Het kan ook anders. Introductie

Transcriptie

1 Het kan ook anders Martin Luther heeft ervoor gezorgd dat er veel dingen veranderden in de kerk. In deze lessen ontdek je welke veranderingen dat geweest zijn en wat die voor jou betekenen. Introductie Toen Barack Obama in 2008 probeerde de verkiezingen in de Verenigde Staten te winnen, deed hij dat onder de leus Yes, we can. Hij bedoelde dat er veel dingen in Amerika zouden veranderen als hij president zou worden. Na acht jaar regeren is daar maar weinig van terecht gekomen. Zelfs zijn belofte om een gevangenis met mensen die van terrorisme verdacht werden te sluiten, werd geen werkelijkheid. Er zijn mensen geweest die wel grote veranderingen wisten te bereiken. Soms zelfs zonder dat ze daarvoor een plan gemaakt hadden. Eén van hen was Martin Luther. Hij maakte op 31 oktober 1517 zijn 95 stellingen tegen de aflaten bekend. Zijn actie had grote gevolgen en dat wordt in 2017 op grote schaal herdacht. De veranderingen noemen we: de reformatie (of: de hervorming). 1. Welke persoon ken jij die dingen wist te veranderen? Wat veranderde er door hem of haar? 2. Wat weet je over Martin Luther? Wat veranderde er door hem? 1

2 Genade voor een koopje Martin Luther werd op 10 november 1483 geboren in Eisleben in Duitsland. Zijn vader wilde dat hij rechten ging studeren aan de universiteit. Toen Luther op een keer terugreisde van huis naar school kwam hij in een hevig onweer terecht. Hij was bang door de bliksem getroffen te worden. Hij viel op zijn knieën en riep: Help mij, heilige Anna, ik zal monnik worden. Ondanks boosheid van zijn vader ging Luther het klooster in. In het klooster vermoeide hij zichzelf met bidden, vasten, waken en kou lijden. Later schreef hij: Als er één monnik in de hemel was gekomen door monnikerij, dan zou ik er binnen gekomen zijn. Heel belangrijk voor Luther was zijn benoeming tot professor in Wittenberg. Keurvorst Frederik de Wijze hoopte veel studenten naar Wittenberg te lokken als er goede hoogleraren les gaven. Aan zijn studenten moest Luther de Bijbel uitleggen. En toen: in de herfst van 1517 trok een zekere Tetzel van stad tot stad om aflaten te verkopen. Hij kwam ook in Wittenberg. Tetzel verkocht die aflaten in opdracht van de aartsbisschop. Die zat diep in de schulden omdat hij zijn ambt voor veel geld had moeten kopen. Een deel van de opbrengst ging naar paus Leo X. Die gebruikte het geld om de nieuwe St. Pieterskerk te bouwen. Tetzel maakte onbeschaamd gebruik van de onkunde, angst en goedgelovigheid van de mensen. Hij hield hen voor dat ze met een aflaat de schuld tegenover God konden verminderen en de straf in het vagevuur konden verkorten. De paus was zo goed, vertelde Tetzel, dat de genade nu voor een koopje te krijgen was. Met die aflaat kon je zelfs familieleden die al overleden waren uit het vagevuur vrij kopen. Een bekende uitspraak van Tetzel zou zijn geweest: Zodra het geld in t kistje klinkt, het zieltje in de hemel springt. De huidige St. Pieterskerk in Rome 2

