1.2 Basisprincipes voor de toekomst van het secundair onderwijs De tussenliggende cirkel: de sleutelcompetenties...19

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "1.2 Basisprincipes voor de toekomst van het secundair onderwijs De tussenliggende cirkel: de sleutelcompetenties...19"

Transcriptie

1

2 VISIEDAG 8 mei 2012 Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel Verantwoordelijke uitgever: Chris Smits, secretaris-generaal VVKSO Koninklijke Bibliotheek van België: D/2012/7841/047

3 Inhoud 1 Focus Kwaliteitsontwikkeling Basisprincipes voor de toekomst van het secundair onderwijs De Vlaamse kwalificatiestructuur Tot slot Vorming Vorming en maatschappij Visie op vorming De kern: het pedagogisch project De tussenliggende cirkel: de sleutelcompetenties De buitenste cirkel: vorming binnen studiedomeinen Vorming op het einde van de derde graad De eerste graad van het secundair onderwijs Situering Vaststellingen vanuit de analyse van de huidige A-stroom en B-stroom De eerste graad van het secundair onderwijs in de toekomst De A-stroom De B-stroom De bovenbouw van het secundair onderwijs De studieloopbaan van leerlingen in de tweede en derde graad De studieloopbaan bepaald door de keuze voor een studiedomein De studieloopbaan bepaald door de graad van abstractie en door de breedte De relatie tussen het studiedomein en de graad van abstractie en breedte Een getrapte studiekeuze

4 4.2 Een tweedimensionaal continuüm als resultaat De finaliteit van het continuüm in functie van de uitstroom Van continuüm naar onderwijskwalificaties Beschrijving van het continuüm voor elk studiedomein Analyse van het huidige aanbod en krijtlijnen voor een toekomstig aanbod Methode voor de beschrijving en analyse van de studierichtingen Analyse volgens soorten onderwijskwalificaties en resultaten van de analyse Tewerkstellingscijfers Tewerkstellingscijfers per onderwijsvorm Tewerkstellingscijfers bso per studiedomein Tewerkstellingscijfers na studierichtingen derde graad bso (zonder specialisatiejaar) Tewerkstellingscijfers na het derde jaar (specialisatiejaar) van de derde graad bso De studiedomeinen in het toekomstig secundair onderwijs Leren en werken Situering Plaats van leren en werken in een toekomstig aanbod Mogelijke criteria voor een toekomstig studieaanbod Situering Organisatie van het toekomstig studieaanbod: sturen of faciliteren? Geen decretale verplichtingen Geleidelijke realisatie De scholengemeenschap als ordeningsentiteit Inperking van de programmatie Voorbeelden van faciliterende maatregelen Planningscriteria voor een ideaal structuurmodel De eerste graad De tweede en de derde graad Een herverkaveld studieaanbod: kansen tot samenwerking

5

6 1 Focus 1.1 Kwaliteitsontwikkeling 1.2 Basisprincipes voor de toekomst van het secundair onderwijs 1.3 De Vlaamse kwalificatiestructuur 1.4 Tot slot

7 6

8 1 Focus 1.1 Kwaliteitsontwikkeling Elke professionele organisatie hanteert een kwaliteitszorgsysteem om haar kwaliteit te bewaken en te verbeteren. Ook in het secundair onderwijs wint kwaliteitsontwikkeling aan belang. Via de interpretatie van systematisch verzamelde gegevens reflecteert een school over haar sterke en minder sterke punten en onderneemt ze op basis van die analyse acties om haar onderwijskwaliteit te verbeteren. Goede kwaliteitszorg zal datgene borgen wat goed is en enkel daar waar nodig verbeteracties opzetten. Die twee principes van interne kwaliteitszorg kunnen ook gehanteerd worden bij het nadenken over het secundair onderwijs van de toekomst. De sterke punten van het secundair onderwijs moeten dus worden bestendigd, voor andere punten dient nagegaan hoe en wat er verbeterd kan worden. Mede door de snel evoluerende maatschappij, de wisselende eisen van de arbeidsmarkt en de gewijzigde kijk op de rol van de school in het leren, is continue waakzaamheid noodzakelijk om de kwaliteit van onderwijs hoog te houden. Geregeld laten ook politiek verantwoordelijken, economische sectoren en het maatschappelijk middenveld horen dat het secundair onderwijs aan verandering toe is. Omdat het onderwijs echter te kostbaar is om te veranderen alleen omwille van de roep tot verandering, neemt het VVKSO in dit debat zijn verantwoordelijkheid op. Al vele jaren bespreekt het VVKSO zowel intern als in de verschillende overleg- en adviesgroepen de noden en de opgaven van het secundair onderwijs. Ook over het geheel en de structuur van het secundair onderwijs werd denken studiewerk verricht. Het secundair onderwijs in Vlaanderen kent heel wat sterke punten: het mikt op de vorming van de totale persoon, bij internationaal vergelijkend onderzoek zetten de Vlaamse leerlingen sterke prestaties neer, er is een breed scala aan studierichtingen gaande van abstract tot meer concreet en de opleidingen beogen een brede inzetbaarheid met het oog op verdere studies of op maximale inzetbaarheid op de arbeidsmarkt. Toch zijn er ook verbeterpunten te benoemen: het welbevinden van de leerlingen op school is niet altijd even hoog, in het hoger onderwijs zijn de slaagcijfers bij sommige als doorstroom opgevatte studierichtingen te laag, leerlingen die hoog scoren op de GOK-indicatoren en leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften vinden in het huidige onderwijssysteem niet altijd de juiste weg tot maximale ontplooiing en tenslotte vinden nogal wat leerlingen te laat of helemaal niet de studierichting die hun interesse wegdraagt en die voor hen het meest geschikt is. Om de sterke punten van het onderwijs ook in de toekomst te borgen en na te gaan of en hoe de mindere punten kunnen worden verbeterd, legt het VVKSO de focus van de kwaliteitszorg bij de leerling zelf. Er wordt dus niet gestart vanuit structuren, maar er wordt gedacht vanuit een inhoudelijke benadering die indien nodig kan leiden tot structurele aanpassingen. Het getuigt van naïviteit te denken dat een verandering van structuren alle verbeterpunten kan wegwerken. Ook een mentaliteitswijziging bij jonge mensen en vooral bij ouders is essentieel. Bij het denkwerk over het secundair onderwijs in de toekomst werden de cruciale aspecten van inhoud en structuur geformuleerd in enkele principes die verder in deze tekst worden uiteengezet. Die 7

9 basisprincipes vormen een kijkwijzer waarmee intenties en plannen van de overheid kunnen worden bekeken. Bij het ontwikkelen van een toekomstvisie over het secundair onderwijs in Vlaanderen kiest het VVKSO resoluut voor beleidskrachtige scholen en scholengemeenschappen. Dat veronderstelt een ruime autonomie voor de scholen en scholengemeenschappen en een overheid die zich van te sturende regelgeving onthoudt. 1.2 Basisprincipes voor de toekomst van het secundair onderwijs Voor het VVKSO is het duidelijk dat het nadenken over de toekomst van het secundair onderwijs een én-én-verhaal is waarbij niet alleen de structuur, maar ook het personeel, de subsidiëring en omkadering, het dossier leerzorg, het buitengewoon secundair onderwijs ruim aan bod moeten komen. Toch handelt deze brochure niet over alle voorgaande aspecten maar wordt de focus gelegd op de fundamentele doelstelling van het secundair onderwijs, namelijk de vorming van de totale persoon. Dat vormt meteen een belangrijk basisprincipe bij het uitwerken van een toekomstvisie op het secundair onderwijs. Het secundair onderwijs speelt namelijk een grote rol bij de persoonsvorming van jonge mensen. Naast het formele leren in een onderwijscontext, is er ook mogelijkheid tot informeel leren via de vele contacten met vrienden. Daarbij reikt het katholiek onderwijs ook een waardenkader aan dat geënt is op een evangelisch-christelijke traditie. Algemene vorming van jonge mensen, die de ontwikkeling, opvoeding en vorming omvat van de volwassenen van morgen, vertrekt vanuit een visie op onderwijs, op mens en maatschappij die eigen is aan de onderwijsverstrekker. De overheid kan vanuit een aantal universeel gedragen vormingscomponenten een deel van de onderwijsdoelen bij decreet vastleggen, maar de integratie van de ethische component van de persoonsvorming blijft onbetwistbaar het soevereine terrein van de school. Tegelijkertijd moet de Vlaamse overheid de onderwijsverstrekker voldoende ruimte laten in de keuze van de pedagogische methode en levensbeschouwelijke uitgangspunten. De voorbije jaren tekenden zich echter enkele evoluties af die de scholen bijkomende verplichtingen opleggen waardoor er steeds minder vrijheid overblijft (bv. het inrichten van een moderne vreemde taal in de B-stroom en het bso, het sterker operationeel formuleren van eindtermen en ontwikkelingsdoelen). Het VVKSO kiest resoluut voor de maximale ontplooiing van elke leerling waarbij de overheid de beleidskracht van de scholen maximaal dient te respecteren. Bijgevolg blijft het voor het VVKSO een basisprincipe dat de overheid minimale referentiekaders en doelen vastlegt in functie van de integratie in de maatschappij, verdere studies en tewerkstelling. De eindtermen die door de maatschappij aan onderwijs kunnen worden opgelegd (het wat ) moeten kunnen worden bereikt op een manier (het hoe ) die de onderwijsverstrekker zelf kiest. De (didactische) keuzes die scholen daarbij maken, gebeuren in functie van het profiel van hun leerlingen. De formulering door de overheid mag dus geen voorafname vormen op de wijze en het tempo waarop een school met haar leerlingen die finaliteit wil bereiken. Ook inhoudelijk moet de overheid zich neutraal opstellen en mag ze geen curriculum opleggen dat een bepaalde visie opdringt. De overheid bepaalt alleen het 8

