Cijfers over prevalentie, ziekte en sterfte. Hart- en vaatziekten in Nederland 2016

Transcriptie

1 Cijfers over prevalentie, ziekte en sterfte Hart- en vaatziekten in Nederland 2016

2 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Samenstelling van de Werkgroep Cijfers 5 1. Sterfte aan harten vaatziekten 7 2. Hartfalen in Nederland Familiaire Hypercholesterolemie: prevalentie en spreiding in Nederland anno 2015/ Hart- en vaatziekten in de huisartsenpraktijk: hoe vaak komt het voor? Internationale vergelijking op gebied van harten vaatziekten Ziekenhuisopnamen wegens harten vaatziekten 93 Bijlagen A Beschrijving ICD-codes van de tien ziektecategorieën binnen de harten vaatziekten 115

3 Hart- en vaatziekten in Nederland, 2016 Cijfers over prevalentie, ziekte en sterfte Gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek gepubliceerd onder redactie van de Werkgroep Cijfers van de Hartstichting. Samenstelling (in alfabetische volgorde): Prof. dr. M.L. Bots, arts-epidemioloog 1 Drs. J. Buddeke, gezondheidswetenschapper, epidemioloog 1,2 Dr. I. van Dis, epidemioloog 2 Dr. I. Vaartjes, epidemioloog 1,2 Prof. dr. F.L.J. Visseren, internist-vasculair geneeskundige 3 1 Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijns Geneeskunde, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht 2 Hartstichting, Den Haag 3 Afdeling Vasculaire Geneeskunde, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht Gegevens en figuren uit dit rapport mogen met bronvermelding worden overgenomen. De juiste verwijzing luidt: Auteurs hoofdstuk, titel hoofdstuk. In: Buddeke J, Van Dis I, Visseren FLJ, Vaartjes I, Bots ML. Hart- en vaatziekten in Nederland 2016, cijfers over prevalentie, ziekte en sterfte. Den Haag: Hartstichting, Den Haag, 2016

4 2

5 Voorwoord Voor de 22 ste maal biedt de Hartstichting u een boek met cijfers over de prevalentie, ziekte en sterfte aan harten vaatziekten. In deze versie treft u op verschillende terreinen trendbreuken. Hoofdstuk 1 omvat de meest recente sterftecijfers van ziektebeelden binnen harten vaatziekten. De Hartstichting is overgestapt van de indeling van harten vaatziekten volgens TNO naar de indeling van het CBS. Dat betekent o.a. dat aangeboren hartafwijkingen niet meer onder harten vaatziekten geschaard worden. Door deze nieuwe indeling zijn er 744 minder sterfgevallen aan HVZ in Er sterven meer vrouwen aan HVZ dan mannen, maar vrouwen zijn wel 6 jaar ouder dan mannen als zij sterven aan HVZ. De daling in sterfte aan harten vaatziekten lijkt de laatste jaren af te vlakken, in alle leeftijdsklassen. In hoofdstuk 2 worden cijfers over hartfalen gepresenteerd. Met name in de leeftijdsklasse 85 jaar en ouder neemt de absolute sterfte alsmede het aantal ziekenhuisopnamen voor hartfalen de laatste 25 jaar flink toe. Indien gecorrigeerd wordt voor de veranderende leeftijdsopbouw dan blijft de sterfte aan hartfalen min of meer gelijk. Het aantal patiënten met hartfalen ligt boven de Ook hier is een trendbreuk zichtbaar. Werd in voorgaande jaren het aantal personen met een zorgvraag voor hartfalen geregistreerd, nu wordt het aantal personen dat ooit een vermelding van hartfalen in het huisartsendossier heeft geteld. Dat betekent een flinke toename van het aantal patiënten met de diagnose van hartfalen ooit. In hoofdstuk 3 treft u de prevalentie, opsporingsgraad en trend van personen met een erfelijke hypercholesterolemie (FH). Voorheen werd uitgegaan van Nederlanders met een FH, thans wordt uitgegaan van Nederlanders met FH. Tot eind 2013 voerde Stichting Opsporing Erfelijke Hypercholesterolemie familiecascade-onderzoek uit en werden jaarlijks zo n nieuwe mensen met FH opgespoord, in totaal patiënten in de periode Door het afbouwen van dit bevolkingsonderzoek daalde het aantal nieuw opgespoorde FH patiënten naar minder dan 400 per jaar. 3 Voorwoord

6 In hoofdstuk 4 worden de nieuwe ziekte-episodes en prevalentiecijfers van patiënten met harten vaatziekten en de ziektebeelden daarbinnen zoals geregistreerd bij de huisarts gepresenteerd. Ook hier treedt een trendbreuk op door overgang van NIVEL en RIVM op een nieuwe methode, van punt naar jaarprevalentie, van patiënt met zorgvraag (DBC) naar eens ziek altijd ziek bij chronische aandoeningen en andere definiëring van de ziekteperiode bij acute aandoeningen. Anno 2015 zijn er naar schatting 1,4 miljoen patiënten met een chronische hart- of vaatziekte, vrouwen en mannen. Hieronder vallen o.a patiënten met angina pectoris, patiënten met hartfalen, ruim patiënten met een beroerte en personen met een perifere vaatziekte. In hoofdstuk 5 wordt op basis van de Global Burden of Disease bezien welke plaats Nederland internationaal inneemt. Nederland staat op de 7e plaats (van laag naar hoog) van de 42 landen uit Europa voor wat betreft sterfte aan harten vaatziekten en op de 10e plaats in het aantal verloren jaren in goede gezondheid door HVZ. De sterfte aan HVZ is het hoogst in enkele Oost- Europese landen. In hoofdstuk 6 worden recente cijfers van het aantal ziekenhuisopnamen gepresenteerd. In 2015 waren er zo n ziekenhuisopnamen voor harten vaatziekten, ruwweg voor mannen en voor vrouwen. Ook hier traden trendbreuken in de registratie op. In 2013 werd een omslag gemaakt van codering van ziekenhuisopnamen in ICD-9 naar ICD-10, en trad er een wijziging in de definitie van klinische opnamen op door introductie van het zorgtype observatie. Tevens werd een andere methode voor generatie van niet geleverde data door ziekenhuizen gehanteerd. In 2015 was de levering van data nagenoeg weer volledig. De Hartstichting publiceert in dit boek cijfers van verschillende databronnen. Hierbij willen wij onze dank betuigen aan het CBS, Dutch Hospital Data, het Julius Centrum (UMCU), het RIVM en NIVEL. Tevens danken wij de onderzoekers voor hun grote inzet om deze interessante data te ontsluiten. Namens de Werkgroep Cijfers, Prof.dr. F.L. J. Visseren, Internist-vasculair geneeskundige, UMC Utrecht Voorzitter mw. dr. I. van Dis, epidemioloog, Hartstichting Secretaris (i.van.disahartstichting.nl) 4 Voorwoord