3 Luther was boos en bedroefd over het optreden van Tetzel. De mensen die bij Luther kwamen biechten, meenden dat ze geen berouw meer over hun zonden hoefden te hebben. Ze hadden toch een aflaat gekocht! Daarmee was hun schuld betaald. Maar dat klopte niet. Daarom schreef Luther 95 stellingen tegen de aflaat. Hij hoopte met zijn stellingen een theologische discussie op gang te brengen. Daarom had hij de stellingen in het Latijn geschreven. De drukkers vertaalden ze echter in het Duits en verspreidden ze door heel Duitsland, en ook daar buiten, zodat iedereen ze kon lezen. Luther had gehoopt dat de paus hem zou steunen in zijn strijd om hervorming in de kerk. Maar helaas, paus Leo X trok zich weinig aan van de kritiek van die dronken Duitser, zoals hij gezegd zou hebben. Toen er echter overal boekjes voor en tegen Luther verschenen en er grote onrust in de kerk ontstond, besloot de paus op te treden. Luther werd beschuldigd van ketterij en door de paus uit de kerk gezet. Zo ontstond er een nieuwe kerk en was er niet langer één kerk. Aflaat =. Luthers ontdekking Martin Luther was opgegroeid met de gedachte dat hij door goede werken te doen zelf moest meehelpen zijn zaligheid te verdienen. Luther probeerde daarom Gods wetten precies te houden. Maar Luther voelde in zijn hart dat hij toch een zondaar bleef en voor God tekort schoot. God zou hem daarom straffen. God was immers een strenge God. Zijn rechtvaardigheid eiste dat zonden gestraft moesten worden. Daarom was Luther heel bang voor God. In 1512 was Luther professor geworden. Hij moest toen de Bijbel gaan uitleggen aan zijn studenten. Sommige teksten over de gerechtigheid van God vond hij onbegrijpelijk. In Psalm 71:2 las hij: Red mij door Uw gerechtigheid. Hoe kan dat nou, dacht Luther. Gods rechtvaardigheid leidt er toch toe dat Hij zondaars straft? Dat kan toch niet anders! Dat hoorde hij in de kerk ook steeds. Hij schreef daarom: Ik kon die rechtvaardige God niet liefhebben. Ik haatte Hem. Toen las hij in het Nieuwe Testament teksten die voor hem een grote ontdekking werden. In Romeinen 1:17 en in Galaten 2:16 las hij dat een mens niet rechtvaardig voor God wordt door zijn eigen goede werken, maar door het geloof in Jezus Christus. Luther schreef: Het was alsof er voor mij een deur openging naar het paradijs. Wat was ik blij. De hele Heilige Schrift had 3

4 een ander gelaat, en met haar ging de hemel voor mij open. Ik voelde opeens dat ik geheel nieuw geboren was. Later schreef hij dat hij toen een vrolijke ruil had gedaan: Ik Zijn gerechtigheid, Hij mijn zonde. 1. Luther was bang voor God. Ben jij wel eens bang voor God geweest? Hoe kwam dat? Wil je er iets over vertellen? 2. Wat zou je tegen een vriend of vriendin zeggen als die vertelde dat hij of zij bang was voor God? 3. Luther vond het erg dat de mensen door het optreden van Tetzel geen berouw meer over hun zonden hadden. Wat is berouw? Heb jij wel eens berouw over de zondige dingen die je gedaan, gezegd of gedacht hebt? Is berouw hebben nodig? Waarom wel, waarom niet? Lees eens wat hierover staat in 1 Johannes 1:9. Wat betekent dit voor jou? Bijbelstudie Lees Galaten 2:15-16 en Galaten 3: Wat betekent het volgens jou dat God rechtvaardig is? Vind jij het fijn of juist niet dat God rechtvaardig is? Waarom? 2. Hoe kan het dat de Heere God ons genadig kan en wil zijn? 3. In Galaten 3:6 staat dat God Abraham geloofde. Met welke geschiedenis van Abraham heeft dit te maken? 4. Lees ook Galaten 3:5. Hoe vind jij het om naar een preek te luisteren? Vertel eens. De Wartburg. Hier vertaalde Luther het Nieuwe Testament Luthers werkkamer op de Wartburg 4

