Nanotechnologie GEWIKT ENGEWOGEN.

Transcriptie

1 Nanotechnologie GEWIKT ENGEWOGEN

2

3 Inhoudstafel 1 Werkwijze Wat is nanotechnologie 2 Waarom deze brochure 3 Hoe zijn we te werk gegaan 4 Wat leest u in deze brochure 6 Wie zijn onze Partners 7 Domeinen Nano & gezondheid 9 Meer en betere gezondheidsinformatie: een garantie voor een zorgeloos bestaan? 9 Prikkelen en genezen 10 Nanomatrix 14 Out of control 16 Reacties van het burgerpanel 19 Nano & nieuwe materialen 21 Hoe leiden we de complexiteit van technologie in goede banen? 21 An Inc. Convenient truth 22 Nooit meer solden 25 Oeps, de lucht is vuil 28 Reacties van het burgerpanel 31 Nano & de slimme omgeving 33 Hoe mens zijn in een netwerk van computers? 33 Nanopuber 34 Opa en oma wonen in de tuin 39 Verzekeringspolis Win for life 42 Reacties van het burgerpanel 45 Inhoudstafel

4 2 Wat is nanotechnologie NANOTECHNOLOGIEËN ZIJN GEBASEERD OP DE STUDIE EN MANIPULATIE VAN MATERIALEN OP DE SCHAAL VAN ATOMEN, MOLECULEN EN SUPRAMOLECULAIRE STRUCTUREN. Mensenhaar is n keer dikker Een nanometer (nm) is het miljardste deel van een meter. Ter illustratie: een mensenhaar is nog veel te dik voor de nanoschaal en heeft een doorsnede van nm. Een watermolecule meet bijna 0,3 nm. Geen sciencefiction Op deze geringe schaal vertonen nanodeeltjes bijzondere kwaliteiten. Ze bezitten andere fysische en elektrische eigenschappen en lokken andere chemische reacties uit. Er bestaan nu al nanotechnologische toepassingen in heel diverse domeinen. Nanomaterialen worden gebruikt in computers en elektronica, in zonnebrandcrème en cosmetica, textiel en coatings, voeding en medische toepassingen, sportartikelen en zuiveringsinstallaties, constructie- en verpakkingsmaterialen, auto s en legertuig. Het belang Nanotechnologie is een booming business en zal onze maatschappij grondig veranderen. Dit lokt heel wat vragen uit. Willen we wel meer technologie in ons leven? Welke impact zullen nanotechnologieën hebben op onze gezondheid en op de kwaliteit van ons milieu? Garandeert die technologie ons meer veiligheid of net niet? Zullen nanotechnologieën ons helpen bij een duurzamer gebruik van grondstoffen en energie? Dragen ze bij tot onze autonomie of worden we juist meer afhankelijk van technologie? En wat met onze privacy? Volgens de Dikke van Dale nano- als voorvoegsel in namen van maten en eenheden ter aanduiding van het miljardste deel van het in het grondwoord genoemde (10-9 ) (symb. n): nanobrug, nanofarad, nanogram, nanokelvin, nanometer, nanopascal, nanoseconde l l <Lat. Nanus (dwerg) nanoloog (de (m.); nanologen) iem. die studie maakt van dwergen nanotechnologie (de (v.); -ën) technologie die zich bezighoudt met de ontwikkeling van materialen en componenten die het formaat hebben van individuele atomen en moleculen, nl. 0,1 tot ongeveer 100 nanometer Gewikt en gewogen

5 Waarom deze brochure 3 Nanotechnologieën voor de Maatschappij van Morgen, kortweg NanoSoc, is een onderzoeksproject gefinancierd door de Vlaamse Overheid, meer in het bijzonder door het Instituut voor de aanmoediging van Innovatie door wetenschap en technologie in Vlaanderen (IWT). Het project wil inzicht geven in de maatschappelijke veranderingen, die gepaard kunnen gaan met de nieuwste ontwikkelingen op vlak van nanotechnologie. Hiervoor hebben onderzoekers uit de humane en exacte wetenschappen samengewerkt met een groep gewone burgers. De resultaten van dit onderzoek kunnen nanotechnologen aanzetten om stil te staan bij vragen als: > Welke richting moet het onderzoek uitgaan? > Hoe springen we om met leemten in onze wetenschappelijke kennis? > Hoe zullen gebruikers en de maatschappij reageren op de nieuwe technologieën? Burgerpanel: In theorie kan je alles maken met nanotechnologie. Onderzoekers moeten gericht onderzoek doen, op basis van weloverwogen keuzes. Ze moeten de zaken ontwikkelen die echt noodzakelijk zijn voor onze maatschappij en niet vergeten om bij- van hoofdzaken te onderscheiden! Werkwijze

6 4 Hoe zijn we te werk gegaan We zijn vertrokken van verhalen. Het zijn geen wetenschappelijk onderbouwde scenario s, noch pure verzinsels; wel verhalen die een idee geven hoe de toekomst er dankzij nanotechnologie misschien zal uitzien. Deze verhalen bevatten fictieve elementen en borduren tegelijk voort op het wetenschappelijke onderzoek naar nanotechnologie. > Hoe zijn we tot die verhalen gekomen In totaal zijn een 60 tal Vlamingen - een gemengde groep van nanotechnologen, ambtenaren, sociale wetenschappers en geïnteresseerde burgers aan de slag gegaan om voor zichzelf enkele verhaaltjes neer te pennen over hoe zij toekomsten met nanotechnologie zien. Er is rond drie verschillende thema s gewerkt: nano & gezondheid, nano & nieuwe materialen, nano & slimme omgeving. Burgerpanel: Ik vind het zeer positief dat de maatschappij van het begin betrokken is. Dat is belangrijk, wil men nieuwe technologieën echt een kans geven. Zelf ben ik ervan overtuigd dat technologie vooruitgang betekent in onze maatschappij. Het is daarom aangenaam te weten dat die maatschappij vooraf zijn zeg heeft mogen doen. Het NanoSoc-team heeft uit deze vertelsels stellingen afgeleid, zoals deze: Nanotechnologische toepassingen zullen vooral met succes ingezet worden om mensen te beschermen tegen verslechterende milieuomstandigheden, eerder dan om milieuproblemen zelf aan te pakken. Deze uitspraken zijn dan ter goedkeuring opnieuw voorgelegd aan de groep en uit deze commentaren kon het NanoSoc-team afleiden wat de deelnemers zoal bepalend vinden voor onze nanotoekomst. Eén van die factoren was bijvoorbeeld de economische aantrekkelijkheid van nanotechnologie. Met die ideeën in het achterhoofd hebben de deelnemers vervolgens hun creativiteit de vrije loop gelaten en in kleurrijke tekeningen hun visie op de toekomst afgebeeld. Hierbij was een professionele schrijver aanwezig, die op basis van zijn indrukken enkele verhalen verzonnen heeft. Over elk van die thema s heeft onze auteur drie verhalen geschreven, dus negen in totaal. > Waarom per se verhalen We hebben gekozen voor toekomstverhalen en niet voor wetenschappelijke uiteenzettingen, omdat verhalen wetenschappers aanzetten om kritisch na te denken over de keuzes van vandaag. Door de verhalen te laten groeien in dialoog tussen burgers en experts, bevatten ze ook begrippen die vreemd zijn aan het discours van de nanotechnoloog. Zo n kruisbestuiving kan het debat over nanotechnologie alleen maar verrijken. De inhoud van een verhaal is bovendien nooit onder één noemer te vatten en nodigt dus uit tot discussie en debat. In tegenstelling tot een wetenschappelijke uiteenzetting is een verhaal tenslotte ook toegankelijk voor een breed publiek. Iedereen die het leest, kan zich een eigen mening vormen. Burgerpanel: Zaten hier wel de juiste mensen rond tafel? Uit de aanwezigheid van universitairen meen ik te mogen opmaken dat wetenschappers bereid zijn te luisteren naar de burger. Ik heb helaas geen vertegenwoordigers van de industrie gezien. Misschien zijn ze weggebleven, uit concurrentieoverwegingen. Dat zou kunnen. Desondanks blijft dit een mooi initiatief, ook al vraag ik me af of de resultaten ervan echt wel zullen wegen op wat de industrie doet. Gewikt en gewogen