10 minimale wat, niet het hoe. Dat laatste valt onder de verantwoordelijkheid van de onderwijsverstrekker. Wanneer de rol van de leraar wordt verengd tot het louter instrumenteel uitvoeren van voorgeschreven programma s verdwijnt veel waardevols uit het onderwijs. Het VVKSO kan zich echter wel vinden mits bijsturingen vanuit de visie op vorming in de Europese sleutelcompetenties 1 als een referentiekader om na te denken over het maatschappelijk minimum. De eindtermen die door de maatschappij aan onderwijs kunnen worden opgelegd (het wat ) moeten kunnen worden bereikt op een manier (het hoe ) die de onderwijsverstrekker zelf kiest. Bij het vastleggen van de eindtermen dient de overheid ook rekening te houden met de eigenheid van de verschillende leerlingengroepen. De finaliteit van de algemene vorming hangt namelijk nauw samen met het profiel van de leerlingen. In de huidige eindtermen van de basisvorming lijken de inhouden van de verschillende groepen (aso, bso, kso, tso) in een hiërarchische relatie tot elkaar te staan (elke volgende trap is een light-versie van de vorige). Eindtermen dienen echter rekening te houden met het specifieke leerlingenprofiel zodat de reële verschillen in leerprocessen en groeisnelheid gerespecteerd worden. De overheid moet dus eindtermen vastleggen voor het einde van het leerplichtonderwijs, niet voor de tweede en derde graad afzonderlijk. Voor het VVKSO is het een basisprincipe dat voor de eerste graad een minimale set eindtermen vastgelegd wordt en dat de eindtermen voor de bovenbouw rekening houden met de leerlingenprofielen en vanuit het perspectief van het einde van de derde graad worden geformuleerd. Het secundair onderwijs is de schakel tussen het fundament gelegd in het basisonderwijs en de keuze voor een beroep of een verdere studie. Het situeert zich in een periode waarin jongeren sterk fysiek, psychisch en intellectueel evolueren en het is dan ook noodzakelijk dat er op verschillende fases in die ontwikkeling reflectiemomenten worden ingebouwd om een passende wending aan de schoolloopbaan te geven of om een ingeslagen weg te bevestigen. Een geleidelijk, trapsgewijs groeien naar een definitieve keuze is voor het VVKSO de meest geschikte weg. Het Verbond hanteert dan ook het principe van het behoud van de gradenstructuur. Daarbij moet er aandacht zijn voor de problematiek van het huidige watervalsysteem. Het VVKSO opteert voor het principe van de getrapte studiekeuze (zie punt 4.1.4). Op het niveau van het secundair onderwijs verloopt die keuze in drie graden; de studierichtingen van de tweede en derde graad bevinden zich op een doorlopende lijn (een continuüm ). De graad van abstractie, specificiteit en toepasbaarheid bepaalt de plaats en de finaliteit van die studierichting op dit continuüm. De eerste graad van het secundair onderwijs is een belangrijke overgang tussen het basisonderwijs en de tweede graad. De leerlingen die aan de start van het secundair onderwijs verschijnen, verschillen sterk van interesses, talenten, beperkingen Bovendien komen in die eerste graad sommige leerlingen pas later tot bloei, anderen staan verder in hun ontwikkeling en kunnen al een zekere inschatting maken van hun verdere schoolcarrière. Die heterogeniteit noodzaakt een organisatie en benadering van de 1 De Europese sleutelcompetenties: communicatie in de moedertaal, communicatie in vreemde talen, wiskundige competentie en basiscompetenties op gebied van exacte wetenschappen en technologie, digitale competentie, leercompetentie, sociale en burgerschapscompetentie, ontwikkeling van initiatief en ondernemerschap en cultureel bewustzijn en culturele expressie. 9

11 eerste graad waarbij iedereen binnen zijn interesses en mogelijkheden een vrije keuze kan maken voor een vervolgtraject in de tweede graad. Het is de taak van de eerste graad om de belangstelling en de talenten van elke leerling maximaal te prikkelen, een goede brede basisvorming te geven en alle leerlingen zo sterk mogelijk te ondersteunen bij de belangrijke overstap naar de tweede graad. De eerste graad dient daarom observerend en oriënterend te zijn en te vertrekken van een gemeenschappelijke algemene vorming die geënt is op de sleutelcompetenties. Er moet ruimte zijn om één of meer componenten van de algemene vorming in te kleuren of te verdiepen in functie van een keuze in de tweede graad en in functie van een keuze voor een niveau van abstractie, specificiteit en toepasbaarheid van een verdere opleiding. Een van de knelpunten in het Vlaams secundair onderwijs is het relatief groot aantal leerlingen dat op het einde van de leerplicht geen bruikbare kwalificatie behaalt. Een groot deel van die leerlingen komt via de huidige B-stroom van de eerste graad het secundair onderwijs binnen. Ondanks de inspanningen die in het eerste leerjaar B en het beroepsvoorbereidend leerjaar geleverd worden, kennen heel wat van die leerlingen een negatief vervolg van hun traject in het secundair onderwijs. Weinig schoolse succeservaringen, schoolmoeheid, geringe motivatie en laag welbevinden doen een deel van hen eindigen als ongekwalificeerde schoolverlaters. Voor die leerlingen is het belangrijk dat zij zo spoedig mogelijk in een niveauoverschrijdend (basisonderwijs secundair onderwijs) leertraject kunnen stappen met het oog op een succesvolle doorstroming naar kwalificatiegericht vervolgonderwijs in de tweede en derde graad. Dat veronderstelt dat ook aan deze leerlingen een brede algemene vorming wordt aangeboden. De indeling in onderwijsvormen aso, bso, kso en tso ooit bedoeld als opwaardering van technische en beroepsrichtingen heeft een aantal ongewenste negatieve effecten. Die verdeling wordt hiërarchisch gepercipieerd en heeft beschotten opgericht die de stap naar een nieuwe keuze bemoeilijken of vertragen. Bovendien komen leerlingen soms vast te zitten in een richting waarin zij zich minder goed thuis voelen of waarvoor ze uiteindelijk minder geschikt blijken te zijn. Door te lang in een hoger aangeschreven richting te blijven, komen zij te laat of nooit op het voor hen geschiktste pad terecht. Het wegwerken van het watervalsysteem zal een van de belangrijkste uitdagingen zijn bij het nadenken over de toekomst van het secundair onderwijs. Het keuzeproces van leerlingen en ouders wordt bovendien sterk bemoeilijkt door een gebrek aan transparantie. De inhoud en de finaliteit van sommige huidige studierichtingen liggen zo dicht bij elkaar dat er sprake kan zijn van overlap waardoor het huidige aanbod eerder vertroebelend dan verhelderend werkt. Het is een basisprincipe van het VVKSO om voor alle leerlingen een transparanter studieaanbod in de tweede en derde graad te ontwikkelen waarbij studiegebieden 2 en onderwijsvormen worden verlaten en waarbij op basis van inhoudelijke verwantschap wordt gekozen voor studiedomeinen. In de tweede graad wordt er binnen een studiedomein nog breed gevormd zodat enerzijds de leerlingen tijdens en op het einde van de tweede graad gemakkelijker van traject kunnen veranderen en anderzijds in staat zijn om in de fijnmaziger derde graad meer geprofileerd te kiezen. Als gevolg van een transparanter en rationeler studieaanbod kunnen de vrijgekomen middelen besteed worden aan het pedagogisch comfort van zowel de leerling (bv. extra ondersteuning) als de leraar (bv. professionalisering). 2 Een studiegebied is een groep van structuuronderdelen op basis van een inhoudelijke verwantschap en, in het tso en bso, eveneens op basis van een behoefte aan eenzelfde onderwijsinfrastructuur en een uitweg naar eenzelfde beroepssector. Studiegebieden situeren zich enkel in de tweede en derde graad. Enkele voorbeelden: studiegebied Auto, studiegebied Handel, studiegebied aso, studiegebied Toerisme 10

12 Als vlijtige leerling in de Europese klas wil Vlaanderen de niveaus van het eigen onderwijssysteem richten op de niveaus van het Europese kader. Het feit dat tot dusver slechts zeer weinig landen de aanbeveling daadwerkelijk hebben opgevolgd, illustreert de onwerkbaarheid van die complexe oefening. Voor een goed begrip wordt een laatste basisprincipe van het VVKSO extra toegelicht in het volgende punt. 1.3 De Vlaamse kwalificatiestructuur De Vlaamse kwalificatiestructuur (VKS) is een antwoord op de Europese aanbeveling (geen verplichting) van 2008 aan de lidstaten om hun onderwijs- en opleidingensysteem te enten op het Europese raamwerk (EQF = European Qualifications Framework). Met dit kwalificatiekader zouden lidstaten hun eigen opleidingen kunnen vergelijken om de mobiliteit van arbeidskrachten en lerenden te faciliteren. Vlaanderen gaat hierin zeer ver en gebruikt het Raamwerk als ordeningskader om de niveaus van het eigen onderwijssysteem te richten op de niveaus van het Europese kader. Het EQF vindt echter zijn oorsprong in de beroepsopleidingen en het VVKSO is van mening dat die beroepskwalificaties (dit zijn gehelen van competenties waarmee een beroep kan worden uitgeoefend) een eigen functie hebben en niet zomaar vertaald kunnen worden naar een onderwijscontext. Het EQF vindt zijn oorsprong in de beroepsopleidingen en het VVKSO is van mening dat die beroepskwalificaties een eigen functie hebben en niet zomaar vertaald kunnen worden naar een onderwijscontext. De VKS is bijna een doorslag van het EQF en gebruikt descriptoren die herinneren aan de oorspronkelijke bedoeling om vanuit beroepsopleidingen kwalificaties in een niveau in te schalen. De Vlaamse kwalificatiestructuur beschrijft 8 niveaus: basisonderwijs (niveau 1), secundair onderwijs (niveaus 2 tot en met 4), hoger beroepsonderwijs (niveau 5) en hoger onderwijs (niveaus 6 tot en met 8). Om die 8 niveaus te bepalen gaat men uit van de volgende niveaudescriptoren: kennis, vaardigheden, context, autonomie en verantwoordelijkheid. De ingeschaalde beroepskwalificaties moeten (Art.14 van het decreet betreffende de kwalificatiestructuur) samen met de eindtermen van de basisvorming dienen om tot onderwijskwalificaties te komen (dit zijn gehelen van competenties die noodzakelijk zijn om maatschappelijk te functioneren en te participeren, waarmee verdere studies in het secundair of in het hoger onderwijs kunnen worden aangevat of waarmee beroepsactiviteiten kunnen worden uitgeoefend). Het VVKSO heeft hierbij principiële bezwaren. De descriptoren kennis, vaardigheden, context, autonomie en verantwoordelijkheid zijn perfect hanteerbaar binnen een bedrijfscontext, maar zijn helemaal niet bruikbaar voor onderwijs omdat ze er een totaal andere betekenis hebben dan in een beroepsomgeving. De VKS gebruikt de descriptoren om de studierichtingen van het secundair onderwijs in te schalen in een niveau. Dat betekent dat ook de basisvorming (talen, wiskunde, wetenschappen ) ingeschaald wordt in een niveau aan de hand van descriptoren die daarvoor niet bedoeld waren. Dat staat overigens haaks op een belangrijke finaliteit van het secundair onderwijs, namelijk de vorming van de totale persoon. De koppeling van onderwijs- aan beroepskwalificaties kan leiden tot een opbouw van onderwijsdoelen die niet spoort met de groei die jonge mensen doormaken. Onderwijsdoelen 11

13 moeten namelijk vertrekken vanuit een onderwijscontext die rekening houdt met de eigenheid van leerprocessen en met de wisselwerking tussen algemene vorming en beroepsvorming. Het VVKSO vindt dat het decreet over de kwalificatiestructuur ernstige voorafnames bevat op de bespreking van een toekomstige structuur secundair onderwijs. Het is een basisprincipe dat Art.14 2, 3 en 4 van het decreet over de kwalificatiestructuur dient geschrapt te worden omdat het onderwijskwalificaties als combinatie van eindtermen, specifieke eindtermen en beroepskwalificaties inschaalt in de kwalificatiestructuur. Het gebruik van de VKS zal het onderwijs in een keurslijf vatten dat in de eerste plaats economisch gericht is en een te geringe plaats laat aan de algemene vorming. 1.4 Tot slot Het VVKSO ziet bovenstaande argumenten en principes als een leidraad om plannen van de overheid te beoordelen en gebruikt ze tegelijkertijd als uitgangspunt bij het ontwikkelen van de eigen visie over de toekomst van het secundair onderwijs. Deze brochure is het resultaat van een grondige analyse van het huidige onderwijslandschap. Ze biedt een model voor een herverkaveling van het landschap gebaseerd op de bovenstaande principes en op de resultaten van die analyse. Het VVKSO doet op dit ogenblik nog geen uitspraken over lessentabellen, de opdracht van de leraar, omkadering Die aspecten zullen in een latere fase aan bod komen. Het VVKSO hoopt dat de uitgewerkte visie en concrete voorstellen in deze brochure vanuit de voortdurende zorg voor kwaliteit tegemoetkomen aan de noden en de opgaven van het secundair onderwijs. In wat volgt wordt een model uitgewerkt waarbij alle leerlingen die brede algemene vorming krijgen waarop ze recht hebben. 12