7 Samenstelling van de Werkgroep Cijfers van de Hartstichting Prof.dr. F.L.J. Visseren, voorzitter (Afdeling Vasculaire Geneeskunde, UMCU, Utrecht) Mevr. dr.ir. I. van Dis, secretaris (Hartstichting, Den Haag) Dr. J.D. Blankensteijn (Afdeling Heelkunde, VUmc, Amsterdam) (vanaf november 2016) Prof.dr. M.L. Bots (Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijnsgeneeskunde, UMCU, Utrecht) Mevr. ir. A. de Bruin (Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag) Prof.dr. J. Deckers (Thoraxcentrum, ErasmusMC, Rotterdam) Dr. A.H. Liem (Afdeling Cardiologie, St Franciscus Gasthuis, Rotterdam) Prof.dr. J.A. Rauwerda (Afdeling Heelkunde, VUmc, Amsterdam) (tot oktober 2016) Dr. J.B. Reitsma (Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijnsgeneeskunde, UMCU, Utrecht) Prof. dr. F.G. Schellevis (Nivel, Utrecht en Afdeling Huisartsgeneeskunde & Ouderengeneeskunde, Amsterdam Public Health Research Institute, VUmc, Amsterdam) Prof.dr. Y. Smulders (Afdeling Interne Geneeskunde, VUmc, Amsterdam) Mevr. prof.dr.ir. W.M.M. Verschuren (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Centrum voor Voeding, Preventie en Zorg, Bilthoven) Mevr. dr. M.C. Visser (Afdeling Neurologie, VUmc, Amsterdam) Dr. R. Wimmers (Team Kennis & Trends, Hartstichting) Wetenschappelijke medewerkers Mevr. drs. J. Buddeke (Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijnsgeneeskunde, UMCU, Utrecht) Mevr. dr. I. Vaartjes (Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijnsgeneeskunde, UMCU, Utrecht) 5 Werkgroep Cijfers

8 6

9 1 Sterfte aan harten vaatziekten in Nederland J. Buddeke 1,2, I. van Dis 1, F.L.J. Visseren 3, I. Vaartjes 1,2, M.L. Bots 2 1 Hartstichting, Den Haag 2 Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijns Geneeskunde, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht 3 Afdeling Vasculaire Geneeskunde, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht Samenvatting In 2015 overleden meer vrouwen dan mannen aan de gevolgen van harten vaatziekten. Er overleden vrouwen en mannen aan harten vaatziekten. Vrouwen overlijden op hogere leeftijd aan harten vaatziekten dan mannen. De gemiddelde leeftijd bij overlijden aan harten vaatziekten was 84 jaar bij vrouwen en 78 jaar bij mannen. Van alle vrouwen die overlijden aan harten vaatziekten, overlijdt 95% boven de 65 jaar. Bij mannen is dit 87%. Vrouwen overlijden vaker dan mannen aan een beroerte en hartfalen, terwijl mannen vaker overlijden aan een hartinfarct. In totaal overleden er in vrouwen en mannen aan een hartinfarct. De gemiddelde leeftijd bij overlijden aan een hartinfarct was 82 jaar voor vrouwen en 74 jaar voor mannen. In totaal overleden er in vrouwen en mannen aan een beroerte. De gemiddelde leeftijd bij overlijden aan een beroerte was 84 jaar voor vrouwen en 79 jaar voor mannen. In totaal overleden er in vrouwen en mannen aan hartfalen. De gemiddelde leeftijd bij overlijden aan hartfalen was 88 jaar voor vrouwen en 83 jaar voor mannen. De daling in sterfte in harten vaatziekten over de periode is kleiner bij vrouwen dan bij mannen. In totaal overleden er vrouwen in 1980 aan harten vaatziekten en in In totaal overleden er mannen aan harten vaatziekten in 1980 en Het voor leeftijdsopbouw van de bevolking gecorrigeerde sterftecijfer voor harten vaatziekten is bij vrouwen met 58% gedaald en bij mannen met 67%. 7 Sterfte aan harten vaatziekten

10 1.1 Sterfte Net als in voorgaande jaren overleden er in Nederland in 2015 meer vrouwen dan mannen aan de gevolgen van een hart- of vaatziekte (tabel 1.1), namelijk vrouwen tegenover mannen. Dit komt neer op gemiddeld 57 vrouwen en 51 mannen die per dag aan harten vaatziekten overlijden. Het aandeel van de harten vaatziekten in de totale sterfte was daarmee 27% voor vrouwen en 26% voor mannen. Naarmate de leeftijd toeneemt, neemt ook het aantal personen dat aan harten vaatziekten sterft toe (tabel 1.2). Aangezien vrouwen gemiddeld ouder worden dan mannen is dit een belangrijke verklaring waarom er meer vrouwen dan mannen overlijden aan de gevolgen van harten vaatziekten. Naast harten vaatziekten vormen kwaadaardige nieuwvormingen (kanker) en ziekten van de ademhalingsorganen belangrijke doodsoorzaken. Ook de groep met overige doodsoorzaken neemt in toenemende mate een belangrijke positie in. Daarbinnen valt overlijden aan de complicaties van dementie (3.245 mannen, gemiddelde leeftijd 85 jaar en vrouwen, gemiddelde leeftijd 88 jaar) en de ziekte van Alzheimer (1.044 mannen, gemiddelde leeftijd 84 en vrouwen, gemiddelde leeftijd 87 jaar), diabetes mellitus (1.306 mannen, gemiddelde leeftijd 76 jaar en vrouwen, gemiddelde leeftijd 83 jaar) en chronische nierziekten (851 mannen, gemiddelde leeftijd 82 jaar en vrouwen, gemiddelde leeftijd 85 jaar). In 2013 is het Centraal Bureau Statistiek (CBS) overgegaan van het handmatig coderen van doodsoorzakenformulieren naar automatisch coderen van doodsoorzaken. De overeenstemming bleek bijna 90% op ICD-10 hoofdstukniveau. Tezamen met het invoeren van een ICD-10 update, bracht dit echter wel eenmalige verschuivingen in de statistiek met zich mee. Zo was er een significante toename van de infectieziekten, dementie, de ziekte van Alzheimer en het laat gevolg van een CVA als onderliggende doodsoorzaak, en een significante afname van longontsteking, COPD, ziekten van het spijsverteringsstelsel, urineweginfectie en ouderdom. Dementie/Alzheimer en het laat gevolg van een CVA namen toe ten koste van longontsteking en urineweginfectie. Het is een aanpassing aan internationale opvattingen over het selecteren van de onderliggende doodsoorzaak. Voor de prevalentie van kanker en harten vaatziekten is het verschil tussen het automatisch en handmatig coderen gering. Bron: Dr. P.P.M. Harteloh. Van handmatig naar automatisch coderen van doodsoorzaken. Een bridge coding study. CBS, Sterfte aan harten vaatziekten