5 Het boek waarop de wereld wachtte Luther was door de paus uit de kerk gezet. De keurvorst beschermde Luther echter. Daarom deed de paus een beroep op keizer Karel V om Luther tot zwijgen te brengen. Luther moest verschijnen voor de Rijksdag (vergadering van de keizer met de belangrijkste vorsten van het Duitse keizerrijk) in Worms. De keizer eiste dat hij zijn boeken herriep. Luther weigerde. Als hem niet vanuit de Bijbel aangewezen werd dat hij het verkeerd had, mocht hij zijn boeken niet herroepen, vond hij. Volgens sommigen zou hij zijn verdediging beëindigd hebben met de woorden: Hier sta ik, ik kan niet anders. God helpe mij. Amen. De keizer liet Luther gaan. Dat had hij beloofd. Luther werd wel vogelvrij verklaard. Ieder mocht hem dus doden. Toen greep de keurvorst in. Hij liet Luther onderduiken op kasteel de Wartburg. Op dit onderduikadres begon Luther aan iets wat een geweldige invloed heeft gehad: de vertaling van de Bijbel in het Duits. De kerk moedigde het lezen van de Bijbel niet aan. Dat was gevaarlijk, vonden de leiders in de kerk. Alleen de kerk kon de Bijbel goed uitleggen. Als gewone mensen de Bijbel zouden gaan lezen, dan zouden daar maar dwalingen van komen. Luther dacht heel anders. Hij had ontdekt hoe belangrijk het zelf lezen en bestuderen van de Bijbel was. Hij had gemerkt dat de Heilige Geest het Woord van God gebruikt om zondaren te bekeren. Zo had Luther vrede in zijn hart gekregen. De officiële Bijbel van de kerk was de Vulgata, een Bijbelvertaling in het Latijn. Gewone mensen konden die niet lezen. Ook was het een niet zo goede vertaling. Op de Wartburg vertaalde Luther het Nieuwe Testament vanuit de Griekse grondtaal. Hij deed dat binnen twaalf weken, een ongelooflijke prestatie. Voor die vertaling uit het Grieks kon hij gebruik maken van de uitgave van het Nieuwe Testament in het Grieks van Erasmus uit In september 1522 kwam het Newe Testament Deutzsch van de drukpers. De eerste oplage was binnen enkele maanden uitverkocht. Vele herdrukken volgden. Iemand schreef: Het was het boek waarop de wereld wachtte. Later vertaalde Luther met behulp van anderen ook het Oude Testament vanuit de Hebreeuwse taal. Daar deed hij twaalf jaar over. Zijn hele leven is Luther bezig gebleven zijn vertaling te verbeteren. Zó belangrijk vond hij het dat zijn vertaling begrijpelijk was voor gewone mensen. 1. In de tijd van Luther was het geen gewoonte dat mensen zelf in de Bijbel lazen. Luther beloofde op een keer zijn vrouw vijftig euro als zij erin slaagde voor een bepaalde datum heel de Bijbel door te lezen. Wanneer lees jij voor jezelf in de Bijbel? Waarom doe je dat, of juist niet? 5

6 2. Luther werd bijzonder geraakt door het lezen van Romeinen 1:17. Schrijf deze tekst op: 3. Welk Bijbelgedeelte spreekt jou aan? Waarom? 4. Luther vond het heel belangrijk dat iedere Duitser zelf de Bijbel in de eigen taal kon lezen. Lees hierover Romeinen 10:14 en 17 en schrijf in je eigen woorden op waarom dit zo belangrijk is:.. Kan ik eindelijk in de Bijbel lezen, begrijp ik het niet. Mediarevolutie Toen het Nieuwe Testament in het Duits klaar was, konden drukkers de vraag naar het Nieuwe Testament haast niet aan. Bij honderden werden ze verkocht. Mensen die de geschiedenis bestuderen zijn van mening dat de reformatie niet zoveel invloed zou hebben gehad als de boekdrukkunst niet kort daarvoor was uitgevonden. Je zou de mediarevolutie van toen kunnen vergelijken met de mediarevolutie van nu, door de komst van computer, internet en het gebruik van de smartphone. Kennis en nieuws komen nog makkelijker binnen handbereik dan door de boekdrukkunst. 6

7 Je weet: uitvindingen kunnen goed gebruikt worden, maar vaak ook verkeerd. Bespreek de volgende stellingen: 1. Met de nieuwe media kun je God dienen. 2. Met de nieuwe media kun je de duivel dienen. 1. Stel: je bent vader of moeder van een meisje van 12 jaar. Je geeft haar voor haar verjaardag een smartphone. Zou je met haar regels afspreken over het gebruik van die smartphone? Als je nee zegt, waarom? Als je ja zegt, welke regel vind je dan het belangrijkst? 2. Vind jij het moeilijk of makkelijk om op een verantwoorde manier met de moderne media om te gaan? Heb je adviezen voor het meisje van 12? En voor jezelf? De Bijbel in je eigen taal Luther bleef zijn hele leven proberen zijn vertaling van de Bijbel te verbeteren. Lees hieronder maar eens hoe hij de Bijbel zo begrijpelijk mogelijk wilde maken. Toch blijft de Bijbel soms best moeilijk om goed te begrijpen. Er zijn vandaag veel Bijbelvertalingen in omloop. Welke Bijbelvertaling gebruik jij graag en waarom? Gebruik je er ook een uitleg bij, of is dat niet nodig? Vergelijk je vertalingen ook wel eens met elkaar? Vraag het de moeders in huis en de kinderen op straat Luther was niet de eerste die de Bijbel in het Duits vertaalde. Die vertalingen waren echter niet zo best en soms lastig om te begrijpen. Luther wilde begrijpelijk vertalen. Daarom zocht hij soms dagen lang naar een goed Duits woord of een begrijpelijk Duits spreekwoord. Je moet niet aan de letters van de Latijnse taal vragen hoe je Duits moet spreken, zei hij, je moet het de moeders in huis en de kinderen op straat vragen en zo moet je vertalen; dan verstaan ze het en merken dat je Duits met hen spreekt. Ook bestond er toen nog niet één Duitse taal. Luther ging daarom naar de markt en dronk een biertje in het café om te horen hoe de mensen spraken. Soms vroeg hij hen: Hoe zeg je dit of dat in het Duits? Een mooi voorbeeld is Mattheüs 12:34. Daar staat letterlijk: Want uit de overvloed van het hart, spreekt de mond. Luther vond dat geen begrijpelijke taal. Daarom vertaalde hij: Waar het hart vol van is, daar loopt de mond van over. De Bijbelvertaling van Luther is heel belangrijk geworden voor de eenheid van de Duitse taal. 7