14 2 Vorming 2.1 Vorming en maatschappij 2.2 Visie op vorming De kern: het pedagogisch project De tussenliggende cirkel: de sleutelcompetenties De buitenste cirkel: vorming binnen studiedomeinen Vorming op het einde van de derde graad

15

16 2 Vorming 2.1 Vorming en maatschappij Het belang dat aan algemene vorming gehecht wordt, is van alle tijden en van alle mensen. De theorie van vorming wordt in de Westerse pedagogische traditie meestal in verband gebracht met het werk van Wilhelm Von Humboldt ( ). Bildung wordt door Von Humboldt gebruikt als synoniem voor algemene vorming van de mens. Brede algemene kennis, creativiteit, kritisch denken en ethisch reflecteren krijgen een sterke nadruk. Vorming is dus in eerste instantie een innerlijke, spirituele aangelegenheid. Gevormd worden en zich vormen is een plicht, maar tegelijkertijd ook een recht voor iedereen. De ideeën van Von Humboldt kenden ook tegenstanders. Een aantal pedagogen was van mening dat vorming in de eerste plaats maatschappelijk bruikbaar moest zijn. De vorming van de mens was voor hen ondergeschikt aan de vorming tot burger. Zo hebben de ideeën van Pestalozzi ( ) die een alternatief bieden voor het klassieke vormingsbegrip een grote impact gehad op de onderwijspraktijk in vele Europese landen. De discussie rond algemene vorming kreeg in de twintigste eeuw een politieke dimensie omdat de ideeën van Von Humboldt vaak gereduceerd werden tot een middel om sociale status en positie te verwerven. Bildung kreeg zo een elitair tintje en geraakte in diskrediet. Het antwoord op de vraag naar de verhouding tussen individuele vervolmaking en maatschappelijke bruikbaarheid gaat echter over meer dan alleen politiek en ideologie. Dient vorming om het wezen van de mens te realiseren of dient vorming om de mens juist die kennis en vaardigheden bij te brengen die nuttig zijn om te functioneren in de maatschappij? Het valt op dat binnen het actuele discours over vorming het hierboven geschetste debat vrijwel ontbreekt. De indruk bestaat dan ook dat de oude discussie voorgoed beslecht werd. Het lijkt evident te zijn geworden dat de noden van de maatschappij de inhoud van het onderwijs bepalen en dat het aan de politieke en socio-economische managers toekomt om te beslissen over de agenda, de doelen en de inhouden van vorming en onderwijs. Om dat te staven wordt het belang van de ontwikkeling van een bepaald soort van vorming geopperd. Vorming moet bijdragen aan de uitbouw van een kennissamenleving die wordt gestuurd door een kenniseconomie. Die economie creëert specifieke vormingseisen: innovatief en gericht onderwijs wordt bijzonder belangrijk om de economisch gerichte maatschappij draaiende te houden. Het vermogen om via gericht onderwijs en levenslange vorming de nodige brains te leveren is van kapitaal belang voor het behoud van de Westerse concurrentiepositie. Hoewel dat discours wijd verbreid is, is het belangrijk te weten dat het als uitgangspunt zeker niet neutraal en waardevrij is. Een filosofische en ideologische visie, die zelden geëxpliciteerd wordt, fungeert als impliciete grond ervan. De vermaatschappelijking van de school, een functionalistische reductie van vor ming en een mensvisie gebaseerd op de maakbaarheidsgedachte zijn belangrijke elementen van die visie. Van een vermaatschappelijking van de school is sprake als haar doelen niet door het leren en onderwijzen zelf, maar door de maatschappij worden bepaald. Die tendens komt het duidelijkst tot 15

17 uiting in het feit dat frequent thema s vanuit de politieke agenda naar het onderwijs worden doorgeschoven. De thema s kunnen zowel slaan op complexe maatschappelijke situaties als op ad hoc problemen die opduiken binnen één of andere sector. De doelen die op die manier vanuit de samenleving aan het onderwijs worden opgelegd, zijn meestal geen onderwijsdoelen in de strikte zin van het woord. Mochten ze gerealiseerd worden, dan helpen ze in het beste geval om een maatschappelijk probleem op te lossen of om de economische positie te versterken. Nauw aansluitend bij de vermaatschappelijking van de school wordt vorming vaak alleen maar belangrijk geacht in functie van maatschappelijke winst. Het enige doel van vorming is kapitaal te genereren in functie van arbeidsproces en economie. De mens wordt daarbij beschouwd als een individu dat via de school gericht wordt op prestatie en concurrentie. Een andere functionalistische reductie van vorming is de veelgehoorde stelling dat vorming vooral zou moeten tegemoetkomen aan de leerbehoeften van de leerling. Als de behoeften van de leerling veranderen, verandert ook de vorming. Vorming heeft op die manier geen waarde op zich, maar bestaat alleen maar in functie van de noden van die bepaalde leerling of leerlingengroep. Als maakbaarheid centraal staat, is er weinig oog voor de gehele persoon van de leerling in zijn kwetsbaarheid en beperktheid. Leerlingen worden dan gereduceerd tot human resources die door perfect te oriënteren, differentiëren en remediëren in de juiste lade in het onderwijslandschap terechtkomen. Dat discours reduceert de mens tot ruw materiaal dat door het onderwijs naar believen kan worden gekneed. Doel van het onderwijs is dan ook het probleemloos laten functioneren van elke leerling binnen de maatschappij en niet langer de vorming van de leerling als morele en vrije persoon. Moyaert en Pollefeyt verwoorden het als volgt: Het onderwijs als socialiserend gebeuren vindt zijn ideaal in het maken van de leerlingen tot perfecte Bob de Bouwers. Ze stellen geen moeilijke vragen, maar handelen, doen, bouwen. De nadruk ligt op presteren De pedagogiek van Bob de Bouwer stelt de noodzaak van een algemene en brede vorming in vraag en vraagt een basisvorming die voor alle leerlingen dezelfde is, ongeacht hun particulariteit, hun talenten, hun dromen en hun idealen Visie op vorming In dialoog en in discussie met het overheersende discours tracht het VVKSO een alternatieve visie op vorming te creëren. Die visie wil geenszins de inbedding van de school binnen de maatschappij ontkennen, maar ze wil vertrekken vanuit een breder uitgangspunt en zich richten op een finaliteit die niet louter economisch gericht is. Onderwijs maakt deel uit van de maatschappij en vervult een aantal taken, maar haar missie mag niet beperkt worden tot de eisen die de maatschappij oplegt. Bij het ontwikkelen van de visie werd rekening gehouden met fundamentele elementen die algemene vorming gestalte geven. Onderwijs maakt deel uit van de maatschappij en vervult een aantal taken, maar haar missie mag niet beperkt worden tot de eisen die de maatschappij oplegt. 3 MOYAERT, M. EN POLLEFEYT, D., De pedagogie tussen maakbaarheid en verbeelding, Ethische perspectieven 14, 2004, p

18 Ze fungeren als bronnen van vorming die belangrijk zijn voor alle leerlingen in heel het secundair onderwijs. Die bronnen van vorming verhouden zich tot elkaar als concentrische cirkels die elkaar beïnvloeden en die in hun onderlinge samenhang het geheel van de vorming uitmaken. Welzijn en maatschappij Wetenschappen en techniek Sleutelcompetenties Kunst en creatie Pedagogisch project Economie en maatschappij Taal en cultuur In de kern bevindt zich het pedagogisch project. De eigen pedagogische missie van het katholiek onderwijs is het hart van en de toetssteen voor de realisatie van vorming 4. In de tweede cirkel bevinden zich essentiële kennis, vaardigheden en attitudes van algemene vorming. Om die te bepalen, wordt het Europese kader van sleutelcompetenties gebruikt. In de buitenste cirkel wordt geschetst hoe die vorming gestalte krijgt binnen wetenschapsgebieden en maatschappelijke domeinen. Binnen die cirkel situeert het VVKSO vijf studiedomeinen als bovenbouw van het secundair onderwijs. 4 De realisatie van deze visie impliceert de betrokkenheid van alle participanten: schoolleiding en -besturen, leraren, ouders en leerlingen. 17

19 2.2.1 De kern: het pedagogisch project Het is evident dat het VVKSO bij het ontwikkelen van een visie op vorming in de eerste plaats te rade gaat bij de eigen pedagogische traditie binnen het katholieke opvoedingsproject. Niet met de bedoeling om ongenuanceerd terug te keren naar vroegere katholieke kaders (waarbij principes van vorming en opvoeding zoveel mogelijk werden afgeschermd van de stromingen van dat ogenblik), maar wel omwille van een zoektocht naar inspirerende ideeën uit het verleden die nog relevant kunnen zijn binnen de geseculariseerde samenleving van vandaag. Daardoor wordt de traditie als het ware opnieuw uitgevonden en gerecontextualiseerd en wordt het oude eventueel een bron van een nieuw fundament. In het verleden werd op verschillende manieren over vorming gedacht en ook binnen de eigen katholieke vormingstraditie bestaat er geen unieke visie op vorming. Daarom stelt het VVKSO voor om de pedagogische missie te gebruiken als een regulatief principe waarbij drie vragen als toetsstenen fungeren voor vorming in de toekomst: is vorming gericht op allen, is vorming gericht op alles en is vorming gericht op het geheel? Het VVKSO steunt daarbij op het denken van Johannes Comenius ( ) om algemene vorming kritisch te bekijken. Comenius beweerde immers dat vorming alleen maar algemeen kan zijn als die drie vragen een positief antwoord krijgen. Vanuit de eigen pedagogische missie kan de vraag of vorming gericht is op allen niet anders dan met een volmondig ja worden beantwoord. In de opdrachtverklaring van de katholieke school in Vlaanderen staat immers dat onderwijs gericht is op de begeleiding van alle leerlingen. Bovendien is het volgens de opdrachtverklaring essentieel dat de katholieke school zich actief openstelt voor al wie in de maatschappij, op welke manier ook, kansarm is. Concreet betekent dit dat algemene vorming zo moet ontwikkeld worden dat elke leerling voldoende aan bod komt. Dit wil zeggen dat er rekening wordt gehouden met de talenten, de mogelijkheden maar ook met de beperkingen van leerlingen. Vorming zal dus gedifferentieerd moeten worden aangeboden. Verder moet vorming zich uitdrukkelijk en specifiek richten tot die leerlingen die het moeilijker hebben en minder kansen krijgen. Het zou van weinig realisme getuigen letterlijk te ambiëren dat algemene vorming over alles moet gaan. Het humanistische ideaal van de universeel gevormde mens is al lang onbereikbaar geworden binnen deze gefragmenteerde wereld. Toch is de breedheid van de vorming van fundamenteel belang binnen de pedagogische missie van het katholiek onderwijs. Leerinhouden, vaardigheden en attitudes moeten gericht zijn op een brede en diepgaande verkenning van alle aspecten van de werkelijkheid. Met vorming die over alles moet gaan, bedoelt het VVKSO dat elke leerling zo breed mogelijk moet worden gevormd. Het stimuleren van een veelzijdige belangstelling binnen een breed scala aan vormingscomponenten is ook van groot maatschappelijk belang. Het behoedt leerlingen als burgers van de toekomstige wereld ervoor om al te eenzijdig te denken en te handelen. Het is daarbij belangrijk dat de vergeten componenten van algemene vorming worden geherwaardeerd. Zo wordt de laatste jaren terecht het belang van techniek binnen algemene vorming sterker benadrukt. Maar evenzeer zal algemene vorming veel meer dan vroeger een interculturele component moeten bevatten. In de opdrachtverklaring staat dat de school de nadruk legt op een pedagogische benadering van het kind en de jonge mens. Zij streeft de totale vorming na, waarbij de ontplooiing van hoofd, hart en handen centraal staan. Algemene vorming is dan ook veel meer dan een streven naar zelfontplooiing en zelfrealisatie van individuele leerlingen. Binnen de katholieke pedagogische visie ligt een sterke 18