7 > Wat zijn burgerpanels Eén van de doelstellingen van het NanoSoc-project is te achterhalen hoe burgers over nanotechnologie denken. Daarom wilden we uitzoeken wat burgers belangrijk vinden, waar zij waarde aan hechten. Dat was geen makkelijke opdracht, want waarden zijn niet direct observeerbaar. Ze komen maar aan de oppervlakte als mensen handelen en communiceren. 5 Daarom hebben we gevraagd aan drie panels burgers met heel uiteenlopende sociale achtergronden, om de toekomstige werelden die geschetst worden in de verhalen te bezoeken en zich vragen te stellen zoals: HOE VOELT HET OM TE LEVEN IN ZO N NANOTOEKOMST? HOE IS HET OM IN ZO N WERELD KINDEREN TE KRIJGEN, TE WERKEN, ZICH TE VERPLAATSEN, ZICH TE ONTSPANNEN, OUD OF ZIEK TE WORDEN? Nano NU >> Kuntswerk -Yota2 van Louis De Cordier, fotograaf - Dann Een professionele acteur heeft daartoe samen met de burgers een rollenspel opgezet waarbij ze scènes hebben gespeeld uit de verhalen. Terwijl de ene helft van de groep acteerde, observeerde de andere helft en omgekeerd. Aan de acteurs en aan de observatoren is dan gevraagd om na te denken over wat ze zagen en hoe ze zich daarbij voelden. Het NanoSoc-team heeft die ervaringen vertaald naar waarden en heeft ook gepolst welke waarden volgens de deelnemers onderhevig kunnen zijn aan verandering. Burgerpanel: Wat ik gemist heb, is een vooruitblik op de maatschappelijke relevantie van nanotechnologie. Ik had misschien toch iets meer willen weten over welke mogelijkheden deze technologie zal scheppen om wereldwijde problemen aan te pakken zoals hongersnood, het gebrek aan water, mensen die elke dag moeten strijden om in leven te blijven Werkwijze

8 6 Wat leest u in deze brochure In deze brochure kan u negen verhalen lezen. In de kantlijn staan enkele citaten van de burgerpanels. Zij vertolken de gevoelens, de ervaringen, de waarden en de appreciaties die burgers hebben geuit bij het lezen en bediscussiëren van de verhalen. Nadien volgt ook telkens een aparte rubriek met reacties van het burgerpanel. Daarin worden alle bedenkingen kort en krachtig samengevat. Ofschoon altijd wordt aangenomen dat Jan Modaal niet openstaat voor nieuwe technologieën, blijkt uit ons onderzoek precies het tegenovergestelde. Een doorsnee burger is heel goed in staat om met zin voor nuance zijn gevoelens ten opzichte van nieuwe ontwikkelingen meestal een mengeling g van enthousiasme en bezorgdheid te uiten. Behalve onze burgerpanels hebben ook drie groepen nanotechnologen zich nanotoekomsten verbeeld en er zich in ingeleefd. Zodra we rond zijn met het verwerken van die gegevens, brengen we een andere brochure uit. Wij hopen alvast dat deze brochure u stof tot nadenken mag geven. Veel leesplezier! STAPPEN IN ONS ONDERZOEK Het NanoSoc-team stap 1: verbeelding van nanotoekomsten in verf en verhaal stap 2: inleefsessies met burgers stap 3: verbeelding- en inleefsessies met nano-wetenschappers stap 4: stakeholders toetsen hun agenda s aan nieuwe vragen stap 5: integratie van de geleerde lessen in een oefening van strategische onderzoeksplanning Gewikt en gewogen

9 Wie zijn onze Partners Gefinancierd door het Instituut voor de aanmoediging van Innovatie door wetenschap en technologie in Vlaanderen (IWT). 7 Nanotechnologieën houden, net als alle nieuw opkomende technologieën, beloftes en gevaren in. Met het NanoSoc-project willen wij de mogelijkheden onderzoeken om in Vlaanderen hierover reflectie op gang te brengen. In de eerste plaats in middens van onderzoekers zelf, werkzaam in instituten, universiteiten of bedrijven. Verder ook in een open communicatie met overheden en burgers. We verwachten dat een dergelijk reflectieproces onderzoeksgemeenschappen zal helpen om bewust rekening te houden met bezorgdheden en verwachtingen die leven in de samenleving. UNIVERSITEIT ATNWERPEN UNIVERSITEIT ANTWERPEN K.U.LEUVEN IMEC De onderzoeksgroep Technology Assessment (TA) van de Universiteit Antwerpen onderzoekt het samenspel tussen maatschappelijke verandering en de dynamiek van wetenschap en technologie. In het NanoSoc project wil de groep visies op en keuzes voor een toekomst met nanotechnologieën zichtbaar maken. Ze doet daarvoor beroep op kennis en verbeelding van zowel ontwikkelaars als gebruikers van nanowetenschap en -technologie. De TAgroep hoopt op die manier reflectie en debat op gang te brengen over behoeften en alternatieve technologiepaden in dit domein. EMAT, als elektronenmicroscopie groep, werkt al jaren met nanomaterialen en poogt het belang van die nanomaterialen op een begrijpelijke manier over te brengen aan de burger. Als wetenschappers zijn we ons bewust van de enorme mogelijkheden en vernieuwende impact van de nanomaterialen voor de moderne technologie. In parallel bestuderen we het effect van de verspreiding van nanodeeltjes in de lucht. Via NanoSoc vinden we een medium om de communicatie met de burger aan te gaan en een win-win situatie te creëren. Prof. Dr. Johan De Tavernier en ir. Johan Evers vertegenwoordigen het Centrum voor Wetenschap, Technologie en Ethiek in het NanoSoc consortium. Dit centrum van de K.U.Leuven wil via debat en onafhankelijk onderzoek de maatschappelijke en ethische reflectie over nieuwe ontwikkelingen in wetenschap en technologie stimuleren door te laten zien welke dynamiek ze teweeg brengen en hoe ze straks ons dagelijkse leven zullen bepalen. Met dit project wil CWTE vanuit ethische hoek een bijdrage leveren in het verkennen en duiden van belangrijke maatschappelijke en ethische vragen die nanotechnologie ongetwijfeld in de nabije toekomst zal opwerpen. IMEC draagt bij tot het NANOSOC project met een reflectie over de twee wetenschappelijke casussen bio op chip en slimme omgeving. Het is de bedoeling een beter inzicht te verwerven in de impact die de verspreiding van nanotechnologie zal hebben op de wijze waarop wetenschap en technologie door de brede maatschappij gepercipieerd worden. Tevens zal worden onderzocht hoe de onderzoeksagenda s van IMEC beter kunnen afgestemd worden op de huidige maatschappelijke prioriteiten. Werkwijze

