Waarom kiezen toeristen voor regionale luchthavens?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Waarom kiezen toeristen voor regionale luchthavens?"

Transcriptie

1 1 Waarom kiezen toeristen voor regionale luchthavens? Case study toegepast op regionale luchthaven van Oostende Studiegebied Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Opleiding Bachelor in het Toerisme en recreatiemanagement Academiejaar Promotor Mevrouw Christine Van Slambrouck Student Kim Borteel

2

3 Waarom kiezen toeristen voor regionale luchthavens? Case study toegepast op regionale luchthaven van Oostende Studiegebied Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Opleiding Bachelor in het Toerisme en recreatiemanagement Academiejaar Promotor Mevrouw Christine Van Slambrouck Student Kim Borteel

4 Inhoudsopgave Woord vooraf... Abstract... Inleiding... 1 Het belang van regionale luchthavens Wat is zijn regionale luchthavens? Europese regionale luchthavens Rol Belang van overheidssubsidies Europese regionale luchthavens: toekomst Analyse Europese regionale luchthavens Regionale luchthavens in België Huidige situatie regionale luchthavens in België Regionaal luchthavenbeleid Luchthavenkeuze en trends Luchthavenkeuze De belangrijkste keuzefactoren Trends Moderne reiziger Mobile Low Cost Demografische veranderingen Duurzaamheid HST Ostend-Bruges International Airport: studie Positionering Bereikbaarheid Luchthavenbeleid... 44

5 3.4 Evolutie van de luchthaven: feiten en cijfers Catchment area Concurrentiepositie Touroperators Betekenis regionale luchthavens voor de touroperators Vraagzijde Knelpunten Doorslaggevende keuzefactoren OST Evolutie passagiersaantallen Seizoensgebonden SWOT Sterktes Zwaktes Kansen Bedreigingen Algemeen besluit... Lijst met afkortingen Lijst van tabellen Lijst van grafieken Lijst van figuren Literatuurlijst Bronnen... 69

6 Woord vooraf Als afsluiting van mijn bachelorstudie toerisme en recreatiemanagement stel ik u het eindresultaat van mijn eindwerk voor. Het creëren van deze bachelorproef was een omvangrijke opdracht. Gelukkig heb ik de kans gekregen om een onderwerp te behandelen dat mijn interesses aanleunt. Die interesse heb ik grotendeels verworven tijdens de cursus Luchtvaart. Mijn stage bij Aviapartner op Brussels heeft ervoor gezorgd dat mijn interesse in de luchtvaart nog meer is gegroeid. De realisatie van mijn eindwerk zou onmogelijk geweest zijn zonder de hulp van een aantal mensen. Graag zou ik dan ook mijn dank willen uiten aan alle mensen die mij hebben ondersteund tijdens het maken van bachelorproef. Eerst en vooral zou ik mijn externe begeleidster Mevr. Christine Van Slambrouck willen bedanken voor de tijd en energie die ze in mij gestoken heeft. Mijn oprechte dankbaarheid voor haar inzet, geduld, enthousiasme, vakkundig advies en professionele ondersteuning! Niet alleen tijdens het maken van mijn proefschrift stond zij klaar met volle gedrevenheid, doorheen de ganse opleiding heeft zij ons vakkundige kennis bijgebracht op haar eigen optimistische manier. Verder wil ik ook mijn dankwoord richten aan Mevr. Cathy Lattrez, Customer Relations OST. Ik dank haar voor de toelating die ik heb gekregen voor het afnemen van enquêtes op de luchthaven Oostende, alsook voor het verlenen van nuttige informatie over de luchthaven. Daarnaast bedank ik haar voor het tijd maken voor een persoonlijk interview. Ze stond steeds paraat om mij te helpen en te ondersteunen. Ook een woord van dank aan alle passagiers die hebben meegewerkt bij het beantwoorden van de enquêtes, aan dhr. Marc Dewaele (Transport Manager Thomas Cook) en aan mevr. Charlotte Decaesstecker (Assistant Traffic Manager Jetair) die mij beiden enorm hebben geholpen bij het beantwoorden van mijn vragenlijst. Verder dank ik dhr. Martin Casier voor de vluchtschema s die mij werden meegedeeld. Zonder hun hulp was mijn proefschrift niet volwaardig genoeg. Tot slot wil ik alle docenten uit de opleiding danken voor de kansen die mij werden gegeven en het bijbrengen van een goede kennis die van uiterst belang is geweest om het eindwerk tot een goed einde te brengen. Verder mijn oprechte uiting van dank aan mijn ouders, familie en vriend voor hun vele geduld en steun. Van harte bedankt iedereen! Kim Borteel, Zillebeke, 21 mei 2014

7 Abstract Deze bachelorproef werd ontwikkeld vanuit de probleemstelling Waarom kiezen toeristen voor regionale luchthavens? Het doel van mijn bachelorproef is een antwoord te formuleren op deze vraag. Via deze weg wil ik ook het belang van regionale luchthavens aantonen. Eerst worden regionale luchthavens gedefinieerd. Verder worden regionale luchthavens toegelicht op Europees niveau, gevolgd door een toelichting van de Belgische regionale luchthavens. In mijn werkstuk werd gekeken naar de factoren die de luchthavenkeuze kunnen beïnvloeden en welke hiervan de belangrijkste zijn bij de keuze voor een regionale luchthaven. Dit eindwerk bevat tevens een kleinschalig marktonderzoek waarmee kon worden aangetoond welke de belangrijkste factoren zijn geweest bij de keuze van passagiers om te vertrekken vanuit de luchthaven Oostende-Brugge. Dit onderzoek moet ertoe leiden de eerder genoemde aspecten uit het theoretisch gedeelte te nuanceren. Het is de bedoeling dat mijn case study een meerwaarde kan bieden aan de luchthaven OST. Uit de volledige case study, met behulp van afgenomen interviews en het marktonderzoek, worden een aantal aanbevelingen geformuleerd die ertoe moeten dienen de ontwikkeling van Oostende luchthaven te optimaliseren.

8 Inleiding Deze bachelorproef handelt over de keuze voor regionale luchthavens. De doelstelling is een zo goed mogelijk onderbouwd antwoord te formuleren op mijn hoofdvraag Waarom kiezen toeristen voor regionale luchthavens?. Uit dit antwoord zullen we in eerste instantie proberen af te leiden welke de belangrijkste factoren voor hun keuze. Daarnaast probeer ik het belang van deze luchthavens aan te tonen. De luchtvaartsector boeit me enorm. Dit eindwerk heb ik dan ook met veel interesse geschreven. Vanuit de eigen ervaring en persoonlijke meningen van mensen uit de dichte omgeving (West-Vlaanderen) werd duidelijk dat vliegen vanuit verafgelegen luchthavens niet altijd zo evident is. Er komt een langere reistijd bij te kijken om deze luchthavens te bereiken. Daarnaast brengt het heel wat moeilijkheden met zich mee. Het transport tot de luchthaven, complexiteit, onzeker gevoel wegens verder weg uit eigen veiligere regio, grotere luchthavens brengen vaak drukte en stresserende situaties met zich mee. Dit zijn aspecten waarmee rekening moet worden gehouden om ook de belangen van deze reizigers te respecteren. Onze grote luchthavens, denk maar aan Brussels Airport of Charleroi, zijn van uiterst belang in de luchtvaartsector. Ze zijn draaiende economische motoren die een enorme meerwaarde bieden. Ik wil vooral de nadruk leggen op de rol van de kleinere regionale luchthavens die veelal in de schaduw staan van deze grotere spelers. Deze bachelorproef omvat twee onderdelen: enerzijds de researchpaper die het theoretisch gedeelte omvat en anderzijds het projectdossier waarin de case study wordt behandeld. Het eerste hoofdstuk van de researchpaper licht het belang van regionale luchthavens nader toe. Dit hoofdstuk vangt aan met het definiëren van de term regionale luchthaven. Daarna volgt een deel dat zich toespitst op de Europese regionale luchthavens. In dit deel wordt nagegaan welke rol regionale luchthavens spelen in Europa en wat het belang is van overheidssubsidies. Vervolgens licht ik hun groei en toekomst toe en wordt een analyse gemaakt van verscheidene Europese luchthavens gevestigd in volgende buurlanden: Nederland, Frankrijk, Duistland en het Verenigd Koninkrijk. Uit deze analyse worden conclusies getrokken om een vergelijking te kunnen maken met de Belgische regionale luchthavens in hun geheel. In hoofdstuk 1 behandelen we ook de regionale luchthavens in België. We schetsen eerst de huidige situatie van de Belgische regionale luchthavens. Zowel de Vlaamse als de Waalse luchthavens worden beschreven. Daarna bekijken we de evolutie van deze luchthavens en het regionaal luchthavenbeleid. In het tweede hoofdstuk van de researchpaper bespreken we de factoren die de luchthavenkeuze kunnen beïnvloeden. Verder worden een aantal belangrijke trends aangehaald. Hierbij wordt nagegaan welke trends een impact kunnen hebben op regionale luchthavens.

9 In hoofdstuk 3 staat de regionale luchthaven Oostende-Brugge centraal. Dit hoofdstuk vertaalt zich in een algemene studie van Oostende luchthaven. Na een korte toelichting van zijn positionering, bespreken we de bereikbaarheid van de luchthaven. Het beleid van de luchthaven komt ook aan bod. Het evalueren van cijfers en feiten is een volgende in dit deel. Vervolgens maken we een analyse van de catchment area (het verzorgingsgebied) van de luchthaven die zowel het primaire catchment area behandelt als het secundaire. Met onder andere hulp van Cathy Lattrez (Customer Relations OST) van de luchthaven werd de concurrentiepositie omschreven. We beschrijven zijn grootste concurrent(en) en lichten we hun positie t.o.v. Oostende nader toe. Naast het interview met mevr. Cathy Lattrez, werden tevens de twee actieve touroperators (Jetair en Thomas Cook) bevraagd. Die bevragingen dienden als basis voor het deel Touroperators. Ten slotte sluiten we dit hoofdstuk af met een SWOT-analyse opgesteld op basis van de studie van Oostende luchthaven, interviews en marktonderzoek. De sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen worden elk afzonderlijk becommentarieerd. De researchpaper wordt afgesloten met een algemeen besluit. In het besluit worden de conclusies van bovenstaande hoofdstukken verwerkt en brengen we de verschillende aanbevelingen naar voor die van nut kunnen zijn voor de luchthaven Oostende-Brugge. Zoals reeds vermeld omvat mijn bachelorproef twee onderdelen. Naast de researchpaper omvat mijn bachelorproef tevens het projectdossier. In het projectdossier wordt mijn case study, toegepast op de regionale luchthaven Oostende, uitgewerkt. Een nadere toelichting volgt in de inleiding van het projectdossier.

10 Researchpaper 11 1 Het belang van regionale luchthavens 1.1 Wat is zijn regionale luchthavens? De term regionale luchthaven heeft geen algemeen aanvaarde noch juridische definitie. Aangezien tot op heden nog steeds geen exacte definitie is vastgelegd voor het begrip regionale luchthaven, drong het Europese Parlement in 2012 erop aan dat de Commissie gemeenschappelijke criteria zou vastleggen om zo snel mogelijk een accurate definitie van het begrip regionale luchthaven vast te kunnen leggen. Evenwel omschrijft de Europese Commissie regionale luchthavens als volgt: Een regionale luchthaven is een luchthaven met een jaarlijkse passagiersstroom die kan oplopen tot max. 3 miljoen passagiers (Europese Commissie, 2014). Hier wordt al een probleem gevormd omtrent de definiëring en criteriaopstelling! Zo is er bijvoorbeeld de Waalse luchthaven Charleroi, tevens omschreven als regionale luchthaven, die in het jaar 2013 maar liefst 6 miljoen passagiers registreerde. Wanneer een luchthaven onder de noemer regionaal valt, is het van belang dat die geassocieerd wordt met onderstaande elementen (Europese Commissie, 2012): Zogenaamde niet-hub-luchthavens Omvat geen luchthavens waarvan het voornaamste verzorgingsgebied een hoofdstad is Net zoals bovenstaande probleemstelling omtrent de definiëring van regionale luchthavens vormt zich ook een probleem aangaande de indeling in categorieën van luchthavens. Er is geen specifieke classificatie vastgelegd op basis van passagiersvolume. In mijn bachelorproef wordt specifiek gefocust op regionale luchthavens die in elk geval commerciële vluchten aanbieden. 1.2 Europese regionale luchthavens Rol Regionale luchthavens spelen een cruciale rol bij het verbinden van de regio s met elkaar, alsook bij het verbinden van de regio s met hoofdsteden en van Europese regio s met reisbestemmingen buiten Europa (ACI Europe, 2014). In Europese regio s waar de bevolkingsdichtheid en de afstand tot de grotere luchthavens beperkt zijn, vervullen regionale luchthavens de sociale en economische noden van de lokale bewoners.