11 Tabel 1.1 Doodsoorzaken in Nederland in Absolute getallen, percentages en gemiddelde leeftijd van overlijden Bron CBS Mannen Vrouwen Totaal Doodsoorzaak Gem. Gem. Gem. N % Lft. N % Lft. N % Lft. Hart- en vaatziekten Kwaadaardige nieuwvormingen Ziekten van de ademhalingsorganen Uitwendige oorzaken van letsel envergiftiging Overige doodsoorzaken Alle doodsoorzaken Op basis van ICD-10: I00 t/m I99. Voor de precieze omschrijving van deze codes wordt verwezen naar Bijlage A 2 Als gevolg van afronding tellen de percentages niet tot 100 op. Onder vrouwen zijn harten vaatziekten nog steeds de meest voorkomende oorzaak van sterfte. Bij vrouwen jonger dan 75 jaar zijn kwaadaardige nieuwvormingen de meest voorkomende oorzaak van overlijden. Bij mannen zijn kwaadaardige nieuwvormingen de meest voorkomende doodsoorzaak. Echter, bij mannen ouder dan 85 jaar vormen harten vaatziekten de meest voorkomende oorzaak van sterfte. Het aandeel van harten vaatziekten in de totale sterfte bij vrouwen neemt toe met de leeftijd: van 10% tot 55 jaar, naar 23% tussen de 55 en 85 jaar, tot 34% bij de leeftijd van 85 jaar en ouder. Bij mannen is het aandeel van harten vaatziekten in de totale sterfte 16% tot 55 jaar, 25% tussen de 55 en 85 jaar, en 32% bij 85 jaar en ouder. 9 Sterfte aan harten vaatziekten

12 Verandering ICD-codes indeling voor harten vaatziekten Tot op heden werd er door de Hartstichting gebruik gemaakt van de indeling voor harten vaatziekten ontwikkeld door TNO in Vanaf dit cijferboek maakt de Hartstichting gebruik van dezelfde indeling voor harten vaatziekten als het CBS en het RIVM (I00 t/m I99) om cijfers gepresenteerd door verschillende organisaties beter op elkaar aan te laten sluiten. Enkele ziekten die niet meer onder harten vaatziekten in de nieuwe indeling vallen met desbetreffende ICD-10 code: Transiënte cerebrale ischemische aanvallen en verwante symptomen (G45) Polyarteritis nodosa en verwante aandoeningen (M30) en overige necrotiserende vaataandoeningen (M31) Aangeboren harten vaatafwijkingen (P29.3 en Q20 t/m Q28) Enkele overige ziekten van het vaatstelsel en de lymfewegen, zoals afwijkingen van de hartslag (R00) Volgens de nieuwe indeling overleden in mensen aan harten vaatziekten (tabel 1.1), dat zijn 744 minder mensen dan volgens de oude indeling waarbij het totaal bedraagt (Bijlage 1, pagina 25). Vergeleken met de oude indeling overleden er 64 minder mensen aan een beroerte, 65 minder aan arterieel vaatlijden en 462 minder mensen aan overige ziekten van het vaatstelsel in de nieuwe indeling. De 84 mensen (41 mannen, 43 vrouwen) die in 2015 overleden aan aangeboren hartafwijkingen vallen niet onder de nieuwe indeling van harten vaatziekten. De precieze veranderingen in de gebruikte ICD-codes kunt u vinden in Bijlage A. In Bijlage 1 staan de cijfers volgens de TNO-indeling van harten vaatziekten. 10 Sterfte aan harten vaatziekten

13 Tabel 1.2 Doodsoorzaken in Nederland in 2015, absolute aantallen naar geslacht en leeftijd Bron CBS Mannen Doodsoorzaak Totaal Hart- en vaatziekten Kwaadaardige nieuwvormingen Ziekten van ademhalingsorganen Uitwendige oorzaken van letsel en vergiftiging Overige doodsoorzaken Alle doodsoorzaken Vrouwen Doodsoorzaak Totaal Hart- en vaatziekten Kwaadaardige nieuwvormingen Ziekten van ademhalingsorganen Uitwendige oorzaken van letsel en vergiftiging Overige doodsoorzaken Alle doodsoorzaken Sterfte binnen de harten vaatziekten In tabel 1.3 is de sterfte binnen de groep harten vaatziekten in 2015 uitgesplitst in tien ziektecategorieën. Voor zowel mannen als vrouwen wordt het grootste deel van de sterfte binnen de groep harten vaatziekten veroorzaakt door de ischemische hartziekten en beroertes. Samen zijn deze twee ziektebeelden verantwoordelijk voor 45% van de sterfte binnen harten vaatziekten bij vrouwen en voor 50% bij mannen. Naast de ischemische hartziekten en beroertes levert de categorie overige hartziekten een belangrijke bijdrage aan de sterfte binnen harten vaatziekten. Hieronder vallen onder andere sterfte aan hartfalen, cardiomyopathie en ritmestoornissen, waaronder boezemfibrilleren. Er overlijden meer mannen dan vrouwen aan de gevolgen van ischemische hartziekten, waaronder het acute hartinfarct. Er overlijden meer vrouwen dan mannen aan de gevolgen van een beroerte en hartfalen (figuur 1.1). 11 Sterfte aan harten vaatziekten