20 nadruk op het relationele omdat vorming een proces is waarin een leerling zich ontwikkelt in zijn verhouding met andere leerlingen en met de maatschappij. Nog breder is het perspectief waarin Hannah Arendt ( ) opvoeding en vorming plaatst. Vorming heeft voor de Joodse filosofe in essentie te maken met een overdracht van cultuur naar de volgende generaties die door liefde geïnspireerd is. Vorming zorgt ervoor dat een cultuur verandert onder invloed van andere culturen. De school is de plaats waar leerlingen kansen krijgen om op een eigen manier de samenleving te vernieuwen. Arendt beschrijft het als volgt: Education is the point at which we decide whether we love the world enough to assume responsibility for it And education, too, is where we decide whether we love our children enough not to expel them from our world nor to strike from their hands their chance of undertaking something unforeseen by us, but to prepare them in advance for the task of renewing a common world. 5 Vorming vertrekt altijd vanuit een keuze voor waarden en een geloof in zingeving. De betekenis van vorming wordt dan ook bepaald door het uiteindelijke doel ervan. Dat uiteindelijke doel is voor een christen niets minder dan de heelheid (het heil) van de wereld. Vormen en gevormd worden is meewerken aan de totstandkoming van een nieuwe en duurzame wereld waarin iedereen tot zijn recht kan komen. Vorming die gericht is op het geheel draagt dan ook altijd een utopisch element in zich. Ze houdt een keuze in om ook te richten op het nog niet, vertrekkend vanuit de hoop op een betere toekomst. Algemene vorming mikt dan ook niet op perfect gesocialiseerde leerlingen, maar wel op leerlingen die in staat zijn om constructief en innoverend hun eigen leefwereld te bevragen De tussenliggende cirkel: de sleutelcompetenties De Europese sleutelcompetenties zijn een mogelijk kader om de algemene vorming te vatten. Die sleutelcompetenties zijn in eerste instantie bedoeld als maatschappelijke basiscompetenties. Ze zijn gericht op levenslang leren en bijgevolg is het niet realistisch te verwachten dat alle sleutelcompetenties binnen het secundair onderwijs worden gerealiseerd. Aan een aantal van de competenties moet levenslang worden gewerkt. Het Europese Parlement en de Europese Raad aanvaardden in 2006 een aanbeveling over een raamwerk van Europese sleutelcompetenties. Belangrijk is dat het raamwerk focust op een volwassen Europese burger. Voor het leerplichtonderwijs is er sprake van een Europees kerncurriculum dat door de lidstaten kan aangepast en aangevuld worden. Het Europese raamwerk omvat volgende sleutelcompetenties: communicatie in de moedertaal 6, communicatie in vreemde talen, wiskundige competentie en basiscompetenties op het gebied van exacte wetenschappen en technologie, digitale competentie, leercompetentie, sociale en burgerschapscompetentie, ontwikkeling van initiatief en ondernemerschap en cultureel bewustzijn en culturele expressie. 5 ARENDT, H., The Crisis in education, in Between Past and Future, In het advies over de oriëntatienota over de hervorming van het secundair onderwijs wordt gevraagd om de benaming te wijzigen in communicatie in de instructietaal: het Nederlands. 19

21 Als het katholiek onderwijs de sleutelcompetenties als kader voor algemene vorming aanvaardt, kan dat slechts op voorwaarde dat die competenties niet indruisen tegen de eigen pedagogische missie. Daarom toetst het VVKSO de sleutelcompetenties aan het pedagogisch project dat fungeert als regulatief principe voor alle vorming. Zijn de sleutelcompetenties gericht op allen? Het vormen van alle leerlingen betekent voor het VVKSO dat ook bijkomende niveaus voor sommige groepen van leerlingen moeten worden bepaald. De Europese Commissie is van oordeel dat alle leerlingen op het einde van het leerplichtonderwijs voldoende geletterd moeten zijn om maatschappelijk en economisch te functioneren en om levenslang te leren. Vanuit de eigen visie vindt het VVKSO dat het secundair onderwijs ambitieuzer moet zijn. Het secundair onderwijs moet mikken op een basissokkel van sleutelcompetenties die verder reikt dan zelfredzaamheid en die in principe op het einde van de derde graad door alle leerlingen bereikbaar moet zijn. Daarbij dienen twee belangrijke nuances vermeld: Een aantal doelen binnen die basissokkel is voor sommige leerlingen moeilijk bereikbaar. Op zich hoeft dat geen probleem te zijn. Een doel dat niet in het secundair gerealiseerd wordt, kan namelijk nog altijd een leven lang behaald worden. De vraag is echter of die leerlingen die moeite hebben met het behalen van die competenties in het secundair onderwijs, voldoende toegerust zijn om ze in hun verdere leven te realiseren. Om dat te bereiken moet de school een bijzonder engagement tonen ten aanzien van de meest kwetsbare leerlingen. Dat sleutelcompetenties er voor allen zijn, betekent ook dat elke leerling met eigen talenten en mogelijkheden voldoende kansen en uitdagingen kan krijgen. Louter refereren aan een basissokkel biedt dan ook onvoldoende houvast om de minimale vorming voor de verschillende groepen leerlingen concreet te omschrijven. Het vormen van alle leerlingen betekent voor het VVKSO dat ook bijkomende niveaus voor sommige groepen van leerlingen moeten worden bepaald. Binnen die sokkels worden uitbreidingsdoelen en verdiepende doelen vastgelegd op basis van differentiële contexten met veranderende complexiteit. Zijn de sleutelcompetenties gericht op alles? De Europese Unie heeft sleutelcompetenties ontwikkeld om de lidstaten te helpen hun schoolcurricula aan de behoeften van de samenleving aan te passen. Europa streeft daarbij geen volledigheid na. Sleutelcompetenties hebben immers als doel te fungeren als een referentie-instrument voor de lidstaten. Op die manier wordt gestreefd naar een Europees core curriculum dat door de lidstaten naar eigen vermogen kan worden aangepast, aangevuld en geoperationaliseerd. Als van lidstaten verwacht wordt dat ze het kader vervolledigen, dan moet dat zeker het geval zijn voor het katholiek onderwijs wanneer aan vorming vanuit de eigen pedagogische opdracht gestalte gegeven wordt. Voor elke sleutelcompetentie afzonderlijk ging het VVKSO daarom na of ze beantwoordde aan 20

22 de visie op vorming vanuit de eigen pedagogische missie. Daaruit bleek dat bepaalde elementen van algemene vorming weinig geaccentueerd werden of zelfs ontbraken. Enkele voorbeelden: de muzische component van vorming is in de Europese visie weinig prominent aanwezig, historische vorming wordt alleen maar opgenomen in functie van andere competenties en lichamelijke vorming en opvoeding ontbreken haast volledig. Zijn de sleutelcompetenties gericht op een geheel? De Europese Gemeenschap benadrukt het belang van het verwerven van sleutelcompetenties omdat ze cruciaal zijn voor drie aspecten: Zelfontplooiing en persoonlijke ontwikkeling: cultureel kapitaal. De sleutelcompetenties moeten individuen in staat stellen om hun persoonlijke doelen in het leven, gedreven door persoonlijke interesses, ambities en passies, na te streven door levenslang te leren. Actief burgerschap en inclusie: sociaal kapitaal. De sleutelcompetenties moeten elke burger de mogelijkheid bieden om als een actieve burger te participeren in de samenleving. Inzetbaarheid: economisch kapitaal. De sleutelcompetenties bieden iedereen de mogelijkheid een passende job op de arbeidsmarkt te verwerven. De Europese visie vertrekt in hoofdzaak vanuit een functionele kijk op vorming. Vanuit het eigen pedagogisch project stelde het VVKSO dat culturele, sociale of economische ontplooiing en inzetbaarheid belangrijk zijn, maar dat die zeker niet het enige doel van vorming mogen zijn. Het doel van vorming is binnen de pedagogische missie van het katholiek onderwijs ook het creëren van zin en betekenis. Die gerichtheid van vorming op een duurzame en zingevende toekomst ontbreekt in de Europese context. Daarbij valt vooral op dat elke vorming tot wereldbeschouwing of levensbeschouwing afwezig is. Nochtans is het net die zinstichtende, religieuze of levensbeschouwelijke competentie die voor de eigen pedagogische missie essentieel is. De levensbeschouwelijke competentie fungeert namelijk voor het VVKSO als fundament van alle sleutelcompetenties omdat hierdoor de leerling de kans krijgt vorming als geheel te integreren binnen een veel breder perspectief. Pas dan kan vorming evolueren naar betekenisvolle vorming. Vanzelfsprekend is het zo dat een dergelijk perspectief in alle vrijheid en in open dialoog met een diversiteit aan levens- en wereldbeschouwingen moet worden aangeboden. Het doel van vorming is binnen de pedagogische missie van het katholiek onderwijs ook het creëren van zin en betekenis De buitenste cirkel: vorming binnen studiedomeinen Leerlingen hebben verschillende talenten en mogelijkheden en maken van daaruit dan ook keuzes binnen het secundair onderwijs. Dat betekent dat de doelen van vorming voor leerlingen verschillen. Die verschillen hebben te maken met de inhoudelijke keuze van leerlingen of scholen om bepaalde sleutelcompetenties te verdiepen of om ze toe te passen binnen een concrete context. De verdieping of concretisering in functie van talentontwikkeling gebeurt meestal binnen een studiedomein. Een studiedomein wordt dan gedefinieerd als: een continuüm van opleidingen waarbinnen een sleutelcompetentie op wetenschappelijke manier wordt uitgediept in functie van doorstroming en/of contextgebonden wordt gebruikt in functie van het verwerven van één of meer beroepskwalificaties. 21

23 Culturele expressie Er worden vijf studiedomeinen onderscheiden die verbonden zijn met volgende (aspecten van) sleutelcompetenties: studiedomein Economie en maatschappij Kunst en creatie Taal en cultuur Welzijn en maatschappij Wetenschappen en techniek Sleutelcompetenties ondernemerschap en burgerschapscompetentie cultureel bewustzijn en culturele expressie taal en cultureel bewustzijn sociale competentie en burgerschapscompetentie wetenschappen en technologie Een studiedomein is breder dan een studiegebied. De indeling in studiedomeinen (zie punt 4) houdt rekening met een complexe maatschappelijke realiteit die zich niet eenvoudig laat verdelen in de huidige studiegebieden. Welzijn en maatschappij Sociale competentie Leercompetentie Wetenschappen en techniek Wetenschappen en technologie Burgerschap Wiskunde Kunst en creatie Zin voor initiatief Digitale competentie Pedagogisch project Cultureel bewustzijn Moderne vreemde talen Nederlands Ondernemerschap Economie en maatschappij Taal en cultuur 22