11 Researchpaper 12 Ze kunnen absoluut bijdragen tot een verbetering van de regionale ontwikkeling (ACI Europe, 2012). Daarnaast is hun integratie in het Europese luchtruim tevens van belang om de druk op de overbelaste, grotere luchthavens enigszins te verlichten (Europese Parlement, 2012). Om die integratie te waarborgen zijn subsidies noodzakelijk bij de kleine regionale luchthavens. Vervolgens bieden regionale luchthavens meer keuzemogelijkheden voor de consument. Dit leidt enerzijds tot een toename van de welvaart (Assembly of the European Regions, 2012). Mensen hebben meer behoefte aan gemak, luxe en diversiteit (VMM, 2005). Meer keuzemogelijkheden leiden tot meer individuele vrijheid. Dankzij de keuzevrijheid kan de consument vrij kiezen uit diverse diensten of producten die het beste bij zijn/haar behoeften en wensen aanleunt. De consument heeft vaak ook financiële beperkingen en kunnen zijn behoeften niet optimaal vervuld worden. Ook die beperkingen zijn belangrijk in de keuzevrijheid. Zo kan een consument beperkt zijn in zijn budget en daarbij is de meerkeuze tussen goedkopere diensten en/of producten van groot belang (Kimman, 1991). Anderzijds zorgen de extra keuzemogelijkheden voor een betere concurrentiemarkt. Binnen Europa zijn regionale luchthavens steeds belangrijker geworden voor het concurrentievermogen in de luchthavenindustrie Belang van overheidssubsidies De financiële toestand van de kleinere regionale luchthavens is vaak negatief. Volgens het Committee Of the Regions, een politieke organisatie binnen de EU, is overheidssteun aan regionale luchthavens van cruciaal belang om die luchthavens boven water te blijven houden (COR, 2013). De Europese commissie heeft dit jaar nieuwe richtsnoeren opgelegd inzake staatsteun aan luchthavens en luchtvaartmaatschappijen. Deze richtlijnen dienen de mobiliteit van Europese burgers en de goede verbindingen tussen de regio s te bevorderen en moeten leiden tot een eerlijke concurrentiemarkt in de Europese luchtvaartindustrie. Voor de Europese regionale luchthavens zullen deze nieuwe richtsnoeren absoluut veranderingen met zich meebrengen. Zo zal bijvoorbeeld staatsteun voor luchthaveninfrastructuur enkel toegestaan worden indien er een werkelijke behoefte is aan transport en wanneer overheidssteun nodig is om de bereikbaarheid van de regio te garanderen. Operationele steun zal worden toegestaan aan regionale luchthavens met minder 3 miljoen pax per jaar, dit gedurende een overgangsperiode van 10 jaar. Om steun te kunnen ontvangen, zal steeds een plan moeten worden opgesteld waarin staat hoe de luchthaven, na de overgangsperiode van 10 jaar, de exploitatiekosten volledig zelf zal kunnen dragen. De nieuwe voorschriften definiëren tevens de maximale toegestane hoeveelheid staatsteun, afhankelijk van de grootte van de luchthaven. De kleinere regionale luchthavens zullen meer kans maken op steunmogelijkheden dan de grotere regionale luchthavens (Europese Parlement, 2014).

12 Researchpaper Europese regionale luchthavens: toekomst GROEI ACI Europe is een organisatie die maar liefst 450 Europese luchthavens vertegenwoordigt, verspreid over 44 landen. De organisatie is gevestigd in Brussel. ACI Europe staat voor European Region of Airports Council International. De organisatie werkt o.a. samen met instellingen van de Europese Unie, alsook met de European Civil Aviation Conference (ECAC) en Eurocontrol. ACI Europe concludeert dat, in het afgelopen decennium, de snelste groei op vlak van luchtverkeer zich voordeed in de wereld van regionale luchthavens. Daarnaast concludeert ACI Europe dat deze trend zich dan ook zal blijven voortzetten (ACI Europe, 2012). Daarnaast veronderstelt Eurocontrol dat het luchthavenverkeer zal verdubbelen tegen In dit geval zullen de Europese luchthavens zo n 2,7 biljoen passagiers moeten opvangen (ACI Europe, 2014). Een andere belangrijke ontwikkeling waardoor de groei van het Europese regionale luchthavennetwerk gedreven wordt, is de sterke toename van low-cost maatschappijen (Europe, Regional airports gather in Capital of Lights Lyon, 2013). De toename van LCC s leverde reeds een belangrijke bijdrage aan regionale luchthavens (Postorino, 2010). De komst van een LCC betekent meestal een forse stijging van de passagiersaantallen op een luchthaven. M.N. Postorino benadrukt dat, in Europa, de groei van LCC s heeft geleid tot een groter gebruik van de regionale luchthavens die geen of weinig internationale verbindingen hadden, voorafgaand de deregulering van de Europese luchtvaart. IATA voorspelt dat in 2017 het aantal passagiers over de hele wereld zal stijgen met 31% (Europese Commissie, 2014). In een toekomstrapport opgesteld door ICAO, staat dat tegen 2030 het luchtverkeer meer dan verdubbelen zal (ICAO, 2013). De toenemende vraag naar vliegreizen betekent dan ook meer dan een uitdaging voor de luchtvaartindustrie naar de toekomst toe. Dit zal naar de toekomst meer congestieproblemen met zich kunnen teweeg brengen (Cohen & Coughlin, 2003). Tevens wordt dit probleem aangehaald in de White Paper (Europese Commissie, 2011). De Europese Commissie is er zich van bewust dat de luchthavencapaciteit geoptimaliseerd moet worden om de congestie te verminderen. Naast het Hub and Spoke model, is er het Hub Bypass model. Het zogenaamde hub bypassing kan omschreven worden als het rechtstreeks verbinden van de regio s. Bij dit model wordt rechtstreeks gevlogen van punt A naar B. Deze ontwikkeling zal in de toekomst steeds meer aan belang winnen.

13 Researchpaper 14 Het Hub Bypass model kan een bedreiging vormen voor het Hub and Spoke systeem (Rotterdam Airport, 2014). De grote hubs worden vermeden en de zogenaamde spokes zijn dus niet meer nodig (rechtstreeks). Door de groei in onze globale luchtvaart ontstaan meer en meer directe verbindingen, waardoor de indirecte verbindingen (transfer) via de grote hubluchthavens stilaan worden bedreigd. Net die extra mogelijkheden qua verbindingen zijn voordelig voor de regionale luchthavens. ONTWIKKELINGEN DIE EEN BEDREIGING VORMEN VOOR REGIONALE LUCHTHAVENS ACI Europe benadrukt dat in bepaalde landen verschillende luchthavens zullen moeten sluiten, in het bijzonder in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk en Italië. Een reden hiervoor mondiale crisis die heel wat problemen heeft teweeg gebracht bij de verdere ontwikkeling van regionale luchthavens (ACI Europe, 2014). Een andere reden is dat LCC s zich meer en meer gaan toespitsen op grootstedelijke gebieden. Ze richten zich vaker tot de grotere luchthavens (ACI Europe, 2014). Het meest recente voorbeeld is de komst van Ryanair naar de Belgische nationale luchthaven Brussels Airport (2014). Daarnaast breiden ook andere luchtvaartmaatschappijen in minder mate hun capaciteit uit op regionale luchthavens. Ook zij spitsen zich vooral toe op de grotere luchthavens, waarbij vooral hun longhaul segment een grote rol speelt. Vanuit de regionale luchthavens worden hoofdzakelijk shorthaul vluchten aangedaan. Het verschil zit hem in dat longhaul segment waarbij de carriers veel grotere markten mee kunnen bereiken en veel dikkere vervoerstromen met zich meebrengen, zoals omschreven in het artikel ACI Europe: regionale luchthavens dreigen te moeten sluiten Analyse Europese regionale luchthavens In dit deel zullen verscheidene Europese regionale luchthavens geanalyseerd worden. Ik heb er specifiek voor gekozen om mij te beperken tot de buurlanden van België: Nederland, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Luxemburg behoort niet tot de selectie aangezien in dit land geen regionale luchthavens aanwezig zijn. Tot elk geselecteerd land behoren een viertal regionale luchthavens die besproken zullen worden. Deze luchthavens zijn geselecteerd aan de hand van een ruime vergelijking qua omvang met onze Belgische regionale luchthavens, gaande van pax (verwijzing OST) tot 10 miljoen pax (verwijzing CRL). Ik heb er steeds voor gekozen om vier luchthavens voor te stellen met een variërende passagierstrafiek (verscheidenheid). Op die manier wil ik vermijden dat de analyse van een bepaald land louter grote of louter kleine regionale luchthavens omvat. Voor onderstaande analyse werd gebruik gemaakt van cijfergegevens uit de database European Airport Traffic Trends (Anna Aero, 2013).

14 Researchpaper 15 NEDERLAND Nederland kent vier belangrijke regionale luchthavens: Maastricht, Rotterdam, Eindhoven, Groningen. Lelystad wordt niet vermeld aangezien de luchthaven momenteel enkel vliegtuigverhuur en les en rondvluchten behandelt. Wel liggen grote toekomstplannen op tafel om Lelystad Airport te ontwikkelen tot een grote luchthaven op vlak van commercieel verkeer (Rijksoverheid, Centrumpp, 2013). Onderstaande tabel geeft een overzicht van de passagierstrafiek (2013) van de 4 geselecteerde Nederlandse regionale luchthavens. AIRPORT CODE PAX 2013 Groningen GRQ Maastricht MST Rotterdam RTM Eindhoven EIN Tabel 1: European Airport Traffic Trends Een eerste luchthaven is die van Groningen (Eelde). Dit is een van de kleinere regionale luchthavens van Nederland en is gelegen in het noordelijke punt van Nederland. Groningen Airport richt zich primair op charterpassagiers. Passagiers kunnen vanuit Groningen vliegen met luchtvaartmaatschappijen Transavia.com en Corendon die beiden chartervluchten aanbieden. Naast deze, biedt ook de LCC Ryanair lijndiensten naar Girona (nabij Barcelona). De luchthaven kreeg, in 2013, het minst aantal passagiers over de vloer t.o.v. de drie andere geselecteerde regionale luchthavens. Deze lage cijfers weerspiegelen tevens voor een groot deel de moeilijke financiële toestand van de luchthaven. Dankzij staatsteun blijft de regionale luchthaven overeind. Het dunbevolkte achterland, maar ook concurrerende luchthavens in de meer drukbevolkte gebieden creëren een onzekere toekomst voor de luchthaven (Groningen Airport, 2012). Een tweede luchthaven die besproken wordt is de regionale luchthaven Maastricht-Aachen. Deze is gevestigd in het meest zuidoostelijke deel van Nederland, nabij de grens met België en Duitsland. Hoewel de luchthaven op een strategisch knooppunt ligt, heeft de luchthaven verschillende concurrenten in zijn nabijheid. De luchthavens Luik en Keulen-Bonn zijn directe concurrenten die het verzorgingsgebied van de luchthaven Maastricht inperken (Trends, Knack, 2014). De luchthaven biedt momenteel een tiental bestemmingen aan. Volgende maatschappijen zijn actief op de luchthaven: Ryanair, transavia.com en Corendon. Ryanair heeft eind december beslist om in 2014 te stoppen met Maastricht als één van zijn basissen.

15 Researchpaper 16 De maatschappij zal niet langer een vliegtuig stationeren op de luchthaven Maastricht. Dit zal tot gevolg hebben dat bepaalde routes zullen worden geschrapt. De Nederlandse staat heeft onlangs de luchthaven symbolisch overgenomen om een faillissement te voorkomen. Als in de toekomst geen overnemer wordt gevonden (termijn max. 2 jaar) en de financiële situatie van de luchthaven niet verbetert, kan het aanbod in het passagierssegment bedreigd worden. Maastricht Airport zou in dit ergste geval zijn passagiersvluchten schrappen en zich meer richten op cargo. Deze beslissing zou genomen worden om de financiële risico s te reduceren. Toch is er een stijging van aantal passagiers in 2013 t.o.v (Anna Aero, 2011). Ten derde is er de luchthaven van Rotterdam. De luchthaven is gesitueerd ten westen van het land en ten zuiden van de grootste (hub)luchthaven van Nederland, Schiphol. De luchthaven legt hoofdzakelijk de nadruk op zakenbestemmingen. Vakantievluchten zijn voor Rotterdam Airport een aanvulling op dit aanbod. Hun ambitie leunt heel dicht bij hun bestemmingsaanbod aan. Die ambitie is om uit te groeien tot een belangrijke zakenluchthaven met een netwerk van point-to-point zakelijke Europese bestemmingen. De luchthaven heeft als troef de nabijheid van de internationaal gekende stad Den Haag. Rotterdam Airport heeft deze troef heel goed begrepen en heeft, een drietal jaar geleden, haar naam officieel laten veranderen naar Rotterdam The Hague Airport (RTHA) (Travel Magazine, 2013). De regionale luchthaven kent de laatste jaren een sterke groei. Ze beschikt over een uitgebreid bestemmingsnetwerk met een veertigtal bestemmingen. Transavia en Cityjet zijn voor de luchthaven de belangrijkste carriers. Vakantievluchten in de zomer worden verzorgd door Onur Air en Corendon. Daarnaast worden ook belangrijke bestemmingen aangeboden door Lufthansa (München) en British Airways (London Heathrow). De verbinding met deze twee belangrijke Europese hubs is een troef voor de luchthaven. De laatste geselecteerde Nederlandse luchthaven is Eindhoven Airport. Deze regionale luchthaven is gelegen in het zuiden van Nederland. De luchthaven Eindhoven is de grootste regionale luchthaven van Nederland. Maar liefst een 70-tal bestemming kunnen worden aangedaan. De actieve maatschappijen zijn veelal lagekostmaatschappijen. Ook charters vormen een belangrijk onderdeel in het aanbod op de luchthaven. Eindhoven Airport is enorm gegroeid en net om die groei nog extra te stimuleren werd o.a. de terminal uitgebreid, een nieuwe voorzone werd gebouwd (met meer retail en horecafaciliteiten) en werd de luchthaven ook van een hotel boven de vertrekhal voorzien (Hotel Tulip In Eindhoven Airport). Deze ganse uitbreiding is het levende bewijs dat men veel vertrouwen heeft in de toekomst van de luchthaven.

16 Researchpaper 17 Grafiek 1: European Airport Traffic Trends (Anna Aero, 2013) Bovenstaande grafiek maakt de positie duidelijk van de vier luchthavens ten opzichte van elkaar. De grootste evolutie in de periode , vond plaats bij de luchthaven van Eindhoven. In 2003 was Eindhoven een van de kleinere spelers, terwijl in 2010 de luchthaven zich ontplooit heeft tot de grootste regionale speler. De luchthaven Groningen is min of meer constant gebleven. Bij Maastricht Airport zijn uiterst kleine wijzigingen merkbaar, alhoewel de passagiercijfers na 2009 opnieuw stegen. De stijging is tot op heden blijven aanhouden (cijfer 0.45 in 2013). De evolutie van de cijfers van Rotterdam Airport kunnen we omschrijven als een algemene stijging doorheen de periode Het valt op dat een twijfelachtige toekomst heerst omtrent de levensvatbaarheid van de kleinere luchthavens, waaronder Groningen en Maastricht. Eén van de belangrijkste redenen die de levensvatbaarheid in het gedrag brengt, is de zwakke cachtment area van beide luchthavens. Dankzij staatsteun worden ze in leven gehouden. De vraag is natuurlijk hoelang de overheid hun steun zal blijven verlenen en hoelang ze in de kleinere regionale luchthavens blijven geloven. De twee grootste regionale luchthavens, Rotterdam en Eindhoven, liggen beiden gunstig in een drukbevolkt gebieden en beschikken over een sterk catchment area. Alhoewel Maastricht ook wel gunstig ligt, betekent de nabijgelegen concurrent een grote belemmering om de luchthaven optimaal te laten groeien.