8 Sola fide, sola gratia, sola scriptura De kern van de reformatie van Luther wordt samengevat met Latijnse uitdrukkingen: sola gratia, sola fide en sola scriptura. Vertaald betekent dat: alleen door genade, alleen door geloof, alleen door de Schrift (de Bijbel). In zijn geloofsstrijd had Luther geleerd dat de goede werken die hij probeerde te doen hem niet rechtvaardig voor God konden maken. Altijd schoot hij daarin te kort. Steeds was zijn hart toch weer geneigd zondige dingen te doen, te denken of te zeggen. Alleen Gods genade schenkt vergeving. En die genade ontvang je door te geloven in Jezus Christus. God opende Luthers ogen hiervoor vanuit de Bijbel. 1. Als je gelooft, schenkt God je Zijn genade. Hoe zit dat? Kun je zomaar geloven? Vergelijk wat er staat in Efeze 2:8. 2. Schrijf de tekst uit Efeze 2:8 onder het plaatje: 8

9 3. Waarom zou de afbeelding van het cadeautje hier gebruikt zijn? 4. Sommigen vinden dat Luther geloven wel erg gemakkelijk gemaakt heeft. Je hoeft zelf niets te doen. Wat vind jij? Streep door waar je het niet mee eens bent. Leg je antwoord uit. Het is makkelijk/niet makkelijk om te geloven, want:.. Goede werken Goede werken helpen niet om rechtvaardig voor God te worden. Toch bedoelde Luther niet dat goede werken onbelangrijk zijn. Achter in kerkbijbeltjes staat de Heidelbergse Catechismus. Dat is een van de belijdenisgeschriften die in de tijd van de reformatie is geschreven. Het is een leerboekje dat in vraag- en antwoordvorm de leer van de kerk samenvat. De opstellers ervan gebruikten ook inzichten van Martin Luther. In vraag 86 van deze catechismus wordt gevraagd waarom het nog nodig is om goede werken te doen als je al door de genade van God rechtvaardig voor Hem bent. Het antwoord luidt ongeveer zo: Toen Christus ons door Zijn bloed heeft bevrijd van de zonde, heeft hij ook ons hart vernieuwd door Zijn Heilige Geest. Daardoor kunnen en willen wij God in en door ons leven dankbaarheid bewijzen voor de verlossing die Hij ons gaf. In die goede werken worden de vruchten van ons geloof zichtbaar. Dat geeft zekerheid dat we echt een kind van God zijn. Onze naaste kan door deze goede werken voor Christus gewonnen worden. 1. Probeer in je eigen woorden te omschrijven waarom een christen goede werken doet. 2. Wat houdt de vernieuwing van ons hart in? 3. Hoe kunnen onze goede werken bijdragen aan de groei van Gods Koninkrijk? Bedankbrief Schrijf een korte bedankbrief. Hoe wil je God bedanken deze week? 9

