December Kunstmatige Intelligentie

Transcriptie

1 December 2007 Kunstmatige Intelligentie

2 Uitgave: Quality Assurance Netherlands Universities (QANU) Catharijnesingel 56 Postbus RA Utrecht Telefoon: Fax: Internet: QANU Tekst en cijfermateriaal uit deze uitgave mogen, na toestemming van QANU en voorzien van bronvermelding, door middel van druk, fotokopie, of op welke andere wijze dan ook, worden overgenomen. QANU / Kunstmatige Intelligentie

3 Inhoudsopgave Voorwoord 5 Deel I Algemeen deel 7 1. De onderwijsvisitatie Kunstmatige Intelligentie 9 2. Algemene bevindingen 13 Deel II Opleidingsdeel Rapport over de masteropleidingen Artificial Intelligence en Operational Research van de Transnationale Universiteit Limburg 1 2. Rapport over de bacheloropleiding Kunstmatige Intelligentie en de masteropleiding Artificial Intelligence van de Vrije Universiteit Amsterdam Rapport over de bacheloropleiding Kunstmatige Intelligentie en de masteropleidingen Mens-machine Communicatie en Artificial Intelligence van de Rijksuniversiteit Groningen Rapport over de bacheloropleiding Knowledge Engineering van de Universiteit Maastricht Rapport over de bacheloropleiding Cognitieve Kunstmatige Intelligentie en de masteropleiding Artificial Intelligence van de Universiteit Utrecht Rapport over de bacheloropleiding Kunstmatige Intelligentie en de masteropleiding Kunstmatige Intelligentie van de Radboud Universiteit Nijmegen 57 Bijlagen 309 Bijlage A: Curricula vitae van de leden van de visitatiecommissie Kunstmatige Intelligentie Bijlage B: Referentiekader (KION) 315 Bijlage C: Programma visitatie Kunstmatige Intelligentie 337 Bijlage D: Beoordelingsformulier scripties 339 Bijlage E: Lijst met afkortingen 341 QANU / Kunstmatige Intelligentie 3

4 4 QANU / Kunstmatige Intelligentie

5 VOORWOORD Dit rapport is onderdeel van de kwaliteitsbeoordeling van universitaire bachelor- en masteropleidingen in Nederland. Het doel van het rapport is om een betrouwbaar beeld te geven van de resultaten van de voor beoordeling voorgelegde opleidingen, alsmede een terugkoppeling te geven naar de interne kwaliteitszorg van de betrokken organisaties en als basis te dienen voor de ac creditatie van de betrokken opleidingen door de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). De stichting Quality Assurance Netherlands Universities (QANU) beoogt onafhankelijke, objectieve en kritische beoordelingen te laten plaatsvinden en opbouwende kritiek te leveren, zo veel mogelijk uitgaande van een gestandaardiseerde set van kwaliteitscriteria met oog voor specifieke omstandigheden. De Visitatiecommissie Kunstmatige Intelligentie van QANU heeft haar taken met gro te toewijding uitgevoerd in een periode die wordt gekenmerkt door de overgang naar de bachelormasterstructuur. De opleidingen zijn beoordeeld op een grondige en zorgvuldige manier en binnen een duidelijk beoordelingskader. Wij verwachten dat de oordelen en de aanbevelingen in zorgvuldige overweging zullen worden genomen door de betrokken oplei dingen, faculteitsbesturen en Colleges van Bestuur. Wij zeggen dank aan de voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor hun bereidheid deel te nemen aan deze beoordeling en voor de toewijding waarmee ze hun taak hebben uitgevoerd. Ook gaat onze dank uit naar de staf van de betrokken afdelingen aan de universiteiten voor hun inspanningen en hun medewerking aan deze beoordeling. Quality Assurance Netherlands Universities mr. C.J. Peels directeur drs. J.G.F. Veldhuis voorzitter bestuur QANU / Kunstmatige Intelligentie 5