10 8 Bio-on-Chip Gewikt en gewogen

11 Nano & gezondheid 9 Meer en betere gezondheidsinformatie: een garantie voor een zorgeloos bestaan? Het onderzoek naar medische nanotechnologie staat nog in de kinderschoenen. Maar er beweegt heel veel. Nu al behandelt men Parkinson-patiënten met diepe hersenstimulatie, krijgen diabetespatiënten een insuline-implantaat, of is instant screening van bloedstalen met behulp van speciale chips mogelijk. In de nabije toekomst zullen bijvoorbeeld hartcellen-op-chip de ontwikkeling van gepersonaliseerde medicijnen toelaten. Op nano-partikels die kankercellen in het lichaam zullen bestrijden, dienen we nog even langer te wachten. Bio-on-chip technologie maakt een koppeling tussen biologische (proteïnen, DNA, cellen, weefsel, ) en micro- of nano-elektronica. Via deze koppeling kan informatie uitgewisseld worden in twee richtingen. Een bio-on-chip sensor vertaalt biologische veranderingen in een elektrisch signaal. Zo kan men de aanwezigheid detecteren van bepaalde stoffen of van activiteit in een staaltje (bijvoorbeeld, water of lucht) of in het lichaam. Een bio-on-chip actor vertaalt een elektrisch signaal in een biologisch effect. Denk daarbij bijvoorbeeld aan implanteerbare insuline-pompjes, een pacemaker voor het hart of aan een vorm van hersenstimulatie. Wat de promotoren van deze technologieën drijft, is de zoektocht naar nieuwe toepassingen die ons helpen bij het waken over onszelf, onze naasten en onze omgeving. Het gaat om applicaties die toelaten de eigen gezondheid en die van onze dierbaren op te volgen en te verbeteren. Ontwikkelingen met betrekking tot bio-on-chip spelen in op onze hang naar zorgeloosheid en op bredere maatschappelijke ontwikkelingen, zoals: > een toenemende individualisering, waarbij mensen meer controle willen over het eigen lot en leven. Deze evolutie gaat samen met een afnemend vertrouwen in de capaciteiten van overheden, instituties en experts. Wij willen liever zelf beslissingen nemen en ons leven naar eigen goeddunken inrichten; > een groeiende aandacht voor gezondheid en, daarmee gepaard gaand, een toenemende commercialisering van gezondheid dat tot een product verwordt. Bio-on-chip-toepassingen zullen moeten voldoen aan enkele technologische vereisten: Deze ontwikkelingen kunnen ook bestaande tendensen versterken, zoals: > wat sommige sociale wetenschappers benoemen als georganiseerde onverantwoordelijkheid. Omdat er zoveel actoren ingrijpen in die keten van monitoring, diagnose, opvolging en interventie wordt het onduidelijk wie nu verantwoordelijk is voor eventuele fouten. > betrouwbaar, > complex (er is meer wisselwerking tussen verschillende toepassingen), > snel, efficiënt en accuraat (in het doorgeven van informatie), > persoonlijk (toegespitst op de eigenheid van elk individu), > menselijk (gezondheidsadviezen worden bijvoorbeeld audiovisueel doorgegeven), > invasief (geïntegreerd in het lichaam). Nano en gezondheid

12 10 Prikkelen en genezen Els heeft een neus voor mode. Ze is Europees inkoopverantwoordelijke voor een internationaal bedrijf dat sportartikelen en kleding verdeelt. Els en Marie lijden aan dezelfde spierziekte. Els gaat haar ziekte te lijf met de meest geavanceerde technologieën, waaronder ingeplante biochips. Die houden de lichaamstoestand van Els permanent in de gaten en sturen gegevens door naar hooggekwalificeerde artsen. Marie is deeltijds telefoniste en kan zich die technologie niet veroorloven. Zij valt terug op een door de overheid aangeboden basispakket gezondheidszorg voor chronische zieken. Daarvoor moet ze drie keer per weeknaar Antwerpen. 6u30 Marie wordt gewekt door het ochtendnieuws: Het Congolese parlement heeft gisteravond bevestigd dat de 24-jarige dochter van de onlangs verongelukte president Joseph Kabila, mevrouw Sifa Kabila, haar vader tijdelijk opvolgt als nieuwe president van de Republiek Congo. Nieuwe verkiezingen worden georganiseerd Even dommelt Marie weer in, maar dan herinnert ze zich haar afspraak om acht uur op het Provinciaal Instituut voor Chronische Aandoeningen (PICA). Het is ruim een uur rijden naar Antwerpen en ze moet nog stalen nemen: ochtendurine in een potje, bloeddruppels op een strip, speeksel in een buisje. Dan nog douchen, ontbijten en de auto in, zucht ze. Zou ik toch niet beter verhuizen en dichter bij het PICA gaan wonen, denkt ze bij zichzelf. 7u15 Parameters van dit scenario Een anticiperende overheid stimuleert het onderzoek naar nieuwe medische toepassingen van nanotechnologie en zorgt tegelijk voor basisgezondheidszorg. Er is sociale ongelijkheid, want wie zich de nieuwe technologie niet kan veroorloven, valt noodgedwongen terug op het basispakket. Omdat de nieuwste technologie nog experimenteel is, is ze niet altijd betrouwbaar. Els zit rechtop in bed en verwijdert omzichtig de Misschien moet ik die elektroden toch maar laten inplanten, denkt Els. elektroden die ze de avond tevoren op haar lichaam had gekleefd. Ze hebben haar spieren vannacht gestimuleerd. Dankzij een krachtige slaappil anders zou ze wakker worden van de tinteling heeft ze niettemin goed geslapen. Misschien moet ik die elektroden toch maar laten inplanten, denkt Els. De artsen van Drémusco.com beweren dat ze al zo minuscuul geworden zijn, dat je ze gewoon kan inspuiten. Maar ja. Volgens die van Muscleflex Inc. zijn uitwendige stimulatoren nog altijd het best. Wie moet ik nu geloven? Voor Els onder de douche stapt, kijkt ze even in de spiegel. Met haar wijsvinger raakt ze het kleine touchscreen aan. Haar spiegel verandert in een computerscherm. De meetresultaten van voorbije nacht, geïnterpreteerd door Dr. Laurent Dessin, Drémusco.com, Parijs, leest ze. Onwillekeurig betast ze even haar linkervoorarm, waar de meetchip van Drémusco.com ingeplant is. Elk uur zendt die een batterij gegevens naar een medisch centrum van Drémusco.com tegen Parijs: bloeddruk, suikergehalte, melkzuur, afbraakproducten, spiereiwitten, C-reactief proteïne. Drémusco volgt haar medische toestand nauwgezet op en stuurt haar zelfs dieet- en medicatieadvies. Tegelijk worden de elektroden op haar spieren aangestuurd. Vroeger moest Els minstens twee uur per dag fysieke oefeningen doen. Nu gebeurt de spierstimulatie vanzelf, s nachts of tijdens een zeldzame pauze overdag. Dat spaart tijd uit. Zo vond ook de multinational die Els in dienst heeft. Haar talrijke tripjes naar ontwerpafdelingen in Parijs, Milaan en Londen interfereerden al te vaak met de fysieke training. Helemaal problematisch werd het als Els op ronde moest langs productiecentra in Afrika. Ze tikt een tweede keer het touchscreen aan en daar verschijnen de cijfers van Muscleflex Inc. Vannacht zijn haar kuitspieren gestimuleerd, anderhalf uur lang. Geen wonder dat die stram aanvoelen. Even kijken naar het dieetadvies van Muscleflex. Lap, daar heb je het weer. De artsen van Muscleflex beweren dat ik foliumzuur moet innemen, Drémusco zegt dat ik de volgende drie dagen van de folium moet afblijven. Het monitoren van een ziekte geeft een hogere kwaliteit aan het leven. Het monitoren schept de mogelijkheid om meer aandacht aan andere zaken te geven. 8u02 Marie stapt door de automatische draaideur van het Provinciaal Instituut. Ze hijgt, want het was druk op de baan en er was geen plaats meer op de parking van het Instituut. Ze heeft elders moeten parkeren en bijna 400 meter te voet afgelegd. Niet simpel voor iemand met een spierziekte. Maar aan de receptie wordt ze op een brede glimlach onthaald: Dr. Antoons en de kine wachten al op u. Laat uw staaltjes maar hier, dan breng ik ze alvast naar het lab. De receptioniste neemt de zakjes en potjes met urine, bloedstrips en speeksel en spoedt zich naar de lift. Onwillekeurig werpt Marie een blik op het bord naast de lift. Er staat Diagnostisch Laboratorium tweede verdieping. Tijdens de opendeurdag van het Instituut was Marie een kijkje gaan nemen in het lab: geen gigantische ruimte met in het wit geklede laboranten, maar een kamer met één lange tafel volgestouwd met apparaten. Kleine robotarmen spoedden zich van het ene apparaat naar het andere en spoten her en der stalen in. Amper had de laborante de stalen bloed, urine en speeksel op de tafel gezet of de robotarmen grepen ze vast. Uit één druppel bloed kunnen deze toestellen duizenden parameters aflezen, zei ze routineus. Alles gebeurt volautomatisch en veel sneller dan vroeger. Dankzij de lab-on-chip-technologie, waarin het Instituut met steun van de overheid had geïnvesteerd, konden ze veel meer stalen verwerken in een veel kleinere ruimte. Gewikt en gewogen