17 Trafiek pax Researchpaper 18 Niet enkele de Belgische en Duitse luchthavens zijn moordende concurrenten voor Maastricht Airport, ook de luchthaven van Eindhoven is een bedreiging. De luchthavens Rotterdam en Eindhoven zijn niet bepaald directe concurrenten van elkaar. Rotterdam profileert zich specifiek als zakenluchthaven, terwijl die van Eindhoven zich vooral richt op vakantievluchten. Ook beschikken ze over een ander verzorgingsgebied. Daarentegen wordt concurrentie over de grenzen niet uitgesloten. Duitse en Belgische luchthavens zijn vaak directe concurrenten voor de Nederlandse regionale luchthavens (MeJudice, 2010). Een voorbeeld daarvan is Eindhoven vs Charleroi (B) en Weeze (D). Een ander voorbeeld is Maastricht vs Luik, Keulen-Bonn en Weeze. Conclusie groei We zien dat Eindhoven Airport de grootste groei kende in de voorbije tien jaar, gevolgd door Rotterdam Airport. Zoals reeds vermeld bleef de groei van de kleinste regionale luchthavens, Maastricht en Groningen Airport, stabiel. Er is geen sprake van achteruitgang bij deze kleine spelers. Hoewel naar de toekomst toe, zullen Groningen en Maastricht Airport het meer en meer moeilijk te verduren krijgen. Zo schrapt Ryanair dit jaar bijna de helft van zijn bestemmingen op de luchthaven van Maastricht. Groningen daarentegen is bedreigd door het te dunbevolkte gebied waarin de luchthaven is gevestigd. Toch kunnen we concluderen dat de regionale luchthavens in Nederland over het algemeen zijn gegroeid. Onderstaande grafiek bewijst deze groei (2013 t.o.v. 2003). Groei 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0, Jaar Rotterdam Maastricht Groningen Eindhoven Grafiek 2: Groei regionale luchthavens in Nederland

18 Researchpaper 19 FRANKRIJK Frankrijk beschikt over een regionaal luchthavennetwerk dat meer dan 100 regionale luchthavens telt. Ik heb opnieuw vier regionale luchthavens geselecteerd op basis van hun passagiersaantallen. Ik heb zowel gekozen voor iets kleinere regionale luchthavens (CFE en TLN), als voor grotere luchthavens (LIL en MRS). AIRPORT CODE PAX 2013 Clermont-Ferrand CFE Toulon TLN Lille LIL Marseille MRS Tabel 2: European Airport Traffic Trends Figuur 1: ligging regionale luchthavens in Frankrijk (Delabrosse, 2003) Bovenstaande kaart toont niet alleen de ligging van de geselecteerde luchthavens, maar geeft tevens een duidelijk beeld van het uitgebreide luchthavennetwerk in Frankrijk. Een eerste van vier Franse regionale luchthavens is die van Clermont-Ferrand, gelegen in de Franse Auvergne. Op deze regionale luchthaven is de Franse luchtvaartmaatschappij Air France één van de belangrijkste spelers.

19 Researchpaper 20 Met Air France kunnen Paris Charles De Gaulle en Paris Orly worden aangedaan. Tevens biedt de dochtermaatschappij van Air France, Hop!, ook een aantal bestemmingen aan vanuit CFE (Amsterdam, Figari, Lyon en Nice). Verder is de LCC Ryanair actief op Clermont-Ferrand. Ryanair verzorgt de verbindingen naar Charleroi en Porto. Daarnaast heeft de luchthaven een verbindingen met het eiland Corsica (Air Corsica) en met het Engelse Southampton. De vluchten naar Southampton worden aangedaan door de maatschappij Flybe (UK) (Clermont-Ferrand Airport, 2014). Het valt op dat het grootste aanbod bestaat uit Franse bestemmingen. De luchthaven Clermont-Ferrond is een goed voorbeeld van een regionale luchthaven waarbij binnenlandse vluchten een belangrijk segment vormen. Vroeger was CFE hub van de voormalige Franse luchtvaartmaatschappij Régional (later fusie Airlinair, Britair en Régional tot HOP!). Na het vertrekken van deze maatschappij kende de luchthaven een enorme daling in zijn passagierstrafiek. Pas in 2011 vond een stijging plaats dankzij de komst van Flybe en Ryanair. De tweede geselecteerde luchthaven is Toulon Aéroport. Deze is gesitueerd aan de Franse Zuidkust. Toulon Aéroport is de laatste jaren licht gegroeid is, dit blijkt uit het European Traffic Trends rapport ( ). Met Jetairfly kan vanuit Toulon worden gevlogen op Brussel en Brest. Vanuit Toulon zijn er verbindingen met de Engelse hoofdstad (Londen Stansted met Ryanair en London City met Cityjet). Naast deze is vervolgens Air Corsica (Ajaccio en Bastio), alsook is Air France een belangrijke speler bij het verbinden van Toulon met Paris Orly. Hoewel de luchthaven een kleine stijging kent, wordt de luchthaven constant bedreigd door zijn zeer ongunstige ligging tussen twee grote regionale spelers: Nice en Marseille. Dit is voor de luchthaven Toulon het grootste nadeel om optimaal te kunnen groeien. Een derde luchthaven is Lille-Lesquin. De regionale luchthaven is gesitueerd in het noorden van Frankrijk, nabij de grens met België. Lille-Lesquin heeft een belangrijk aandeel in onze Belgische markt. Het aanbod van Thomas Cook is daar het levende bewijs van (Travel Express Benelux, 2013). De nieuwe Europese LCC Volotea biedt vluchten aan naar Corsica. Het zijn veelal lagekostmaatschijpen die opereren op de luchthaven: Ryanair, Transavia.com, Vueling, Easyjet. De belangrijkste bestemmingen zijn Franse steden waaronder Nice, Marseille, Toulouse, Bordeaux, Nantes, Strasbourg, Biarritz, etc. Deze worden o.a. aangedaan door Hop!, Air France en de LCC s. Thomas Cook Airlines biedt daarentegen 13 mediterrane vakantiebestemming aan. In 2013 was Rijsel een van de snelst groeiende luchthavens van Frankrijk (Anna Aero, 2013). Ten slotte is er de regionale luchthaven Marseille, gevestigd aan de zuidkust van Frankrijk. De luchthaven Marseille is de derde grootste regionale speler in Frankrijk, na Nice en Lyon. De luchthaven bedient een groot aantal bestemmingen aan, verspreid over heel wat landen. In vergelijking tot de drie andere geselecteerde Franse luchthavens, omvat het aanbod een heel belangrijk segment, met name long haul vluchten naar o.m. de VS en Azië. De hoge cijfers van Marseille zijn ook te danken aan het feit dat deze luchthaven niet enkel belangrijk als vertrekluchthaven maar heeft ook een zeer belangrijke functie heeft als aankomstluchthaven.

20 Trafiek pax Researchpaper 21 Conclusie groei Opmerkelijk is het vliegverkeer tussen de Franse regionale luchthavens. In tegenstelling tot Nederland en België, spelen de Franse regionale luchthavens een zeer belangrijke rol op binnenlands niveau. Grotendeels is dit te wijten aan de grootte van het land. In België en Nederland, spelen de regionale luchthavens louter een rol op vlak van internationale bewegingen. Tussen de regionale luchthavens op binnenlands niveau zijn praktisch geen verbindingen aanwezig. Het is logisch aangezien Nederland en België kleine landen zijn. Nederland en België zijn m.a.w. te klein om regionale verbindingen te hebben binnenin het land zelf. Er zijn andere, meer geschiktere transportmiddelen voor die korte afstanden. Door de grote oppervlakte van Frankrijk zijn regionale binnenlandse vluchten zeer interessant. Daarbij is binnen Frankrijk de HST absoluut een directe concurrent van de Franse regionale luchthavens. Onderstaande grafiek toont aan dat twee van de vier geselecteerde Franse regionale luchthavens sterk gegroeid zijn: LIL en MRS. Ook hier valt op dat de twee kleinste spelers uit onze selectie niet zijn gegroeid. Zowel de luchthaven van Clermont-Ferrand als Toulon Airport zijn achteruitgegaan inzake hun passagierssegment. Toulon vertoonde een achteruitgang in vergelijking met het jaar Zoals reeds vermeld is de luchthaven toch de laatste jaren opnieuw licht gegroeid ( ) 9 Groei Clermont-Ferrand Toulon Lille Marseille Jaar Grafiek 3: Groei Franse regionale luchthavens

21 Researchpaper 22 DUITSLAND Duitsland beschikt over een uitgebreid netwerk dat bijna 40 regionale luchthavens telt. De spreiding van dit netwerk blijkt uit onderstaande kaart bijgevoegd. Figuur 2: ligging regionale luchthavens in Duitsland (Wikipedia) Zoals bij voorgaande landen hebben we vier Duitse regionale luchthavens geselecteerd op basis van passagiersaantallen (tussen en pax). Onderstaande luchthavens zullen nader worden omschreven: AIRPORT CODE PAX 2013 Friedrichshafen FDH Weeze NRN Hahn HHN Cologne/Bonn CGN Tabel 3: European Airport Traffic Trends

22 Researchpaper 23 Een eerste Duitse regionale luchthaven is Friedrichshafen. Het is kleine regionale luchthaven. Friedrichshafen, ook wel Bodensee Airport genaamd, is gesitueerd in het zuiden van Duitsland. Het is de meest zuidelijke gelegen regionale luchthaven. De luchthaven is een belangrijke toegangspoort tot de regio van het Bodenmeer. Friedrichshafen behandelt hoofdzakelijk binnenlandse vluchten naar belangrijke Duitse steden, alsook chartervluchten zijn een belangrijk segment voor de luchthaven. Enkele grote Duitse carriers opereren vanuit FDH. Lufthansa biedt vluchten aan naar Frankfurt, Germanwings naar Keulen en Air Berlin naar Mallorca en Ibiza. Daarnaast worden ook tal van charters aangeboden naar verscheidene zomerbestemmingen. Volgende maatschappijen bieden charters aan: Germania, Hamburg Airways, Sun Express, Tunisair, Tailwind en Corendon. Ook Turkish Airlines verzorgt de verbinding naar Istanbul. Friedrichshafen fungeert als hub voor de Oostenrijkse regionale LCC Intersky. Intersky verzorgt vluchten naar Hamburg, Düsseldorf, Elba, Menorca, Pula, Sardinië en Zadar (Friedrichshafen Airport, 2014). Een tweede luchthaven is Weeze Airport, gevestigd in het westen van Duitsland nabij de grens met Nederland. Onder andere dankzij deze gunstige ligging van de luchthaven nabij Nederland is Weeze Airport populair onder de Nederlanders. De luchthaven behoort tot één van de jongste airports van Europa. Weeze wordt momenteel gebruikt door twee LCC s: Ryanair en Transavia. Ryanair is de van de grootste speler op de luchthaven. Dankzij deze LCC noteerde Weeze Airport vorig jaar bijna 2,5 miljoen passagiers. De luchthaven is grotendeels afhankelijk van Ryanair. Bestemmingen worden aangeboden naar verscheidene Europese landen en naar Marokko (Weeze Airport, 2014). Als volgt is de luchthaven Frankfurt-Hahn, niet te verwarren met de internationale luchthaven Frankfurt. De luchthaven is de laatste jaren sterk gegroeid dankzij zijn lowcost aanbod. Ook zijn goede bereikbaarheid, met de auto en met het openbaar vervoer (vanuit Frankfurt, Luxemburg, Metz, Saarbrücken,.), speelt een rol in zijn groei. Frankfurt-Hahn is een hub van Ryanair. Naast Ryanair zijn ook Wizzair en Sun Express actieve maatschappijen. Het aanbod aan bestemmingen is min of meer gelijkaardig met dat van Weeze Airport (Europa, Marokko) (Frankfurt-Hahn Airport, 2014). Een vierde Duitse regionale luchthaven is Köln-Bonn Airport. Het is een grote regionale luchthaven en is gelegen in het westen van Duitsland. Zijn grote omvang vertaald zich in het brede aanbod aanwezig op de luchthaven. Köln-Bonn Airport beschikt over een zeer uitgebreid netwerk van luchtvaartmaatschappijen: van nationale carriers tot chartermaatschappijen tot LCC s. Daarnaast dient de luchthaven als hub voor Germanwings. Het bestemmingsaanbod reikt zich tot verscheidene Europese landen, Cape Verde, Marokko, Tunesië, Egypte, Israël, Turkije, Iran, Rusland en Ijsland (Köln-Bonn Airport, 2014). Vorig jaar in 2013 werd de luchthaven Köln-Bonn uitgeroepen tot 2 de beste regionale luchthaven in Europa (World Airport Awards).