24 De manier waarop de doelen voor eenzelfde sleutelcompetentie worden geformuleerd, is niet gelijk voor de middelste en de buitenste cirkel. Dat verschil kan op twee manieren worden verklaard: De doelen binnen de studiedomeinen kunnen verschillen omdat ze een hoger deskundigheidsniveau vragen. Zo is het vereiste deskundigheidsniveau voor de sleutelcompetentie wetenschappen en technologie hoger voor leerlingen die een opleiding volgen binnen het verwante studiedomein Wetenschappen en techniek. Afhankelijk van de concrete studierichting zal de klemtoon eerder liggen op een deskundigheidsverhoging voor wetenschap, voor techniek of voor beide. De doelen binnen de studiedomeinen kunnen ook verschillen omdat zij een zeer kenmerkende inkleuring vanuit een specifieke sector binnen de samenleving vereisen. Zo zullen de vormingsdoelen binnen opleidingen die leiden tot beroepskwalificaties sterk vanuit arbeidsmarktgerichte contexten worden ingekleurd. Ook kan een bepaald studiedomein de inhoudelijke specificiteit van een sleutelcompetentie bepalen. Zo zal de generieke sleutelcompetentie ontwikkeling van initiatief en ondernemerschap binnen het studiedomein Economie en maatschappij veel meer gericht zijn op praktisch ondernemerschap. Op eenzelfde manier zal burgerschapscompetentie binnen Welzijn en maatschappij sterker geprofileerd worden op sociaal-relationeel gebied. Evident is ook dat de competentie culturele expressie op een zeer gerichte en contextgerelateerde manier (beeld, muziek, woord ) wordt ingevuld binnen het studiedomein Kunst en creatie. Een specifieke plaats neemt het studiedomein Taal en cultuur in als verdieping en uitbreiding van de sleutelcompetentie communicatie in (moderne) vreemde talen en Nederlands. De verdieping binnen het studiedomein kan betrekking hebben op een wetenschappelijke verdieping of een communicatief gerichte toepassing van moderne talen. Maar ook de klassieke talen Grieks en Latijn hebben omwille van hun vormende waarde hun plaats binnen dit studiedomein. Tenslotte volgen nog twee belangrijke nuanceringen bij het voorgaande: Niet alle leerlingen hebben behoefte aan een uitdieping van de algemene vorming binnen een studiedomein. Er is een groep leerlingen die een brede vorming verkiest en zich binnen verschillende sleutelcompetenties op evenwaardige wijze verdiept. Die leerlingen situeren zich binnen zeer verschillende bestaande studierichtingen (zowel binnen Moderne talen-wiskunde als binnen Organisatiehulp). Zoals elk ordeningskader is ook de indeling in sleutelcompetenties en studiedomeinen en de koppeling van beide aan elkaar tot op zekere hoogte arbitrair. Het kader mag dan ook niet begrepen worden als een rigide en onveranderlijke structuur maar moet eerder worden gezien als een dynamisch gevormd en zich ontwikkelend geheel Vorming op het einde van de derde graad Op het einde van de derde graad dient voor alle leerlingen een basisniveau voor elke sleutelcompetentie te worden nagestreefd. Elke leerling beheerst dan elke sleutelcompetentie op een niveau dat hem in staat stelt autonoom en verantwoordelijk te functioneren binnen de meest voorkomende maatschappelijke contexten. Sommige leerlingen mikken verder dan het basisniveau maar hebben anderzijds ook geen behoefte aan een gespecialiseerde, deskundige vorming. Zij zullen de doelen voor de sleutelcompetenties op een gevorderd niveau nastreven. Bepaalde leerlingen zullen zich echter willen verdiepen in een zekere competentie en hebben nood aan een bijkomende uitdaging. Voor hen worden de doelen voor de sleutelcompetentie op een hoger niveau geformuleerd (deskundigheidsniveau). 23

25 Dat niveau geeft hen ook de mogelijkheid binnen het aansluitende studiedomein een studierichting te volgen die gericht is op doorstroming naar het hoger onderwijs of naar de arbeidsmarkt. Tenslotte is er ongetwijfeld ook een groep leerlingen die grote moeilijkheden zal ondervinden bij het verwerven van bepaalde sleutelcompetenties. Die moeilijkheden vinden hun ontstaan op verschillende manieren en vaak op jonge leeftijd. Ze maken het onmogelijk de competentie op één van de andere niveaus te verwerven. Voor die leerlingen legde het VVKSO per competentie ook een opstapniveau vast. Het bereiken van dat niveau garandeert dat de leerling voldoende kennis en vaardigheid verwerft om zelfredzaam te handelen binnen niet-complexe maatschappelijke en professionele contexten. Dat niveau mag voor de leerlingen echter geen eindpunt zijn. Bij alle leerlingen wordt ingezet op verdere ontwikkeling. De nadruk wordt gelegd op het verwerven van leercompetentie en geschikte attitudes die aan de meest kwetsbare leerlingen kansen bieden om na het secundair onderwijs een basisniveau te verwerven. Niet voor alle sleutelcompetenties is het zinvol de verschillende sokkels in te delen in verschillende niveaus. Een aantal competenties is zo generiek dat het volstaat om één niveau voor alle leerlingen te definiëren (bv. zin voor initiatief). Van een aantal sokkels van sleutelcompetenties werden voorbeelden uitgewerkt. Ter illustratie wordt hieronder het voorbeeld voor wetenschappen en technologie weergegeven. Alle voorbeelden zijn terug te vinden op de website van de visiedag Toekomst SO inkleuren van 8 mei 2012 ( Binnen het toekomstige secundair onderwijs wil het VVKSO op een analoge manier alle sleutelcompetenties kritisch analyseren en vertalen in differentiële doelen. Op die manier wordt het geheel van de algemene vorming op het einde van de derde graad beschreven. Voorbeeld: basiscompetenties wetenschappen en technologie Algemene doelen wetenschappen en technologie Kennis Begrippenkader en wisselwerking met de natuurlijke wereld 1. Grondbeginselen van de natuurlijke wereld en fundamentele wetenschappelijke/ technische begrippen kennen. 2. De wetenschappelijke methode en het technisch proces (technologie, producten, procedés ) kennen. 3. De impact van wetenschappen en techniek op de natuurlijke wereld inzien. Wisselwerking tussen wetenschappen en techniek en de maatschappij 4. Vorderingen, beperkingen, risico s van weten schappelijke theorieën inzien. 5. De invloed van wetenschappelijke en technologische evoluties op de samenleving (besluitvorming, waarden, ethische vraagstukken, economisch, sociologisch, cultureel ) inzien. Vaardigheden 6. Technologische instrumenten en machines hanteren. 7. Wetenschappelijke en technische gegevens hanteren (grafieken, tabellen, schema s ) om een doel te bereiken of tot conclusies te komen. 8. Een onderbouwde redenering verwoorden. Attitudes 9. Kritisch, nieuwsgierig zijn. 10. Belangstelling hebben voor ethische vraag stukken. 11. Respect hebben voor veiligheid en duurzaamheid m.b.t. wetenschappelijke en technische vooruitgang (eigen persoon, gezin, gemeenschap, wereld ). 12. Openstaan voor wetenschappelijke en technische evoluties. 24

14 februari 2012. Algemene vorming in een toekomstig so. Een visie op algemene vorming. Preambule. Kenmerken van het maatschappelijk discours

14 februari 2012. Algemene vorming in een toekomstig so. Een visie op algemene vorming. Preambule. Kenmerken van het maatschappelijk discours VVKSO CODIS/DOC/12/09 2012-02-14 14 februari 2012 Algemene vorming in een toekomstig so Preambule Kenmerken van het maatschappelijk discours Vermaatschappelijking van de school Functionalistische kijk

Nadere informatie

DOCUMENT TOEKOMST SO: ALGEMENE VORMING. 1 Vorming en maatschappij. 1.1 De betekenis van vorming

DOCUMENT TOEKOMST SO: ALGEMENE VORMING. 1 Vorming en maatschappij. 1.1 De betekenis van vorming Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel DOCUMENT VVKSO TOEKOMST SO: ALGEMENE VORMING 1 Vorming en maatschappij 1.1 De betekenis van vorming Het belang dat gehecht

Nadere informatie

Modernisering secundair onderwijs

Modernisering secundair onderwijs Modernisering secundair onderwijs Prof. dr. Lieven Boeve Directeur-generaal Naam van de spreker of dienst 1 Om de kwaliteit van onderwijs te bewaken en te verbeteren Onderwijs is niet in crisis maar er

Nadere informatie

Oriëntatienota hervorming SO

Oriëntatienota hervorming SO VVKSO CODIS/DOC/10/26 2010-10-08 Oriëntatienota hervorming SO CODI-aso 28 september 2010 Structuur SO in de toekomst Voorstel kijkwijzer (bureau VVKSO 30-9-10) Gradenstructuur behouden Totale persoon vormen

Nadere informatie

Het decreet betreffende de Vlaamse kwalificatiestructuur: aandachtspunten

Het decreet betreffende de Vlaamse kwalificatiestructuur: aandachtspunten VVKSO STAF/DOC/15/42 CODIS/DOC/15/05 2015-02-25 Het decreet betreffende de Vlaamse kwalificatiestructuur: aandachtspunten en voorstellen 1 Bedenkingen 1.1 Finaliteit VKS finaliteit onderwijs Het eenzijdig

Nadere informatie

3 De eerste graad van het secundair onderwijs

3 De eerste graad van het secundair onderwijs 3 De eerste graad van het secundair onderwijs 3.1 Situering De startende leerlingen in het secundair onderwijs verschillen sterk van interesses, talenten en mogelijkheden. Bovendien bevinden ze zich in

Nadere informatie

De visie van het VVKSO

De visie van het VVKSO Hervormingsplannen secundair onderwijs De visie van het VVKSO Op 8 mei heeft het Vlaams Verbond van het Katholiek Onderwijs, onze koepelorganisatie, een Visiedag georganiseerd. Onder de titel Toekomst

Nadere informatie

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale

Nadere informatie

ASO - studierichtingen in VIA-TIENEN

ASO - studierichtingen in VIA-TIENEN ASO - studierichtingen in VIA-TIENEN De onderwijsvorm ASO is een breed algemeen vormende doorstroomrichting waarin de leerlingen zich voorbereiden op een academische of professionele bacheloropleiding.