14 Tabel 1.3 Doodsoorzaken binnen harten vaatziekten in Nederland in 2015, absolute aantallen en percentages per ziektecategorie naar geslacht Bron CBS Mannen Vrouwen Totaal Doodsoorzaak 1,2 N % 3 N % 3 N % 3 Ischemische hartziekten Waarvan hartinfarct Beroerte Waarvan herseninfarct Waarvan subarachnoïdale bloeding Waarvan intracerebrale bloeding Reumatische hartziekten en klepgebreken Infectieuze hartziekten Overige hartziekten Waarvan hartfalen Waarvan boezemfibrilleren Waarvan cardiomyopathie Arterieel vaatlijden Waarvan AAA met ruptuur Waarvan AAA zonder ruptuur Waarvan claudicatio intermittens Atherosclerose en/ of hypertensie Veneus vaatlijden 52 <1 48 <1 100 <1 Overige ziekten van het vaatstelsel en de lymfewegen 22 <1 17 <1 39 <1 Totaal Voor de precieze omschrijving en ICD-10 codes van deze groepen wordt verwezen naar Bijlage A AAA: aneurysma abdominale aorta 2 De sterftecijfers over 2015 zijn voorlopig. Er kunnen nog kleine wijzigingen optreden 3 Als gevolg van afronding tellen de percentages niet tot 100 op 12 Sterfte aan harten vaatziekten

15 Figuur 1.1 Aantal sterfgevallen aan harten vaatziekten naar ziektebeeld en geslacht in Nederland in 2015 Bron CBS Aantal sterfgevallen Ischemische hartziekten waarvan acuut hartinfarct Beroerte Hartfalen Boezemfibrilleren Rest harten vaatziekten Hart- en vaatziekten totaal Mannen Vrouwen In de leeftijdsklassen tot 85 jaar overlijden minder vrouwen dan mannen aan harten vaatziekten, terwijl in de leeftijdsklassen boven 85 jaar in absolute aantallen meer vrouwen overlijden (figuur 1.2). Van alle vrouwen die overlijden aan harten vaatziekten sterft 95% boven de 65 jaar. Bij mannen is dit 87%. De gemiddelde leeftijd van overlijden aan harten vaatziekten is 78 jaar bij mannen en 84 jaar bij vrouwen. Bij ischemische hartziekten bedroeg de gemiddelde leeftijd bij overlijden 76 voor mannen en 82 voor vrouwen. Bij het hartinfarct is de gemiddelde leeftijd van overlijden lager, 74 jaar bij mannen en 82 jaar bij vrouwen. De gemiddelde leeftijd van overlijden bij een beroerte is voor mannen en vrouwen respectievelijk 79 en 84 jaar. Mannen waren gemiddeld 83 jaar oud wanneer zij overleden aan hartfalen in 2015, vrouwen waren gemiddeld 88 jaar. De gemiddelde leeftijd bij overlijden aan boezemfibrilleren bedroeg 84 voor mannen en 88 voor vrouwen. 13 Sterfte aan harten vaatziekten

16 Figuur 1.2 Aantal sterfgevallen aan harten vaatziekten naar leeftijd en geslacht in Nederland in 2015 Bron CBS Aantal sterfgevallen Mannen Vrouwen Een belangrijke verklaring voor het hogere absolute aantal sterfgevallen aan harten vaatziekten bij vrouwen ten opzichte van mannen is het grotere aantal vrouwen in de Nederlandse bevolking in de oudere leeftijdsgroepen. Tabel 1.4 toont daarom voor ischemische hartziekten, acuut hartinfarct, beroerte en het totaal van harten vaatziekten ook het aantal sterfgevallen uitgedrukt per mannen, respectievelijk vrouwen waarin gecorrigeerd wordt voor verschillen in leeftijdsopbouw. In alle leeftijdsklassen is het sterfterisico aan harten vaatziekten per inwoners in 2015 hoger bij mannen dan vrouwen, betreffende de doodsoorzaken acuut hartinfarct, hartfalen en het totaal aan harten vaatziekten. Alleen op zeer hoge leeftijd overlijden per personen meer vrouwen dan mannen aan een beroerte. 14 Sterfte aan harten vaatziekten

17 Tabel 1.4 Aantal sterfgevallen en sterfte per personen aan harten vaatziekten, waaronder ischemische hartziekten, hartinfarct, beroerte en hartfalen in 2015 naar leeftijd en geslacht, in Nederland Bron CBS Mannen Vrouwen Doodsoorzaak 1 Leeftijd Aantal Sterfte per Aantal Sterfte per (in jaren) overledenen overledenen Totaal harten vaatziekten Totaal Ischemische hartziekten < Totaal Hartinfarct <1 11 < Totaal Hartfalen <1 25 < Totaal Sterfte aan harten vaatziekten

18 Beroerte <1 39 < Totaal Om privacy redenen zijn de leeftijdsgroepen 0-44 en bij elkaar opgeteld 1.2 Trends in sterfte Het absolute aantal doden aan harten vaatziekten is afgenomen tot 2014 (figuur 1.3) en nam in het afgelopen jaar juist toe. Deze toename heeft te maken met het feit dat er in 2015 in totaal meer mensen zijn overleden (zie kader 2). Ook sterfte door ziekten van de ademhalingsorganen is toegenomen ten opzichte van Van 1980 tot 2015 is het absolute aantal doden aan kwaadaardige nieuwvormingen bij zowel mannen als vrouwen toegenomen. Het absolute aantal doden aan uitwendige oorzaken van letsel en vergiftiging is licht toegenomen bij vrouwen en blijft nagenoeg hetzelfde bij mannen. Toename aantal sterfgevallen in 2015 In 2015 overleden er mensen, dat zijn meer sterfgevallen dan in Deze toename wordt verklaard door de lange, zware griepgolf in het voorjaar, waardoor relatief veel 80-plussers overleden. De grootste absolute stijging in het aantal sterfgevallen was in de categorie ziekten van de ademhalingsorganen. In 2015 overleden er mensen meer aan deze ziekten dan in Ten opzichte van 2014 overleden er in meer mensen aan harten vaatziekten. Aan dementie/ Alzheimer en COPD overleden ook meer mensen, respectievelijk en mensen. 16 Sterfte aan harten vaatziekten

19 Figuur 1.3 Trends in absolute sterfte aan harten vaatziekten, kwaadaardige nieuwvormingen (kanker), ziekten van de ademhalingsorganen, uitwendige oorzaken van letsel en vergiftiging en overige doodsoorzaken, naar geslacht. Periode Bron CBS Mannen Aantal sterfgevallen Jaar Vrouwen Aantal sterfgevallen Jaar Hart- en Vaatziekten Ziekten van de ademhalingsorganen Uitwendige oorzaken van letsel en vergiftiging Overige doodsoorzaken Kwaadaardige nieuwvormingen Totaal 1 De cijfers over 2014 en 2015 kunnen minder goed vergelijkbaar zijn met voorgaande jaren omdat het CBS is overgestapt op automatisch coderen 17 Sterfte aan harten vaatziekten