23 Researchpaper 24 Elk jaar worden onder meer de top 10 beste regionale luchthavens in Europa verkozen door Skytrax (Skytrax, 2014). Via een jaarlijks, wereldwijd klanttevredenheidsonderzoek worden prestigieuze onderscheidingen uitgereikt binnen de luchthavenindustrie. Het onderzoek (wereldwijde benchmark) evalueert op basis van 39 verschillende indicatoren, gaande van bereikbaarheid tot check-in, immigratie, aankomsten, transfers, dienstverlening, shopping, faciliteiten, etc. (World Airport Awards, 2013). Die onderscheidingen zijn de World Airport Awards. Dit jaar staat de luchthaven van Düsseldorf op de eerste plaats. Heel opvallend is dat de volledige top 3 bestaat uit Duitse regionale luchthavens. Bij dit onderzoek werden de grote intercontinentale hub-luchthavens uitgesloten. Het bewijst dat de regionale luchthavens in Duitsland het zeer goed doen vanuit het oogpunt van de reizigers, op vlak van bovenstaande indicatoren. TOP 10: REGIONAL AIRPORTS IN EUROPE 1 Düsseldorf Airport 2 Keulen/Bonn Airport 3 Hamburg Airport 4 Porto Francisco Sá Carneiro Airport 5 Billund Airport 6 Luxembourg Findel Airport 7 Birmingham Airport 8 Geneva International Airport 9 Budapest Ferenc Liszt International Airport 10 Palma de Mallorca Airport Tabel 4: World Airport Awards (Skytrax, World Airport Awards, 2013) Conclusie groei Hoewel bovenstaande tabel bewijst dat de top 3 beste regionale luchthavens in Europa bestaat uit Duitse luchthavens, zien we geen sterke groei in onze selectie bestaande uit FDH, NRN, HHN en CGN. Enkel Weeze Airport vertoonde groei in het aantal passagiers (2013 t.o.v. 2005). Die groei is dan ook grotendeels te danken aan de luchtvaartmaatschappij Ryanair.

24 Trafiek Pax Researchpaper 25 Zoals reeds vermeld is de luchthaven van Weeze sterk afhankelijk van de LCC Ryanair. Net die afhankelijkheid maakt de luchthaven zwak. Ik verwijs hierbij naar de bekendmaking dat Ryanair dit zomerseizoen (2014) 18 vluchten heeft geschrapt op de luchthaven Weeze. Daardoor zal Weeze Airport dit jaar zeker een achteruitgang zien in zijn passagiersaantallen. De andere luchthavens zijn min of meer gelijk gebleven of achteruitgegaan. Groei Jaar Friedrichshafen Weeze Hahn Köln/Bonn Grafiek 4: Groei Duitse regionale luchthavens VERENIGD KONINKRIJK Het Verenigd Koninkrijk beschikt over een omvangrijk netwerk van regionale luchthavens die samen 40% van het luchtverkeer behandelen in de UK. De resterende 60 % van het luchtverkeer in het Verenigd Koninkrijk wordt behandeld door de luchthavens gevestigd in het grootstedelijk gebied van Londen. Dit gebied wordt bediend door zes internationale luchthavens en een aantal kleinere luchthavens. Samen behoren ze tot één van de drukste luchthavensystemen ter wereld (Greater London Autority, 2011).London Heatrow en London Gatwick zijn de grootste spelers in dit gebied en tegelijkertijd de grootste van de UK. Ook de kleinere Londense luchthavens betekenen een meerwaarde in dit gebied. Voor de analyse van de UK hebben we ons beperkt tot de regionale luchthavens buiten het grootstedelijk gebied van Londen. Volgende regionale luchthavens zijn geselecteerd, opnieuw op basis van passagiersaantallen (tussen en pax): AIRPORT CODE PAX 2013 Norwich NWI Bournemouth BOH Bristol BRS Edinburgh EDI Tabel 5: European Airport Traffic Trends

25 Researchpaper 26 Figuur 3: Map - UK Airports Market ( We starten met een omschrijving van de kleinste van de vier: Norwich Airport. Dit is een kleine luchthaven van waaruit o.m. KLM rechtstreekse vluchten aanbiedt naar Amsterdam. Norwich gebruikt Amsterdam als knooppunt in zijn hub-and-spoke model. Daarnaast biedt de maatschappij Flybe routes aan van Norwich naar de belangrijke hub Manchester. Verder kunnen volgende binnenlandse bestemmingen worden aangedaan: Exeter, Aberdeen en Edinburgh, Guernsey, Jersey, Stavanger, en Stornoway. Naast dit kleinere segment inzake binnenlandse vluchten, worden een aantal Europese (vakantie)bestemmingen aangeboden zoals Corfu, Palma de Mallorca, Mahon, Dalaman, Ibiza, Alicante en Tenerife, etc. Deze worden vooral uitgevoerd door chartermaatschappijen (Thomas Cook, Thomson, BelleAir, First Choice, Classic Collection Holidays, etc.).

26 Researchpaper 27 Als volgt de luchthaven Bournemouth, tevens kleinschalig van omvang. Vertrekkend vanuit Bournemouth kunnnen passagiers kiezen uit een dertigtal vakantiebestemmingen binnen Europa en enkele daarvan naar Noord-Afrika (Enfidha en Sharm-El-Sheikh). Ryanair en Thomson Airways zijn de belangrijkste gebruikers van de luchthaven. Bristol Airport is een grotere regionale luchthaven die in 2013 zo n 6 miljoen passagiers over de vloer kreeg. Zijn aanbod van een zestigtal bestemmingen zorgt voor een ruime keuze voor de passagiers. De luchthaven is belangrijke economisch motor voor de regio rond Bristol. De luchthaven biedt heel wat werkgelegenheid en vormt een belangrijke gateway zowel voor binnenlandse als internationale vluchten. Onder meer Ryanair, Easyjet, Thomson Airways, BMI Regional, Thomas Cook Airlines en Brussels Airlines opereren vanuit de luchthaven. Als laatst bespreken we Edinburgh Airport, de drukste luchthaven van Schotland. Zowel nationale luchtvaartmaatschappijen als charters en LCC s opereren op de luchthaven. Tal van belangrijke flag carriers zijn aanwezig: British Airways, Air France, Lufthansa, Brussels Airlines, Austrian Airlines, Qatar Airways (2014), SAS, Turkisch Airlines. Ook United Airlines en US Airways vliegen vanuit EDI. Norwich en Bournemouth zijn in mindere mate belangrijk voor binnenlands verkeer. Bristol en Edinburgh daarentegen hebben beiden een groot aandeel inzake binnenlandse vluchten. Dit blijkt duidelijk uit volgende tabel Domestic Terminal Passenger Traffic 2013 (januari), opgesteld door het CAA. We zien dat zowel Norwich als Bournemouth Airport in veel mindere mate passagiers over de vloer kregen dan Bristol en Edinburgh Airport, inzake binnenlands verkeer. Daarnaast bewijst deze tabel dat de luchthaven van Edinburgh de sterkste cijfers kent binnen dit segment. De luchthaven verwerkte maar liefst pax (binnenlandse vluchten, januari 2013).

27 Researchpaper 28 Tabel 6: Domestic Terminal Passenger Traffic 2013 (CAA) Conclusie groei We kunnen vaststellen uit onderstaande grafiek dat de geselecteerde regionale luchthavens relatief zijn gegroeid. Geen van de vier kende een achteruitgang in vergelijking met Bij de kleinere luchthavens, met name Norwich en Bournemouth, kunnen we spreken van enige stabiliteit. Er is geen sprake van achteruitgang, toch kenden beide luchthavens geen sterke positieve evolutie. Wel zien we dat opnieuw de grootste van de vier regionale luchthavens, Bristol en Edinburgh, het sterkst zijn gegroeid.

28 Trafiek pax Researchpaper Groei Norwich Bournemouth Bristol Edinburgh Jaar Grafiek 5: Groei regionale luchthavens UK CONCLUSIE VAN DE ANALYSE Uit onze analyse blijkt dat het regionale luchthavennetwerk van Nederland het meest vergelijkbaar is met dat van België. De regionale luchthavens in Frankrijk, Duitsland en de UK genieten duidelijk van een ander netwerk dan dat van België en Nederland. Hun belang en rol is uitgebreider in die zin dat ze naast het uitgaand verkeer een grote meerwaarde betekenen op vlak van binnenlandse vluchten. Zoals reeds vermeld is de grote oppervlakte van deze landen de grootste verklaring. Binnen deze landen zijn de hogesnelheidstreinen vaak sterke concurrenten binnen de regionale luchtvaartsector. In Nederland en België daarentegen vormt de HST voornamelijk een concurrent voor de grotere en nationale luchthavens. De kleinere regionale spelers hebben hier weinig of geen last van. De grotere landen hebben hiernaast tevens een veel uitgebreider netwerk aan regionale luchthavens. Opvallend is dat in het achterland van hun nationale luchthaven, meerdere grote secundaire luchthavens gevestigd zijn. De analyse laat zien dat vaak de kleinste regionale luchthavens het minst zijn gegroeid t.o.v. van de grotere geselecteerde luchthavens. Er is stagnatie merkbaar. Ook ACI Europe merkt dit op. De organisatie merkte echter op dat door het economische herstel, na de vorige recessie, luchtvaartmaatschappijen meer en meer geneigd zijn om zich te concentreren op primaire en grotere markten. Dit beïnvloedt vooral de groei van de kleinere regionale spelers (minder dan 5 miljoen pax) in de luchthavensector (ACI Europe, 2013).

29 Researchpaper 30 Passagiers zijn geneigd om te vliegen vanuit kleinere luchthavens wanneer zij onder andere een goedkoper ticket kunnen bekomen. Het aanbod van low cost beïnvloedt zeker en vast de groei van deze regionale spelers. Op vandaag zullen zij het harder te verduren krijgen mede door de veranderingen op de grote luchthavens. Luchtvaartmaatschappijen die gevestigd zijn op grote luchthavens zijn bereid om mee te gaan in dat low cost segment. Zoals reeds vermeld maakt dat low cost segment de kleinere regionale luchthavens enorm kwetsbaar en afhankelijk doordat LCC s zich zo snel bewegen. Ze kunnen zo snel weer vertrekken als ze zijn gekomen. Directeur-generaal van de European Regions Airline Association (ERA), dhr. McNamara, is zich daarvan bewust (Reuters, 2014). Zo stelde hij vast dat regionale luchthavens zo goed mogelijk moeten proberen om een mix van carriers te bereiken. Dit moet leiden tot het versterken van hun levensvatbaarheid. Toch is dat niet altijd het geval wat betreft een achteruitgang van de kleinere luchthavens, zo blijkt uit de evolutie van Eindhoven en Weeze Airport. De komst van LCC s had een positieve impact op hun groei. Zowel beide luchthavens zagen dankzij LCC s hun passagiersaantallen aanzienlijk stijgen de voorbije 10 tot 15 jaar. Zoals reeds bovenvermeld, is het luchthavennetwerk in België en Nederland in zekere mate anders dan dat van de UK, Duitsland en Frankrijk. De kleinere luchthavens die achteruit zijn gegaan inzake hun groei zullen het risico lopen te moeten sluiten, dit mede ten gevolge van de strengere EU-regels, de focus van carriers (incl. LCC s) op grotere luchthavens, seizoensrisico s en hun plaats in een harde concurrentiemarkt (ACI Europe, 2014). De analyse laat zien dat grotere geselecteerde luchthavens wel positief zijn geëvolueerd. Enkel de Duitse grotere luchthavens Frankfurt Hahn en Köln/Bonn kenden een achteruitgang de voorbije 7 jaar. De ontwikkelingen en eventuele uitbreidingen bevorderden enigszins de aantrek van carriers (mix!) en de groei van deze regionale luchthavens. Net die ontwikkelingen op de grotere luchthavens uit onze selectie spelen in het nadeel van de kleinere spelers.

30 Researchpaper Regionale luchthavens in België Huidige situatie regionale luchthavens in België We gaan enkel in op regionale luchthavens met passagierstrafiek. Luchthavens, waarvan zijn activiteit puur uit vracht, medische, militaire en of scholingsvluchten bestaat, worden hier niet behandeld. Naast onze nationale luchthaven zijn er 5 regionale luchthavens met elk hun eigen marktniche. Onderstaande kaart toont de ligging van onze Belgische luchthavens met trafiek in het passagierssegment. Figuur 4: ligging regionale en nationale luchthavens in België VLAAMSE REGIONALE LUCHTHAVENS In dit deel worden de drie Vlaamse regionale luchthavens omschreven. De luchthaven Oostende-Brugge is gelegen in de provincie West-Vlaanderen, aan onze Belgische kust. De luchthaven Oostende is een relatief kleinschalige luchthaven. De luchthaven heeft een goede reputatie inzake zijn cargoactiviteit. Dit bewijst zijn plaats in de top-20 van de Europese luchthavens op vrachtgebied. Inzake passagierstrafiek, fungeert de luchthaven voornamelijk als luchthaven voor uitgaand verkeer. Het zijn hoofdzakelijk chartervluchten (vakantievluchten) die aangeboden worden op de luchthaven Oostende. Deze chartervluchten worden uitgevoerd door Jetairfly en Thomas Cook Airlines. Tot op heden worden 13 bestemmingen aangedaan vanuit de luchthaven van Oostende (Oostende-Brugge Airport, 2014). Passagiers kunnen kiezen uit 4 verschillende landen: Spanje, Griekenland, Tunesië en Turkije. Vervolgens is er ook de luchthaven Kortrijk-Wevelgem. Deze luchthaven, gesitueerd in Zuid-West-Vlaanderen is zeer kleinschalig. Hij heeft een zeer beperkte passagierstrafiek. Verder zijn er geen chartervluchten aanwezig.