13 U vindt dr. Antoons in consultatieruimte 4, hoort Marie de receptioniste nog roepen voor de liftdeur zich sluit. Marie kan het verloop van deze ochtend al voorspellen: een kort gesprek met de dokter, een half uur kinesitherapie met Peter, een uur gezamenlijke motorische revalidatie, een uur zwemmen, vervolgens overloopt de dokter alle meetresultaten, dan weer een uur relaxatie en elektrotherapie, een gesprek met de diëtiste voor de volgende twee dagen en afsluitend een doktersvisite waarbij haar medicatie voor die dag wordt vastgelegd. En dan weer aan t werk! Els krijgt feedback onder de vorm van ja of nee, oké of niet oké, groen of rood. Marie krijgt feedback van haar dokter, vrienden en lotgenoten. Met feedback bedoel ik ondersteuning, bijsturing en support. Meer woorden, meer uitleg. 8u15 Els neemt de Thalys bis in Antwerpen. Over ruim een uur moet ze in Paris Nord zijn, want om tien uur staat er al een vergadering gepland met een creative director van een modehuis. Kijken welke lijnen die in ontwerp heeft! Op de trein laat ze haar blik glijden over haar personal communicator. Misschien zijn er nog nieuwe adviezen binnengekomen van Drémusco of Muscleflex? Beide partijen zijn er nog altijd niet uit of ze nu foliumzuur zouden aanraden of niet. In ieder geval suggereert Drémusco dat ze het debiet van haar onderhuidse chip voor de enzymtherapie mag verlagen tot 200 eenheden per dag. Aan dat tempo zal het medicijnreservoir pas over vier weken leeg zijn. 11 Els volgt het allernieuwste programma van Drémusco, met de nieuwste chip, de beste medicijnen en het kruim van de Franse artsen en professoren. Dat kost natuurlijk een bom geld, maar het modebedrijf betaalt de factuur. Met plezier, want haar baas wil zijn talentvolle inkoopdirecteur niet kwijt. Als Els zich driemaal per week in het ziekenhuis had moeten aanbieden, was ze trouwens nooit zover geraakt. Soms voelt ze zich wel een proefkonijn, want Chips behandelen onze ziekte, maar zonder begrip te tonen. Het is belangrijk om met mensen te kunnen praten over de gevolgen van onze ziekte. Je moet niet alleen de ziekte behandelen, maar de hele persoon. sommige toepassingen zijn nooit eerder uitgetest. Een keer is het echt fout gelopen. Een chip van Drémusco had een berekeningsfout gemaakt en daardoor kreeg Els een bijna fatale combinatie van pijnstillers en spierversterkers toegediend. Haar lever en nieren blokkeerden en ze moest in allerijl naar het ziekenhuis. Drémusco had haar ogenblikkelijk overgevlogen naar Parijs en had haar twee dagen lang aan de lever- en nierdialyse gelegd. Die hebben Els erdoor gesleurd, maar haar vertrouwen in de bio-chips had een flinke deuk gekregen. Ze kreeg wel een fikse schadevergoeding. Dat stond trouwens zo in haar contract. Bovendien had Drémusco Nano en gezondheid >> Verhalen

14 12 er alle belang bij dat de nieuwste technologieën, die ze bij Els en enkele tientallen andere patiënten uittestten, optimaal functioneerden. Als het bij hen fout ging, kon Drémusco zijn nieuwigheden niet op de markt brengen. Toch had Els het zekere voor het onzekere genomen en ook de concurrerende chip van Muscleflex Inc. laten inplanten. Sindsdien wordt ze door twee medische bedrijven in het oog gehouden. Het kan haar maar ten dele geruststellen, want de adviezen van beide bedrijven spreken elkaar soms tegen en dat baart haar zorgen. Soms voelt ze zich wel een proefkonijn, want sommige toepassingen zijn nooit eerder uitgetest. Een keer is het echt fout gelopen. 10u27 Marie dobbert zachtjes op de golven van het water, nagenietend van haar inspanning tijdens het gym- en zwemuur. Haar nek wordt ondersteund door een kussentje. In een hoek van het zwembad maken Janina, Laura en Veerle hun traditionele kabaal. Die gekke meiden weten ook nooit van ophouden! Al bij al is het toch een leuke ochtend geworden. De sessies met andere patiënten samen zijn best wel gezellig. Sommige patiënten hebben net als zij een spierziekte, anderen een stofwisselingsziekte of andere chronische aandoeningen. Drie keer per week treffen ze elkaar in de gymzaal, het zwembad of de relaxatieruimte. Terwijl ieder zijn gepersonaliseerd revalidatieprogramma afwerkt, onder het goedkeurende oog van kinesist Peter en zijn team, praten ze over koetjes en kalfjes. Over hun ziekte, maar ook over andere, minder zwaarwichtige dingen. Daaruit put Marie de steun en moed die ze nodig heeft om haar therapie vol te houden. Als kind had Marie altijd terecht gekund in een nabij gelegen ziekenhuis, maar de overheid wou dat alle ernstige chronische aandoeningen behandeld zouden worden in gespecialiseerde, multidisciplinaire centra. Wie toch elders wou gaan, moest zelf maar opdraaien voor de kosten. Daarom komt Marie nu drie keer per week naar Antwerpen. Haar enzymtherapie, haar kine, motorische, elektrotherapie en dieetadvies worden dan wel voor 100% terugbetaald door de overheid. aan de concurrentie vanwege onderzoekscentra in India, Indonesië en Zuid-Afrika moesten we de krachten bundelen. Ik zou het besterven als mijn medische gegevens in verkeerde handen zouden vallen Els weet dat haar ingeplante bio-chips en haar enzymtherapie hun oorsprong vinden in deze Vlaamse laboratoria. De Vlaamse overheid doet er alles aan om haar economie innovatief te houden. Dat is de laatste twintig jaar aardig gelukt, maar er komt steeds meer concurrentie vanuit het buitenland. De schrik leeft immers dat onderzoekers uit Vlaanderen wegtrekken, net als destijds de industriële productie en grote delen van de dienstensector. 12u10 Het broodje Brie heeft gesmaakt. Els heeft twee vergaderingen achter de rug en speelt snel haar lunch naar binnen. Ze heeft elektroden aangebracht op haar benen en armen. Tijd om de spieren te stimuleren, had Muscleflex haar gemeld. Ondertussen bladert ze door de krant en ziet onder de rubriek Innovatie deze kop: IMEC, VITO en VIB fusioneren. Ze leest geboeid verder. Het Vlaams parlement heeft het decreet goedgekeurd waardoor het Interuniversitair Micro-elektronica Centrum (IMEC), het Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek (VITO) en het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB) hun onderzoeksactiviteiten samenbrengen en voortaan door het leven gaan als het Vlaams Instituut voor Nanotechnologie (VIN). Door de Vlaamse krachten in de nanoelektronica, de nanomaterialen en de nano life sciences te bundelen, ontstaat Europa s grootste onderzoekscentrum in nanowetenschappen. Voortaan zullen vijftienduizend wetenschappers onder één vlag opereren. De fusie was een noodzakelijke voorwaarde opdat de Vlaamse ministerraad de verdubbeling van het onderzoeksbudget zou goedkeuren. VIB, VITO en IMEC zijn uitgegroeid tot wereldspelers in het onderzoek naar respectievelijk nanogeneesmiddelen, nanomaterialen en bioelektronica, verklaarde de Vlaamse minister-president in het parlement. Maar om het hoofd te bieden Op de pagina s over internationale politiek leest Els dat de Verenigde Naties de resolutie over de bescherming van de privacy en het dataverkeer hebben goedgekeurd. Eindelijk kan zoiets op wereldniveau worden geregeld, zucht Els opgelucht. Ik zou het besterven als mijn medische gegevens in verkeerde handen zouden vallen. Haar oog valt op De kloof tussen arm en rijk wordt gewoon doorgetrokken. Marie moet zich dingen ontzeggen en ze is, bij gebrek aan een betaalbaar alternatief, aangewezen op diensten waardoor ze geen voltijdse job kan uitoefenen. Els kan de keuze maken, maar Marie niet. Marie wil wel een chip, maar krijgt er geen. een advertentie die vertelt dat de opvoering van La Traviata in de opera van Antwerpen met twee dagen verlengd is. Vanavond en zaterdag. Zou ik nog een kaartje kunnen bemachtigen voor vanavond? En ze denkt even na: Als ik de trein neem om 18u30 uit Parijs, dan ben ik nog mooi op tijd in Antwerpen. Haar vinger snelt over het schermpje van haar personal communicator, ze wacht enkele seconden gespannen af, tot dit bericht verschijnt: Stoel 12 op rij 2, eerste balkon, is voor u gereserveerd. 12u35 Marie stapt in haar auto en rijdt naar het werk. Het wordt weer een drukke namiddag. Sinds de nieuwe re- Gewikt en gewogen