10 Zingen met Luther In de kerk in Luthers tijd zong een priesterkoor, maar de kerkgangers werden daar niet bij betrokken. Bovendien werden er dan Latijnse liederen gezongen die de gewone mensen niet konden verstaan. Luther wilde dit hervormen. Hij introduceerde de gemeentezang. Dat was nieuw. Luther riep Duitse dichters op geestelijke liederen te maken in het Duits. Zelf maakte hij ook een aantal liederen. Luther schreef: Ik ben van plan om naar het voorbeeld van de profeten en de oude kerkvaders Duitse psalmen voor het volk te maken, omdat het Woord van God ook door het gezang onder het volk mag blijven. Luther rustte niet voordat hij ten behoeve van de eredienst Duitse psalmen had en een aantal gezangen die pasten bij de verschillende christelijke feesten. Ik denk dat muziek bedoeld is om ons dichter bij God te brengen. Rineke de Wit, zangeres 1. Hoe belangrijk zijn psalmen en liederen bij ons in de kerkdienst? En voor jou? Word je wel eens geraakt door een psalm of lied in de kerkdienst? Is er een psalm die veel voor je betekent? Of een lied? 2. Wat vind jij van de uitspraak van Rineke? Hoe ervaar jij dat? 3. Hieronder staat een bekend lied van Frans Bauer, ook gezongen door Jan Smit toen zijn moeder overleden was. Lees (luister naar) het lied Een trein naar niemandsland en bespreek daarna de vragen. Er rijdt een trein naar niemandsland. Hij is op weg naar het beloofde land. En onderweg hoor je de engelen zingen. Het lijkt een droom dat hemelse gezang. Als eindstation het paradijs. Het kaartje is een enkele reis. Daar zul je ooit voorgoed de rust gaan vinden, al krijgt er niemand hiervan een bewijs. Is dit een bemoedigend lied voor jou? Waarom wel of niet? In Psalm 73:24 (onberijmd) staat: Zoek deze tekst op in je psalmboek. Wat staat er in de berijmde versie? Wat is het belangrijkste verschil tussen deze psalm en het lied van Frans Bauer? Kan dat wel, catechisatie zonder een lied te zingen tot eer van God? 10

11 7 of 2? De kerk uit Luthers tijd kende zeven sacramenten. Luther geloofde dat de Bijbel slechts twee sacramenten kent: de doop en het avondmaal. 1. Eerst puzzelen we even. Op de afbeelding hieronder zie je een plaat uit de tijd van Luther met die zeven sacramenten. Het zijn: De doop. De Mis (het Heilig Avondmaal); de priester legt dan een hard stukje brood op je tong. De biecht; je vertelt dan aan een priester welke zonden je gedaan hebt. Het huwelijk; als een man en een vrouw in de kerk trouwen. De priesterwijding. Het vormsel; afsluiting van de catechese van kinderen; soort belijdenis doen dus). Het laatste oliesel; zalving met olie van mensen op hun sterfbed. 2. Elk sacrament is genummerd. Vul in: 1 = 2 = 3 = 4 =. 5 =. 6 = 7 =

12 3. Lees vraag en antwoord 66 uit de Heidelbergse Catechismus. Daarin worden de sacramenten teken (afbeelding) en zegel genoemd. Waarvan is de doop een teken en wat wordt er door de doop aan iedere gedoopte verzegeld? 4. Een gelovige kent soms twijfel. Luther ook. Zou God hem wel echt genadig willen zijn? Was hij niet een veel te groot zondaar? De duivel probeerde hem dat wijs te maken, geloofde hij. Luther beriep zich steeds op zijn doop. Ich bin getauft (Ik ben gedoopt), schreef hij dan op. Wat betekent de doop voor jou? Lees eens wat er staat in vraag en antwoord 69 van de Heidelbergse Catechismus. Kun je zomaar geloven wat daar staat? Twijfel jij daar ook wel eens aan? Medicijn tegen twijfel Luthers medicijn tegen twijfel: Jouw medicijn tegen twijfel:.. Regelmatig worden er in de kerk kinderen gedoopt. Dat gebeurt in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Alle Drie beloven ze heel rijke dingen aan de gedoopte kinderen. In sommige gemeenten krijgen die gedoopte kinderen ook een Bijbeltekst mee van de predikant. Er zijn gezinnen waarin het gewoonte is om de doopdag van de kinderen te vieren. Ze krijgen een cadeautje en het Bijbelgedeelte waarin de dooptekst stond wordt samen gelezen. Die gezinnen doen dat omdat ze de doop heel belangrijk vinden. Zo sta je weer even stil bij de betekenis van de doop. 1. Weet je welke beloften iedere gedoopte meekrijgt van de Drieenige God? 2. Wat vind je ervan om stil te staan bij je doopdag? Goed idee of niet? 12

13 3. Als je gedoopt bent en een tekst meekreeg, weet jij ook welke tekst jij meegekregen hebt toen je gedoopt bent? Aan de doop ontbreekt niets. Aan het geloof ontbreekt altijd wat. Het geloof kan ook vallen en dan zullen we zeggen: Kijk, daar is geloof geweest, en het is er niet meer. Maar van de doop kunnen we niet zeggen: Kijk, daar is de doop geweest, en hij is er niet meer. Nee, de doop blijft staan, want Gods gebod blijft staan. Om te onthouden Wat vind jij belangrijk om van Martin Luther en de reformatie te onthouden? Schrijf dat op de post-it. 13