31 Researchpaper 32 De luchthaven Kortrijk-Wevelgem richt zich voornamelijk op de privé en zakenluchtvaart. Ik verwijs hierbij naar het huidig aanbod van luchtvaartbedrijven: Abelag, ASL, Chapman Freeborn Airchartering, The Aviation Factory en Vizion Air (Kortrijk-Wevelgem Airport, 2014). Dit zijn allemaal privéluchtvaartmaatschappijen. Vanuit de luchthaven worden geen lijnvluchten aangeboden. Om die reden zit Kortrijk-Wevelgem niet op hetzelfde niveau als de andere luchthavens. Daarnaast probeert de luchthaven zijn positie te verruimen. Het voorbeeld hiervan is de marketingstrategie waarbij de luchthaven zich positioneert als Ypres Airport. Deze positionering wordt op zijn website als volgt omschreven: The International Airport closest to the World War 1 battlefields around Ypres/Ieper (20 minutes drive) the battlefield airport. Het is niet de bedoeling dat de luchthaven zich toespitst op een zeer groot doelpubliek, want de luchthaven heeft niet de draagkracht daarvoor. Toch wordt door middel van deze marketingstrategie getracht een bijkomende potentiële groep aan te trekken. De luchthaven Antwerpen-Deurne is gesitueerd in de provincie Antwerpen, ten noorden van ons land. Zowel de kleinschaligheid als het aanbod aan maatschappijen is ietwat vergelijkbaar met die van Kortrijk-Wevelgem: ASL, Abelag, the Aviation Factory, Vizion Air. De luchthaven richt zich dus ook op de privé en zakenluchtvaart. Andere additionele privémaatschappijen met aanbod op de luchthaven Antwerpen zijn Jethopper en FlyingGroup. Tevens worden op de luchthaven van Antwerpen lijnvluchten aangeboden tussen Antwerpen en London City (Cityjet). Vanaf juli dit jaar zal een nieuwe verbinding worden aangedaan, met name Antwerpen London Southend (Flybe). Door de toevoeging van deze nieuwe route, verwacht de luchthaven een stijging in zijn passagierscijfers (Antwerp Airport, 2014). WAALSE REGIONALE LUCHTHAVENS Wallonië heeft twee belangrijke regionale luchthavens. De luchthaven Charleroi-Gosselies ligt iets ten noorden van de stad Charleroi en is de grootste speler op de markt van de Belgische regionale luchthavens. Algemeen wordt deze luchthaven Brussels South genaamd. Volgende luchtvaartmaatschappijen vliegen vanuit Charleroi: Jetairfly, Thomas Cook, Ryanair, Pegasus en Wizzair. Ryanair is de maatschappij met de hoogste frequentie aan vluchten op de luchthaven van Charleroi. Deze maatschappij heeft de luchthaven Charleroi gemaakt zoals die tot op vandaag is geëvolueerd. De luchthaven Charleroi is een beetje het mekka inzake lowcostvluchten. Net daarom is deze luchthaven de laatste jaren enorm gegroeid. Charleroi Airport is de grootste concurrent van Brussels Airport (PBL, 2009).

32 Researchpaper 33 Inzake het aanbod kende de luchthaven een positieve groei. In 2014 wist de luchthaven een aantal nieuwe maatschappijen aan te trekken. Dit jaar biedt Thomas Cook o.m. vluchten aan naar Antalya. Ook is Pegasus (2014) een nieuwe speler op de luchthaven van Charleroi. Deze verzorgt vluchten naar Istanbul. De luchthaven heeft momenteel een zeer brede waaier aan bestemmingen. Passagiers hebben de keuze uit bestemmingen verspreid over een 27tal landen. Een belangrijk gegeven dat de toekomst van de luchthaven wat onzekerder maakt is de komst van Ryanair op Brussels Airport. Dit zal hoe dan ook een negatieve impact hebben op Charleroi Airport (Express, 2014). De andere Waalse luchthaven is Luik-Bierset, ongeveer 10km ten westen van Luik. De luchthaven omvat vooral cargoactiviteit. Naast cargo worden ook passagiersvluchten aangeboden. De luchthaven biedt 26 bestemmingen aan. Deze zijn verspreid over 7 landen: Spanje, Griekenland, Marokko, Turkije, Frankrijk, Israël en Tunesië. De bestemmingen worden aangeboden door Thomas Cook, Jetair en Aquatour (samen met hun dochterafdelingen). Er is een kleine vergelijking merkbaar met de 4 landen die de luchthaven van Oostende aanbiedt. De luchthaven Luik heeft 3 landen meer in zijn aanbod. De luchthaven is de laatste jaren positief geëvolueerd.

33 Researchpaper 34 EVOLUTIE VAN HUN PASSAGIERSTRAFIEK Aan de hand van onderstaande tabel, vergelijk ik de passagierstrafiek van onze regionale luchthavens. Ook wordt onze nationale luchthaven in deze tabel vermeld. De reden hiervoor is puur om een beeld te schetsen tussen de verhouding van de regionale luchthavens en de nationale luchthaven. Om enige relevantie te bekomen betreffende de cijfers, werd enkel gebruik gemaakt van de passagierstrafiek van 2011, 2012 en 2013 (afgeronde cijfers) Zaventem (Brussels Airport) Charleroi-Gosselies Luik-Bierset Oostende-Brugge Antwerpen-Deurne Kortrijk-Wevelgem Tabel 7: Passagierstrafiek Belgische luchthavens (Luchthavenautoriteiten, 2013) Bovenstaande tabel laat zien dat de Brussels Airport het grootste aandeel bezit betreft passagiers, wat uiterst normaal is aangezien het onze nationale luchthaven is. Wanneer we enkel en alleen kijken naar de regionale luchthavens, zien we dat de luchthaven van Charleroi de grootste speler is betreft onze Belgische regionale luchthavens. Er is een sterke stijging zichtbaar van 2011 naar Een mogelijke verklaring is de toename van de vluchten die Ryanair aanbiedt en de komst van nieuwe maatschappijen. Inzake de overige regionale luchthavens, kan alvast geconcludeerd worden dat deze een passagierstrafiek omvatten van minder dan passagiers op jaarbasis. De luchthaven Luik-Bierset doet het net iets beter dan de luchthaven Oostende. Men kreeg in 2013 zo n passagiers over de vloer. Bij beide luchthavens is een kleine stijging merkbaar t.o.z Dan zijn er nog de luchthavens Antwerpen-Deurne en Kortrijk-Wevelgem. Deze hebben het minste aandeel in de passagierstrafiek. De luchthaven Antwerpen-Deurne heeft een daling in zijn passagierstrafiek van passagiers (2013 t.o.v. 2011). De luchthaven Kortrijk-Wevelgem omvat het minst aantal passagiers t.o.v. van alle andere luchthavens. Enkele redenen kunnen zijn dat deze pas recent erkend is geweest als regionale toegangspoort (Vlaamse Luchthavencommissie, 2009), maar vooral zijn draagkracht (enkel kleinere toestellen) speelt een rol in de lage passagierstrafiek op Kortrijk-Wevelgem Airport.

34 Researchpaper 35 Onderstaande grafiek toont een meer visuele evolutie aan ( ) van de kleinere regionale luchthavens. De luchthaven Brussels South behoort, naar aanleiding van zijn hoge passagiersaantallen, niet tot deze grafiek Deurne Oostende Kortrijk-Wevelgem Luik Grafiek 6: eigen analyse evolutie regionale luchthavens (excl. CRL) De luchthaven Luik kent een significante stijging over de periode van 10 jaar. De luchthaven had in 2002 een nog kleiner aandeel in passagiers dan de luchthaven Deurne. In tegenstelling tot Deurne, vertoont Luik in 2012 een sterke stijging t.o.v In de evolutie van de kleinste regionale luchthaven Kortrijk-Wevelgem heeft zich eigenlijk weinig verandering voorgedaan in zijn passagiersaantallen. Naast de stijgende evolutie (2012 t.o.v. 2002) van de luchthaven Luik, kent de luchthaven Oostende tevens een gestegen evolutie over een periode van de laatste 10 jaar. Een mogelijke verklaring van de evolutie op de luchthavens Luik en Oostende, in tegenstelling tot Deurne, is de aanwezigheid van chartersegment op beide luchthavens. We zien dat de Waalse regionale luchthavens het veel beter doen (CRL en LGG). De Vlaamse regionale spelers scoren veel lager in hun passagierscijfers.. Infotravel omschrijft dat de reden hiervoor vaak ligt bij het regionale beleid (politieke consensus). In Wallonië staat men veel positiever ten opzichte van de ontwikkeling van regionale luchthavens dan in Vlaanderen (Infotravel, 2012)

35 Researchpaper Regionaal luchthavenbeleid Het beleid op regionaal vlak is een zeer complex gebeuren. Hieronder zal op een zo eenvoudig mogelijke manier het beleid zowel op Vlaams als op Waals niveau worden omschreven. Binnen het Vlaamse luchthavenbeleid is er de Vlaamse luchthavencommissie (VLC). Deze commissie vormt het platform voor enerzijds het structurele overleg, evenals voor het advies over de Vlaamse luchtvaart en luchthavenbeleid. De VLC verzorgt alsook een deel van de voorbereiding van het luchthavenbeleid in Vlaanderen (SERV, 2012). Misschien een belangrijk punt om te even aan te halen: In 2007 besliste de Vlaamse regering om de organisatie en beleidstructuur te hervormen (na de goedkeuring van een strategisch visienota m.b.t. de regionale luchthavens). De bedoeling van deze herziening was om regionale luchthavens bedrijfseconomisch te laten functioneren met méér autonomie, los van zijn historische structurering. Daarom koos de Vlaamse Regering voor een dubbele beheersstructuur (Vlaamse Luchthavencommissie, 2009): De luchthavenontwikkelingsmaatschappij (LOM) De LOM staat in voor het beheer en de instandhouding van de basisinfrastructuur. Men beheert zowel de bestaande, als toekomstige infrastructuur. Dit gebeurt volledig volgens de internationale reglementering (ICAO). Verder is men ook de eindverantwoordelijke betreffende controle-, veiligheid-, beveilings- en brandweerdiensten. De LOM ontvangt een concessievergoeding van de LEM (private partners). Hiervoor heeft de Vlaamse Overheid een concessieovereenkomst afgesloten met de LEM. De luchthavenexploitatiemaatschappij (LEM) De LEM is een privaatrechtelijke vennootschap en neemt de eigenlijke exploitatie op zich. Deze maatschappij staat in voor de commerciële uitbating van luchthavens. Ook voert men taken uit inzake luchtvaartveiligheid en luchtvaartbeveiliging. Voor de uitvoering van deze taken, krijg de LEM een financiële vergoeding van de Vlaamse Overheid (Vlaams Kenniscentrum, 2008). Deze dubbele beheersstructuur werd eerst toegepast op de luchthavens Oostende en Kortrijk-Wevelgem. Pas later volgde Antwerpen. Voor de Waalse regionale luchthavens is het de organisatie SOWAER die zich bezighoudt met de ontwikkeling van de Waalse regionale luchthavens, Luik en Charleroi. Tevens houdt men zich ook bezig met de vliegvelden Spa, Saint-Hubert en Cerfontaine. SOWAER staat voor Société wallonne des aéroports. SOWAER is een vennootschap van publiek belang en staat in voor het duurzaam ontwikkelen van de luchthavens (infrastructuur), alsook voor het contact met de gemeenten en bewoners en het genereren van de economische activiteiten (SOWAER, 2011).

36 Researchpaper 37 2 Luchthavenkeuze en trends 2.1 Luchthavenkeuze In dit deel ga ik na welke belangrijke factoren kunnen meespelen bij de finale beslissing inzake de keuze van de luchthaven van vertrek. Op die manier gaan we ons verdiepen in de algemene vraagstelling: Waarom kiezen toeristen uiteindelijk voor die betreffende luchthaven? De ontwikkeling van regionale luchthavens heeft de keuze van de passagiers ietwat ingewikkelder gemaakt. Vroeger waren de keuzefactoren veel beperkter omdat het aanbod van luchthavens veel kleiner was. Op vandaag, is het aantal luchthavens waaruit een passagier kan kiezen veel uitgebreider. Toeristen doorlopen altijd een keuzeproces vooraf de reis. Allerlei factoren kunnen meespelen bij de beslissing van de luchthavenkeuze. Enkele vaak voorkomende voordelen van regionale luchthavens t.o.v. de grotere nationale luchthavens zijn onder meer punctualiteit, kortere inchecktijden en snelle afhandeling van de vluchten. Een mogelijke verklaring voor deze voordelen zijn minder drukte en lagere congestie t.o.v. grotere luchthavens. De keuzefactoren die ik hieronder gedetailleerd bespreek, worden bekeken vanuit het perspectief van de passagiers (Belgische markt) De belangrijkste keuzefactoren Onderstaande keuzefactoren kunnen individueel sterk verschillen naar mate van belangrijkheid (Buck, 2009). Zo kan bijvoorbeeld bij de ene reiziger prijs de prioritaire keuzefactor zijn. Een andere reiziger kan bijvoorbeeld al op voorhand een bestemming in gedachten hebben en pas van daaruit een luchthaven uitkiezen van waaruit hij/zij wil vertrekken. In dit geval is de bestemming de belangrijkste keuzefactor in het selectieproces van deze passagier. BEREIKBAARHEID Bereikbaarheid is een eerste belangrijke factor die het keuzeproces kan beïnvloeden. Dit is vaak één van de belangrijkste beslissingsfactoren bij de keuze van een toerist voor een regionale luchthaven (SEO, 2007). Bereikbaarheid kan op drie manieren worden geïnterpreteerd. Goede vervoerverbindingen zijn essentieel. Het openbaar vervoer speelt hierbij een grote rol (trein, tram, lijnbus, nabijheid van eventuele treinstations). Ook kunnen we bereikbaarheid interpreteren als het bereikbaar zijn over de weg (transport met eigen wagen). Hierbij kunnen we ons volgende vragen stellen: Is de luchthaven goed bereikbaar? Welke zijn de parkingmogelijkheden? Zijn de wegen in goede of in slechte staat? Hoe is de bewegwijzering naar de luchthaven?