15 clamefolder uit is, wordt haar firma overspoeld met telefonische vragen. Vanmiddag zullen die allemaal bij Marie terecht komen. Toch dwalen haar gedachten af naar het gesprek met dr. Antoons. Haar aanvraag voor een ingeplante bio-chip is weer s afgewezen door de controleartsen van het ziekenfonds en het RIZIV. Zolang de kostprijs van die chip te hoog blijft en haar toestand redelijk stabiel is, komt ze niet in aanmerking, ook al weet dr. Antoons best dat ze binnen tien à vijftien jaar in een rolstoel zit. Een chip zou haar medicatie beter kunnen doseren en die rolstoel met nog enkele jaren uitstellen. Misschien lukt het over twee jaar wel, had Antoons haar hoop gegeven. Dan vervalt het patent op de eerste generatie chips en komen er gegarandeerd generische producten op de markt, waardoor de prijs zal dalen. Dan kom je zeker in aanmerking. Zolang de kostprijs van die chip te hoog blijft en haar toestand redelijk stabiel is, komt ze niet in aanmerking, ook al weet dr. Antoons best dat ze binnen tien à vijftien jaar in een rolstoel zit u45 De laatste tonen sterven uit en een daverend applaus barst los. Els veert samen met de rest van het publiek op. Het was een adembenemende voorstelling. Ze heeft zelfs een traantje weggepinkt. Een avondje wegdromen in de opera, omgeven door en verbonden met al die andere mensen die in extase kijken en luisteren. Helaas bleef haar personal communicator maar aandringen om de elektrische spierstimulatie te starten. Nogal moeilijk als je in de opera zit, niet? Ze zou nu echt wel naar huis moeten en weer alleen zijn. Had ze nu maar iemand om even na te praten, over die bloedstollend mooie aria, bijvoorbeeld. Steels kijkt ze in de richting van een groepje toeschouwers schuin voor haar. Els had ze samen de zaal zien binnenkomen. Tijdens de pauze had ze al opgevangen hoe enthousiast ze waren over de voorstelling. Het moet toch leuk zijn om zoveel vrienden te hebben, bedacht ze. Eén van de gezichten kwam haar bekend voor. Hun blikken kruisten en de vrouw scheen haar ook te herkennen. Ze stapt op Els toe. Was jij vorig jaar niet op die informatieavond voor patiënten met spierziekten?. Els staat verstomd en knikt gretig het hoofd. Wil je misschien met ons nog iets gaan drinken in de foyer, dan stel ik je voor aan de andere leden van ons trainingsclubje? Ach wat, denkt Els, die dokters kunnen me wat. Met haar duim schakelt ze haar personal communicator uit en wandelt samen met Marie naar de foyer. Nano en gezondheid >> Verhalen