20 Tabel 1.5 geeft het absolute aantal sterfgevallen aan harten vaatziekten, waaronder ischemische hartziekten, hartinfarct, beroerte en hartfalen in de periode Bij mannen is het bruto sterftecijfer voor harten vaatziekten met 43% gedaald (van 391 per in 1980 naar 221 per in 2015). Bij vrouwen daalde het bruto sterftecijfer met 27% (van 334 per in 1980 naar 243 per in 2015). Tabel 1.5 Absolute aantallen sterfgevallen (per inwoners) aan harten vaatziekten, waaronder ischemische hartziekten, hartinfarct, beroerte en hartfalen in de periode Bron CBS Totaal Hart- Ischemische Hartinfarct en vaatziekten hartziekten Jaartal Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen (391) (334) (194) (17) (180) (108) (397) (354) (187) (121) (174) (110) (350) (340) (145) (105) (135) (97) (334) (340) (128) (105) (116) (87) (300) (318) (126) (93) (93) (70) (257) (273) (95) (74) (66) (50) (222) (247) (73) (52) (47) (36) (216) (241) (64) (46) (39) (29) (211) (237) (61) (44) (35) (28) (221) (243) (63) (43) (36) (27) Hartfalen Beroerte Jaartal Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen (20) (17) (76) (95) (38) (44) (68) (94) (26) (33) (67) (99) (37) (52) (63) (97) (28) (46) (60) (93) (29) (42) (50) (76) (30) (47) (42) (64) (35) (49) (45) (67) (35) (49) (44) (66) (37) (53) (47) (66) 1 Voor de precieze omschrijving en ICD-10 codes van deze groepen wordt verwezen naar bijlage A 18 Sterfte aan harten vaatziekten

21 Het verschil in daling tussen mannen en vrouwen neemt af als de sterftecijfers gecorrigeerd worden voor veranderingen in de leeftijdsopbouw van de bevolking (tabel 1.6): 67% daling bij mannen (van 669 per in 1980 naar 221 per in 2015) en 58% daling bij vrouwen (van 578 per in 1980 naar 243 per in 2015). De sterkste procentuele daling in het gecorrigeerde sterftecijfer tussen 1980 en 2015 wordt gezien in de leeftijdsgroep van jaar bij mannen (79%) en de leeftijdsgroep van jaar bij vrouwen (75%). Tabel 1.6 Voor veranderingen in leeftijdsopbouw gecorrigeerd sterftecijfer (per inwoners) aan harten vaatziekten in de periode in Nederland, naar leeftijd en geslacht. Jaar van standaardisatie is Bron CBS Mannen Leeftijdsklassen Jaartal Totaal (%) -69% -78% -79% -76% -66% -46% -12% -67% 19 Sterfte aan harten vaatziekten

22 Vrouwen Leeftijdsklassen Jaartal Totaal (%) -67% -64% -70% -75% -67% -46% -24% -58% 1 Voor de precieze omschrijving en ICD-10 codes van deze groepen wordt verwezen naar Bijlage A Meer vrouwen overlijden aan de gevolgen van harten vaatziekten dan aan de gevolgen van kanker. Bij mannen overlijden sinds 2005 meer personen aan kanker dan aan harten vaatziekten. Sinds 2009 is het aantal sterfgevallen van mannen en vrouwen samen aan kanker hoger dan aan harten vaatziekten. In figuur 1.4 worden de voor verandering in leeftijdsopbouw van de bevolking gecorrigeerde sterftecijfers voor harten vaatziekten en kanker weergegeven. Bij mannen is het gecorrigeerde sterftecijfer voor kanker met 33% gedaald (van 428 per in 1980 naar 285 per in 2015). Bij vrouwen is het gecorrigeerde sterftecijfer voor kanker in mindere mate afgenomen met een daling van 8% (van 259 per in 1980 naar 237 per in 2015). 20 Sterfte aan harten vaatziekten

23 Figuur 1.4 Trend in voor bevolkingsopbouw gecorrigeerd sterftecijfer (per van de gemiddelde bevolking) voor harten vaatziekten (HVZ) en kanker in Nederland, naar geslacht. Jaar van standaardisatie is 2015 Bron CBS Aantal sterfgevallen/ Jaar Man HVZ Vrouw HVZ Man Kanker Vrouw Kanker De voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde sterftecijfers voor hartinfarct en beroerte vertonen een sterke daling in de periode van (figuur 1.5 a en b). De grootste afname in het voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde sterftecijfer wordt waargenomen voor het hartinfarct. Hierin bedraagt de daling bij mannen 88% (van 299 per in 1980 naar 36 per in 2015) en bij vrouwen 84% (van 171 per in 1980 naar 27 per in 2015). Bij beroerte is het voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde sterftecijfer bij mannen gedaald met 65% (van 133 per in 1980 naar 47 per in 2015) en bij vrouwen met 60% (van 163 per in 1980 naar 66 per in 2015). Het voor bevolkingsopbouw gecorrigeerde sterftecijfer voor hartfalen blijft nagenoeg gelijk bij mannen (van 36 per in 1980 naar 37 per in 2015) en neemt bij vrouwen met 65% toe (32 per in 1985 naar 53 per in 2015). 21 Sterfte aan harten vaatziekten

24 Figuur 1.5 Trend in voor bevolkingsopbouw gecorrigeerd sterftecijfer (per van de gemiddelde bevolking) voor harten vaatziekten (HVZ), waaronder hartinfarct en hartfalen (a) alsmede beroerte en ischemische hartziekten (b), in Nederland, naar geslacht. Jaar van standaardisatie is 2015 Bron CBS Aantal sterfgevallen/ A Jaar Man Hartinfarct Vrouw Hartinfarct Man Hartfalen Vrouw Hartfalen Man Totaal HVZ Vrouw Totaal HVZ Aantal sterfgevallen/ B Jaar Man Ischemische hartziekten Vrouw Ischemische hartziekten Man Beroerte Vrouw Beroerte Man Totaal HVZ Vrouw Totaal HVZ 22 Sterfte aan harten vaatziekten