37 Researchpaper 38 Als derde kan bereikbaarheid ook van betekenis zijn inzake de geografische ligging t.o.v. van de woonplaats van de reizigers, m.a.w. speelt de nabijheid en een kortere reistijd hierin een rol. Wanneer de nationale luchthaven geografisch verder gelegen is voor een bepaald verzorgingsgebied, is een regionale luchthaven die meer nabij gelegen is veel interessanter omwille van kortere afstand tussen de woonplaats en de luchthaven. AANBOD Een tweede belangrijke factor bij de luchthavenkeuze is het vluchtaanbod (OCDE, 2008). Afhankelijk van de passagier beïnvloedt de beschikbaarheid van vluchten naar een specifieke bestemming zijn/haar keuze. In dit geval is de bestemming primair in het keuzeproces. Pas na het beslissen en vastleggen van de bestemming, volgt de zoektocht naar de luchthaven van vertrek. In dit geval heeft bijvoorbeeld een passagier al op voorhand uitgestippeld dat hij naar Tenerife op reis wil. Enkel luchthavens met aanbod naar deze specifieke bestemming zullen in aanmerking komen in de luchthavenkeuze. Deze passagier zal dus kijken vanuit welke luchthavens Tenerife wordt aangeboden, dan pas zal hij uit deze selectie van luchthavens zijn keuze maken gevolgd door andere factoren. Stel dat een passagier een rechtstreekse vlucht wenst naar Skopje (SKP), dan zal Charleroi Airport automatisch de beste keuze zijn. Enkel vanuit CRL worden rechtstreekse verbindingen aangeboden naar SKP. De vluchten naar SKP ex-bru zijn allen onrechtstreeks. Andere voorbeelden zijn vluchten naar Cluj-Napoca (CLJ) en Bratislava (BTS). Ook hier heeft CRL de beste verbindingsvluchten in vergelijking met andere Belgische luchthavens. De pax zal spontaan kiezen voor CRL. Daarnaast kan het aanbod de keuze beïnvloeden naargelang de beschikbaarheid van vluchten aangeboden door specifieke luchtvaartmaatschappijen (Graham & Halpern, 2013). In dit geval is de luchthavenkeuze afhankelijk van het airline product (sleutelfactor). Hierbij heeft de passagier ervoor gekozen om te vliegen met een bepaalde carrier (LCC, chartermaatschappij, etc.). Deze keuze is definitief en heeft de passagier besloten om vanuit deze keuze een passende luchthaven uit te kiezen. Één van de voornaamste redenen waarom een luchtvaartmaatschappij primair kan zijn in het keuzeproces is bijvoorbeeld een positieve voorgaande ervaring met een bepaalde maatschappij (Hess & Polak, 2005). Verder kan de frequentie aan vluchten een invloed hebben op de keuze van de passagier. Een hogere frequentie betekent vrijheid en een grotere keuze tussen vertrek en aankomsturen. Wanneer een reiziger een specifieke voorkeur heeft inzake vertrek -en/of aankomsturen, zal een luchthaven waarbij de actieve maatschappijen een hogere frequentie hebben aan vluchten een grotere kans hebben in de luchthavenkeuze van deze passagier (Blackstone, Buck, & Hakim, 2003). Tenslotte speelt ook de kwaliteit van de vluchten een zekere rol die de luchthavenkeuze van de passagier enigszins kan bepalen. Een optimale service aan boord en een goede prijs-kwaliteitverhouding zijn daarbij belangrijke aspecten.

38 Researchpaper 39 PRIJS De prijs kan een derde belangrijke keuzefactor zijn in het beslissingproces voor de luchthaven van vertrek. Op heden is er een enorm grote verscheidenheid in het aanbod van de luchthavens. De vergelijkingen die de klant kan doen zijn op vandaag zeer omvangrijk. Met prijs bedoel ik niet louter ticketprijs of prijs van de pakketreis. Zo valt onder meer ook de kost van het vervoer van en naar de luchthaven, net als de kosten ter plaatse (parking, prijs eten en drinken, eventuele betalende faciliteiten), onder deze factor. De factor prijs is vaak van essentieel belang in het keuzeproces (Loo, 2008). Bij vluchten vanuit regionale luchthavens worden meestal kortingen toegekend en/of worden vluchten aangeboden door touroperators (MeJudice, 2010). KWALITEIT VAN DE LUCHTHAVEN De kwaliteit en het aanbod van voorzieningen en faciliteiten op de luchthaven, op het gebied van winkels, horeca, voorzieningen voor mensen met een beperkte mobiliteit, wifi, etc, kunnen eveneens een invloed hebben op de luchthavenkeuze. De kwaliteit is sterk afhankelijk van de noden van de klant. Een zakenreiziger heeft bijvoorbeeld meer specifieke vereisten op vlak van faciliteiten, dan een leisure toerist (andere belangen). Ook hier bewijst dat het belang van factoren sterk kan verschillen naarmate het type reiziger en/of reismotief van de passagier. De kwaliteit zorgt enigszins voor het imago van de luchthaven. Een slecht of goed imago kan evenwel een impact hebben op het keuzeproces (Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid, 2011). De kleinschaligheid (capaciteit) van een luchthaven kan als een voordeel aanzien worden. Met kleinschaligheid bedoelen we de oppervlakte van de luchthaven. Tegelijkertijd kan die kleinschaligheid problemen met zich teweegbrengen en omgezet worden in een nadeel. Als een regionale luchthaven zodanig positief evolueert kunnen er zich capaciteitsproblemen voordoen. De draagkracht van een regionale luchthaven is veel lager dan de nationale luchthaven. Een regionale luchthaven heeft vaker het imago als familiale, kleinschalige luchthaven waarbij alles veel gemakkelijker gaat. Dit imago kan doorslaggevend zijn om te vertrekken vanuit een regionale luchthaven in plaats van een grote, nationale luchthaven. Naast bovenvernoemde factoren, kunnen andere elementen een rol spelen bij de keuze van de luchthaven van vertrek. Een derde partij kan evengoed een invloed hebben zoals een reisagent betrokken is bij het beslissingproces en de klant advies geeft inzake luchthavens van vertrek. De reisagent kan zijn klant voor een deel sturen in zijn beslissing wanneer hij/zij twijfelt of niet weet vanuit welke luchthaven men wilt vertrekken (Graham & Halpern, 2013).

39 Researchpaper Trends In dit onderdeel zal ik de belangrijkste trends toelichten m.b.t. de luchtvaart. Daarna ga ik na of onderstaande trends een invloed zullen hebben op de ontwikkeling van regionale luchthavens Moderne reiziger Passagiers op vandaag ook veel mondiger en veeleisender dan vroeger. Volgende voorbeelden van de noden van de moderne reiziger werden opgesomd in het rapport Geef Rotterdam Vleugels, opgesteld door het Economic Development Board Rotterdam (EDBR): kostbare tijdswinst zoals kortere aanreistijden tot de luchthaven, snellere afhandelingstijd en persoonlijke service. Dit type reiziger geeft meer voorkeur aan de troeven van een regionale luchthaven Mobile Het toenemende gebruik van mobiele devices is de laatste jaren een van de meest opvallende trends. Deze ontwikkeling is niet enkel merkbaar in de luchtvaartindustrie, maar reikt ook tot vele andere sectoren. Vooral de opkomst van smartphones en tablets is sterk geëvolueerd en zal in de toekomst verder blijven evolueren (ITB Berlin, 2013/2014). Een tweede belangrijke ontwikkeling is de explosieve groei van social media (NBTC-NIPO research, 2010). De toeristische sector ziet social media (twitter, facebook, ) meer en meer als een communicatie en marketingtool (Travel360, 2012). Figuur 5: Marketing to the connected traveller (SimpliFying)

Factsheet Eindhoven Airport

Factsheet Eindhoven Airport Factsheet Eindhoven Airport Geschiedenis: - 1932 Vliegveld Welschap geopend - 1984 Passagiers terminal gebouwd - 2002 Komst Ryanair - 2006 Komst Wizz Air en Transavia - 2009 KLM stopt - 2013 Ryanair opent

Nadere informatie

De rol van regionale luchthavens in Europa Verleden, heden en toekomst

De rol van regionale luchthavens in Europa Verleden, heden en toekomst De rol van regionale luchthavens in Europa Verleden, heden en toekomst Jan Veldhuis SEO Economisch Onderzoek 14 februari 2013 Verwevenheid tussen verkeersvolume en economie Passagiers Regionale economie

Nadere informatie

Projectdossier. Waarom kiezen toeristen voor regionale luchthavens? CASE STUDY TOEGEPAST OP DE REGIONALE LUCHTHAVEN OOSTENDE-BRUGGE

Projectdossier. Waarom kiezen toeristen voor regionale luchthavens? CASE STUDY TOEGEPAST OP DE REGIONALE LUCHTHAVEN OOSTENDE-BRUGGE Projectdossier Waarom kiezen toeristen voor regionale luchthavens? CASE STUDY TOEGEPAST OP DE REGIONALE LUCHTHAVEN OOSTENDE-BRUGGE Studiegebied Handelswetenschappenen Bedrijfskunde Opleiding Bachelor in

Nadere informatie

Factsheet ontwikkeling luchtvaart. Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid

Factsheet ontwikkeling luchtvaart. Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid Notitie over de ontwikkeling van Schiphol in vergelijking met concurrerende luchthavens in de periode 2007-2009 Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid Joost Kolkman Maart 2010 Inhoud 1 Inleiding 3 2 Wereldwijd

Nadere informatie

STRATEGISCHE MARKETINGPLANNING SWOT-toepassing

STRATEGISCHE MARKETINGPLANNING SWOT-toepassing / 9B HBO Marketing / Marketing management Raymond Reinhardt 3R Business Development raymond.reinhardt@3r-bdc.com 3R 1 M Voorbeeld EasyJet, profiel: F één van Europa's grootste luchtvaartbedrijven; G >820

Nadere informatie

Samenvatting Regionaal-Economische betekenis Lelystad Airport

Samenvatting Regionaal-Economische betekenis Lelystad Airport Samenvatting Regionaal-Economische betekenis Lelystad Airport Inhoud Blz. 1 Inleiding 1 2 Trends in de luchtvaart 2 3 SWOT Lelystad Airport 2 4 Scenario s 5 5 Economische betekenis 5 6 Hoe nu verder? 7

Nadere informatie

VLC_ADV_ _Tewerkstelling_toegevoegde waarde_vpl _def.docx. Tewerkstelling en toegevoegde waarde

VLC_ADV_ _Tewerkstelling_toegevoegde waarde_vpl _def.docx. Tewerkstelling en toegevoegde waarde VLC_ADV_20120913_Tewerkstelling_toegevoegde waarde_vpl13092012_def.docx Aanbeveling Tewerkstelling en toegevoegde waarde Brussel, 13 september 2012 VLC_ADV_20120913_Tewerkstelling_toegevoegde waarde_vpl13092012_def.docx

Nadere informatie

De economie van de luchtvaart; waarde voor Eindhoven? Presentatie BVM 2 25 augustus 2018, Knegsel Dr Walter J.J. Manshanden

De economie van de luchtvaart; waarde voor Eindhoven? Presentatie BVM 2 25 augustus 2018, Knegsel Dr Walter J.J. Manshanden De economie van de luchtvaart; waarde voor Eindhoven? Presentatie BVM 2 25 augustus 2018, Knegsel Dr Walter J.J. Manshanden Ontwikkeling aantal passagiers, 2008-16 Landen EU > 50 miljoen pax in 2016 Aantal

Nadere informatie

Tabel 1: De bijdrage van RtHA aan de regionale economie op basis van 2,4 miljoen passagiers

Tabel 1: De bijdrage van RtHA aan de regionale economie op basis van 2,4 miljoen passagiers Prognose 2020 Door Alexander Otgaar, RHV Erasmus Universiteit Rotterdam Diverse studies zijn in het verleden uitgevoerd met als doel om de economische bijdrage van Rotterdam the Hague Airport (hierna aan

Nadere informatie

De positie van de autocar op de Belgische reismarkt

De positie van de autocar op de Belgische reismarkt De positie van de autocar op de Belgische reismarkt September 215 Inhoud Marktevoluties inzake het gebruik van de autocar als transportmiddel bij: 1. lange vakanties 2. korte vakanties 3. enkele reisproducten

Nadere informatie

Luchtvaartfeiten. Overzicht van aantallen vluchten, passagiersstromen en goederenstromen op de Nederlandse luchthavens

Luchtvaartfeiten. Overzicht van aantallen vluchten, passagiersstromen en goederenstromen op de Nederlandse luchthavens Luchtvaartfeiten Overzicht van aantallen vluchten, passagiersstromen en goederenstromen op de Nederlandse luchthavens Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid KiM In het Regeerakkoord heeft het kabinet een

Nadere informatie

Analyse AirFrance-KLM

Analyse AirFrance-KLM Analyse AirFrance-KLM 10-11-2010 door het Bestuur Alle zwarte tekst is vooraf gemaakt. Rode tekst is commentaar toegevoegd n.a.v. de analyseavond Algemene informatie Air France-KLM is een Frans-Nederlandse

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2005 2006 29 665 Evaluatie Schipholbeleid Nr. 36 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN VERKEER EN WATER- STAAT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Strategie Schiphol Group

Strategie Schiphol Group Strategie Schiphol Group Om de preferred airport in Europa te blijven, wil Schiphol Group de luchthaven verder ontwikkelen als hoogwaardige hub. Daartoe werken we nauw samen met onze homecarrier KLM, die

Nadere informatie

Amsterdam Airport Schiphol

Amsterdam Airport Schiphol Amsterdam Airport Schiphol NATM ledenvergadering Patricia Freije Business Developer Aviation Marketing 20 april 2010 Inhoud 1) Introductie Amsterdam Airport Schiphol 2) Markt ontwikkelingen 3) Gezamenlijke

Nadere informatie

Decentrale groei : Generatie of Kannibalisatie? Hugo Gordijn Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid

Decentrale groei : Generatie of Kannibalisatie? Hugo Gordijn Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid Decentrale groei : Generatie of Kannibalisatie? Hugo Gordijn Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid Airneth seminar Regionale luchthavens 14 februari 2013 Decentrale groei : Generatie of Kannibalisatie?