16 14 Nanomatrix Mark Frans schrijft een tekst voor zijn weblog. Mark is lid van filosofen zonder grenzen en wil zijn lezers waarschuwen voor de groeiende macht van de nanotechnologen. De nanolobby heeft ons in zijn greep, zonder dat we er erg in hebben. Volgens hem voelt Jan met de pet zich opperbest en laat hij zich gewillig manipuleren, zolang er maar voldoende serotonine en andere gelukshormonen door zijn aderen stromen. Maar wie trekt er aan de touwtjes? Een kleine groep van nanotechnologen. Zij bestieren het lot van deze groeiende groep onwetende gelukkigen. Parameters van dit scenario Nanotechnologie is uiterst betrouwbaar. Een lakse overheid laat begaan. Beste lezers, Al sinds de Franse revolutie predikt de moderne mens vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid. Anno 2025 leeft de indruk dat wij vrijer en gelijker zijn dan onze voorouders na de wereldoorlog en zeker dan onze voorvaderen uit het 18de eeuwse Parijs. Maar we staan voor een keerpunt! Zijn die mooie idealen nog wel van tel in het tijdperk van de cyborg, waar mens en elektronica samensmelten? Dreigt onze maatschappij, hoe democratisch ze op het eerste gezicht wel lijkt, niet uiteen te vallen in twee grote kampen: een kleine groep die weldra zal beschikken over verbeterchips en zich zo macht toeëigent en de grote massa die enkel nog zoekt naar een surrogaat voor geluk? Dreigt de biologische elektronica (of de elektronische biologie, zo u wil) de maatschappelijke kloof niet uit te diepen, in plaats van vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid te bewerkstelligen? Er is grote sociale ongelijkheid en die wordt nog versterkt door de bio-on-chiptechnologie. De bio-on-chip-technologie zat aanvankelijk vol goede bedoelingen. Denken we maar aan de monitoring en behandeling van diabetes, plasmacholesterol, hypertensie, de ziekte van Crohn, reuma en andere aandoeningen. De bio-chips en nanomedicijnen wisten zelfs geestelijke ongemakken te verlichten. Ze gaven een precieze hoeveelheid signaalstof vrij, die rekening hield met de neerslachtigheid van de patiënt (depressie), de mate van hyperactiviteit of verminderde aandacht (ADHD) en de ernst van de waanvoorstellingen (schizofrenie). Het aantal kankergevallen explodeerde en kinderen werden geboren met afschuwelijke afwijkingen. Het systeem was simpel en tegelijk geniaal: een chip vol met sensoren leest onze lichaamsparameters af. Zonodig wordt onmiddellijk ingegrepen. Zogenaamd slimme pillen laten hun geneesmiddel pas vrij wanneer er echt behoefte aan is. Het waren wonderen van techniek: robuust, betrouwbaar, instelbaar en zonder bijwerkingen. Alleen waren ze duur en dus enkel weggelegd voor de rijken. Dat veranderde toen de gemiddelde leeftijd waarop mensen stierven aftopte en uiteindelijk zelfs fors daalde. Die daling was echter al jaren voordien voorspeld. De sterke pollutie, eerst in Europa en de VS, maar later ook in India, China en andere groeipolen van Azië, hadden de lucht, het water, het land en de voedselproductie danig verknoeid. Het aantal kankergevallen explodeerde en kinderen werden geboren met afschuwelijke afwijkingen. En dan was er nog die epidemie waar zowat de halve wereldbevolking aan scheen te lijden: obesitas. Als gevolg van overgewicht schoot het aantal patiënten met hart- en vaatziekten, diabetes, nierproblemen, blindheid, artrose en herseninfarcten pijlsnel de hoogte in. Om die moordende evolutie tegen te gaan, ontwikkelden life science bedrijven een technologische mix : een uitgekiende combinatie van implanteerbare bio-chips en nanomedicijnen kon de druk van het milieu op ons lichaam teniet doen. Ook voor dikke mensen werd een farmacologische oplossing uitgedokterd. Een niet-aflatende lobbycampagne moest de chips promoten bij overheid, werkgevers en verzekeringsmaatschappijen. De grootste bedrijven zullen de meeste chips kunnen verspreiden en daardoor nog meer medicamenten verkopen. Want een farmaceutische firma die een chip verdeelt, zal ervoor zorgen dat de chip haar geneesmiddelen voorschrijft. Wat drijft deze wereld? Het is niet louter een kwestie van nieuwe technologie, maar ook en vooral de markt die speelt. De technologie werkte, laat daar geen twijfel over bestaan! Ze bracht soelaas voor tal van menselijke kwellingen. Kanker werd in de kiem gesmoord, Gewikt en gewogen

17 overtollige vetcellen verbrandden hun calorierijke inhoud, hoge cholesterolwaarden verdwenen als sneeuw voor de zon, hartinfarcten en beroertes bleven uit. Maar het succesverhaal had ook een keerzijde. Wie niet mee stapte in het bio-chipverhaal, kreeg geen terugbetaling meer van het ziekenfonds, kon geen levensverzekering afsluiten, raakte niet aan werk of kreeg zijn kinderen niet geplaatst in een kribbe of een openbare school. De lobby wist de overheid zelfs te overhalen om nanomedicijnen toe te voegen aan voedsel en drinkwater. Absoluut veilig, werd ons verzekerd. Alleen als de slimme pil besluit dat het fout loopt in ons lichaam, worden de actieve stoffen vrijgegeven. In het andere geval verdwijnen de nanoconstructen ongebruikt in de toiletpot. Nu heeft de industrie ook het geestelijk welzijn in het vizier. Zelfs de gezonde burger die zich wel eens gestresseerd voelt, de vrouw met premenstrueel syndroom, de student die examens moet afleggen, de puber die zijn plaats in de samenleving zoekt, het kind dat gepest wordt op school: ze kunnen allemaal geholpen worden met zogenaamde mental health-chips. Steeds duidelijker zie je hoe deze chips en producten evolueren van medicamenten naar technologische hulpmiddelen om het algemene welzijn te bevorderen. Antidepressie- en antifobiechips groeien uit tot be-happy-chips. Chips hoeven niet alleen neerslachtigheid en pathologische melancholie tegen te gaan, maar kunnen de drager nu ook in een voortdurende staat van farmacologische gelukzaligheid brengen, dankzij een uitgekiende cocktail van nanodrugs met gelukshormonen. Kortom, de meest primaire vorm van wat sommigen geluk zouden noemen. De hele bevolking dreigt plat te gaan voor het farmacologische substituut voor tv, cultuur of sociale contacten. Wat we schijnen te vergeten, is dat dit elektronisch en farmacologisch pseudogeluk onze vrijheid tenietdoet. Want de homo cyborgiensis wordt een gelukkige domkop, die in volslagen onwetendheid leeft en niet eens zijn verslaving aan geluk inziet. Een verslaving die hem blind maakt voor de manipulatie waarvan hij het slachtoffer zal worden! Want zal de gelukkige homo cyborgiensis nog wel beseffen dat hij, bij elk glas water dat hij drinkt Meer keuzes betekent meer verantwoordelijkheid en extra stress. en elke hap die hij eet, de nanolobby steeds rijker en machtiger maakt. Want denk niet dat de chiplobbyisten zichzelf zullen verslaven aan hun be happy-chips! Zij zullen eerder kiezen voor de ontwikkeling van powerchips om hun eigen mogelijkheden te verbeteren; om zichzelf slimmer, sneller, alerter, gezonder en uiteindelijk nog machtiger te maken. Geen plaats op aarde zal ontkomen aan die toenemende druk. De lobby heeft door zijn exploitatie van de wereldmarkt, de productie en consumptie van alle landen kosmopolitisch gemaakt en onder haar controle geplaatst. Ook de minst ontwikkelde naties hebben zij voor zich gewonnen. De lage prijzen van de producten zijn de artillerie waarmee zij alle Chinese muren neerhalen. De promotie van het wereldwijde geluksgevoel is het sluipende gif waarmee zij de hardnekkigste regimes doen capituleren. Zij dwingen naties zich te onderwerpen, zij dwingen hen de beschaving in te voeren, lees: consumenten van gelukchips te worden. Wat zal de toekomst brengen? De teloorgang van de vrije gedachte, vrees ik. De lobby zal zich volkomen meester maken van ons brein. De volgende generatie chips worden wellicht het echte paard van Troje. Zonder dat wij het beseffen, zullen zij de controle overnemen van onze geest. Zij zullen weerloze lichamen en afgestompte geesten overleveren aan de almachtige lobby, die ons zal besturen vanuit een ivoren toren, een onneembare vesting. En dan zal de Franse revolutionair voorgoed zijn duur bevochten idealen hebben opgeborgen. Want in de wereld van de homo cyborgiensis heerst geen vrijheid, gelijkheid of broederlijkheid! Mark Frans Hoe meer we weten, hoe meer we verlangen naar onwetendheid. Vroeger hadden we niets en waren we gelukkiger. Nu is alles zo complex. Technologie zal ons omringen, op en rond ons lijf zitten. We zullen er niet meer mee bezig zijn en er ons ook geen vragen bij stellen. Steeds duidelijker zie je hoe deze chips en producten evolueren van medicamenten naar technologische hulpmiddelen om het algemene welzijn te bevorderen. Antidepressie- en antifobiechips groeien uit tot be-happy-chips. 15 Nano en gezondheid >> Verhalen