25 1.3 Sterfte aan ischemische hartziekten, beroerte, hartfalen en totaal harten vaatziekten naar GGD-regio Het RIVM heeft de sterftecijfers van het CBS uit de periode 2011 t/m 2014 bewerkt, waarbij de sterfte in GGD-regio s vergeleken is met het landelijke sterftecijfer in Nederland (index = 100). Hierbij is gecorrigeerd voor de leeftijd- en geslachtsopbouw van de Nederlandse bevolking over de periode De hoogste sterfte aan harten vaatziekten is geregistreerd in Zuid- Limburg en Groningen. In de GGD-regio s van de provincies Noord- en Zuid-Holland en in Utrecht is gemiddeld sprake van de laagste sterfte aan harten vaatziekten. Een min of meer zelfde beeld wordt gevonden voor ischemische hartziekten. De hoogste sterfte aan een beroerte is geregistreerd in Friesland, Gelderland-Midden en -Zuid en West-Brabant. De laagste sterfte aan beroerte is geregistreerd in het westen, in Utrecht, Flevoland en Zeeland. De regio s Groningen en Zeeland kennen de hoogste sterfte aan hartfalen. In het midden van Nederland is de sterfte aan hartfalen het laagst. De laagste sterfte is geregistreerd in Amsterdam en Haaglanden. 23 Sterfte aan harten vaatziekten

26 Figuur 1.6 Sterfte per GGD-regio voor harten vaatziekten, ischemische hartziekten, beroerte en hartfalen in de periode , gecorrigeerd voor leeftijd en geslacht Bron CBS; gegevens bewerkt door het RIVM Hart- en vaatziekten Ischemische hartziekten Index >_ 105 > Beroerte Hartfalen In deze index is het landelijk sterftecijfer in Nederland op 100 gesteld en is in de kaarten weergegeven hoe GGD regio s zich verhouden tot deze index (=CMF: comparative mortality figure). Zie ook: regionaal-internationaal/hartvaatstelsel Deze kaarten zijn tot stand gekomen door het RIVM, met dank aan drs.ing. H. Giesbers en drs. R. Poos. 24 Sterfte aan harten vaatziekten

27 Bijlage 1 Doodsoorzaken volgens TNO-indeling Tot op heden werd er door de Hartstichting gebruik gemaakt van de indeling voor harten vaatziekten ontwikkeld door TNO. Vanaf dit cijferboek maakt de Hartstichting gebruik van dezelfde indeling voor harten vaatziekten als het RIVM en het CBS (I00 t/m I99) om zo tot vergelijkbare cijfers te komen. Deze kunt u vinden in hoofdstuk 1. Om te kunnen beoordelen waar de veranderingen tussen beide indelingen zitten vindt u in deze bijlage de doodsoorzaken aan harten vaatziekten volgens de indeling van het TNO. Tabel 1.1 Doodsoorzaken binnen harten vaatziekten in Nederland in 2015, absolute aantallen en percentages per ziektecategorie naar geslacht (TNO-indeling) Mannen Vrouwen Totaal Doodsoorzaak 1 N % 2 N % 2 N % 2 Ischemische hartziekten Waarvan acuut hartinfarct Beroerte (inclusief G45) Waarvan herseninfarct Waarvan subarachnoïdale bloeding Waarvan intracerebrale bloeding Aangeboren hartafwijkingen 41 <1 43 <1 84 <1 Reumatische hartziekten en klepgebreken Infectieuze hartziekten (inclusief A52.0) Overige hartziekten (inclusief R94.3) Waarvan hartfalen Waarvan boezemfibrilleren Waarvan cardiomyopathie Arterieel vaatlijden (inclusief M30 en M31) Waarvan AAA met ruptuur Waarvan AAA zonder ruptuur Atherosclerose en/ of hypertensie Veneus vaatlijden 52 <1 48 <1 100 <1 Overige ziekten van het vaatstelsel en de lymfewegen (inclusief: A18.2, D18, K55, R00-R02, R07.1-R07.4, R09.8, R16.1, R23.0-R23.2, R55, R57.0, R58-R60) Waarvan claudicatio intermittens Totaal Voor de precieze omschrijving en ICD-10 codes van deze groepen wordt verwezen naar Bijlage A AAA: Abdominaal aorta aneurysma 2 Als gevolg van afronding tellen de percentages niet tot 100 op. 25 Sterfte aan harten vaatziekten

28 26

29 2 Hartfalen in Nederland J. Buddeke 1,2, I. van Dis 1, I. Vaartjes 1,2, J.W. Deckers 3, A Liem 4, M.L. Bots 2 1 Hartstichting, Den Haag 2 Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijns Geneeskunde, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Utrecht 3 Afdeling Cardiologie, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam 4 Afdeling Cardiologie, Sint Franciscus Gasthuis, Rotterdam, The Netherlands Met dank aan dr. M. Nielen (NIVEL) en drs. R. Poos (RIVM) voor het beschikbaar stellen van de prevalentie- en incidentiecijfers van hartfalen uit NIVEL Zorgregistraties eerste lijn en dank aan dr. F.H. Rutten (Julius Centrum) voor het beoordelen van het hoofdstuk. Samenvatting In Nederland overleden in mensen aan hartfalen als primaire oorzaak, waaronder mannen en vrouwen. Dit komt neer op 20% van de totale sterfte aan harten vaatziekten. De gemiddelde leeftijd van overlijden aan hartfalen bedroeg 83 jaar voor mannen en 88 jaar voor vrouwen. De absolute sterfte aan hartfalen is toegenomen van in 1980 naar in 2015 bij mannen en van naar bij vrouwen. Het voor leeftijdsopbouw van de bevolking gecorrigeerde sterftecijfer voor hartfalen ten opzichte van 18 jaar geleden is bij mannen met 19% gedaald. Bij vrouwen was dit 4%. Op basis van cijfers uit de huisartsenregistratie van NIVEL Zorgregistraties is geschat dat in 2015 er patiënten, waaronder mannen en vrouwen bekend waren met hartfalen. Per jaar krijgen ongeveer mensen, waaronder mannen en vrouwen de diagnose hartfalen. Het aantal ziekenhuisopnamen wegens hartfalen in 2012 bedroeg ( voor mannen en voor vrouwen). Dit komt neer op 8% van het totaal aantal ziekenhuisopnamen voor harten vaatziekten. De gemiddelde ligduur bedroeg bij mannen en vrouwen 9 dagen in In een Nederlandse studie bedroeg de sterfte 28 dagen na de opname in het ziekenhuis voor hartfalen 17%. Na 5 jaar was dit opgelopen tot 44%. De kosten voor hartfalen bedroegen in miljoen euro. Dit komt neer op 11,4% van het totale budget voor harten vaatziekten en op 1,1% van de totale kosten voor de gezondheidszorg in Nederland. 27 Hartfalen in Nederland