Nadere informatie

TUI BELGIË. Bedrijfsvoorstelling 2019

TUI BELGIË. Bedrijfsvoorstelling 2019 TUI BELGIË Bedrijfsvoorstelling 2019 INHOUD TUI GROEP, 'S WERELDS GROOTSTE TOERISMEGROEP WAARDEN VAN TUI TUI GROEP, DRIE REGIO'S TUI BELGIË: - TUI TOUR OPERATOR - TUI RETAIL - TUI FLY 2 TUI GROEP 'S WERELDS

Nadere informatie

INVESTEREN IN UW REGIO

INVESTEREN IN UW REGIO INVESTEREN IN UW REGIO HEEFT DE TOEKOMST AIRPORTHOLLAND O B L I G A T I E S - O N T W I K K E L I N G - V A S T G O E D Looptijd 3 jaar Vast rendement van 8% Rente per 4 weken uitgekeerd Inhoudsopgave

Nadere informatie

Landingsbanen Naam Locatie Lengte Breedte

Landingsbanen Naam Locatie Lengte Breedte Masterplan: klaar voor de toekomst 1 2 5 4 6 3 Landingsbanen Naam Locatie Lengte Breedte 1 Polderbaan 18R - 36L 3.800 meter 60 meter 2 Zwanenburgbaan 18C - 36C 3.300 meter 45 meter 3 Kaagbaan 06-24 3.500

Nadere informatie

Luchthavens in Nederland

Luchthavens in Nederland Fact Sheet Luchthavens in Nederland In deze fact sheet worden de belangrijkste feiten, cijfers en ontwikkelingen weergeven die over de Nederlandse luchthavens gaan. Alleen de luchthavens die aangesloten

Nadere informatie

Lelystad Airport: Verantwoord Groeien

Lelystad Airport: Verantwoord Groeien Lelystad Airport: Verantwoord Groeien Bob Kallen, UvA studentnummer 0032743 Cort van der Lindenlaan 7F 1412 BW Naarden 06-52054125 bob@kallen.nl Scriptiebegeleider: Prof. Drs. J. de Wit Voorwoord Op de

Nadere informatie

In deze notitie wordt bevestigd dat de mainport is opgebouwd uit een drietal onderling samenhangende elementen:

In deze notitie wordt bevestigd dat de mainport is opgebouwd uit een drietal onderling samenhangende elementen: Top Connectivity Top Connectivity Schiphol Group streeft ernaar Amsterdam Airport Schiphol voortdurend te verbeteren als multimodaal transportknooppunt. Samen met KLM en andere airlines werken wij aan

Nadere informatie

De invloed van landsgrenzen en taalverschillen op de luchthavenkeuze in België en Nederland. Uitkomsten van de KiM luchthavenkeuze enquête 2013

De invloed van landsgrenzen en taalverschillen op de luchthavenkeuze in België en Nederland. Uitkomsten van de KiM luchthavenkeuze enquête 2013 De invloed van landsgrenzen en taalverschillen op de luchthavenkeuze in België en Nederland. Uitkomsten van de KiM luchthavenkeuze enquête 2013 Internationale connectiviteit Staat op alle metropolenlijstjes

Nadere informatie

Schiphol Group. Jaarverslag

Schiphol Group. Jaarverslag Schiphol Group Jaarverslag 01 luchthaven. Datzelfde geldt voor mensen die er zelf werken en/of iemand in de directe omgeving kennen die er werkzaam is. Bijdragen aan scholing op en rond de luchthavens

Nadere informatie

Het NL Luchtvaartbeleid & Lelystad Airport

Het NL Luchtvaartbeleid & Lelystad Airport Het NL Luchtvaartbeleid & Lelystad Airport Alexander ter Kuile Werkgroep Luchtruim Overijssel Luchtvaart = 1x Systeem...nog NIET in Nederland Luchtvaart vraagt: 1x Beleid Politiek stelt Visie en Kader

Nadere informatie

Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van. A.B. Blokhuizen (GroenLinks) (d.d. 2 september 2012) Nummer 2706

Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van. A.B. Blokhuizen (GroenLinks) (d.d. 2 september 2012) Nummer 2706 van Gedeputeerde Staten op vragen van A.B. Blokhuizen (GroenLinks) (d.d. 2 september 2012) Nummer 2706 Onderwerp Tussenlandingen op Rotterdam The Haque Airport. Aan de leden van Provinciale Staten Toelichting

Nadere informatie

Vliegverkeer. Toenemende overlast Eindhoven Airport. Overleg Bewonersplatform Woensel-Noord 1 December 2016 Voorbereid door: Willem van den Brink

Vliegverkeer. Toenemende overlast Eindhoven Airport. Overleg Bewonersplatform Woensel-Noord 1 December 2016 Voorbereid door: Willem van den Brink Vliegverkeer Toenemende overlast Eindhoven Airport Overleg Bewonersplatform Woensel-Noord 1 December 2016 Voorbereid door: Willem van den Brink Wat is er aan de hand? Toename vliegbewegingen van 33000

Nadere informatie

Vraag nr. 788 van 20 augustus 2013 van JOS DE MEYER

Vraag nr. 788 van 20 augustus 2013 van JOS DE MEYER VLAAMS PARLEMENT SCHRIFTELIJKE VRAGEN PASCAL SMET VLAAMS MINISTER VAN ONDERWIJS, JEUGD, GELIJKE KANSEN EN BRUSSEL Vraag nr. 788 van 20 augustus 2013 van JOS DE MEYER Erasmusprogramma Evaluatie Het Erasmusprogramma

Nadere informatie

Openstellingsuren Eindhoven Airport

Openstellingsuren Eindhoven Airport Openstellingsuren Eindhoven Airport Jaap de Wit Rogier Lieshout Juni, 2009 www.seo.nl - secretariaat@seo.nl - +31 20 525 1630 Uitgangspunten Kabinet: Stelsel van samenwerkende luchthavens ten behoeve van

Nadere informatie

Ontwerp Paper 2 Bijlage 2

Ontwerp Paper 2 Bijlage 2 Ontwerp Paper 2 Bijlage 2 Gijs Bos - 10137157 Utrecht, 130410 De twee toetsen zijn qua inhoud verschillend maar qua moeilijkheidsgraad zo veel mogelijk identiek. Beide toetsen bestaan uit 10 vragen. 5

Nadere informatie

Het economisch belang van luchtvaart. Is stilstand of krimp slecht voor Nederland?

Het economisch belang van luchtvaart. Is stilstand of krimp slecht voor Nederland? Het economisch belang van luchtvaart Is stilstand of krimp slecht voor Nederland? CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige

Nadere informatie

Projectdossier: Hoe organiseer ik een hybride evenement zodat het een meerwaarde geeft aan mijn bedrijf?

Projectdossier: Hoe organiseer ik een hybride evenement zodat het een meerwaarde geeft aan mijn bedrijf? Projectdossier: Hoe organiseer ik een hybride evenement zodat het een meerwaarde geeft aan mijn bedrijf? Studiegebied Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Opleiding Bachelor in het Toerisme en recreatiemanagement

Nadere informatie

Vraag 1 Bent u bekend met het bericht Schiphol speelt nu tweede viool in vrachtnet AF- KLM?

Vraag 1 Bent u bekend met het bericht Schiphol speelt nu tweede viool in vrachtnet AF- KLM? > Retouradres Postbus 20901 2515 XP Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA Den Haag Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat Rijnstaat 8 Den Haag Postbus

Nadere informatie

Vervoer: Nieuwe vooruitzichten voor de EU-luchtvaart

Vervoer: Nieuwe vooruitzichten voor de EU-luchtvaart IL-KUMMISSJONI EWROPEA STQARRIJA GĦALL-ISTAMPA Brussell, 26 Settembru 2012 Vervoer: Nieuwe vooruitzichten voor de EU-luchtvaart De mondiale luchtvaart verandert razendsnel en Europa is zwaarder getroffen

Nadere informatie

regionale economie lokale economie centrumbeheer detailhandel toerisme plaatsmarketing

regionale economie lokale economie centrumbeheer detailhandel toerisme plaatsmarketing regionale economie lokale economie centrumbeheer detailhandel toerisme plaatsmarketing De positie van de autocar op de Belgische reismarkt September 2011 Inhoud Marktevoluties inzake het gebruik van de

Nadere informatie

De potentiële ontwikkelingsmogelijkheden van de luchthaven van Oostende op het gebied van vrachtvervoer

De potentiële ontwikkelingsmogelijkheden van de luchthaven van Oostende op het gebied van vrachtvervoer De potentiële ontwikkelingsmogelijkheden van de luchthaven van op het gebied van vrachtvervoer www.vil.be Vlaams Instituut voor de Logistiek (VIL) Flanders Institute for Logistics Jordaenskaai 25 B 2000

Nadere informatie

11 september 2001; de oorlog in Irak; de SARS epidemie; de fusie tussen Air France en de KLM; de opkomst van de goedkope luchtvaartmaatschappijen.

11 september 2001; de oorlog in Irak; de SARS epidemie; de fusie tussen Air France en de KLM; de opkomst van de goedkope luchtvaartmaatschappijen. Kan Schiphol de reizigers nog wel aan in 2020? Eric Kroes Directeur van Significance Hoeveel luchtreizigers zijn er op Schiphol te verwachten in 2020? Kan de luchthaven die aantallen nog wel aan? Levert

Nadere informatie

De positie van de Vlaamse kust op de Belgische reismarkt

De positie van de Vlaamse kust op de Belgische reismarkt Kusttoerisme West-Vlaanderen Werkt 3, 28 De positie van de Vlaamse kust op de Belgische reismarkt Foto: Evelien Christiaens Rik De Keyser bestuurder-directeur en hoofd afdeling toerisme, WES Evelien Christiaens

Nadere informatie

Statistieken Belgocontrol: bewegingen februari 2014

Statistieken Belgocontrol: bewegingen februari 2014 Statistieken Belgocontrol: bewegingen februari 2014 15 april 2014 In februari 2014 behandelde Belgocontrol in totaal 69.924 bewegingen, 2,9% (of 1.965 bewegingen) meer dan in februari 2013 (67.959 bewegingen).

Nadere informatie

Ligt de toekomst van Schiphol in Dubai?

Ligt de toekomst van Schiphol in Dubai? Ligt de toekomst van Schiphol in Dubai? Over de opkomst van Dubai als mega hub en hoe samenwerking met deze luchthaven de concurrentiepositie van Schiphol kan versterken. Abdel El Makhloufi & Sander Onstein

Nadere informatie

De jonge uitkeringstrekkers ten laste van de RVA

De jonge uitkeringstrekkers ten laste van de RVA De jonge uitkeringstrekkers ten laste van de RVA Vooraf Door de aanbevelingen van de Europese Unie is de aandacht momenteel vooral gericht op de werkgelegenheidsgraad van de oudere uitkeringstrekkers.

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2013, 2014 tm ytd april 2015 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 2013 2014 2015 0,0% -5,0%

Nadere informatie

Statistieken Belgocontrol: bewegingen juni 2014

Statistieken Belgocontrol: bewegingen juni 2014 29 augustus 2014 Statistieken Belgocontrol: bewegingen juni 2014 Belgocontrol beheerde in juni 2014 in totaal 97.218 bewegingen, ofwel een stijging met 3,2% (3.016 bewegingen) vergeleken met dezelfde maand

Nadere informatie

Staten Generaal 2013 Kennisintro

Staten Generaal 2013 Kennisintro Staten Generaal 2013 Kennisintro Vincent Nijs @centnijs inhoud Kwantitatief wereld - Europa Vlaanderen 7 miljoen buitenlandse aankomsten in 2015? Kwalitatief: tevredenheid van onze klanten? tellen is vertellen

Nadere informatie

De vraag naar luchtvaart in de Brainportregio en het Catchment Area van Eindhoven Airport. Walter Manshanden & Leo Bus

De vraag naar luchtvaart in de Brainportregio en het Catchment Area van Eindhoven Airport. Walter Manshanden & Leo Bus De vraag naar luchtvaart in de Brainportregio en het Catchment Area van Eindhoven Airport Walter Manshanden & Leo Bus Vraagstelling 1. Wat is de economische structuur van de regio en typering van de bedrijvigheid

Nadere informatie

Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid

Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Juli 2013 De evolutie van de werkende beroepsbevolking te Brussel van demografische invloeden tot structurele veranderingen van de tewerkstelling Het afgelopen

Nadere informatie

Exportmonitor 2011. Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler

Exportmonitor 2011. Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler Exportmonitor 2011 Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler Uit de Exportmonitor 2011 blijkt dat het noordelijk bedrijfsleven steeds meer aansluiting vindt bij de wereldeconomie. De Exportmonitor

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2017 2018 34 802 Wijziging van de Wet luchtvaart in verband met de implementatie van richtlijn nr. 2009/12/EG van het Europese Parlement en de Raad van de

Nadere informatie

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren

Nadere informatie

Vueling breidt netwerk met 61% uit op Amsterdam Schiphol in zomer 2016

Vueling breidt netwerk met 61% uit op Amsterdam Schiphol in zomer 2016 Vueling breidt netwerk met 61% uit op Amsterdam Schiphol in zomer 2016 De maatschappij voegt zeven nieuwe routes toe; van Amsterdam naar London- Luton, Milaan-Malpensa, Napels, Catania, Porto, Lissabon

Nadere informatie

Vraag 1 Heeft u kennisgenomen van het bericht Steun voor KLM schadelijk voor Schiphol en Waarom zou je concurrentie KLM tegenhouden??

Vraag 1 Heeft u kennisgenomen van het bericht Steun voor KLM schadelijk voor Schiphol en Waarom zou je concurrentie KLM tegenhouden?? > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456

Nadere informatie

Rechtstreeks & dichtbij!

Rechtstreeks & dichtbij! Kroatië: Welke vluchtroutes zijn er? Rechtstreeks & dichtbij! Kroatië ligt relatief dichtbij: de landsgrenzen liggen vanuit België gemiddeld op slechts 1300 km. U kan het land makkelijk per wagen bereiken

Nadere informatie

Logistiek Vastgoedevent

Logistiek Vastgoedevent Logistiek Vastgoedevent Internationale Luchthaven Oostende-Brugge 02 juni 2015 Emmanuel Schelfthout, Business Unit Manager LEM Oostende-Brugge N.V. Commerciële exploitatie door LEM Oostende-Brugge N.V.