18 16 Out of control Met rode ogen staart Lyn naar de kist waarin haar overgrootmoeder opgebaard ligt. Ze hoort nauwelijks de woorden van troost die de andere familieleden, vrienden en kennissen haar toevertrouwen. Ze drukt zich steviger tegen haar Senegalese partner Simango aan. Ze was niet meer van de jongsten of ze heeft niet eens geleden of ze heeft een heel mooi leven gehad behoren tot de goedbedoelde trivialiteiten die de meeste mensen uitbrengen. Wat kan je anders zeggen bij het overlijden van een 107-jarige? Parameters van dit scenario De overheid neemt een afwachtende houding aan met betrekking tot bio-chips. De betrouwbaarheid van die chips is betrekkelijk laag, maar ze zijn dan ook bijzonder goedkoop. Daardoor zijn ze betaalbaar voor iedereen. Er is sociale gelijkheid. Toch kwam de dood van grootmoetje als een donderslag bij heldere hemel. Die ochtend waren Lyn en zij samen onder de zonnebank geweest. Vervolgens had ze grootmoetje afgezet aan de gymzaal, waar die nog een uurtje ging fietsen op haar hometrainer. Ze zou zelf wel met de bus naar huis terugkeren. In de late namiddag werd Lyn gebeld terwijl ze Noortje de borst aan het geven was. Haar overgrootmoeder had een jammerlijk ongeval gehad. Een samenloop van omstandigheden, zei de stem aan de andere kant van de lijn. Een heel ongelukkig en uitzonderlijk toeval. Grootmoetje was niet meer. Lyn leeft in een tijd waarin bio-chips heel gewoon zijn. Bijna iedereen draagt in zijn lichaam een of meerdere diagnostische chips, zelfs de kat, de hond en de goudvis. Lyn leeft in een tijd waarin bio-chips heel gewoon zijn. Bijna iedereen draagt in zijn lichaam een of meerdere diagnostische chips, zelfs de kat, de hond en de goudvis. Therapeutische nanochips zijn verkrijgbaar uit de muurapotheek, meestal op voorschrift van een diagnostische chip. Chips controleren niet alleen onze gezondheid, maar ook het milieu en de voeding. We betalen ermee in de winkel of op restaurant. De voorbije vijftig jaar hebben zich twee chipgolven voltrokken. Tussen 1985 en 2000 zijn de elektronische chips, oorspronkelijk ontwikkeld voor computers, sterk in prijs gedaald. Ze vonden hun toepassing in allerhande gebruiksvoorwerpen: auto s, koelkasten en wasautomaten, gsm s en mp3-spelers, koffiezetapparaten, waterkokers en strijkijzers. Net zo vindt vandaag, in 2025, een gelijkaardige explosie plaats van bio-chips. Dankzij import uit lagelonenlanden zijn deze extreem goedkoop geworden. De oudste generatie bio-chips werd vorige eeuw nog ontwikkeld. Aanvankelijk werden ze gebruikt om huisdieren te merken en hun vaccinatiegegevens op te slaan. De overheid zou de chip al snel voor alle huisdieren verplicht maken. Daarna volgden de landbouwdieren. Er werd een centrale gegevensbank opgericht onder controle van het Federaal Voedselagentschap. Dankzij die gegevensbank werd de traceerbaarheid van elk stukje vlees, van stal tot bord, een feit. De absolute traceerbaarheid, en de hoge boetes die samengingen met fraude, maakten de voedselvoorziening een stuk veiliger. Zo was er in 2025 geen spoor meer te bekennen van de hormonenmaffia die eind vorige eeuw de Europese veeteelt nog teisterde. Ook dioxinecrisissen en andere ongelukken zijn de voorbije vijftien jaar uitgebleven. Van de identificatiechips kwamen ook versies op de markt voor de mens, aanvankelijk zonder veel succes. Chips om verloren gelopen of ontvoerde kinderen op te sporen, sloegen nooit echt aan. Anders werd het toen banken en kredietkaartmaatschappijen hun schouders onder de ID-chip zetten. Zij zagen in de chip een ideale opvolger voor de bankkaarten. Zwaaiend met allerlei voordelen wisten zij hun klanten te overhalen om zich een chip te laten inplanten, op kosten van de bank. In enkele jaren tijd hadden ze hun hele netwerk van betaalautomaten uitgerust met lezers die automatisch de radiofrequentie van ingeplante ID-chips registreerden en de klanten toegang verschaften tot hun bankrekening. De bankchip werd een gigantisch succes, want al snel werden ook betaalterminals in grootwarenhuizen, winkels, bioscopen, ja zelfs het plaatselijke zwembad uitgerust met chiplezers. Gewoon even passeren en je bankrekening werd automatisch gedebiteerd. Een kaart bovenhalen om te betalen, was al even uit de mode als een broekzak vol rinkelend geld. Aan de ID-chip werden ook nieuwe functies toegevoegd. De chip werd de persoonlijke toegangspoort tot het wereldwijde web. In combinatie Als als al onze aankopen persoonlijk geregistreerd worden, kan grootmoe dan nog inkopen doen voor de rest van de familie? Of moet iedereen individueel zijn aankopen doen? met een oortje deed hij dienst als gsm, gps, mp3-speler, radio-ontvanger enzovoort. Wie een projectiebril opzette, kreeg op aanvraag zijn agenda, de uittreksels van zijn bankrekening of de nieuwste Disneyfilm te zien. Onderzoek heeft uitgewezen dat mensen met een biometrische chip veel sneller naar het medicijnkastje grijpen. Een tweede generatie implanteerbare chips had een heel ander doel: monitoring. Ze konden checken of er beginnende tumorgroei of infecties plaatsgrepen, ons suiker- en Gewikt en gewogen

19 Het inplanten van chips doet mij een beetje denken aan het screenen van erfelijke ziektes, wat nu al gebeurt bij pasgeborenen. Door het screenen van pasgeborenen op erfelijke ziektes kunnen deze mensen op latere leeftijd angstig worden voor ziektes die zich mogelijks kunnen ontwikkelen, maar zich misschien nooit zullen ontwikkelen. cholesterolgehalte meten, onze BMI controleren en nagaan hoe het met onze psyche was gesteld. Al deze biometrische gegevens werden via de huiscomputer doorgestuurd naar een centrale gezondheidsdatabank, gerund door de overheid en de farma-industrie. Een eventueel dringend gezondheidsadvies welk nanopilletje je moest innemen - werd per kerende teruggestuurd. Anno 2025 zijn die biometrische chips bijzonder goedkoop geworden en voor iedereen betaalbaar. Ook voor mensen met een klein pensioentje, zoals grootmoetje. De farmaceutische industrie verkoopt ze naar verluidt zelfs onder de productieprijs. Een marketingtruc, volgens sommigen, want onderzoek heeft uitgewezen dat mensen met een biometrische chip veel sneller naar het medicijnkastje grijpen. Bovendien beginnen die biometrische chips steeds slimmer te worden en geven ze zelf al gezondheidsadvies wanneer één van de gemeten parameters afwijkt. Ze wachten niet langer op een mogelijk advies van de centrale gegevensbank. Is het toeval dat een biometrische chip van farmabedrijf A ook meestal een geneesmiddel van bedrijf A aanraadt? Nieuw zijn de biometrische chips voor huisdieren. Ietsje duurder, maar snel in prijs gedaald. Ook diervoederfabrikanten hebben immers de marketingmogelijkheden van deze chips ontdekt. Chips met een sensorfunctie worden op grote schaal gebruikt om het milieu te monitoren, zowel binnen- als buitenshuis. In de nieuwe woningen worden de verwarming en de ventilatie geregeld door sensoren. Zij detecteren of er ergens een kook- of toiletgeurtje hangt en nemen zonodig gepaste maatregelen. Voorts heeft elke rivier, elke stad, elk bedrijventerrein een uitgebreid netwerk van sensoren. Al die informatie wordt op verschillende niveaus verzameld: de chips die je eigen woning monitoren rapporteren uitsluitend aan je persoonlijke computer, tenzij het echt link wordt, bijvoorbeeld als er brand uitbreekt. Dan worden onmiddellijk de hulpdiensten verwittigd. Andere sensornetwerken rapporteren op gemeentelijk, Als we nooit meer de kans krijgen om ziek te zijn, zal ons immuunsysteem dan niet verzwakken? Aan onze kinderen gaven we toch de kans om een griep te hebben, de kans om af te koelen, we gaven wel iets, maar het kind moest ook leren vechten tegen de ziekte. Nu begint die chip onmiddellijk door te seinen en komen er medicamenten vrij. regionaal, nationaal of supranationaal niveau. Slimme pillen die eenmaal in het lichaam hun geneesmiddel vrijlaten in een dosis aangepast aan de behoefte van het moment. De laatste generatie bio-chips heeft vooral een therapeutische functie. In feite zijn het slimme pillen die eenmaal in het lichaam hun geneesmiddel vrijlaten in een dosis aangepast aan de behoefte van het moment. Soms zijn die therapeutische chips zelf uitgerust met een sensor of met een antenne die instructies kan opvangen van de biometrische chip in je lichaam. De combinatie van biometrische en therapeutische chips bepaalt dan samen hoeveel geneesmiddel er wordt vrijgesteld en wanneer. Bovendien houden computers, artsen en wetenschappers van de farmaindustrie een oogje in het zeil. Want zodra je een biometrische chip kosteloos hebt laten inplanten, geef je ook het sponsorende bedrijf inzage in je lichaam. Het doel is farmacovigilantie. De overheid heeft immers de bedrijven verantwoordelijk gesteld voor de opvolging van mogelijke schadelijke effecten of onvoorziene nevenwerkingen van deze chips. Temeer daar de nieuwste generatie chips niet altijd uitvoerig is getest. De voordelen van onze chipmaatschappij zijn overduidelijk. Mensen leven langer en gezonder. Door het permanent screenen van hun lichaamsparameters, gecombineerd Monitoring maakt ons afhankelijk, want we vertrouwen niet langer op onze instincten. Als we duizelig worden, bijvoorbeeld, zullen we misschien redeneren: Als het echt ernstig was, zou mijn chip me wel waarschuwen. Misschien zullen we uiteindelijk geloven dat een machine ons beter kan opvolgen dan ons eigen lichaam. 17 Nano en gezondheid >> Verhalen