6 6 QANU / Kunstmatige Intelligentie

7 DEEL I: ALGEMEEN DEEL QANU / Kunstmatige Intelligentie 7

8 8 QANU / Kunstmatige Intelligentie

9 1. De onderwijsvisitatie Kunstmatige Intelligentie Inleiding In dit rapport brengt de visitatiecommisie Kunstmatige Intelligentie (hierna: de commissie) verslag uit van haar bevindingen ten aanzien van totaal twaalf bachelor- en masteropleidingen Kunstmatige Intelligentie aan de RUG, de VU, de UU en de RU, de bacheloropleiding aan de UM en de masteropleidingen aan de tul. Omdat de masteropleidingen van de Transnationale Universiteit Limburg eerder geaccrediteerd moesten worden, heeft het bezoek aan die opleidingen reeds in februari 2007 plaatsgevonden. De andere opleidingen zijn gevisiteerd in de maanden mei en juni Het rapport over de tul-opleidingen is in verband met de aan te vragen accreditatie al eerder uitgebracht. De betrokken opleidingen Transnationale Universiteit Limburg (27 en 28 februari 2007) de masteropleiding Artificial Intelligence de masteropleiding Operational Research Vrije Universiteit Amsterdam (8 en 9 mei 2007) de bacheloropleiding Kunstmatige Intelligentie de masteropleiding Artificial Intelligence Rijksuniversiteit Groningen (15 en 16 mei 2007) de bacheloropleiding Kunstmatige Intelligentie de masteropleiding Mens-machine Communicatie de masteropleiding Artificial Intelligence Universiteit Maastricht (23 en 24 mei 2007) de bacheloropleiding Knowledge Engineering Universiteit Utrecht (4 en 5 juni 2007) de bacheloropleiding Cognitieve Kunstmatige Intelligentie de masteropleiding Artificial Intelligence Radboud Universiteit Nijmegen (6 en 7 juni 2007) de bacheloropleiding Kunstmatige Intelligentie de masteropleiding Kunstmatige Intelligentie Taak van de commissie De commissie heeft als taak om op basis van de door de faculteit aan te leveren informatie en door middel van ter plaatse te voeren gesprekken een oordeel te geven over de zes onderwerpen (en de daaronder vallende facetten) die worden vermeld in het QANU-kader, versie 3.1, februari 2004, Gids voor de externe kwaliteitsbeoordeling van wetenschappelijke bachelor- en masteropleidingen ten behoeve van accreditatie: Doelstellingen (drie facetten); Programma (acht facetten); Personeel (drie facetten); Voorzieningen (twee facetten); QANU / Kunstmatige Intelligentie 9

10 Interne kwaliteitszorg (drie facetten) en Resultaten (twee facetten). Bovendien dient de com missie een integraal oordeel te geven over elke opleiding afzonderlijk. Deze indeling is terug te vinden in het rapport. Samenstelling van de commissie De visitatiecommissie Kunstmatige Intelligentie bestaat uit de volgende personen: prof. dr. W.A. (Willem Albert) Wagenaar, emeritus hoogleraar Psychologie Universiteit Leiden en Universiteit Utrecht; prof. dr. W. (Walter) Daelemans, gewoon hoogleraar Computational Linguistics and Artificial Intelligence, Universiteit van Antwerpen; prof. dr. A. (Ann) Nowé, hoofddocent Computer Science, Vrije Universiteit Brussel; E. (Elske) van der Vaart, student Kunstmatige Intelligentie Rijksuniversiteit Groningen, student-lid; prof. dr. F.J.M.M. (Frank) Veltman, hoogleraar Logica Universiteit van Amsterdam; ir. E. M. (Evert) van de Vrie, docent Wiskunde en Kunstmatige Intelligentie Open Universiteit Nederland, onderwijsdeskundige; F. (Fieke) Boschman, student Kunstmatige Intelligentie aan de UU, student-lid bij het bezoek aan de RUG. Secretaris van de commissie is J.W.M. Meijer, medewerker bureau QANU. Voor de cv s van de commissieleden zij verwezen naar bijlage A. Voorzitter, leden en secretaris hebben de QANU-onafhankelijkheidsverklaring getekend. De heer Van de Vrie heeft vanwege zijn betrokkenheid bij het opzetten van een samenwerking van opleidingen van de Universiteit Maastricht en de Open Universiteit niet aan het bezoek aan de Transnationale Universiteit Limburg (tul) deelgenomen. Mevrouw Van der Vaart heeft vanwege haar betrokkenheid bij de RUG het bezoek aan de RUG niet bijgewoond. Zij is toen vervangen door mevrouw F. Boschman. De commissie heeft desgevraagd ook nog een advies uitgebracht aan het College van Bestuur van de tul betreffende de cursusduur van de masteropleidingen Artificial Intelligence en Operations Research. De tul heeft bij brief van 8 maart 2007 van de NVAO toestemming gekregen om de commissie over de cursusduur te laten adviseren conform het Protocol cursusduur masters van 8 oktober In haar advies stelt de commissie dat de cursusduur naar haar oordeel uitgebreid zou moeten worden van één jaar naar twee jaar. Op die manier kunnen de studenten een volwaardige masteropleiding voltooien en kan de opleiding ook landelijk gezien beter concurreren. Het advies is op 22 augustus 2007 uitgebracht aan het College van Bestuur van de Universiteit Maastricht, dat optrad als College van Bestuur van de Transnationale Universiteit Limburg. Het advies is niet bij dit rapport gevoegd. 10 QANU / Kunstmatige Intelligentie