Nadere informatie

EEN KIJK OP DE BASISOPTIES IN DE EERSTE GRAAD VAN HET SECUNDAIR ONDERWIJS

EEN KIJK OP DE BASISOPTIES IN DE EERSTE GRAAD VAN HET SECUNDAIR ONDERWIJS EEN KIJK OP DE BASISOPTIES IN DE EERSTE GRAAD VAN HET SECUNDAIR ONDERWIJS 12 VISO Mariakerke De Vlaamse overheid voorziet bij de modernisering van het secundair onderwijs een reeks structurele maatregelen,

Nadere informatie

MODERNISERING EERSTE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS

MODERNISERING EERSTE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS MODERNISERING EERSTE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS Op 31 mei 2016 maakte minister Hilde Crevits de nota s over de modernisering van het secundair onderwijs maatregelen basisonderwijs en eerste graad en maatregelen

Nadere informatie

16/12/2014 VORMING VOOR DE TOEKOMST VAN HET SECUNDAIR ONDERWIJS

16/12/2014 VORMING VOOR DE TOEKOMST VAN HET SECUNDAIR ONDERWIJS VORMING VOOR DE TOEKOMST VAN HET SECUNDAIR ONDERWIJS 1 TRAJECT VORMING 8 mei 12 september 14 december 14 Toekomst SO inkleuren Visietekst subgroepen Synthesetekst Inkleuring en concretisering - Terugkoppeling

Nadere informatie

MODERNISERING SO NAAR EEN OBSERVERENDE EN ORIËNTERENDE EERSTE GRAAD

MODERNISERING SO NAAR EEN OBSERVERENDE EN ORIËNTERENDE EERSTE GRAAD MODERNISERING SO NAAR EEN OBSERVERENDE EN ORIËNTERENDE EERSTE GRAAD LEIDRAAD Visie op vorming en vakken Een nieuwe generatie leerplannen - ruimte voor scholen Observerende en oriënterende functie van de

Nadere informatie

DISCUSSIETEKST. Principes voor de eerste graad A-stroom. 1 Situering

DISCUSSIETEKST. Principes voor de eerste graad A-stroom. 1 Situering Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel DISCUSSIETEKST VVKSO DLO/DOC/10/32v03 Principes voor de eerste graad A-stroom 1 Situering 1.1 Huidige situatie 1 De basisvorming

Nadere informatie

Internationale beleidskaders voor onderwijs. Vlaams onderwijsbeleid

Internationale beleidskaders voor onderwijs. Vlaams onderwijsbeleid Internationale beleidskaders voor onderwijs Vlaams onderwijsbeleid Vlor 26 februari 2019 Hoe gaat Vlaams onderwijsbeleid om met internationale kaders? European Qualifications Framework Europese sleutelcompetenties

Nadere informatie

Pedagogisch overleg 11 mei 2017

Pedagogisch overleg 11 mei 2017 Pedagogisch overleg 11 mei 2017 Agenda Onderwijshervorming OVUR Examen- en toetsvragen 1 september 2017 Onderwijshervorming Definitief Onderwijshervorming Eerste graad: september 2018 Tweede graad: september

Nadere informatie

Gezien het bovenstaande zijn kunstvakken direct of indirect betrokken bij het nastreven van vakoverschrijdende

Gezien het bovenstaande zijn kunstvakken direct of indirect betrokken bij het nastreven van vakoverschrijdende Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET EN STUDIEGEBIED BEELDENDE KUNSTEN KSO VOET EN STUDIEGEBIED PODIUMKUNSTEN KSO 1 De eigenheid van kunst en de VOET

Nadere informatie

STEM. Visietekst van het GO! onderwijs van de. 28 november Vlaamse Gemeenschap

STEM. Visietekst van het GO! onderwijs van de. 28 november Vlaamse Gemeenschap STEM Visietekst van het GO! 28 november 2016 onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap 2 Samenvatting In de beleidsnota 2014-2019 stelt Vlaams minister van Onderwijs de ambitie om leerlingen warmer te maken

Nadere informatie

Hoofdstuk I: Eindtermen de basics

Hoofdstuk I: Eindtermen de basics Maatschappelijk debat eindtermen Hoofdstuk I: Eindtermen de basics Inhoud Inleiding... 2 Gewoon lager onderwijs... 2 Kleuteronderwijs... 2 Gewoon secundair onderwijs... 3 Buitengewoon onderwijs... 4 Overzichtstabel...

Nadere informatie

Toekomst secundair onderwijs tweede en derde graad: uitgangspunten, achterliggende principes en methodiek

Toekomst secundair onderwijs tweede en derde graad: uitgangspunten, achterliggende principes en methodiek Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel DOCUMENT VVKSO Toekomst secundair onderwijs tweede en derde graad: uitgangspunten, achterliggende principes en methodiek

Nadere informatie

MODERNISERING SO EN DE ONDERWIJSLOOPBAAN VAN JONGEREN. 24 oktober 2018

MODERNISERING SO EN DE ONDERWIJSLOOPBAAN VAN JONGEREN. 24 oktober 2018 MODERNISERING SO EN DE ONDERWIJSLOOPBAAN VAN JONGEREN 24 oktober 2018 WAAROVER HEBBEN WE HET? Modernisering so Observerende en oriënterende eerste graad: wijzigingen in structuur en organisatie Matrix

Nadere informatie

VISIE. Met opvoeden en onderwijzen beogen leerkrachten de harmonische ontplooiing van de totale persoon.

VISIE. Met opvoeden en onderwijzen beogen leerkrachten de harmonische ontplooiing van de totale persoon. Met opvoeden en onderwijzen beogen leerkrachten de harmonische ontplooiing van de totale persoon. OPVOEDEN en LEREN is gebaseerd op een draagvlak van STEUNEN, STUREN EN STIMULEREN: Om binnen de grenzen

Nadere informatie

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie: BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse

Nadere informatie

MEDEDELING. Toekomst van het secundair onderwijs. Inhoud. 1 Situering

MEDEDELING. Toekomst van het secundair onderwijs. Inhoud. 1 Situering Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel MEDEDELING referentienr. :M-VVKSO-2010-055 datum :2010-11-19 gewijzigd : contact : Chris Smits, chris.smits@vsko.be -

Nadere informatie

Advies over het voorstel van specifieke eindtermen voor de optie Sportwetenschappen aso

Advies over het voorstel van specifieke eindtermen voor de optie Sportwetenschappen aso RAAD SECUNDAIR ONDERWIJS 7 april 2011 RSO-RSO-JVR-ADV-012 Advies over het voorstel van specifieke eindtermen voor de optie Sportwetenschappen aso Vlaamse Onderwijsraad Kunstlaan 6 bus 6 BE-1210 Brussel

Nadere informatie

KIEZEN VOOR HET SECUNDAIR ONDERWIJS info ouders basisonderwijs 1, 2 en 3 april 2019

KIEZEN VOOR HET SECUNDAIR ONDERWIJS info ouders basisonderwijs 1, 2 en 3 april 2019 KIEZEN VOOR HET SECUNDAIR ONDERWIJS info ouders basisonderwijs 1, 2 en 3 april 2019 goed kiezen is als een puzzel maken zorg ervoor dat je alle goede puzzelstukjes verzamelt Kiezen voor het secundair onderwijs

Nadere informatie

Vernieuwing secundair onderwijs: een facelift of meer?

Vernieuwing secundair onderwijs: een facelift of meer? Vernieuwing secundair onderwijs: een facelift of meer? Zeker weten dat je er al ergens van hoorde spreken: de vernieuwing van het secundair onderwijs. Tegen de achtergrond van een samenleving die grondig

Nadere informatie

De visie die het VVKSO heeft ontwikkeld over een toekomstig secundair onderwijs, krijgt zijn concretisering in een aangepaste onderwijsstructuur.

De visie die het VVKSO heeft ontwikkeld over een toekomstig secundair onderwijs, krijgt zijn concretisering in een aangepaste onderwijsstructuur. Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel INTERN DOCUMENT VVKSO CODIS/DOC/12/11 2012-03-09 TOEKOMST SO inkleuren - Studieaanbod 1 Inleiding De visie die het VVKSO

Nadere informatie

Visietekst rond de samenwerking tussen het basisonderwijs en het secundair onderwijs

Visietekst rond de samenwerking tussen het basisonderwijs en het secundair onderwijs Visietekst rond de samenwerking tussen het basisonderwijs en het secundair onderwijs Inleiding: De pedagogische begeleiding heeft voor volgende jaren de samenwerking tussen BaO en SO als prioriteit gekozen.

Nadere informatie

De Vlaamse kwalificatiestructuur

De Vlaamse kwalificatiestructuur De Vlaamse kwalificatiestructuur Onderwijskwalificaties 3 februari 2008 Rita Dunon en Kaat Huylebroeck Strategisch Onderwijs- en Vormingsbeleid Hoe worden kwalificaties gemaakt? Drie aspecten: Beschrijven

Nadere informatie

Inhoud. 3.1 Een richting kiezen 3.2 Een school kiezen. 1. Huidige structuur secundair onderwijs 2. Herstructurering secundair onderwijs 3. Hoe kiezen?

Inhoud. 3.1 Een richting kiezen 3.2 Een school kiezen. 1. Huidige structuur secundair onderwijs 2. Herstructurering secundair onderwijs 3. Hoe kiezen? Overgang LO - SO 2 Inhoud 1. Huidige structuur secundair onderwijs 2. Herstructurering secundair onderwijs 3. Hoe kiezen? 3.1 Een richting kiezen 3.2 Een school kiezen 4. Inschrijven 5. Waar vind ik verdere

Nadere informatie

De Vlaamse kwalificatiestructuur

De Vlaamse kwalificatiestructuur De Vlaamse kwalificatiestructuur Onderwijskwalificaties niveau 1-5 11 mei 2009 Rita Dunon en Kaat Huylebroeck Strategisch Onderwijs- en Vormingsbeleid Onderwijskwalificaties Een onderwijskwalificatie is:

Nadere informatie

Piter Jelles Strategisch Perspectief

Piter Jelles Strategisch Perspectief Piter Jelles Strategisch Perspectief Strategisch Perspectief Inhoudsopgave Vooraf 05 Piter Jelles Onze missie 07 Onze ambities 07 Kernthema s Verbinden 09 Verbeteren 15 Vernieuwen 19 Ten slotte 23 02 03

Nadere informatie

Mogelijkheden voor het keuzegedeelte in de eerste graad

Mogelijkheden voor het keuzegedeelte in de eerste graad Dienst CUR Guimardstraat 00 BRUSSEL + 07 06 0 www.katholiekonderwijs.vlaanderen DOCUMENT Mogelijkheden voor het keuzegedeelte in de eerste graad 07-0- Mogelijkheden voor het keuzegedeelte in de eerste

Nadere informatie

Infoavond secundair onderwijs. Torhout, 16 januari 19

Infoavond secundair onderwijs. Torhout, 16 januari 19 Infoavond secundair onderwijs Torhout, 16 januari 19 Op stap naar het secundair onderwijs Wat komt er aan bod? KIEZEN AANBOD begeleiding school en CLB ouders hoe kiezen? keuzeproces keuzetaken structuur

Nadere informatie

THEMA 1 PREVENTIE EN REMEDIËRING VAN ONTWIKKELINGS- EN LEERACHTERSTANDEN *

THEMA 1 PREVENTIE EN REMEDIËRING VAN ONTWIKKELINGS- EN LEERACHTERSTANDEN * THEMA 1 PREVENTIE EN REMEDIËRING VAN ONTWIKKELINGS- EN LEERACHTERSTANDEN * 1. De motivatie voor ontwikkeling en leren bij de leerlingen verhogen. 2. De ontwikkeling en /of leerwinst bij elke leerling verhogen.

Nadere informatie

Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie

Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie Opleiding Maatschappijoriëntatie - Cultuur 027 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 17 Inhoud 1 Opleiding... 3 1.1 Relatie opleiding referentiekader... 3 1.2 Inhoud...

