluchtverhaal. Een vluchtverhaalanalyse hoeft niet per definitie gedaan te worden door een jurist. Ook de dossierbehandelaars van het Commissariaat-generaal zijn niet allemaal juristen. Wel is een goede kennis van wie er in aanmerking komt voor bescherming in België noodzakelijk. Vluchtverhaalanalyse is van levensbelang. Hiermee kunnen advocaten het asieldossier van hun cliënten goed uitwerken. Daarmee verkleint de kans dat er hiaten vallen in een asielprocedure of dat er zinloze meervoudige procedures opgestart worden. Ook vergroot zo de kans op de bescherming waar de asielzoeker op dat moment nood aan heeft. De uitkomst van een vluchtverhaalanalyse kan ook zijn dat de asielzoeker begeleidt moet worden richting een andere verblijfsprocedure of richting een toekomst buiten België. 20 JAARVERSLAG 2014 VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN