Behandeling van hersenmetastasen
|
|
- Joannes Verhoeven
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Behandeling van hersenmetastasen Treatment of brain metastases Auteurs Trefwoorden Key words W. Boogerd en F.J. Lagerwaard behandeling, hersenmetastasen, solide tumoren brain metastases, solid tumors, treatment Samenvatting Door de verbeterde diagnostiek en de langere overleving van patiënten met uitgezaaide kanker worden hersenmetastasen steeds vaker gediagnosticeerd. De gemiddelde overleving van patiënten die behandeld worden voor hersenmetastasen, is slechts 3-4 maanden. De 1-jaarsoverleving bedraagt 10-20%. Behandelingsmogelijkheden omvatten, naast corticosteroïden met totale schedelbestraling en chirurgische resectie, radiochirurgie, chemotherapie en targeted therapy. De literatuur die de behandeling van hersenmetastasen beschrijft, bevat slechts enkele gecontroleerde studies, en is ontoereikend om voor iedere situatie de optimale behandeling te bepalen. De indicatiestelling van profylactische schedelbestraling is verruimd. Specifieke situaties betreffen de behandeling van hersenmetastasen van een onbekende primaire tumor, van asymptomatische hersenmetastasen en van recidief hersenmetastasen. (Ned Tijdschr Oncol 2009;6:3-9) Summary With improvements in diagnostics and longer survival of patients with metastasized cancer, brain metastases are diagnosed more frequently. Median survival after treatment of brain metastases is only 3-4 months. The 1-year survival is 10-20%. Treatment options include corticosteroids in combination with radiotherapy, and surgical resection, and more recently radiosurgery, chemotherapy, and targeted therapy. Controlled studies concerning treatment of brain metastases are scarce, and data from literature are often not sufficient for defining optimal treatment. Indication for prophylactic cranial radiotherapy is extended. Specific items are brain metastases from an unknown primary tumour, asymptomatic brain metastases, and treatment of recurrent brain metastases. Inleiding Hersenmetastasering is een veel voorkomend probleem bij patiënten met kanker, en gaat meestal gepaard met ernstige klachten en neurologische uitval die de rest van het leven wezenlijk beheersen. De overleving is vaak slechts enkele maanden. De cumulatieve 5-jaarsincidentiecijfers van hersenmetastasen bij patiëntengroepen die vervolgd zijn vanaf de diagnose van de primaire maligniteit, zijn voor longcarcinoom ongeveer 18%, voor melanoom 7%, voor niercelcarcinoom 8%, voor mammacarcinoom 5% en voor colon- en rectumcarcinoom 1,5%. 1 Meestal worden incidentiecijfers gehanteerd die zijn gebaseerd op groepen patiënten met gemetastaseerde ziekte: de klinische diagnose hersenmetastase wordt gesteld bij ongeveer 20% van de patiënten met een gemetastaseerd longcarcinoom, bij 10-15% van de patiënten met een mammacarcinoom, en bij 10-30% van de patiënten met een melanoom. In autopsieseries zijn deze percentages respectievelijk 40, 20 en meer dan 50%. In de jaren 60 van de vorige eeuw werd totale schedelbestraling in combinatie met corticosteroïden de standaardbehandeling, met chirurgische resectie in de zeldzame situatie van een goed resectabele hersenmetastase bij een elders in het lichaam nietactief tumorproces. De ontwikkeling van de stereotactische radiochirurgie betekent de belangrijkste vernieuwing in de behandeling van hersenmetastasen. In niet-gecontroleerde studies werden fraaie behandelingsresultaten gemeld met een tumorcontrole overeenkomend met die van chirurgische resectie. Intussen is radiochirurgie in veel klinieken de standaardbehandeling geworden van patiënten met 1-4 N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R O N C O L O G I E V O L. 6 N R
2 kleine (<3-4 cm in diameter) hersenmetastasen. In selectieve gevallen kan systemische therapie een effectieve behandeling zijn. Chemotherapie als enige behandeling van hersenmetastasen wordt in de praktijk echter nauwelijks toegepast. Ook wordt een effect van de recent ontwikkelde zogenoemde targeted therapy op hersenmetastasen gerapporteerd. De literatuur betreffende de behandeling van hersenmetastasen wordt gekenmerkt door veel niet-gecontroleerde studies met soms tegenstrijdige conclusies. Gecontroleerde studies naar bijvoorbeeld het effect van radiochirurgie ten opzichte van totale schedelbestraling bij kleine hersenmetastasen, en naar radiochirurgie ten opzichte van resectie van hersenmetastasen, ontbreken. De interpretatie van behandelingsresultaten wordt bemoeilijkt door de verschillen in uitkomstmaten, zoals neurologische respons, radiologische respons en overleving. De classificatie op grond van de zogenoemde recursive partitioning analysis (RPA), gebaseerd op de grote fase III-radiotherapiestudies van de Radiation Therapy Oncology Group (RTOG), is een goede leidraad voor het globale beleid bij patiënten met hersenmetastasen. 2 Bij patiënten met RPAklasse III (Karnofsky-index na dexamethason <70; mediane overleving in de RTOG-studies van 2,3 maanden) is het doel van de behandeling het optimaliseren van de kwaliteit van leven. Deze patiënten krijgen vaak alleen een symptomatische behandeling. Bij RPA-klasse I-patiënten (leeftijd <65 jaar, Karnofskyindex 70, geen extracraniale tumoractiviteit; mediane overleving 7,1 maanden) en een deel van de klasse II-patiënten (alle overige patiënten; mediane overleving 4,2 maanden) ligt de nadruk meer op lokale tumorcontrole met verlenging van de overleving. De komende jaren zal waarschijnlijk de meeste aandacht uitgaan naar de indicatiestelling van stereotactische radiochirurgie versus totale schedelbestraling bij multipele hersenmetastasen, de toepassing van totale schedelbestraling na radiochirurgie of resectie, en de toepassing van targeted therapy. Met de verbeterde lokale tumorcontrole door radiochirurgie is er een toename van de behandeling van recidief hersenmetastasen te verwachten. Late complicaties van de behandeling zullen derhalve een belangrijker klinisch probleem worden. Mede door het toenemende gebruik van de MRI-scan worden asymptomatische hersenmetastasen vaker gediagnosticeerd, waarvan nog onduidelijk is of behandeling zinvol is. Dit artikel geeft een overzicht van de huidige literatuur en inzichten betreffende de verschillende behandelingsmogelijkheden van hersenmetastasen. Corticosteroïden Corticosteroïden worden voorgeschreven ter bestrijding van tekenen van een intracraniale drukverhoging en neurologische functiestoornissen op basis van vasogeen oedeem. Oedeem treedt op rond ongeveer 75% van de hersenmetastasen. Vijfenzeventig procent van de patiënten ondervindt een klinische verbetering door het gebruik van corticosteroïden, waarbij opgemerkt dient te worden dat er geen directe relatie bestaat tussen de mate van oedeem en de klinische verbetering. 3 Traditioneel wordt 16 mg dexamethason per dag gegeven. In een gerandomiseerde studie bleek bij patiënten zonder dreigende inklemming een dagdosis van 4 mg echter even effectief als 16 mg bij symptoomverlichting met minder invaliderende bijwerkingen. 4 De geschatte gemiddelde overleving bij gebruik van alleen corticosteroïden is 1 tot 2 maanden. 5 Palliatieve schedelbestraling De standaardbehandeling bij het merendeel van de patiënten met hersenmetastasen bestaat uit de combinatie van corticosteroïden en totale schedelbestraling, waarmee een klinische verbetering bij 60-90% van de patiënten optreedt. Opvallend is dat nauwelijks onderzocht is hoe effectief totale schedelbestraling in werkelijkheid is, maar voor de praktijk is dit minder relevant omdat ten minste de helft van de patiënten overlijdt als gevolg van extracraniale tumorprogressie. De klinische respons wordt deels bepaald door het gebruik van corticosteroïden. De responsduur kan worden beïnvloed door systemische therapie die voor tevens aanwezige extracraniale tumoractiviteit wordt toegediend. In een prospectieve studie trad bij 84% van de patiënten een neurologische verbetering op na het gebruik van corticosteroïden. 6 Verdere neurologische verbetering, gemeten 1 maand na de schedelbestraling, werd gezien bij 19% van de patiënten, stabilisering bij 23%, en progressie of overlijden bij 55%. Van de patiënten die geen verbetering lieten zien op corticosteroïden, toonde eenderde alsnog verbetering na schedelbestraling. De vermelde radiologische responspercentages van hersenmetastasen op schedelbestraling zijn voor long- of mammacarcinoom 30-70% en voor melanoom ongeveer 15%. Een duidelijk verschil in effectiviteit is nooit aangetoond tussen de verschillende bestralingsschema s die gebruikt worden voor palliatieve schedelbestraling. De (sub)acute bijwerkingen van totale schedelbestraling zijn over het algemeen gering, met vermoeidheid, slaperigheid 4 V O L. 6 N R N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R O N C O L O G I E
3 en tijdelijke haaruitval als de meest voorkomende. Late bestralingsschade van met name de witte stof van de hersenen met als gevolg een progressieve loopstoornis en cognitief verval, wordt gezien bij ongeveer 20% van de weinige lange overlevers. 7 De resultaten van het gebruik van diverse radiosensitizers zijn over het algemeen teleurstellend geweest; slechts in subgroepen van patiënten werd een enkele maal een beperkt gunstig effect waargenomen. Met temozolomide tijdens schedelbestraling, gevolgd door adjuvante kuren, is de respons van hersenmetastasen van een nieuw gediagnosticeerd niet-kleincellig longcarcinoom wat beter. Dit gaat echter ten koste van een toename van bijwerkingen als misselijkheid en braken. 8 Chirurgie Gerandomiseerde studies hebben aangetoond dat resectie van een enkele hersenmetastase gevolgd door totale schedelbestraling ten opzichte van bestraling alleen leidt tot een significante verlenging van het ADL-onafhankelijk functioneren (33-38 weken ten opzichte van 8-15 weken) en de overleving (40-43 weken ten opzichte van weken). 9,10 Het overlevingsvoordeel bestaat alleen als het extracraniale tumorproces onder controle is. 10 Het is opvallend dat er in 11% van de op MRI-beeld vermoede solitaire hersenmetastasen sprake bleek van een primaire hersentumor of een hersenabces. 9 De morbiditeit van chirurgische resectie is acceptabel en ook resecties van laesies in functioneel vitale hersengebieden lijken met moderne technieken goed uitvoerbaar. De resectie van multipele hersenmetastasen wordt weinig toegepast. Wanneer echter alle laesies in toto verwijderd kunnen worden, lijkt het behandelingsresultaat niet wezenlijk verschillend van die van een resectie van een enkele hersenmetastase. 11 Ook resectie van een grote symptomatische laesie, gecombineerd met totale schedelbestraling of radiochirurgie van kleinere laesies bij patiënten met multipele hersenmetastasen, kan leiden tot een wezenlijke verbetering van de overleving. 12 Soms is chirurgische interventie met een ventriculostomie of het plaatsen van een drain noodzakelijk bij een obstructiehydrocephalus. De toepassing van adjuvante totale schedelbestraling na een complete resectie van een hersenmetastase is langdurig het onderwerp van discussie. Hersenmetastasen zijn meestal goed gedemarqueerde laesies die macroscopisch in toto verwijderd kunnen worden. Retrospectieve studies laten zien dat postoperatieve schedelbestraling zowel het percentage lokale recidieven als het percentage metastasen elders in de hersenen vermindert. De enige tot nu toe uitgevoerde gerandomiseerde studie onderschrijft dit. 13 In deze studie trad significant vaker een recidief hersenmetastase op bij patiënten die geen adjuvante schedelbestraling kregen (70% versus 18%; p<0,001). Dit betrof zowel een lokaal recidief (46% versus 10%; p<0,001) als recidieven elders in de hersenen (37% versus 14%; p<0,001). Bovendien was de recidiefvrije periode significant korter in de groep die niet postoperatief bestraald was. De duur van de functionele onafhankelijkheid was echter in beide groepen gelijk. Ook de overleving was niet verschillend, al overleden in de groep met adjuvante schedelbestraling minder patiënten als gevolg van neurologische progressie. Recentelijk zijn een aantal niet-gerandomiseerde studies verschenen met postoperatieve radiochirurgie van het operatiebed. Deze aanpak resulteert weliswaar in een vermindering van het voorkomen van een lokaal recidief, maar het ontwikkelen van recidieven elders in de hersenen wordt hiermee niet beïnvloed. Argumenten om geen adjuvante schedelbestraling toe te passen, zijn de belasting voor de patiënt en de mogelijke complicaties van totale schedelbestraling. Daarnaast is met radiochirurgie of uitgestelde schedelbestraling een vermoedelijk goede behandeling mogelijk van een recidief hersenmetastase. Anderzijds is het risico op cognitieve schade veroorzaakt door recidief hersenmetastasen groter dan ten gevolge van complicaties van de schedelbestraling. 14 Op grond van de huidige gegevens is geen gefundeerde keuze voor of tegen adjuvante bestraling te maken. Binnenkort worden de resultaten van gerandomiseerde studies uit de VS en Europa naar het nut van adjuvante schedelbestraling bekend. Radiochirurgie Chirurgische resectie van hersenmetastasen is nooit in een gecontroleerde studie vergeleken met radiochirurgie. In niet-gerandomiseerd vergelijkend onderzoek lijken beide behandelingen voor kleine hersenmetastasen ( 2-3 cm doorsnede) echter vergelijkbare lokale tumorcontrole en incidentie van complicaties te geven. 15 Vanwege het minder belastende karakter van de ingreep heeft radiochirurgie de voorkeur bij patiënten met een enkele hersenmetastase met <3 cm doorsnede. Indien echter histologische verificatie noodzakelijk of snelle decompressie gewenst is, blijft chirurgie de eerste keus. De enige gerandomiseerde studie waarbij de combinatie radiochirurgie met totale schedelbestraling werd vergeleken met alleen schedelbestraling, toonde N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R O N C O L O G I E V O L. 6 N R
4 slechts voor patiënten met een enkelvoudige hersenmetastase een gering overlevingsvoordeel van radiochirurgie (6,5 versus 4,9 maanden). 16 Bij patiënten met verscheidene hersenmetastasen resulteerde de toevoeging van radiochirurgie aan totale schedelbestraling in betere lokale tumorcontrole, maar de overleving werd niet beïnvloed. Of radiochirurgie alleen of in combinatie met schedelbestraling moet worden uitgevoerd, is een vergelijkbare discussie als bij de postoperatieve schedelbestraling. De combinatie geeft een verminderde kans op het ontwikkelen van nieuwe lokale en regionale metastasen, maar heeft geen invloed op de overleving van patiënten. 17 Ook verandering in cognitie lijkt niet verschillend, met dien verstande dat cognitiestoornissen na alleen radiochirurgie vooral het gevolg zijn van de meer frequente recidief hersenmetastasen, en na radiochirurgie in combinatie met schedelbestraling vooral het gevolg van (irreversibele) bestralingsschade. 18 De techniek van radiochirurgie heeft de laatste jaren een snelle ontwikkeling doorgemaakt. Waar radiochirurgie aanvankelijk was voorbehouden aan centra met een gamma knife of een speciaal aangepaste lineaire versneller, kan het inmiddels op veel moderne bestralingsapparaten worden uitgevoerd. De techniek van radiochirurgie is sneller en patiëntvriendelijker geworden met de ontwikkeling van niet-invasieve frames, en recentelijk de framelessmethode die gebruikmaakt van bestralingsmaskers. Systemische therapie Tumorembolieën die uitgroeien tot macroscopische hersenmetastasen zijn vanaf een grootte van 1 à 2 mm voor verdere groei afhankelijk van vaatnieuwvorming. Deze nieuw gevormde tumorvaten zijn morfologisch gelijk aan die van de primaire tumor en missen derhalve de bloed-hersenbarrière-eigenschappen van de normale hersenvaten. In overeenstemming hiermee is in een aantal fase II-studies aangetoond dat chemotherapie, met name bij chemosensitieve tumoren, een effectieve behandeling kan zijn van hersenmetastasen met een responspercentage en duur die overeenkomen met die van extracraniale metastasen. Zo is de respons van hersenmetastasen bij mammacarcinoompatiënten op chemotherapie als eerstelijnsbehandeling 50-60% en bij chemonaïeve patiënten met een kleincellig longcarcinoom ongeveer 70%. 19,20 Een recente prospectieve studie bij patiënten met hersenmetastasen die gelijktijdig gediagnosticeerd zijn met een kleincellig longcarcinoom, toonde echter een minder gunstige respons op chemotherapie van de hersenmetastasen dan van de extracraniale tumor, hoewel de gemiddelde tijd tot progressie van de hersenmetastasen ongeveer 6 maanden bedroeg. 21 Ondanks het aangetoonde effect van chemotherapie op hersenmetastasen -bij hersenmetastasen van kiemceltumoren is zelfs curatie met uitsluitend standaardchemotherapie mogelijk- wordt chemotherapie als behandeling van hersenmetastasering nauwelijks toegepast. 22 Een algemene mening is dat met de standaardbehandeling, schedelbestraling met corticosteroïden, relatief doeltreffend het lokale probleem van hersenmetastasering wordt aangepakt. De sporadische toepassing van chemotherapie bij hersenmetastasering is verder gelegen in het feit dat hersenmetastasen vaak voorkomen bij weinig chemosensitieve tumoren zoals het niet-kleincellig longcarcinoom, melanoom en niercelcarcinoom. Daarnaast ontstaan hersenmetastasen vaak bij uitgebreide gemetastaseerde ziekte, waarvoor de patiënt al eerder met systemische therapie behandeld is, zodat de responskans op nogmaals chemotherapie laag is. Ook bij intensief voorbehandelde patiënten kan echter soms nog een zinvolle remissie bereikt worden, zoals met capecitabine bij hersenmetastasen van een mammacarcinoom. Een respons van hersenmetastasen van een mammacarcinoom op een hormonale behandeling is gerapporteerd. Bij patiënten met een duidelijke neurologische uitval en met laesies met massawerking werkt een hormonale behandeling echter te traag om neurologische verslechtering te voorkomen. Met de meer recent ontwikkelde medicatie specifiek gericht tegen tumoreiwitten, de zogenoemde targeted therapy, zijn enige studies verricht naar het effect op hersenmetastasen. Met gefitinib, een EGF-receptortyrosinekinaseremmer, werd bij voorbehandelde patiënten met hersenmetastasen van een adenocarcinoom van de long een respons gerapporteerd van 31%. 23 De invloed van trastuzumab op het ontstaan en beloop van hersenmetastasen bij Her2/neu-positieve mammacarcinoompatiënten is nog niet geheel duidelijk. Er is gesuggereerd dat de incidentie van hersenmetastasen bij patiënten die zijn behandeld met trastuzumab hoog is, omdat het niet goed de bloed-hersenbarrière passeert. Het is echter waarschijnlijker dat het agressieve gedrag van Her2/neupositieve tumoren hiervoor verantwoordelijk is. 24 Na de diagnose hersenmetastasen werd in diverse studies een opmerkelijk lange overleving van meer dan een jaar gerapporteerd bij doorbehandelen met chemotherapie en trastuzumab na schedelbestraling V O L. 6 N R N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R O N C O L O G I E
5 Lapatinib, een tyrosinekinaseremmer van de EGF1- en -2-receptor, is een klein molecuul dat beter de bloed-hersenbarrière passeert. Bij gebruik van lapatinib ontwikkelden zich minder vaak hersenmetastasen. Zeven procent van de patiënten met recidief hersenmetastasen na schedelbestraling en trastuzumab vertoonde een respons op lapatinib. 26 Asymptomatische hersenmetastasen Uit de literatuur kan niet geconcludeerd worden of het specifiek behandelen van asymptomatische hersenmetastasen zinvol is. Schedelbestraling bleek de overleving van patiënten met een mammacarcinoom of melanoom en asymptomatische hersenmetastasen niet te verbeteren in vergelijking met patiënten die bestraald zijn voor symptomatische hersenmetastasen. 27,28 Het is echter niet uitgesloten, maar ook niet aangetoond, dat radiochirurgie van asymptomatische laesies bij patiënten zonder extracraniale tumoractiviteit leidt tot een langere ziektevrije overleving, dan wanneer gewacht wordt tot de laesies symptomatisch worden. Bij progressieve systemische tumoractiviteit lijkt de winst van radiochirurgie bij asymptomatische laesies minder voor de hand te liggen. Het lijkt derhalve niet zinvol te screenen op hersenmetastasen. Een mogelijke uitzondering vormt de situatie waarbij aantonen van (asymptomatische) hersenmetastasen leidt tot andere stagering en daardoor tot verandering van het beleid, zoals bij het stadium III-niet-kleincellig-longcarcinoom. 29 Profylactische schedelbestraling Traditioneel werd profylactische schedelbestraling alleen uitgevoerd bij patiënten met een zogenoemd limited stadium kleincellig longcarcinoom, in complete remissie na behandeling met chemotherapie. Met profylactische schedelbestraling wordt de kans op het ontwikkelen van hersenmetastasen duidelijk verkleind, en wordt daarnaast een kleine winst in ziektevrije en totale overleving bereikt. 30 Een recente studie heeft ook bij patiënten met complete remissie van gemetastaseerde ( extensive ) ziekte een significant overlevingsvoordeel aangetoond (6,7 maanden versus 5,4 maanden). 31 Profylactische schedelbestraling had geen invloed op het cognitief functioneren, en ging wel, ook nog na 3 maanden, gepaard met meer vermoeidheid, misselijkheid en braken. Ook bij het niet-kleincellig longcarcinoom vermindert profylactische schedelbestraling de frequentie van hersenmetastasen, maar bij deze groep is vooralsnog geen overlevingswinst aangetoond. Behandeling hersenmetastasen van onbekende primaire tumor Ongeveer 5-10% van alle patiënten met hersenmetastasen presenteert zich met neurologische symptomen zonder dat er een primaire tumor bekend is. Meestal wordt deze tumor alsnog vastgesteld bij verder onderzoek, onder andere met CT- en/of PET-scan. In ongeveer 65% van de gevallen blijkt er dan sprake van een primaire longtumor. In de overige gevallen is er meestal sprake van een melanoom, niercelcarcinoom, coloncarcinoom of een kiemceltumor. Bij ongeveer 20% blijft de tumor, ondanks aanvullend onderzoek, onbekend. Biopsie of resectie van de hersenmetastase is dan essentieel voor verdere behandeling. De behandeling van patiënten met een onbekende primaire tumor is niet anders dan van patiënten met een bekende primaire tumor; er is ook geen verschil in overleving. Een speciale situatie betreft een synchrone presentatie van een solitaire hersenmetastase en een niet-kleincellig longcarcinoom. Indien zowel de hersen- als longlokalisatie met curatieve opzet behandeld kan worden, bedraagt de 5- jaarsoverleving 20-30%. 32 Behandeling van recidief hersenmetastasen De behandelingsmogelijkheden voor patiënten met recidief hersenmetastasen zijn afhankelijk van een veelvoud aan factoren zoals conditie van de patiënt, soort voorafgaande behandeling, extracraniale tumorstatus, chemotherapeutische opties en interval tot het optreden van recidief hersenmetastasen. Het is slechts zinvol totale schedelherbestraling te overwegen na een interval van minstens 6-12 maanden. De kans op het bereiken van lokale tumorcontrole na herbestraling is echter klein. Radiochirurgie kan na eerdere totale schedelbestraling zonder problemen worden toegepast indien het één of enkele kleine metastasen betreft. De kans op lokale tumorcontrole na radiochirurgie is groot, met name bij een lang interval. Bij een lokaal recidief na radiochirurgie is resectie of zelfs herhaalde radiochirurgische behandeling nog een optie. Heroperatie van recidief hersenmetastasen leidde in retrospectieve studies, vanzelfsprekend bij geselecteerde patiënten, tot een gemiddelde extra recidiefvrije periode van een half jaar. Chemotherapie voor recidief hersenmetastasen van een mammacarcinoom na schedelbestraling is waarschijnlijk even effectief als wanneer chemo- N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R O N C O L O G I E V O L. 6 N R
6 Aanwijzingen voor de praktijk 1. Indien er geen sprake is van een dreigende inklemming, is een dexamethason-dagdosis van 4 mg even effectief als een dagdosis van 16 mg bij de behandeling van recidief hersenmetastasen met corticosteroïden. 2. Toevoeging van radiochirurgie aan totale schedelbestraling bij multipele hersenmetastasen verbetert de lokale tumorcontrole, maar heeft geen invloed op de overleving. 3. Het nut van behandeling van asymptomatische hersenmetastasen is niet aangetoond. 4. Het nut van adjuvante schedelbestraling na resectie of radiochirurgie is onduidelijk, maar binnenkort zullen de resultaten bekend worden van gerandomiseerde studies over deze vraag. therapie als primaire behandeling gegeven wordt. 19 Temozolomide is weinig effectief bij recidief hersenmetastasen van carcinomen: een objectieve respons werd gerapporteerd bij 9% van de patiënten met een niet-kleincellig longcarcinoom en bij geen enkele patiënt met een mammacarcinoom. 33 Conclusie De behandeling van patiënten met hersenmetastasen is nauwelijks gebaseerd op gecontroleerde studies. Het voordeel van radiochirurgie ten opzichte van totale schedelbestraling voor verscheidene kleine hersenmetastasen is niet duidelijk, evenmin als het nut van radiochirurgie ten opzichte van resectie bij een enkele grotere (>2 cm) laesie. Ook over het nut van adjuvante schedelbestraling na resectie of radiochirurgie is de literatuur niet duidelijk. Van targeted therapy is enig effect gerapporteerd bij patiënten met recidief hersenmetastasen. De overleving van Her2/neu-positieve mammacarcinoompatiënten met behandelde hersenmetastasen wordt significant verlengd indien behandeling met trastuzumab en chemotherapie wordt voortgezet. Referenties 1. Schouten LJ, Rutten J, Huveneers HA, Twijnstra A. Incidence of brain metastases in a cohort of patients with carcinoma of the breast, colon, kidney, and lung and melanoma. Cancer 2002;94: Gaspar LE, Scott C, Murray K, Curran W. Validation of the RTOG recursive partitioning analysis (RPA) classification for brain metastases. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2000;47: Boogerd W, Vos VW, Hart AA, Baris G. Brain metastases in breast cancer; natural history, prognostic factors and outcome. J Neurooncol 1993;15: Vecht CJ, Hovestadt A, Verbiest HB, Van Vliet JJ, Van Putten WL. Dose-effect relationship of dexamethasone on Karnofsky performance in metastatic brain tumors: a randomized study of doses of 4, 8, and 16 mg per day. Neurology 1994;44: Lagerwaard FJ, Levendag PC, Nowak PJ, Eijkenboom WM, Hanssens PE, Schmitz PI. Identification of prognostic factors in patients with brain metastases: a review of 1292 patients. Int J Radiat Oncol Biol Phys 1999;43: Bezjak A, Adam J, Barton R, Panzarella T, Laperriere N, Wong CS, et al. Symptom response after palliative radiotherapy for patients with brain metastases. Eur J Cancer 2002;38: DeAngelis LM, Delattre JY, Posner JB. Radiation-induced dementia in patients cured of brain metastases. Neurology 1989;39: Verger E, Gil M, Yaya R, Viñolas N, Villà S, Pujol T, et al. Temozolomide and concomitant whole brain radiotherapy in patients with brain metastases: a phase II randomized trial. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2005;61: Patchell RA, Tibbs PA, Walsh JW, Dempsey RJ, Maruyama Y, Kryscio RJ, et al. A randomized trial of surgery in the treatment of single metastases to the brain. N Engl J Med 1990;322: Vecht CJ, Haaxma-Reiche H, Noordijk EM, Padberg GW, Voormolen JH, Hoekstra FH, et al. Treatment of single brain metastasis: radiotherapy alone or combined with neurosurgery? Ann Neurol 1993;33: Bindal RK, Sawaya R, Leavens ME, Lee JJ. Surgical treatment of multiple brain metastases. J Neurosurg 1993;79: Iwadate Y, Namba H, Yamaura A. Significance of surgical resection for the treatment of multiple brain metastases. Anticancer Res 2000;20: Patchell RA, Tibbs PA, Regine WF, Dempsey RJ, Mohiuddin M, Kryscio RJ, et al. Postoperative radiotherapy in the treatment of single metastases to the brain: a randomized trial. JAMA 1998;280: Regine WF, Scott C, Murray K, Curran W. Neurocognitive outcome in brain metastases patients treated with accelerated-fractionation vs. accelerated-hyperfractionated radio- 8 V O L. 6 N R N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R O N C O L O G I E
7 therapy: an analysis from Radiation Therapy Oncology Group Study Int J Radiat Oncol Biol Phys 2001;51: Muacevic A, Kreth FW, Horstmann GA, Schmid-Elsaesser R, Wowra B, Steiger HJ, et al. Surgery and radiotherapy compared with gamma knife radiosurgery in the treatment of solitary cerebral metastases of small diameter. J Neurosurg 1999;91: Andrews DW, Scott CB, Sperduto PW, Flanders AE, Gaspar LE, Schell MC, et al. Whole brain radiation therapy with or without stereotactic radiosurgery boost for patients with one to three brain metastases: phase III results of the RTOG 9508 randomised trial. Lancet 2004;363: Aoyama H, Shirato H, Tago M, Nakagawa K, Toyoda T, Hatano K, et al. Stereotactic radiosurgery plus whole-brain radiation therapy vs stereotactic radiosurgery alone for treatment of brain metastases: a randomized controlled trial. JAMA 2006;295: Aoyama H, Tago M, Kato N, Toyoda T, Kenjyo M, Hirota S, et al. Neurocognitive function of patients with brain metastasis who received either whole brain radiotherapy plus stereotactic radiosurgery or radiosurgery alone. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2007;68: Boogerd W, Dalesio O, Bais EM, Van der Sande JJ. Response of brain metastases from breast cancer to systemic chemotherapy. Cancer 1992;69: Kristensen CA, Kristjansen PE, Hansen HH. Systemic chemotherapy of brain metastases from small-cell lung cancer: a review. J Clin Oncol 1992;10: Seute T, Leffers P, Wilmink JT, Ten Velde GP, Twijnstra A. Response of asymptomatic brain metastases from small-cell lung cancer to systemic first-line chemotherapy. J Clin Oncol 2006;24: Gremmer R, Schroder ML, Ten Huinink WW, Brandsma D, Boogerd W. Successful management of brain metastasis from malignant germ cell tumours with standard induction chemotherapy. J Neurooncol 2008;90: Wu C, Li YL, Wang ZM, Li Z, Zhang TX, Wei Z. Gefitinib as palliative therapy for lung adenocarcinoma metastatic to the brain. Lung Cancer 2007;57: Gabos Z, Sinha R, Hanson J, Chauhan N, Hugh J, Mackey JR, et al. Prognostic significance of human epidermal growth factor receptor positivity for the development of brain metastasis after newly diagnosed breast cancer. J Clin Oncol 2006;24: Stemmler HJ, Heinemann V. Central nervous system metastases in HER-2-overexpressing metastatic breast cancer: a treatment challenge. Oncologist 2008;13: Lin NU, Dieras V, Paul D, Lossignol D, Christodoulou C, Laessig D, et al. EGF105084, a phase II study of lapatinib for brain metastases in patients (pts) with HER2+ breast cancer following trastuzumab (H) based systemic therapy and cranial radiotherapy (RT). J Clin Oncol 2007;25 Suppl 18 (abstract 1012). 27. Miller KD, Weathers T, Haney LG, Timmerman R, Dickler M, Shen J, et al. Occult central nervous system involvement in patients with metastatic breast cancer: prevalence, predictive factors and impact on overall survival. Ann Oncol 2003;14: Margolin K, Atkins B, Thompson A, Ernstoff S, Weber J, Flaherty L, et al. Temozolomide and whole brain irradiation in melanoma metastatic to the brain: a phase II trial of the Cytokine Working Group. J Cancer Res Clin Oncol 2002;128: Hochstenbag MM, Twijnstra A, Hofman P, Wouters EF, Ten Velde GP. MR-imaging of the brain of neurologic asymptomatic patients with large cell or adenocarcinoma of the lung. Does it influence prognosis and treatment? Lung Cancer 2003;42: Auperin A, Arriagada R, Pignon JP, Le Péchoux C, Gregor A, Stephens RJ, et al. Prophylactic cranial irradiation for patients with small-cell lung cancer in complete remission. Prophylactic Cranial Irradiation Overview Collaborative Group. N Engl J Med 1999;341: Slotman B, Faivre-Finn C, Kramer G, Rankin E, Snee M, Hatton M, et al. Prophylactic cranial irradiation in extensive small-cell lung cancer. N Engl J Med 2007;357: Flannery TW, Suntharalingam M, Regine WF, Chin LS, Krasna MJ, Shehata MK, et al. Long-term survival in patients with synchronous, solitary brain metastasis from non-smallcell lung cancer treated with radiosurgery. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2008;72: Abrey LE, Olson JD, Raizer JJ, Mack M, Rodavitch A, Boutros DY, et al. A phase II trial of temozolomide for patients with recurrent or progressive brain metastases. J Neurooncol 2001;53: Ontvangen 27 oktober 2008, geaccepteerd 2 december Correspondentieadres Dhr. dr. W. Boogerd, neuroloog Het Nederlands Kanker Instituut Antonie van Leeuwenhoek Ziekenhuis Afdeling Neuro-Oncologie Plesmanlaan CX Amsterdam adres: w.boogerd@nki.nl Dhr. dr. F.J. Lagerwaard, radiotherapeut-oncoloog VU medisch centrum Afdeling Radiotherapie De Boelelaan HV Amsterdam adres: fj.lagerwaard@vumc.nl Correspondentie graag richten aan de eerste auteur. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R O N C O L O G I E V O L. 6 N R
Richtlijn Hersenmetastasen (revisie)
Richtlijnen Richtlijn Hersenmetastasen (revisie) J.M.M. (Anja) Gijtenbeek, Vincent K.Y. Ho, M.A.A.M. (Mart) Heesters, F.J. (Frank) Lagerwaard, Alexander de Graeff en Willem Boogerd* Gerelateerd artikel:
Nadere informatieRadiochirurgie of radiotherapie voor hersenmetastasen? De stand van zaken
4 Radiochirurgie of radiotherapie voor hersenmetastasen? De stand van zaken J.G. Wolbers, A. Mèndez Romero, P.J.C.M. Nowak Verreweg de meeste patiënten met een hersenmetastase (HM) komen te overlijden
Nadere informatieHersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg
Hersenmetastasen Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg Hersenmetastasen (HM) + Introductie + Enkele cijfers. + Wanneer denken we aan HM? + Behandeling van HM (Landelijke
Nadere informatieOligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom. M. van der Sangen, radiotherapeut
Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom M. van der Sangen, radiotherapeut Borstkanker in perspectief Borstkanker in Nederland Nieuwe borstkankers per jaar: 15.000 Metastasen bij diagnose: 750 (5%)
Nadere informatieHersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 4e Voorjaars Symposium V&VN Landelijk Netwerk Verpleegkundig Specialisten Oncologie 24 maart 2016
Hersenmetastasen Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 4e Voorjaars Symposium V&VN Landelijk Netwerk Verpleegkundig Specialisten Oncologie 24 maart 2016 Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst
Nadere informatieImage-guided stereotactic radiotherapy for early stage lung cancer: techniques and clinical outcomes. Samenvatting
169 Image-guided stereotactic radiotherapy for early stage lung cancer: techniques and clinical outcomes Samenvatting Radiotherapie speelt een belangrijke rol in de curatieve behandeling van patiënten
Nadere informatieHersenmetastasen. Workshop Kasteel Maurick - 7 november 2013. Laurens Beerepoot - Internist-oncoloog
Hersenmetastasen Workshop Kasteel Maurick - 7 november 2013 Laurens Beerepoot - Internist-oncoloog Casus 1 - Man 57 jaar Sinds ongeveer 4 weken ander gedrag; Wat verwarder, vergeetachtiger, moeite met
Nadere informatieStereotactische radiochirurgie bij hersenmetastasen in het ARTI De resultaten met betrekking tot de overleving en de mate van lokale controle
Stereotactische radiochirurgie bij hersenmetastasen in het ARTI De resultaten met betrekking tot de overleving en de mate van lokale controle Nurer Gergin Radiotherapeutisch Laborant, UMC Utrecht Cancer
Nadere informatieStage. Clin staging. Treatment. Prognosis. Diagnosis. Evaluation. Early Node. Tumour. Loc advanced Metastasis. Advanced. Surgery
Clin staging Stage Tumour Early Node Loc advanced Metastasis Advanced Treatment Surgery Diagnosis Evaluation pulmonary Chemotherapy Radiotherapy Combinations Prognosis cardiac general Univ Hospital Leuven
Nadere informatieOncologische zorg bij ouderen
Oncologische zorg bij ouderen Balanceren tussen over- en onderbehandeling Johanneke Portielje, HagaZiekenhuis Kring ouderenzorg AMC & partners 12 juni 2013 mamma carcinoom
Nadere informatieOntwikkelingen longkanker en maligne mesothelioom
Ontwikkelingen longkanker en maligne mesothelioom Wat is de stand van zaken Frank Jacobs sept 2017 Disclosures Frank Jacobs (potentiële) belangenverstrengeling geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieOligometastasen: Echt of wishfull thinking? Dirk De Ruysscher, MD, PhD Radiation Oncologist University Hospitals Leuven/ KU Leuven Leuven, Belgium
Oligometastasen: Echt of wishfull thinking? Dirk De Ruysscher, MD, PhD Radiation Oncologist University Hospitals Leuven/ KU Leuven Leuven, Belgium Casus 65-jaar oude blanke vrouw 20 pak jaren Gestopt met
Nadere informatieLokaal recidief / metastasen behandeling. Metastasectomie en radiotherapie (Evidence based tekst tot 2010)
Lokaal recidief / metastasen behandeling Metastasectomie en (Evidence based tekst tot 2010) Aanbevelingen Chirurgische decompressie Op basis van de literatuur kan geen aanbeveling worden gedaan over chirurgische
Nadere informatieMultimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom
Multimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom Disclosures Ik heb geen belangenverstrengeling in relatie tot deze presentatie Multimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom Bij
Nadere informatieCHAPTER XII. Nederlandse Samenvatting
CHAPTER XII Nederlandse Samenvatting Dit proefschrift behelst een aantal klinische en translationele studies met betrekking tot de behandeling van het primair operabel mammacarcinoom. Zowel aspecten van
Nadere informatieHERSENMETASTASEN Landelijke richtlijn Versie 2.1
HERSENMETASTASEN Landelijke richtlijn Versie 2.1 Regio: Vereniging van Integrale Kankercentra Datum goedkeuring: 01 11 2004 Methodiek: Evidence based Verantwoording: Landelijke werkgroep neuro oncologie
Nadere informatieLocally advanced rectum carcinoom: wat gaat er veranderen na de RAPIDO studie? Dr B. van Etten, Oncologisch GE-Chirurg
Locally advanced rectum carcinoom: wat gaat er veranderen na de RAPIDO studie? Dr B. van Etten, Oncologisch GE-Chirurg Geen Disclosures Locally advanced rectum carcinoom Definitie o.b.v. MRI ct3 MRF+ ct4a/b
Nadere informatieSamenvatting 129. Samenvatting
Samenvatting 128 Samenvatting 129 Samenvatting Het mammacarcinoom is de meest voorkomende maligniteit bij vrouwen, met wereldwijd een jaarlijkse incidentie van 1,67 miljoen. De prognose van patiënten met
Nadere informatieRadiotherapie bij het gemetastaseerd niercelcarcinoom. Dr Nathalie Meireson Universitaire Radiotherapie Antwerpen 28/02/2013
Radiotherapie bij het gemetastaseerd niercelcarcinoom Dr Nathalie Meireson Universitaire Radiotherapie Antwerpen 28/02/2013 inleiding casus heden toekomst radiotherapie en new drugs Inleiding Wat doet
Nadere informatieSTEREOTACTISCHE RADIOTHERAPIE BIJ OLIGOMETASTASEN
STEREOTACTISCHE RADIOTHERAPIE BIJ OLIGOMETASTASEN MONIQUE C. DE JONG, AIOS RADIOTHERAPIE NAMENS DE AVL-STEREOTAXIE WERKGROEP AVL SYMPOSIUM 2017 DISCLOSURES Geen lid van de AVL-oligo/stereotaxie werkgroep
Nadere informatieDe behandeling van hersenmetastasen
Capita selecta De behandeling van hersenmetastasen j.m.m.gijtenbeek, a.t.c.j.van eck, r.w.m.van der maazen, a.c.koetsveld en c.j.a.punt Universitair Medisch Centrum St Radboud, Postbus 9101, 6500 HB Nijmegen.
Nadere informatiePalliatieve radiotherapie radiotherapie gericht op symptoombestrijding. Angela van Baardwijk radiotherapeut oncoloog MAASTRO clinic
Palliatieve radiotherapie radiotherapie gericht op symptoombestrijding Angela van Baardwijk radiotherapeut oncoloog MAASTRO clinic Werkgroep Oncologie Verpleegkundigen MUMC 3 oktober 2014 Inhoud Radiotherapie
Nadere informatieOntwikkelingen bij de chirurgie van het slokdarm- en maagcarcinoom
Ontwikkelingen bij de chirurgie van het slokdarm- en maagcarcinoom Mark I. van Berge Henegouwen Chirurg, slokdarm en maagchirurgie Amsterdam UMC, locatie AMC GIOCA GE oncologisch congres, AMC 18 jan 2019
Nadere informatie- incidentele bevinding zonder klachten - weigering van chirurgische behandeling - slechte algehele conditie waardoor chirurgie niet verantwoord is
Auteur Soort studie Aantal patiënten Lee 2013 Qurashi Systematic review 1999-2011 Systematic review 1999-2011 Radiotherapie / Chirurgie (meestal gevolgd door ) 377 Conservatief waaronder Inclusiecriteria
Nadere informatieStereotactische radiotherapie voor stadium I niet-kleincellig longcarcinoom: Uitkomsten op patiënten- en populatieniveau.
Stereotactic Radiation Therapy for Stage I Non-Small Cell Lung Cancer Nederlandse titel Stereotactische radiotherapie voor stadium I niet-kleincellig longcarcinoom: Uitkomsten op patiënten- en populatieniveau.
Nadere informatieMogelijkheden van resectie na chemotherapie bij het pancreascarcinoom. Prof. dr. Marc Besselink Afdeling Chirurgie, AMC Amsterdam
Mogelijkheden van resectie na chemotherapie bij het pancreascarcinoom Prof. dr. Marc Besselink Afdeling Chirurgie, AMC Amsterdam Amsterdam, 19 Januari 2018 Pancreascarcinoom Slechte prognose (5 jaars-overleving,
Nadere informatieStaat de radiotherapie indicatie ook vast na een complete respons op NAC?
Staat de radiotherapie indicatie ook vast na een complete respons op NAC? Nina Bijker, radiotherapeut AMC BBB symposium 7 september 2017 No conflict of interest Focus op postmastectomie radiotherapie (PMRT)
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/36461 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Wiggenraad, Ruud Title: Stereotactic radiotherapy of intracranial tumors : optimizing
Nadere informatieAanvraag gegevens ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek
Aanvraag gegevens ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek Registratie waarvan gegevens worden opgevraagd: DSCA Contactpersoon: Naam: Mw. Drs. J. t Lam - Boer Centrum/ziekenhuis: Radboud umc Adres: Postbus
Nadere informatieTumor eruit, patiënt beter? Sieger Leenstra Neurochirurg
Tumor eruit, patiënt beter? Sieger Leenstra Neurochirurg Tumor eruit Ruime resectie in de neurochirurgie veelal niet mogelijk Dus: wanneer kunnen we spreken van geheel verwijderd Is dit altijd van belang?
Nadere informatieLandelijk Contactdag 2017
Landelijk Contactdag 2017 Radiotherapie voor Blaaskanker Bradley Pieters Academisch Medisch Centrum/ Universiteit van Amsterdam 2 Typen Blaaskanker Niet-spierinvasief Spierinvasief Behandelingen Verwijderen
Nadere informatie7.7.1. Neurologische oncologie
771 Neurologische oncologie Low-grade infiltratief supratentorieel astrocytoom/oligodendroglioma (uitgezonderd fibrocystisch astrocytoom) Intracranieel ependynoma Anaplastisch astrocytoom/anaplastisch
Nadere informatieNadia Haj Mohammad Internist-oncoloog The Netherlands
Maagcarcinoom Nadia Haj Mohammad Internist-oncoloog The Netherlands Inhoud Therapie Systemisch Gericht op klachten Nieuwe ontwikkelingen/toekomst Epidemiologie Verschil Europa en Noord-Amerika vs Azië,
Nadere informatieCROSSFIRE-studie (Alvleesklierkanker) / alvleesklierkanker
CROSSFIRE-studie (Alvleesklierkanker) / alvleesklierkanker Experimenteel onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met alvleesklierkanker waarbij de tumor vanwege de ligging niet door middel
Nadere informatieHersenmetastasen van solide tumoren bij volwassenen
Hersenmetastasen van solide tumoren bij volwassenen stroomdiagram diagnostiek Verdenking hersenmetastasen (HM) 1 Anamnese, neurologisch onderzoek, Karnofsky PS* en beeldvorming 2 *Karnofsky Performance
Nadere informatieMarlies Peters. Workshop Vermoeidheid
Marlies Peters Workshop Vermoeidheid De ene vermoeidheid is de andere niet Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan geleverde inspanning De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren
Nadere informatieNeurologische oncologie
7.7.1. Neurologische oncologie Low-grade infiltratief supratentorieel astrocytoom/oligodendroglioma (uitgezonderd pilocytair astrocytoom). Intracranieel ependymoma Anaplastisch astrocytoom/anaplastisch
Nadere informatieM studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker
M14-361-studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met vergevorderde kleincellige longkanker die behandeld worden met carboplatine en etoposide (standaardbehandeling).
Nadere informatieTumor eruit, patiënt beter? Sieger Leenstra Neurochirurg
Tumor eruit, patiënt beter? Sieger Leenstra Neurochirurg Tumor eruit Ruime resectie in de neurochirurgie veelal niet mogelijk Dus: wanneer kunnen we spreken van geheel verwijderd Is dit altijd van belang?
Nadere informatieGynaecologisch-oncologische Studies. Gynaecongres 11 november Focus Radiotherapie. R.A. Nout Radiotherapeut-Oncoloog Namens LPRGT
Gynaecologisch-oncologische Studies Gynaecongres 11 november 2010 Focus Radiotherapie R.A. Nout Radiotherapeut-Oncoloog Namens LPRGT Overzicht: Focus Radiotherapie Cervix Lopend EORTC Embrace Nieuw Outback
Nadere informatiePancreascarcinoom en kansen voor de toekomst
18 mei 2006 Jaarbeurs Utrecht Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum Pancreas Carcinoom Incidencie: 33.730 nieuwe patiënten
Nadere informatieOLIJFdag 3 oktober 2015
OLIJFdag 3 oktober 2015 Nieuwe behandelingen bij eierstokkanker Els Witteveen Internist-oncoloog Huidige en nieuwe inzichten Intraperitoneale toediening Toevoeging van bevacizumab Dose dense toediening
Nadere informatieLeven met kanker Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling bij longkanker. Judith Herder 2017
Leven met kanker Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling bij longkanker Judith Herder 2017 Deze presentatie Enkele feiten over kanker Wat is longkanker nou eigenlijk? Behandeling bij uitgezaaid longkanker
Nadere informatieRadiotherapie bij het pancreascarcinoom. Hanne Heerkens, AIOS radiotherapie 25 maart 2019
Radiotherapie bij het pancreascarcinoom Hanne Heerkens, AIOS radiotherapie 25 maart 2019 Pancreascarcinoom en radiotherapie Operabel Locally advanced Medisch inoperabel Gemetastaseerd Pancreascarcinoom
Nadere informatiePrognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online
Prognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online 3 de Mammacongres Harderwijk Stella Mook Radiotherapeut i.o. Prognostische waarde LN status LN status
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Dikkedarmkanker is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. Het is de derde meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en de tweede meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In 2008
Nadere informatieLymfeknoop dissectie in borstcarcinoom, diagnostiek of therapie? Wim Demey, medische oncologie, Borstkliniek voorkempen
Lymfeknoop dissectie in borstcarcinoom, diagnostiek of therapie? Wim Demey, medische oncologie, Borstkliniek voorkempen 85% via de axilla Mammaria interna alleen aantasting is zeldzaam
Nadere informatie(Neo)adjuvante chemotherapie bij het rectumcarcinoom. Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam
(Neo)adjuvante chemotherapie bij het rectumcarcinoom Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam Adjuvante chemotherapie bij rectumcarcinoom in Nederland Geloof Gewoonte Evidence-based medicine
Nadere informatieMeer sparend bestraling van de axilla? Less is more (than enough) Nicola Russell
Meer sparend bestraling van de axilla? Less is more (than enough) Nicola Russell Techniek tot nu toe Conventionele simulatie Virtuele simulatie Techniek voor okselbestraling Klier levels I III Plexus brachialis
Nadere informatieTRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER. Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek. Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden
TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden Triple negatief borstkanker TNBC Geen ER Geen PR Geen HER2 (Nog) geen target
Nadere informatieBehandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG
Behandeling op maat Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk C.P. Schröder internist oncoloog Mammacarcinoom en targeted therapy
Nadere informatieWel of Niet starten?
Chemotherapie in de palliatieve setting van het pancreascarcinoom Wel of Niet starten? Dick Richel AMC / MST 3 e Verpleegkundig Congres 10 januari 2014 Pancreascarcinoom feiten Incidentie in Nederland
Nadere informatiePALLIATIEVE (CHEMO)THERAPIE JA OF NEE?
PALLIATIEVE (CHEMO)THERAPIE JA OF NEE? Astrid Demandt Internist-hematoloog OMC 10 November 2011 CHEMOTHERAPIE/ TARGETED THERAPY Curatief (Neo)-adjuvant Palliatief: geen locale therapie mogelijk of gemetastaseerde
Nadere informatieHeeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker?
Heeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker? Wouter Everaerts Dienst urologie, Uzleuven @EveraertsW 16 september 2017 Natuurlijke evolutie van prostaatkanker PIN Gelokaliseerd
Nadere informatieMaligne melanoma Belang van sentinelklierbiopsie
Maligne melanoma Belang van sentinelklierbiopsie Annemie Rutten Medische Oncologie AZ St. Augustinus Maligne melanoma 10% van alle huidkankers, maar meest agressieve. Incidentie van maligne melanoma neemt
Nadere informatieDe indicatoren omtrent borstkanker, die in kader van het VIP²-project worden opgevolgd zijn :
Indicatoren VIP²-project Oncologie In België is, net als in Europa, borstkanker de meest voorkomende oorzaak van overlijden door kanker bij vrouwen (20,6 % van alle overlijdens ingevolge kanker). In 2009
Nadere informatieAnalyse en behandeling bij verdenking op maligniteit bij de oudste ouderen
Dr. M.E. Hamaker Klinisch geriater mhamaker@diakhuis.nl Analyse en behandeling bij verdenking op maligniteit bij de oudste ouderen Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst
Nadere informatieFactsheet Indicatoren Longcarcinoom (DLCA) 2017 Start DLCA-S: 2012 (/2015 voor alle cardiothoracale centra) Start DLCA-R: 2013 Start DLCA-L: 2016
Factsheet en Longcarcinoom (DLCA) 2017 Start DLCA-S: 2012 (/2015 voor alle cardiothoracale centra) Start DLCA-R: 2013 Start DLCA-L: 2016 Inclusie en exclusie criteria DLCA-S Inclusie Alle chirurgische
Nadere informatieRichtlijn Hersenmetastasen
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Colofon Richtlijn Hersenmetastasen De richtlijn hersenmetastasen werd in 2005 geschreven door E.H. Verhagen, M.J.B. Taphoorn en R.J.A. Krol en opgenomen
Nadere informatieCover Page. Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for rectal cancer Issue Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/46445 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for
Nadere informatieRichtlijn leptomeningeale metastasen van solide tumoren
Disclaimer / 1 januari 2015 De Richtlijnen van de afdeling Neurologie Erasmus MC zijn met zorg samengesteld op basis van de stand van de wetenschap ten tijde van het vaststellen van de Richtlijn. Deze
Nadere informatieBloedafname CAIRO5. Coördinerend Radiologen: Dr. K. van Lienden, Dr. M Engelbrecht, afdeling Radiologie, AMC Amsterdam
Bloedafname CAIRO5 Een gerandomiseerde fase 3 studie naar behandelingsstrategieën voor patiënten met dikke darmkanker met metastasen in alleen de lever, welke (nog) niet in aanmerking komen voor chirurgische
Nadere informatie2.3 Ouderen. [IKNL/Richtlijn Gliomen 2014 - conceptversie 30 september 2014] Pag. 91
4429 4430 4431 4432 4433 4434 4435 4436 4437 4438 4439 4440 4441 4442 4443 4444 4445 4446 4447 4448 4449 4450 4451 4452 4453 4454 4455 4456 4457 4458 4459 4460 4461 4462 4463 4464 4465 4466 4467 4468 4469
Nadere informatieILC > 3 cm: neoadjuvante chemotherapie heeft geen nut! Sabine C. Linn, MD PhD Divisies Medische Oncologie en Moleculaire Biologie
ILC > 3 cm: neoadjuvante chemotherapie heeft geen nut! Sabine C. Linn, MD PhD Divisies Medische Oncologie en Moleculaire Biologie Heeft neoadjuvant chemotherapie nut bij ILC > 3 cm? Ja Nee Weet niet/geen
Nadere informatieOntwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom. 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog
Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog Doelgerichte therapie bij het lokaal gevorderd en gemetastaseerd
Nadere informatieMinder chirurgie na neo adjuvante chemotherapie?
Minder chirurgie na neo adjuvante chemotherapie? Frederieke van Duijnhoven, chirurg-oncoloog Marie-Jeanne Vrancken Peeters, principal investigator MICRA studie 1 GEEN DISCLOSURES 2 NEOADJUVANTE SYSTEMISCHE
Nadere informatieBronchuscarcinoom Incidentiegegevens, initiële behandeling AZ Groeninge Kris Van Oortegem Pneumologie
Bronchuscarcinoom 2002 Incidentiegegevens, initiële behandeling AZ Groeninge Kris Van Oortegem Pneumologie Bronchuscarcinoom 2002 (n=112) Kleincellig versus Niet-kleincellig kleincellig 18% niet-kleincellig
Nadere informatieAdjuvante systeemtherapie Patiënte: DM type 2
Take home messages Een 59 jarige vrouw met mammacarcinoom en diabetes. An Reyners Internist-oncoloog UMCG Kankerbehandeling: houd rekening met bijwerkingen op korte en langere termijn Stem af wie waarvoor
Nadere informatievoor hersenmetastasen. Optimale kwaliteit. Hersenmetastasen behandeling. Definitie. Stereotactische radiotherapie
Disclosure belangen spreker Stereotactische radiotherapie voor hersenmetastasen (potentiële) belangenverstrengeling Geen Optimale kwaliteit Health care quality = Hersenmetastasen behandeling Getting the
Nadere informatieArterio-veneuze malformatie
Arterio-veneuze malformatie Behandeling Sanne Roijackers, coassistent IC 7-12-2016 Casus 60 jarige man Bewusteloos gevonden in badkamer Anisocorie L>R; bdz lichtreactief Subduraal hematoom met midlineshift
Nadere informatieSAMEN VERDER NA KANKER TRANSMURALE ONCOLOGISCHE NAZORG
SAMEN VERDER NA KANKER TRANSMURALE ONCOLOGISCHE NAZORG Wat is het beste voor de patiënt? Carla M.L. van Herpen, internist-oncoloog 14-10-2014 Nazorg en controle na kanker EXPERTISE Wat wil de patiënt?
Nadere informatieNABON Breast Cancer Audit (NBCA)
NABON Breast Cancer Audit (NBCA) Beschrijving Dit overzicht toont de kwaliteitsindicatoren welke per 1 april 2014 ontsloten zullen worden in het kader van het getrapte transparantiemodel van DICA. De ontsluiting
Nadere informatieSymptomatische behandeling hersenmetastasen. Jeroen van Eijk, neuroloog JBZ 3 e Regionale Symposium Palliatieve Zorg 07-11-2013
Symptomatische behandeling hersenmetastasen Jeroen van Eijk, neuroloog JBZ 3 e Regionale Symposium Palliatieve Zorg 07-11-2013 Zo maar een paar vragen: -Moeten patiënten met HM standaard met dexamethason
Nadere informatiePien de Haas en John de Klerk nucleair geneeskundigen Meander Medisch Centrum Amersfoort. 2e Mammacongres 28 januari 2011 Harderwijk
Pien de Haas en John de Klerk nucleair geneeskundigen Meander Medisch Centrum Amersfoort 2e Mammacongres 28 januari 2011 Harderwijk Siemens Biograph true point PET/CT 40 slice Sinds 21 januari 2011 Sinds
Nadere informatieDr. Ester Siemerink, internist-oncoloog, medisch manager oncologie ANGST
Dr. Ester Siemerink, internist-oncoloog, medisch manager oncologie ANGST Het kan helpen om de feiten te kennen; (na)controles en meer Disclosure Belangen Spreker Geen (potentiële) belangenverstengeling
Nadere informatieImmunotherapie bij ouderen: maakt lee4ijd uit?
Immunotherapie bij ouderen: maakt lee4ijd uit? Ellen Kapiteijn en Simon Mooijaart LUMC 1 NOVEMBER 2017 Casus Dhr T, 1934: vitaal, WHO 1 Amaurosis fugax, presbyacusis, BPH 2005: Melanoom rechts temporaal
Nadere informatie3.1 Asymptomatisch meningeoom (evidence based tekst)
791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841
Nadere informatieCentraal zenuwstelsel betrokkenheid in cutaan T-cel lymfoom. MDO-praatje
Centraal zenuwstelsel betrokkenheid in cutaan T-cel lymfoom MDO-praatje Casus Patient CutaanT-cel lymfoom, type mycosis fungoides met aanwijzingen voor lymfeklierbetrokkenheid (niet PA-bewezen). Buikproblemen
Nadere informatieStudie medicijnen Groningen
Albert Twijnstra Studie medicijnen Huisarts Assistent interne geneeskunde Curaçao Specialisatie Neurologie Promotie onderzoek Academisering Neurologie Maastricht Neuro-traumatologie en Neuro-oncologie
Nadere informatieRichtlijn: Stadium IV KCLC
Richtlijn: Stadium IV KCLC Sinds de 7 e editie van de TNM Classificatie (2009) wordt ook voor het kleincellige longcarcinoom de TNM classificatie gebruikt. In vroegere studies werden verschillende definities
Nadere informatieTumoren van centrale zenuwstelsel. Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014
Tumoren van centrale zenuwstelsel Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014 Indeling Metastasen van tumoren van elders In de parenchym van de hersenen In hersenvliezen: leptomeningeale
Nadere informatieCasus: Lokaal gevorderd Pancreascarcinoom (LAPC) Olivier Busch HPB Chirurg, AMC Amsterdam Voorzitter DPCG
Casus: Lokaal gevorderd Pancreascarcinoom (LAPC) Olivier Busch HPB Chirurg, AMC Amsterdam Voorzitter DPCG no disclosures Olivier Busch HPB Chirurg, AMC Amsterdam Voorzitter DPCG Pancreascarcinoom Slechte
Nadere informatieBeeldvorming bij oligometastasen met nadruk op PET/CT. Presentatie. PET/CT voor detectie van metastasen
Beeldvorming bij oligometastasen met nadruk op PET/CT Mark Roef Nucleair geneeskundige Catharina Ziekenhuis Eindhoven Themadag 30 maart 2017 Presentatie Beeldvorming bij oligometastasen: PET/CT voor detectie
Nadere informatieONTWIKKELINGEN IN NEOADJUVANTE CHEMORADIOTHERAPIE OESOPHAGUSCARCINOOM. 5D s, 8 februari 2018 Francine Voncken
ONTWIKKELINGEN IN NEOADJUVANTE CHEMORADIOTHERAPIE OESOPHAGUSCARCINOOM 5D s, 8 februari 2018 Francine Voncken GEEN DISCLOSURES NEOADJUVANT CHEMORADIOTHERAPIE OESOPHAGUS [TEKST] [tekst] 5y OS 33% vs 47%
Nadere informatieBloedafname CAIRO5. Coördinerend Radiologen: Dr. K. van Lienden, Dr. M Engelbrecht, afdeling Radiologie, AMC Amsterdam
Bloedafname CAIRO5 Een gerandomiseerde fase 3 studie naar behandelingsstrategieën voor patiënten met dikke darmkanker met metastasen in alleen de lever, welke (nog) niet in aanmerking komen voor chirurgische
Nadere informatieEchogeleide chirurgie voor mammacarcinoom
Echogeleide chirurgie voor mammacarcinoom Een prospectief gerandomiseerd onderzoek N.M.A. Krekel M.H. Haloua M.P. van den Tol S. Meijer Chirurgische oncologie VU Universitair Medisch Centrum Incidentie
Nadere informatieBestraling met protonen
Bestraling met protonen Een nieuwe ontwikkeling in de radiotherapie Stijn Krol, radiotherapeut-oncoloog Afdeling Radiotherapie LUMC/HollandPTC S.KROL@HOLLANDPTC.NL 2 Insert > Header & footer 15-okt-17
Nadere informatieGebruik van prognostische en predictieve factoren bij de behandeling van het colorectaal carcinoom GIOCA congres 2017
Gebruik van prognostische en predictieve factoren bij de behandeling van het colorectaal carcinoom GIOCA congres 2017 Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam Colorectaal carcinoom Vroeger
Nadere informatiechemoradiatie en chemotherapie bij het rectumcarcinoom
Pre-operatieve chemoradiatie en chemotherapie bij het rectumcarcinoom Marie-Cecile Legdeur Relevante vragen 1. Hoe werkt chemoradiotherapie (CRT)? 2. Voegt chemotherapie iets toe aan pre-operatieve radiotherapie?
Nadere informatieResponsevaluatie met 3T-DWI-MRI na inductie met FOLFIRINOX chemotherapie bij lokaal gevorderd PDAC (IMAGE-MRI)
Responsevaluatie met 3T-DWI-MRI na inductie met FOLFIRINOX chemotherapie bij lokaal gevorderd PDAC (IMAGE-MRI) Eran van Veldhuisen, Bengt van Rijssen, Remy Klaassen, Yung Nio, Hanneke Wilmink, Krijn Van
Nadere informatieCover Page. Author: Dikken, Johannes Leen Title: Gastric cancer : staging, treatment, and surgical quality assurance Issue Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19858 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dikken, Johannes Leen Title: Gastric cancer : staging, treatment, and surgical
Nadere informatieRol van de RT bij behandeling van botmeta s. 1- Literatuur 2- Effectiviteit Klinisch Radiologisch 3- Radiotherapeutische technieken
Rol van de Radiotherapie bij behandeling van botmeta s Johan Menten, MD PhD Radiotherapie-Oncologie Palliatieve Zorg Coördinator UZLeuven Klinisch Radiologisch Remineralization and pain relief in bone
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/35283 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35283 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Charehbili, Ayoub Title: Optimising preoperative systemic therapy for breast cancer
Nadere informatielongtumoren stadia therapie prognose Els De Droogh Pneumologie ZNA Middelheim
longtumoren stadia therapie prognose smoking is cool!??? longtumoren > na WO II > roken en longtumoren 90 % mannen, 78% vrouwen aantal pakjaren > carcinogene stoffen in rook > asbest > radon, metalen,
Nadere informatieOverbehandeling in radiotherapie. Prof. Dr. Caroline Weltens
Overbehandeling in radiotherapie Prof. Dr. Caroline Weltens 29-09-2018 veilig de lokale therapie verminderen zonder de uitkomst te compromiteren Juiste balans tussen benefit en neveneffecten Bij combinatie
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Chapter 8: Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Colorectale kanker (kanker aan de dikke darm of endeldarm) is de belangrijkste oorzaak van uitzaaiingen (metastasen)
Nadere informatie