Nadere informatie

Kwaliteit en kansen voor elke leerling

Kwaliteit en kansen voor elke leerling Kwaliteit en kansen voor elke leerling Voorstel van de Commissie Monard St.A.M. 21 oktober 2009 Hilde Meysman Vooraf perspectief aanpak 1. Krijtlijnen voor de vernieuwing Het Vlaams secundair onderwijs

Nadere informatie

Visie Missie. De missie van onze stichting is de volgende: wie je morgen bent creëer je vandaag met de som van gisteren

Visie Missie. De missie van onze stichting is de volgende: wie je morgen bent creëer je vandaag met de som van gisteren Visie Missie De Jan Ligthartscholen van de Jan Ligthartgroep Tilburg hebben een duidelijk doel voor ogen: het onderwijs dusdanig inrichten dat het de basis vormt van het levenslang leren dat een mens doet.

Nadere informatie

DON BOSCO GENK AANBOD EERSTE GRAAD. Meer dan je denkt!

DON BOSCO GENK AANBOD EERSTE GRAAD. Meer dan je denkt! DON BOSCO GENK Meer dan je denkt! AANBOD EERSTE GRAAD Dag nieuwe leerling, Dag ouder, In onze Don Boscoschool willen wij een kwaliteitsvolle vorming aanbieden. Vanuit ons opvoedingsproject leggen wij

Nadere informatie

STRUCTUUR EN ORGANISATIE. eigen keuzes school. aanbevelingen - raamtekst. regelgeving overheid

STRUCTUUR EN ORGANISATIE. eigen keuzes school. aanbevelingen - raamtekst. regelgeving overheid STRUCTUUR EN ORGANISATIE eigen keuzes school aanbevelingen - raamtekst regelgeving overheid UITGANGSPUNTEN EERSTE GRAAD Raamtekst observerende en oriënterende eerste graad Getrapte studiekeuze Alle vormingscomponenten

Nadere informatie

Starten in het secundair onderwijs

Starten in het secundair onderwijs Starten in het secundair onderwijs Een overzicht Inleiding Structuur van het secundair onderwijs Wat verandert er in de toekomst? PAUZE Verhalen van kinderen Een goede schoolkeuze Waarmee rekening houden?

Nadere informatie

De nieuwe eindtermen Loopbaancompetentie. Jan De Smet 6 mei 2019

De nieuwe eindtermen Loopbaancompetentie. Jan De Smet 6 mei 2019 De nieuwe eindtermen Loopbaancompetentie Jan De Smet 6 mei 2019 Programma Achtergrond - modernisering SO Nieuw concept eindtermen De loopbaancompetentie AHOVOKS Kwalificaties & Curriculum Ministerie van

Nadere informatie

Waarom modernisering?

Waarom modernisering? Waarom modernisering? Diploma secundair onderwijs Te veel studierichtingen Zittenblijven Sociale afkomst Eindtermen (wiskunde, Frans, PAV) Onderzoek: Leerlingen presteren minder sterk Inhoud van deze avond

Nadere informatie

De afgelopen jaren zijn er een aantal knelpunten in ons onderwijssysteem gedetecteerd:

De afgelopen jaren zijn er een aantal knelpunten in ons onderwijssysteem gedetecteerd: Inhoud 1. Onze uitgangspunten 2. De onderwijshervorming 3. 1. Onze uitgangspunten Het Vlaamse onderwijs behoort tot de Europese en wereldtop. We staan ermee op de tweede plaats in Europa en de zevende

Nadere informatie

Modernisering SO eerste graad. Dinsdag 12 maart 2019

Modernisering SO eerste graad. Dinsdag 12 maart 2019 Modernisering SO eerste graad Dinsdag 12 maart 2019 2 Bedoeling van deze avond Voorstellen van de vernieuwde brede observerende en oriënterende eerste graad in de katholieke secundaire scholen van Geraardsbergen

Nadere informatie

Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015

Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Doel en beoogde opbrengst van de dialoog De opdracht van het platform is te komen tot een integrale, maatschappelijk breed gedragen en

Nadere informatie

Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept (stam + contexten)?

Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept (stam + contexten)? Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET EN STUDIEGEBIED ASO STUDIERICHTING : ECONOMIE Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept

Nadere informatie

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Economie - Moderne Talen AO AV 006 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 28 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding... 5

Nadere informatie

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Moderne Talen - Wetenschappen AO AV 009 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 27 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding...

Nadere informatie

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Wetenschappen AO AV 004 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 24 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding... 5 1.1 Korte

Nadere informatie

De Vlaamse kwalificatiestructuur. Wegwijs in kwalificaties

De Vlaamse kwalificatiestructuur. Wegwijs in kwalificaties De Vlaamse kwalificatiestructuur Wegwijs in kwalificaties Inleiding De snelle technologische, economische en sociale veranderingen maken een leven lang leren noodzakelijk. Mensen kunnen daartoe op verschillende

Nadere informatie

Advies over eindtermen natuurwetenschappen ASO (tweede graad) en BSO (tweede en derde graad)

Advies over eindtermen natuurwetenschappen ASO (tweede graad) en BSO (tweede en derde graad) RAAD SECUNDAIR ONDERWIJS 9 juni 2011 RSO-RSO-JVR-ADV-015 Advies over eindtermen natuurwetenschappen ASO (tweede graad) en BSO (tweede en derde graad) Vlaamse Onderwijsraad Kunstlaan 6 bus 6 BE-1210 Brussel

Nadere informatie

Het Vlaamse kwalificatieraamwerk. Internationaal seminarie 30 november 2009 Rita Dunon

Het Vlaamse kwalificatieraamwerk. Internationaal seminarie 30 november 2009 Rita Dunon Het Vlaamse kwalificatieraamwerk Internationaal seminarie 30 november 2009 Rita Dunon Inhoud Doelstellingen Raamwerk Niveaudescriptoren Kwalificaties Ontwikkelproces Ervaringen Uitdagingen Doelstellingen

Nadere informatie

Beïnvloeden internationale denkkaders Vlaamse beleidsdossiers? Een kijk vanuit het middenveld

Beïnvloeden internationale denkkaders Vlaamse beleidsdossiers? Een kijk vanuit het middenveld Beïnvloeden internationale denkkaders Vlaamse beleidsdossiers? Een kijk vanuit het middenveld Curriculumontwikkeling : eindtermen, leerresultaten, Europese Unie Verklaring Lissabon 2000 Raden van Stockholm

Nadere informatie

FLEXIBELE LEERTRAJECTEN

FLEXIBELE LEERTRAJECTEN FLEXIBELE LEERTRAJECTEN Achtergrond Wat zijn flexibele leertrajecten? Vanaf een IHP, ook een IAC. Vanaf dat een leerling andere leerstof krijgt dan de rest van zijn groep (hoger of lager niveau). Het heeft

Nadere informatie

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Humane Wetenschappen ASO2 AO AV 003 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 24 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding...

Nadere informatie

Advies ten gronde over certificaatsupplementen

Advies ten gronde over certificaatsupplementen ADVIES Algemene Raad 27 november 2008 AR/KST/ADV/012 Advies ten gronde over certificaatsupplementen VLAAMSE ONDERWIJSRAAD, KUNSTLAAN 6 BUS 6, 1210 BRUSSEL www.vlor.be Advies ten gronde over certificaatsupplementen

Nadere informatie

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Humane Wetenschappen ASO3 AO AV 008 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 24 Inhoud 1 Deel 1 Opleiding... 5 1.1 Korte beschrijving... 5 1.1.1 Inhoud... 5 1.1.2 Modules...

Nadere informatie

Op stap met het werkboekje!?

Op stap met het werkboekje!? Werking CLB Op stap met het werkboekje!? 6 studiekeuzetaken Wat betekent kiezen? Ik leer mezelf kennen Ik verken de beroepenwereld Ik leer het Secundair Onderwijs kennen Ik maak een keuze Ik ben zeker

Nadere informatie

EINDTERMEN IN HET TOEKOMSTIG ONDERWIJSLANDSCHAP: DISCUSSIENOTA

EINDTERMEN IN HET TOEKOMSTIG ONDERWIJSLANDSCHAP: DISCUSSIENOTA EINDTERMEN IN HET TOEKOMSTIG ONDERWIJSLANDSCHAP: DISCUSSIENOTA VSKO Situering Het M-decreet, vks, masterplan hervorming so, Plan geletterdheid Verhogen 1, Europese sleutelcompetenties zijn belangrijke

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

Basisinformatie maatschappelijke opdracht

Basisinformatie maatschappelijke opdracht Nastreven van leergebiedoverschrijdende eindtermen Een kader om met het schoolteam aan de slag te gaan Basisinformatie maatschappelijke opdracht In dit deel wordt het wettelijk kader geschetst dat voor

Nadere informatie

DOCUMENT TOEKOMST SO: ALGEMENE VORMING. 1 Vorming en maatschappij. 1.1 De betekenis van vorming

DOCUMENT TOEKOMST SO: ALGEMENE VORMING. 1 Vorming en maatschappij. 1.1 De betekenis van vorming Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel DOCUMENT VVKSO DLO/DOC/12/09v3 STAF/DOC/12/14v02 CODIS/DOC/12/07 2012-02-05 TOEKOMST SO: ALGEMENE VORMING 1 Vorming en

Nadere informatie

De middenschool is ten einde. Iedereen vertrekt naar een andere school

De middenschool is ten einde. Iedereen vertrekt naar een andere school De middenschool is ten einde Iedereen vertrekt naar een andere school Een stapsgewijs proces Een gezamenlijk proces Leerling Ouders School CLB STAP 1: werken aan keuzerijpheid Wie ben ik? Rapportonderzoek

Nadere informatie

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Economie AO AV 002 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 26 Inhoud 1 Deel 1 Opleiding... 5 1.1 Korte beschrijving... 5 1.1.1 Inhoud... 5 1.1.2 Modules... 5 1.2 Plaats

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Moderne Talen - Wiskunde AO AV 010 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 27 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding... 5

Nadere informatie

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING

STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Economie - Wiskunde AO AV 007 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 26 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding... 5 1.1

Nadere informatie

Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie

Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie RLLL-RLLL-EXT-ADV-007bijl10 Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie Opleiding Cultuur AO BE 027 (Ontwerp) Versie {1.0} (Ontwerp) Pagina 1 van 9 Inhoud Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming

Nadere informatie

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING. Modulaire opleiding Wetenschappen - Wiskunde AO AV 011

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING. Modulaire opleiding Wetenschappen - Wiskunde AO AV 011 STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Wetenschappen - Wiskunde AO AV 011 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 26 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1: Opleiding...

Nadere informatie

DOELSTELLINGEN EN VOET BUURTAMBASSADEURS

DOELSTELLINGEN EN VOET BUURTAMBASSADEURS DOELSTELLINGEN EN VOET BUURTAMBASSADEURS 3 DE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS - BSO - De volgende doelstellingen en VOET kunnen aan bod komen. Dat is steeds afhankelijk van de onderzochte (school)omgeving. Die

Nadere informatie

Modernisering Secundair Onderwijs Wat verandert er?