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2012, 2013 tm ytd juni 2014 50,0% 40,0% 2012 2013 2014 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% JanFeb Mrt Apr Mei

Nadere informatie

Ontwikkelingen Nederlandse luchtvaart. Een beknopt overzicht

Ontwikkelingen Nederlandse luchtvaart. Een beknopt overzicht Ontwikkelingen Nederlandse luchtvaart Een beknopt overzicht Ontwikkelingen Nederlandse luchtvaart Een beknopt overzicht Dit rapport is geschreven door: Jasper Faber Eric Tol Wilhelmina van Wijlen Delft,

Nadere informatie

Notitie Verkenning Marktontwikkelingen Luchtvaart tot 2020 1 oktober 2009

Notitie Verkenning Marktontwikkelingen Luchtvaart tot 2020 1 oktober 2009 Notitie Verkenning Marktontwikkelingen Luchtvaart tot 2020 1 oktober 2009 1. De 580.000 bewegingen uit het Aldersakkoord Middellange termijn prognoses luchtvaartsector als input voor het Aldersakkoord

Nadere informatie

Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-juni

Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-juni Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-juni 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,

Nadere informatie

PROVINCIALE STATEN VAN NOORD-HOLLAND VOORDRACHT 2. Haarlem, 16 januari Onderwerp: Statuten Airport Regions Conference (ARC)

PROVINCIALE STATEN VAN NOORD-HOLLAND VOORDRACHT 2. Haarlem, 16 januari Onderwerp: Statuten Airport Regions Conference (ARC) PROVINCIALE STATEN VAN NOORD-HOLLAND VOORDRACHT 2 Haarlem, 16 januari 2001 Onderwerp: Statuten Airport Regions Conference (ARC) Bijlage: ontwerpbesluit 1. Algemeen De Airport Regions Conference (ARC) is

Nadere informatie

Connecting Belgium to the future ARNAUD FEIST CEO

Connecting Belgium to the future ARNAUD FEIST CEO #BRU2040 Connecting Belgium to the future ARNAUD FEIST CEO 4 1958: STRATEGISCHE BESLISSING DE WERELD IN 2040 OPPORTUNITEITEN VOOR BELGIË STRATEGISCHE VISIE 2040 EVENWICHTIGE AANPAK 5 6 DE WERELD IN 2040

Nadere informatie

Colofon. Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland NBSO Chengdu. Opgesteld door: Bertrille Snoeijer, NBSO Chengdu

Colofon. Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland NBSO Chengdu. Opgesteld door: Bertrille Snoeijer, NBSO Chengdu Colofon Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland NBSO Chengdu Opgesteld door: Bertrille Snoeijer, NBSO Chengdu Contactpersoon: NBSO Chengdu Chief Representative : Bertrille Snoeijer

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2012, 2013 tm ytd juni 2014 50,0% 40,0% 2012 2013 2014 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% JanFeb Mrt Apr Mei

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2012, 2013 tm ytd april 2014 50,0% 40,0% 2012 2013 2014 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Jan Feb Mrt Apr

Nadere informatie

Atelier Groei Lelystad Airport: kansen voor de maakindustrie - Noord-Veluwe

Atelier Groei Lelystad Airport: kansen voor de maakindustrie - Noord-Veluwe Atelier Groei Lelystad Airport: kansen voor de maakindustrie - Noord-Veluwe Datum/locatie: donderdag 9 juni 2016, AWL Techniek, Harderwijk In samenwerking met de provincies Overijssel en Gelderland organiseerde

Nadere informatie

Operationeel model en openstellingsuren Eindhoven Airport

Operationeel model en openstellingsuren Eindhoven Airport Operationeel model en openstellingsuren Eindhoven Airport Jaap de Wit Rogier Lieshout Juni, 2009 www.seo.nl - secretariaat@seo.nl - +31 20 525 1630 Uitgangspunten Kabinet: Stelsel van samenwerkende luchthavens

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. 35,0% 30,0% 25,0% Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2013, 2014 tm ytd juli 2015 2013 2014 2015 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% -5,0%

Nadere informatie

Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-april

Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-april Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-april 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,

Nadere informatie

6. Zee- en luchthavens: poorten op Europa en de wereld

6. Zee- en luchthavens: poorten op Europa en de wereld 6. Zee- en luchthavens: poorten op Europa en de wereld De totale toegevoegde waarde van de Vlaamse zeehavens en luchthavens nam in 2006 toe. De directe toegevoegde waarde van de zeehavens nam af, maar

Nadere informatie

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren

Nadere informatie

Geachte commissarissen, leden van het Europees Parlement, collega s,

Geachte commissarissen, leden van het Europees Parlement, collega s, Speech door staatssecretaris Dijksma van Milieu op de Klimaatsessie over burgerluchtvaart en zeescheepvaart tijdens de gezamenlijke Informele Transport- en Milieuraad op 15 april 2016. Geachte commissarissen,

Nadere informatie

Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-juli

Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-juli Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-juli 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,

Nadere informatie

PRESENTATIE Eindhoven Airport. Airneth 14 februari 2013

PRESENTATIE Eindhoven Airport. Airneth 14 februari 2013 PRESENTATIE Eindhoven Airport Airneth 14 februari 2013 Ondernemingsvisie Eindhoven Airport Een goede internationale bereikbaarheid faciliteert de regio Zuidoost-Brabant bij de economische ontwikkeling.

Nadere informatie

Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-september

Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-september Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-september 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,

Nadere informatie

PRODUCTEN OKTOBER 2018

PRODUCTEN OKTOBER 2018 PRODUCTEN HET NETWERK Brussel - Parijs 1u22 24 treinen per dag Brussel - Londen 2u01 10 treinen per dag Parijs - Turijn 5u34 3 treinen per dag Parijs - Londen 2u15 18 treinen per dag Parijs - Genève 3u05

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2004-II

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2004-II Vervoer en ruimtelijke inrichting Opgave 3 bron 5 Rivieren- en spoorwegnetwerk, Democratische Republiek Kongo en Angola CENTRAAL AFRIKAANSE REP. Bangui SUDAN Kongo UGANDA GABON KONGO CONGO Mbandaka Ubundu

Nadere informatie

Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-augustus

Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-augustus Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Januari-augustus 2016-2017 Bron: Cijfers FOD Economie-Algemene Directie Statistiek 2016: definitieve cijfers 2017: voorlopige cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen,

Nadere informatie

PRODUCTEN APRIL 2018

PRODUCTEN APRIL 2018 PRODUCTEN HET NETWERK Brussel - Parijs 1u22 24 treinen per dag Brussel - Londen 2u01 10 treinen per dag Parijs - Turijn 5u34 3 treinen per dag Parijs - Londen 2u15 18 treinen per dag Parijs - Genève 3u05

Nadere informatie

Vraag 4 Acht u deze plannen in het belang van Nederland, de Nederlandse economie en de Nederlandse Staat (als aandeelhouder)?

Vraag 4 Acht u deze plannen in het belang van Nederland, de Nederlandse economie en de Nederlandse Staat (als aandeelhouder)? > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456

Nadere informatie

Thema 1 Onderweg. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Vakantie en vervoer. Recreatie en toerisme. Onder de loep. Frankrijk en België

Thema 1 Onderweg. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Vakantie en vervoer. Recreatie en toerisme. Onder de loep. Frankrijk en België Meander Samenvatting groep 7 Thema 1 Onderweg Samenvatting Vakantie en vervoer Reizen kun je met verschillende vervoermiddelen: de fiets, de auto, de bus, de trein, de boot of het vliegtuig. Als je op

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2012, 2013 tm ytd april 2014 50,0% 40,0% 2012 2013 2014 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Jan Feb Mrt Apr

Nadere informatie

Low Cost Carrier: Vloek of zegen?

Low Cost Carrier: Vloek of zegen? Low Cost Carrier: Vloek of zegen? Universiteit Twente Enschede, Overijssel Scriptie Bedrijfswetenschappen Oktober 2009 In deze scriptie wordt de impact behandeld van de komst van Low Cost Carriers (LCC)

Nadere informatie

Position Paper. Actieagenda Schiphol. Vakbonden in actie voor Actieagenda Schiphol

Position Paper. Actieagenda Schiphol. Vakbonden in actie voor Actieagenda Schiphol Position Paper Actieagenda Schiphol Vakbonden in actie voor Actieagenda Schiphol Paper van: VNV, FNV Luchtvaart, VNC, CNV Vakmensen, NVLT, VCP, De Unie, VHKP Mei 2016 Gezien het economisch belang en de

Nadere informatie

INSTITUUT ANNEESSENS- FUNCK. Kantoortechnieken. Groot Eiland 39 Brussel, Brussels- Hoofdstedelijk Gewest 100

INSTITUUT ANNEESSENS- FUNCK. Kantoortechnieken. Groot Eiland 39 Brussel, Brussels- Hoofdstedelijk Gewest 100 INSTITUUT ANNEESSENS- FUNCK Kantoortechnieken Groot Eiland 39 Brussel, Brussels- Hoofdstedelijk Gewest 100 E- mail: goeminnemathieu@gmail.com Website: 7KG.weebly.com Leerstof Examen Kantoortechnieken Kennen

Nadere informatie

1.4 Factoren die bepalend zijn voor reële convergentie

1.4 Factoren die bepalend zijn voor reële convergentie Productiviteit, concurrentiekracht en economische ontwikkeling Concurrentiekracht wordt vaak beschouwd als een indicatie voor succes of mislukking van economisch beleid. Letterlijk verwijst het begrip

Nadere informatie

Wie is de Vlaamse toerist? Zeeuwse ondernemers in Gent, 21 april 2015

Wie is de Vlaamse toerist? Zeeuwse ondernemers in Gent, 21 april 2015 Wie is de Vlaamse toerist? Zeeuwse ondernemers in Gent, 21 april 2015 Belang van de Belgische markt Reisverkeer vanuit België naar Nederland Vakanties (4n+) (2012): 328.000 Korte vakanties (1-3n) (2012):

Nadere informatie

Promotie Shortsea Shipping Vlaanderen

Promotie Shortsea Shipping Vlaanderen Juni 2005 Onderwerp: De EU uitbreiding en shortsea shipping Shortsea Shipping omvat het transport van goederen en passagiers waarbij gebruik wordt gemaakt van de Europese kustwateren en oceanen, zonder

Nadere informatie

Herdenkingstoerisme Westhoek 2014

Herdenkingstoerisme Westhoek 2014 Visitor Management Herdenkingstoerisme Westhoek 2014 Persconferentie 8 april 2015 Opvolging bezoekerscijfers WOI-sites Westhoek BC Westfront 7 MUSEA: via ticketing 4 BEGRAAFPLAATSEN: via tellers Forse

Nadere informatie

WERELDWIJDE COMMERCIËLE RESULTATEN 2014

WERELDWIJDE COMMERCIËLE RESULTATEN 2014 PERSBERICHT 19 januari 2015 WERELDWIJDE COMMERCIËLE RESULTATEN 2014 Wereldwijde verkoop van Renault stijgt opnieuw met 3,2% tot 2,7 miljoen voertuigen Terwijl de wereldwijde automarkt met 3,5% groeide,

Nadere informatie

Toerisme in Caribisch Nederland 2017

Toerisme in Caribisch Nederland 2017 Paper Toerisme in Caribisch Nederland 2017 Mei 2018 CBS Paper, 1 Inhoud 1. Bonaire 3 1.1 Aantal toeristen per vliegtuig op Bonaire in 2017 met 5 procent gedaald 3 1.2 Bijna een verdubbeling van het aantal

Nadere informatie

Hotels - cijfermatige trends (tot 2013)

Hotels - cijfermatige trends (tot 2013) Hotels - cijfermatige trends (tot 2013) 1 Inhoudsopgave Gebruikte termen... 4 Methodologie... 6 1. Commerciële logies in Vlaanderen... 8 1.1. Vlaanderen... 8 1.1.1. Evolutie aantal aankomsten en overnachtingen

Nadere informatie

Wijnimport Nederland naar regio

Wijnimport Nederland naar regio DO RESEARCH Wijnimport Nederland naar regio Sterke opmars wijn uit Chili Jeroen den Ouden 1-10-2011 Inleiding en inhoudsopgave Pagina I De invoer van wijn in Nederland 1 II De invoer van wijn naar herkomst

Nadere informatie

Businessplan Luchthaven Eelde achterhaald?

Businessplan Luchthaven Eelde achterhaald? Businessplan Luchthaven Eelde achterhaald? Inspraaknotitie Statencommissie Economie en Mobiliteit Provincie Groningen 9 juni 2010 drs. Ph.W.G.Boucher juni 2010 Midlaren Commentaar op Business plan Groningen

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. 35,0% 30,0% Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2012, 2013 tm ytd oktober 2014 2012 2013 2014 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% Sep Okt

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt

Nadere informatie

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T. update. Statistics. Market Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T. update Statistics. Market Analysis. Research. Trends. Ontwikkeling musea, attracties & schiphol 2012, 2013 tm ytd september 2014 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% -5,0% -10,0% 2012

Nadere informatie

Aantal HSL-reizigers groeit fors: een succes en een uitdaging

Aantal HSL-reizigers groeit fors: een succes en een uitdaging Aantal HSL-reizigers groeit fors: een succes en een uitdaging Justin Hogenberg Nederlandse Spoorwegen justin.hogenberg@ns.nl Roswitha van de Kamer Nederlandse Spoorwegen roswitha.vandekamer@ns.nl Thijs

Nadere informatie

Toets op het onderzoek Nut en Noodzaak Vervoersmix Maastricht Aachen Airport

Toets op het onderzoek Nut en Noodzaak Vervoersmix Maastricht Aachen Airport Advies, project en interim management met inhoud Toets op het onderzoek Nut en Noodzaak Vervoersmix Maastricht Aachen Airport In opdracht van: Ministerie van Verkeer en Waterstaat, DGLM Contactpersoon:

Nadere informatie

Informatiebijeenkomst Toekomst Groningen Airport Eelde. Groningen, 24 oktober 2016

Informatiebijeenkomst Toekomst Groningen Airport Eelde. Groningen, 24 oktober 2016 Informatiebijeenkomst Toekomst Groningen Airport Eelde Groningen, 24 oktober 2016 Meer dan 25 jaar ervaring in de luchtvaartsector Van 1989 2001 gewerkt voor de Schiphol Groep Geeft leiding aan de implementatie

Nadere informatie

Achtergrondinformatie bij de FABEC-Haalbaarheidsstudie

Achtergrondinformatie bij de FABEC-Haalbaarheidsstudie Achtergrondinformatie bij de FABEC-Haalbaarheidsstudie Zonder omwegen Hoe de FAB Europe Central onze manier van vliegen kan veranderen Trends inzake luchtverkeer in Europa Het luchtverkeer boven Europa

Nadere informatie

Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken

Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken De Nederlandse bancaire vorderingen 1 op het buitenland zijn onder invloed van de economische crisis en het uiteenvallen van ABN AMRO tussen

Nadere informatie