20 18 met aangepast gedoseerde geneesmiddelen, worden tal van ernstige ziekten in een vroegtijdig stadium afgeblokt. Geneesmiddelen worden overigens veel efficiënter gebruikt dan vroeger. Bijna niemand heeft nog een eigen medicijnkast en ook artsen en apothekers hebben veel minder werk. De meeste huisartsen zijn overigens in dienst getreden bij de farmabedrijven, om mee de centrale gegevensbank te runnen. Apothekers hebben hun zaak omgebouwd tot een apotheekautomaat, vergelijkbaar met een broodautomaat uit Als er een medisch probleem is, heeft de biometrische chip toch al de correcte bestelling geplaatst. Wanneer de patiënt zich bij de apotheker aanbiedt, ligt het juiste geneesmiddel reeds klaar. Betalen doe je met een ID-chip, Op amper vijftien jaar tijd is de levensverwachting van de bevolking met tien jaar verlengd. dat spreekt voor zich. gezondheidsbank. Zij zouden gegevens over individuele patiënten doorverkocht hebben aan verzekeringsmaatschappijen. Soms is er sprake van regelrechte misdaad: hackers plunderen bankrekeningen en dieven herprogrammeren hun identificatiechip, om zich dan uit te geven voor iemand anders. Dan doen ze hun dagelijkse inkopen zonder zelf te betalen. Het gebeurt ook dat de technologie zelf in de fout gaat, zoals bij de overgrootmoeder van Lyn. Grootmoetje was altijd al een gezondheidsfreak geweest. Op haar 92-ste had ze een eerste onderhuidse chip laten inplanten, die vijf lichaamsfuncties controleerde, waaronder haar bloeddruk en haar mobiliteit. Eigenlijk was het een soort alarmbel voor oudere mensen. Als er iets misging, werd een verwante verwittigd, die een kijkje kwam nemen. Het was eigenlijk een onding, want meermaals werden de ouders van Lyn voor niets opgetrommeld. In plaats van een geruststelling, werd die eerste chip een paniekzaaier. Onder druk lijke gebeurde: de chip van grootmoeder sloeg tilt en in haar lichaam werd plots een hoge dosis insuline vrijgezet. Zonder het te beseffen gleed grootmoe in een coma, steeds dieper, terwijl de therapeutische chips steeds meer insuline vrijgaven. Pas na een uur ging in de centrale gezondheidsbank het alarm af. Een medisch urgentieteam werd ter plaatse gestuurd, maar die kwam te laat. Grootmoeder lag dood in haar zetel met een dode poes in haar schoot. Lyn staart naar de lijkkist. Haar twee maanden oude dochter Noortje slaapt vredig op de arm van Simango. Lyn kijkt even op en herkent de trekken van grootmoetje in haar kleine snoetje. Morgen moet ik met Noortje naar Kind en Gezin, piekert ze. Ik moet toch nog s nadenken vooraleer ik haar zo n biometrische chip laat inplanten. Op amper vijftien jaar tijd is de levensverwachting van de bevolking met tien jaar verlengd. Wetenschappers verwachten dat kinderen die nu worden geboren, minstens 125 jaar oud zullen worden. Dan zullen veel van hun organen tot op de draad versleten zijn, tenzij stamceltherapie eindelijk zijn beloftes waarmaakt. Toch drijven er ook donkere wolken boven de schijnbaar zonnige chipwereld. Er is een overaanbod aan nieuwe technologieën. Men wordt om de haverklap aangespoord om zijn chips te laten updaten, van chip te veranderen, een abonnement op deze of gene toepassing te wijzigen. Bovendien is de eindeloze stroom gegevens, ook persoonlijke, een gegeerde bron van informatie. Het internationale karakter van die gegevensstromen stelt de overheid overigens voor schier onoverzichtelijke problemen: lokale wetgeving om privacy te beschermen wordt vlotjes omzeild door internationaal opererende consortia. De lokale wetgever holt voortdurend achter de feiten aan. Geregeld worden mensen bestookt met doelgerichte reclame, die duidelijk gebaseerd is op hun levensprofiel; een profiel dat handige marketingjongens wisten samen te stellen uit de talrijke gegevens die her- en der verspreid liggen over databanken. Bovendien zijn beheerders van databanken niet altijd even gewetensvol. Er loopt momenteel een geruchtmakend proces tegen enkele directie- en kaderleden van de centrale van de overheid werden deze chips trouwens later van de markt gehaald. De laatste chip die grootmoetje had, eentje van de vijfde generatie, leek helemaal geen gebreken te vertonen, tot die dag dat Chipke, de poes van de buren, raar begon te doen. Grootmoetje kwam thuis van de gymzaal en zag de kat lamlendig op het gras liggen, roerloos. Misschien heeft de buur weer muizenvergif gestrooid en heeft ze daarvan gegeten, dacht grootmoeder. Ze nam de poes mee binnen en legde hem op haar schoot. Zonder dat ze het besefte, begon de biometrische chip van Chipke te interfereren met grootmoetjes eigen chip. Het onvermijde- Geen hond of poes nemen wegens mogelijke interferentie met de chip van haar kind?! Ik begrijp dat je je kind veilig wil stellen, maar ik vind dat toch een drastisch besluit. Want zo laat je je leven bepalen door een chip. Lage betrouwbaarheid beperkt wel heel erg onze keuzevrijheid. Gewikt en gewogen