Modernisering Secundair Onderwijs Wat verandert er? Modernisering Secundair Onderwijs Wat verandert er? Vlaams Minister van Onderwijs en Viceminister-president Hilde Crevits Waarom? Het goede koesteren, versterken waar nodig! te veel uitstroom van jongeren

Nadere informatie

Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs Guimardstraat 1, 1040 BRUSSEL. Deel 1 Opvoedingsproject

Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs Guimardstraat 1, 1040 BRUSSEL. Deel 1 Opvoedingsproject Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs Guimardstraat 1, 1040 BRUSSEL Deel 1 Opvoedingsproject 1 ONS OPVOEDINGSPROJECT Wij verwachten van alle ouders dat ze loyaal achter de identiteit en het opvoedingsproject

Nadere informatie

ONDERWIJSVORMEN EN SCHOOLSE PRESTATIES. Dockx J., De Fraine B. & Vandecandelaere M.

ONDERWIJSVORMEN EN SCHOOLSE PRESTATIES. Dockx J., De Fraine B. & Vandecandelaere M. ONDERWIJSVORMEN EN SCHOOLSE PRESTATIES Dockx J., De Fraine B. & Vandecandelaere M. ONDERWIJSVORMEN EN SCHOOLSE PRESTATIES Dockx J., De Fraine B. & Vandecandelaere M. Promotor: B. De Fraine Research paper

Nadere informatie

De grote stap naar het secundair onderwijs

De grote stap naar het secundair onderwijs De grote stap naar het secundair onderwijs 2018-2019 2 secundair onderwijs 2 1 3 4 5 6 6 5 4 3 2 lager onderwijs 1 kleuteronderwijs 1 2 3 Inhoud 1. Hoe kiezen? 2. Studieaanbod 3. Inschrijven 4. Werkmiddelen

Nadere informatie

2.1. Gegevens m.b.t. de situering van onze onderwijsinstelling Gegevens met betrekking tot lokale situatie

2.1. Gegevens m.b.t. de situering van onze onderwijsinstelling Gegevens met betrekking tot lokale situatie 1 PEDAGOGISCH PROJECT 1. Algemeen 2. Elementen van ons pedagogisch project 2.1. Gegevens m.b.t. de situering van onze onderwijsinstelling 2.1.1. Profilering van de school als onderwijsinstelling behorend

Nadere informatie

WIE IS VVKSO? VVKSO. Juridische/administratieve/pedagogischdidactische ondersteuning van scholen/sb en SG

WIE IS VVKSO? VVKSO. Juridische/administratieve/pedagogischdidactische ondersteuning van scholen/sb en SG OVERZICHT Wie is VVKSO? Uitgangspunt en vaststellingen SG KSLeuven..een sterk merk SG KSLeuven..knipperlichten Doelstelling van een toekomstig SO Kritische succesfactoren Wat is de finaliteit van SO? 2

Nadere informatie

Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappij oriëntatie (MO)

Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappij oriëntatie (MO) RLLL-RLLL-EXT-ADV-007bijl9 Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappij oriëntatie (MO) Opleiding AO BE 026 (Ontwerp) Versie {1.0} (Ontwerp) Pagina 1 van 14 Inhoud Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming 15

Nadere informatie

EFFECTEN VAN VERANDERING VAN ONDERWIJSVORM OP SCHOOLSE PRESTATIES & ACADEMISCH ZELFCONCEPT

EFFECTEN VAN VERANDERING VAN ONDERWIJSVORM OP SCHOOLSE PRESTATIES & ACADEMISCH ZELFCONCEPT EFFECTEN VAN VERANDERING VAN ONDERWIJSVORM OP SCHOOLSE PRESTATIES & ACADEMISCH ZELFCONCEPT Dockx J, De Fraine B. & Vandecandelaere M. EFFECTEN VAN VERANDERING VAN ONDERWIJSVORM OP SCHOOLSE PRESTATIES &

Nadere informatie

STUDIERICHTINGEN DERDE GRAAD

STUDIERICHTINGEN DERDE GRAAD STUDIERICHTINGEN DERDE GRAAD WICO Campus Sint-Hubertus Stationsstraat 5 90 NEERPELT Tel. + 6 07 0 Fax + 6 6 info@shn.wico.be www.shn.wico.be www.wico.be STUDEREN IN DE DERDE GRAAD VAN HET ASO Het doel

Nadere informatie

Competenties van leerkrachten in scholen met een katholiek geïnspireerd opvoedingsproject

Competenties van leerkrachten in scholen met een katholiek geïnspireerd opvoedingsproject Competenties van leerkrachten in scholen met een katholiek geïnspireerd opvoedingsproject Deze lijst is het onderzoekresultaat van een PWO-traject binnen de lerarenopleidingen van de KAHO Sint-Lieven,

Nadere informatie

Info over deze school

Info over deze school Info over deze school een school van don Bosco: opvoeden met don Bosco als GIDS en TOCHTGENOOT 1815-1888 een school van don Bosco: = school = thuis = speelplaats = parochie Don Bosco Zwijnaarde = school

Nadere informatie

Sint-Jan Berchmanscollege

Sint-Jan Berchmanscollege Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Klassieke Talen (2de en 3de graad ASO) Leerlingprofiel Je leest graag, je wil je taalvaardigheid versterken, en je hebt interesse in cultuur en maatschappij? Een

Nadere informatie

Lokaliseren situeren van plaatsen op een landkaart (in een beperkt of ruim kader).

Lokaliseren situeren van plaatsen op een landkaart (in een beperkt of ruim kader). De volgende vakken komen aan bod Aardrijkskunde Maatschappelijke vorming (MAVO) Nederlands Godsdienst Niet-conventionele zedenleer LEERDOELSTELLINGEN LESFICHE C Door aan de slag te gaan met lesfiche C

Nadere informatie

secundair onderwijs van de toekomst Ronde van Vlaanderen

secundair onderwijs van de toekomst Ronde van Vlaanderen SECUNDAIR ONDERWIJS secundair onderwijs van de toekomst Ronde van Vlaanderen 2 december 2013. De eerste halte in de Ronde van Vlaanderen is Mechelen. Het VVKSO heeft zich voorgenomen om het denkwerk dat

Nadere informatie

Hervorming secundair onderwijs

Hervorming secundair onderwijs Hervorming secundair onderwijs 4 juni 2013 Mijn mening is. 1. Het secundair onderwijs moet hervormd worden. o Ja o Neen 2. De schotten tussen de onderwijsvormen ASO BSO KSO TSO moeten worden afgeschaft.

Nadere informatie

Presentatie VTOI 8 april 2016. Paul Schnabel

Presentatie VTOI 8 april 2016. Paul Schnabel Presentatie VTOI 8 april 2016 Paul Schnabel Visie Ingrediënten voor het eindadvies Resultaten dialoog Wetenschappelijke inzichten Internationale vergelijkingen Huidige wet- en regelgeving en onderwijspraktijk

Nadere informatie

Wendbaar en waarde(n)vol onderwijs!

Wendbaar en waarde(n)vol onderwijs! Wendbaar en waarde(n)vol onderwijs! In ons onderwijs staat de mens centraal, of het nu gaat om studenten of medewerkers, om ouders of werknemers uit het bedrijfsleven, jongeren of volwassenen. Wij zijn

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

Visienota EDUCARE / Transities 0-6 jaar. Onderwijscentrum Brussel Entiteit Gezin

Visienota EDUCARE / Transities 0-6 jaar. Onderwijscentrum Brussel Entiteit Gezin Visienota EDUCARE / Transities 0-6 jaar Onderwijscentrum Brussel Entiteit Gezin a. Situering Jonge kinderen (0-6 jaar) groeien op in diverse contexten: thuis, eventueel in de kinderopvang, en in de kleuterschool.

Nadere informatie

Vragenlijst deelnemers Vlaams Lerend Netwerk STEM SO

Vragenlijst deelnemers Vlaams Lerend Netwerk STEM SO Vragenlijst deelnemers Vlaams Lerend Netwerk STEM SO 1. Persoonlijke gegevens Naam school:.. Provincie school: o Antwerpen o Limburg o Oost- Vlaanderen o Vlaams- Brabant o West- Vlaanderen Wat is je functie?

Nadere informatie

Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie

Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie RLLL-RLLL-EXT-ADV-007bijl7 Basiseducatie LEERGEBIED Maatschappijoriëntatie Opleiding AO BE 024 (Ontwerp) Versie {1.0} (Ontwerp) Pagina 1 van 11 Inhoud Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming 15 januari

Nadere informatie

Advies. Modernisering secundair onderwijs: maatregelen basisonderwijs en eerste graad. Brussel, 21 september 2016

Advies. Modernisering secundair onderwijs: maatregelen basisonderwijs en eerste graad. Brussel, 21 september 2016 Advies Modernisering secundair onderwijs: maatregelen basisonderwijs en eerste Brussel, 21 september 2016 SERV_20160921_moderniseringSO_BOen1ste_ADV.docx Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen Wetstraat

Nadere informatie

Engagementsverklaring

Engagementsverklaring Engagementsverklaring van de erkende instanties en vereniging van de levensbeschouwelijke vakken en de onderwijskoepels van het officieel onderwijs en het GO! met het oog op een versterking van de interlevensbeschouwelijke

Nadere informatie

PEDAGOGISCH PROJECT VBS SINT-LUTGARDIS

PEDAGOGISCH PROJECT VBS SINT-LUTGARDIS PEDAGOGISCH PROJECT VBS SINT-LUTGARDIS Het opvoedingsproject van onze school bestaat uit een aantal krachtlijnen die onze identiteit weerspiegelt. Het gaat om basisbeginselen die zoveel mogelijk in wisselwerking

Nadere informatie

duurtijd van de opleiding en de arbeidstijd. Hierbij stellen we dat het, gegeven deze regelgeving, allicht niet evident is voor werkgevers om tegen

duurtijd van de opleiding en de arbeidstijd. Hierbij stellen we dat het, gegeven deze regelgeving, allicht niet evident is voor werkgevers om tegen Samenvatting 5 Dit boek bekijkt kritisch de veralgemening van duaal leren in het arbeidsgericht secundair onderwijs (SO) in Vlaanderen, op basis van de beschikbare economische en sociologische wetenschappelijke

Nadere informatie

Advies over de evaluatie van de eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor het basisonderwijs

Advies over de evaluatie van de eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor het basisonderwijs ADVIES Raad Basisonderwijs 26 januari 2005 RBO/RHE/ADV/002 Advies over de evaluatie van de eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor het basisonderwijs VLAAMSE ONDERWIJSRAAD, LEUVENSEPLEIN 4, 1000 BRUSSEL

Nadere informatie

' Dit is de tijd die niet verloren gaat: iedre minuut zet zich in toekomst om.' M. Vasalis

' Dit is de tijd die niet verloren gaat: iedre minuut zet zich in toekomst om.' M. Vasalis IDENTITEITS- BEWIJS ' Dit is de tijd die niet verloren gaat: iedre minuut zet zich in toekomst om.' M. Vasalis 2 Onderwijs draait om mensen Als wij in onze onderwijsinstelling iets willen bereiken, dan

Nadere informatie

Actualiteitsdebat Hervorming Secundair Onderwijs. Vlaams Parlement, 18 januari 2017

Actualiteitsdebat Hervorming Secundair Onderwijs. Vlaams Parlement, 18 januari 2017 Actualiteitsdebat Hervorming Secundair Onderwijs Vlaams Parlement, 18 januari 2017 Tussenkomst Jo De Ro (Open Vld) Maar vooral beste ouders en leerkrachten die thuis dit actueel debat aan t volgen zijn:

Nadere informatie