30 Hartfalen Er is sprake van hartfalen bij een tekortschietende pompfunctie van het hart waardoor veel organen niet genoeg zuurstof en voedingsstoffen krijgen. Dit kan leiden tot klachten van vermoeidheid en kortademigheid bij geringe inspanning. Patiënten met hartfalen hebben vaak last van vochtophoping, met name in de longen en benen. Oorzaken van de verminderde pompfunctie van het hart kunnen zijn: een eerder doorgemaakt hartinfarct, hoge bloeddruk, klepaandoeningen en hartspierafwijkingen (cardiomyopathie). 1,2 Afhankelijke van de ernst kan hartfalen leiden tot een sterk verminderde kwaliteit van leven. 3 Figuur 2.1 Percentage van de sterfte aan harten vaatziekten toegeschreven aan hartfalen, ischemische hartziekten en beroerte in 2015 Bron CBS 33% 20% Hartfalen Ischemische hartziekten 23% Beroerte Rest harten vaatziekten 24% Hartfalen sterfte In 2015 overleden in Nederland mannen en vrouwen aan harten vaatziekten. Daarvan overleden mensen aan hartfalen, waarvan mannen en vrouwen. Het aandeel van de sterfte binnen harten vaatziekten was hiermee 20% (mannen 17%, vrouwen 22%) (figuur 2.1). De gemiddelde leeftijd van overlijden aan hartfalen bedroeg 83 jaar voor mannen en 88 jaar voor vrouwen. Andere belangrijke doodsoorzaken binnen harten vaatziekten vormen ischemische ziekten, waaronder het hartinfarct en beroerte. Hartfalen als doodsoorzaak neemt sterk toe met de leeftijd, met de hoogste sterfte tussen 85 en 94 jaar (figuur 2.2). Bij het interpreteren van deze cijfers moet in acht worden genomen dat dit waarschijnlijk een onderschatting van de werkelijkheid betreft. Hartfalen wordt vaak niet als primaire doodsoorzaak aangewezen, maar bijvoorbeeld een acuut hartinfarct, 28 Hartfalen in Nederland

31 hartstilstand of ritmestoornis. 4,5 In 2012, het laatste jaar waarin secundaire doodsoorzaken werden geregistreerd, werd bij 703 mannen en bij 847 vrouwen hartfalen als secundaire doodsoorzaak vermeld. Aangenomen kan worden dat in totaal ongeveer sterfgevallen per jaar verband houden met hartfalen. 4 Figuur 2.2 Absolute aantallen overleden mannen en vrouwen met primaire doodsoorzaak hartfalen in Nederland in 2015, naar leeftijd en geslacht Bron CBS Aantal overledenen aan hartfalen Mannen Vrouwen ICD-codes: ICD-9: 428, ICD-10: I50 Trends in sterfte aan hartfalen Figuur 2.3a geeft trends in de sterfte met hartfalen als primaire doodsoorzaak van 1980 tot 2015 weer. In deze periode steeg het aantal personen dat overleed aan hartfalen in absolute zin, van in 1980 naar in 2015 bij mannen en van naar bij vrouwen. In figuur 2.4 zijn deze cijfers uitgesplitst naar mannen en vrouwen boven en onder de 85 jaar. Hier uit blijkt dat de sterfte aan hartfalen onder de 85 jaar voor mannen en vrouwen nagenoeg vergelijkbaar is en dat de stijging in sterfte aan hartfalen bij 85 plussers veel sterker is bij vrouwen dan bij mannen. Deze cijfers zijn echter niet gecorrigeerd voor veranderingen in de leeftijdsopbouw van de populatie. Figuur 2.5 laat de trend in sterfte aan hartfalen zien, gecorrigeerd voor de leeftijdsopbouw van de bevolking. Het sterftecijfer voor hartfalen ten opzichte van 18 jaar geleden is bij mannen met 19% gedaald. Bij vrouwen was dit een stuk minder, namelijk 4%. Over de gehele periode, vanaf 1980, zien we een stijging van 3% bij mannen en 66% bij vrouwen. In de periode voor 1996 was het verloop van de sterfte aan hartfalen grillig. 29 Hartfalen in Nederland

32 Grillig verloop sterfte hartfalen Tussen en zijn twee duidelijke pieken in de sterfte aan hartfalen te zien (figuur 2.2 en figuur 2.3). Uit analyses van het CBS bleek dat deze pieken samenhangen met dalen in de sterfte voor Overige hartziekten waarin niet de sterfte voor hartfalen is meegenomen (voor codes zie Bijlage A). Mogelijkerwijs heeft er uitwisseling tussen deze groepen doodsoorzaken plaatsgevonden. Tevens kunnen tijdelijke wijzigingen in codering hebben plaatsgevonden. De tweede piek valt net voor de omslag van codering volgens ICD-9 naar ICD-10 in Echter, de precieze redenen voor de pieken blijven onduidelijk, maar lijken een artefact van registratie te zijn. Figuur 2.3 Absolute totaal aantallen overledenen naar geslacht (A) en voor mannen en vrouwen onder en boven de 85 jaar (B) aan hartfalen 1 in de periode in Nederland Bron CBS Aantal overledenen hartfalen A Jaar Mannen Totaal Vrouwen Totaal 30 Hartfalen in Nederland

33 Aantal overledenen hartfalen B Jaar Mannen 85+ Vrouwen 85+ Mannen 0-84 jaar Vrouwen 0-84 jaar 1 ICD-codes: ICD-9: 428, ICD-10: I50 Figuur 2.4 Gestandaardiseerd (voor veranderingen in leeftijdsopbouw gecorrigeerd) sterftecijfer per , in de periode voor hartfalen. 1 Jaar standaardisatie is 2015 Bron CBS Aantal overledenen hartfalen/ Jaar Mannen Vrouwen 1 ICD-codes ICD-9: 428, ICD-10: I50 31 Hartfalen in Nederland

34 Aantal mensen met hartfalen Op basis van cijfers uit de huisartsenregistratie van NIVEL Zorgregistraties eerste lijn is geschat dat in 2015 er ongeveer mannen en vrouwen bekend waren met hartfalen. In absolute zin komt hartfalen het vaakst voor bij mannen van 75 jaar tot en met 84 jaar (36%) en bij vrouwen van 85 jaar en ouder (43%) (figuur 2.5). Uitgedrukt per mannen, respectievelijk vrouwen per desbetreffende leeftijdsgroep, komt hartfalen het vaakst voor bij mannen en vrouwen van 85 jaar en ouder (tabel 2.1). In 2015 kregen ongeveer mensen de diagnose hartfalen, waarvan mannen en vrouwen. Ook hier was het absolute aantal nieuwe diagnoses voor hartfalen het hoogst bij mannen van 75 jaar tot en met 84 jaar en bij vrouwen van 85 jaar en ouder (figuur 2.6), terwijl hartfalen uitgedrukt per inwoners bij zowel mannen als vrouwen het vaakst gediagnosticeerd werd bij mensen van 85 jaar en ouder (tabel 2.2). Het RIVM heeft berekend dat door de vergrijzing van de bevolking het aantal patiënten met hartfalen tussen 2011 en 2040 zal toenemen met 111%. 7 Figuur 2.5 Jaarprevalentie in Nederland voor hartfalen 1 naar leeftijdsklassen in Bron NIVEL Zorgregistraties eerste lijn Jaarprevalentie hartfalen Totaal Mannen Vrouwen 1 ICPC code K77 32 Hartfalen in Nederland

35 Tabel 2.1 Jaarprevalentie per inwoners in Nederland voor hartfalen 1 naar leeftijdsklassen in 2015, afgerond Bron NIVEL Zorgregistraties eerste lijn Leeftijdsklasse (jaar) Mannen Vrouwen ,3 0, ,7 2, ,9 6, ,5 21, ,1 73, ,5 222,7 Totaal 12,4 14,4 1 ICPC code K77 Figuur 2.6 Absolute jaarincidentie in Nederland voor hartfalen 1 naar leeftijdsklassen in 2015 Bron NIVEL Zorgregistraties eerste lijn Jaarprevalentie hartfalen Totaal Mannen Vrouwen 1 ICPC code K77 33 Hartfalen in Nederland

36 Tabel 2.2 Jaarincidentie per inwoners in Nederland voor hartfalen 1 naar leeftijdsgroep in 2015, afgerond Bron NIVEL Zorgregistraties eerste lijn Leeftijdsklasse (jaar) Mannen Vrouwen ,1 0, ,5 0, ,6 1, ,0 4, ,8 12, ,5 38,1 Totaal 2,2 2,5 1 ICPC code K77 Ziekenhuisopnamen Bij snel ontstaan of verergering van de klachten en verschijnselen van hartfalen kan acute behandeling nodig zijn in het ziekenhuis. Het aantal ziekenhuisopnamen wegens hartfalen bedroeg in 2012, waarvan opnames voor mannen en opnames voor vrouwen. Hartfalen vormde 8% van het totaal aantal ziekenhuisopnamen wegens harten vaatziekten in Nederland. Het absolute aantal ziekenhuisopnamen vanwege hartfalen was in 2012 het hoogst in de leeftijdscategorie van 75 tot 84 jaar (figuur 2.7). Onder relatief jonge patiënten (onder de 75 jaar) met hartfalen zijn er meer ziekenhuisopnamen voor mannen. 34 Hartfalen in Nederland

37 Figuur 2.7 Absolute aantallen ziekenhuisopnamen wegens hartfalen 1 in mannen en vrouwen in Nederland in 2012, naar leeftijd Bron DHD Aantal ziekenhuisopnamen wegens hartfalen Totaal Mannen Vrouwen 1 ICD-codes: ICD-9: 428 Trends in ziekenhuisopnamen Het absolute aantal ziekenhuisopnamen wegens hartfalen is in de periode 1980 tot 2012 sterk toegenomen, bij mannen van naar (+103%) en bij vrouwen naar (+116%) (figuur 2.8). Het aandeel van personen ouder dan 85 jaar in het totale aantal opgenomen hartfalenpatiënten steeg bij mannen van 8% in 1980 naar 18% in Bij vrouwen nam het percentage patiënten boven de 85 jaar toe van 18% tot 36%. De voor verandering in de leeftijdsopbouw van de bevolking gecorrigeerde ziekenhuisopnamecijfers zijn eveneens toegenomen (figuur 2.9), bij mannen van 151 per in 1980 naar 176 per in 2012 (+17%) en bij vrouwen van 134 per in 1980 naar 171 per in 2012 (+28%). Bij uitsplitsing van de cijfers naar leeftijd worden er onder de leeftijd van 85 jaar nauwelijks verschillen gezien in de afgelopen 10 jaar (figuur 2.10). Er zou sinds 2010 sprake van een daling kunnen zijn, maar dit kan ook om een tijdelijke fluctuatie gaan. De gemiddelde ligduur nam af, bij mannen van 19 dagen in 1980 tot 9 dagen in 2012 en bij vrouwen van 24 dagen in 1980 tot 9 dagen in Hartfalen in Nederland

38 Figuur 2.8 Absoluut aantal ziekenhuisopnames voor hartfalen 1 in de periode , naar leeftijd en geslacht Bron DHD Mannen Aantal ziekenhuisopnamen wegens hartfalen Jaar Totaal Vrouwen Aantal ziekenhuisopnamen wegens hartfalen Jaar Totaal 1 ICD-codes: ICD-9: Hartfalen in Nederland

39 Figuur 2.9 Bruto en gestandaardiseerd (voor verandering in leeftijdsopbouw gecorrigeerd) ziekenhuisopnamecijfer per , in de periode voor hartfalen 1. Jaar van standaardisatie is 2012 Bron DHD Ziekenhuisopnamen wegens hartfalen/ Jaar Mannen standaard Vrouwen standaard Mannen bruto Vrouwen bruto 1 ICD-codes: ICD-9: 428 Figuur 2.10 Gestandaardiseerd (voor verandering in leeftijdsopbouw gecorrigeerd) ziekenhuisopnamecijfer per , in de periode voor hartfalen 1, naar leeftijd en geslacht. Jaar van standaardisatie is 2012 Bron DHD Mannen Ziekenhuisopnamen wegens hartfalen/ Jaar Hartfalen in Nederland

Nog meer weergeven