11 Werkwijze De commissie is op 24 januari 2007 door het bestuur van QANU geïnstalleerd. In die vergadering heeft zij besloten in grote lijn het Referentiekader van het KION (Kunstmatige Intelligentie Opleidingen Nederland) aan te houden bij haar beoordeling en maakte zij afspraken over de onderlinge taakverdeling. De bezoeken zijn georganiseerd volgens het als bijlage C bijgevoegde programma. De secretaris heeft van tevoren een analyse opgesteld van de opleidingen aan de hand van de zelfstudies. Mede op grond daarvan is aan de opleidingen nog om aanvullende informatie gevraagd. De reacties op die verzoeken om nadere informatie werden voordat het bezoek plaatsvond aan de leden van de commissie ter beschikking gesteld. Voorafgaand aan het bezoek heeft de commissie in overleg met de opleidingen ook een open spreekuur aangekondigd, waarvoor belangstellenden zich, met opgave van het te bespreken onderwerp, bij de secretaris van de commissie konden opgeven. Niet alleen in het mededelingenblad van de universiteit/faculteit maar ook via is dit aangekondigd. Enkele actieve studieverenigingen hebben van deze gelegenheid gebruikgemaakt om een presentatie te geven van hun activiteiten. De commissie heeft voor zover mogelijk per opleiding ongeveer twaalf scripties geselecteerd. Deze scripties zijn van tevoren opgevraagd en naar de leden gestuurd. De leden van de commissie hebben ze bestudeerd en er een cijfer aan toege kend op basis van een beoordelingsformulier (zie bijlage D). De oordelen zijn daarna in de commissie besproken en vergeleken met de beoordeling die de opleiding had gegeven. Teneinde een goed zicht te krijgen op de wijze waarop begeleiding en beoordeling van de scripties heeft plaatsgevonden, heeft de commissie bij elk bezoek met een aantal oud-studenten over hun scriptie gesproken. De commissie sprak daarnaast met (een delegatie van) de opleidingscommissie en (een delegatie van) de examencommissie alsmede met docenten, studenten en de studieadviseur, waarbij erop werd toegezien dat zij niet steeds met dezelfde functionarissen van gedachten wisselde. Tijdens het bezoek nam de commissie kennis van tentamenopgaven, evaluatieverslagen, syllabi, handboeken, voorlichtingsmateriaal, ICT-materiaal en dergelijke. Tevens bracht zij een bezoek aan de onderwijsruimten. De studenten met wie de commissie heeft gesproken, zijn voor de helft op verzoek van de commissie door de opleiding, studievereniging en/of student-bestuursleden aangewezen. Voor de andere helft heeft de secretaris een steekproef getrokken. Aangezien er nog geen rendementscijfers van KUO over de opleidingen beschikbaar waren, heeft de commissie de rendementscijfers en de instroomcijfers van de opleidingen gehanteerd. Na afloop van de bezoeken heeft de secretaris per universiteit een conceptrapport opgesteld. Deze rapporten zijn voorgelegd aan de leden van de commissie met het verzoek waar nodig QANU / Kunstmatige Intelligentie 11

12 correcties of aanvullingen aan te brengen. Het aldus bijgewerkte rapport is naar de betrokken faculteit gestuurd met het verzoek feitelijke onjuistheden aan te geven en eventueel nog extra informatie te verstrekken die tot onderbouwing van de gegeven oordelen zou kunnen leiden. De feitelijke onjuistheden zijn vervolgens verbeterd en waar dat in de ogen van de commissie zinvol en passend was is de extra verkregen informatie verwerkt. Het algemeen deel en het herziene opleidingsdeel zijn ook nog aan de betrokken faculteiten gestuurd voor een laatste snelle controle. Ten slotte heeft de gehele commissie zich akkoord verklaard met de eindversie die thans voorligt. Het conceptrapport is op het bureau van QANU ook collegiaal getoetst en het bestuur van QANU heeft het concept tegen het licht gehouden teneinde te bezien of het ook de bestuurlijke toets der kritiek kon doorstaan. Het rapport heeft de bestuurlijke toets doorstaan. Rapport over de opleidingen In de onder elk facet opgenomen paragraaf Beschrijving overgenomen uit de zelfstudie staat de informatie uit de zelfstudie, zij het niet steeds integraal. Zo zijn minder ter zake doende uitspraken achterwege gelaten evenals uitspraken over de eigen kwaliteit; ook is de naam van de opleiding niet steeds herhaald. Verwijzingen naar bijlagen en dergelijke zijn eveneens vaak weggelaten. De overgenomen teksten zijn grafisch (door het gebruik van een ander lettertype) herkenbaar. Ook de nagekomen gegevens worden letterlijk weergegeven, tenzij anders vermeld. Beslisregels In het accreditatiestelsel is voor de beoordeling op facetniveau een vierpuntsschaal voorgeschreven: onvoldoende, voldoende, goed en excellent ; op onderwerpniveau een tweepuntsschaal: voldoende of onvoldoende. De commissie heeft de standaard QANU-beslisregels gevolgd. Deze zijn: De beoordeling onvoldoende wijst erop dat het facet beneden de gestelde verwachting ligt en dat beleidsaandacht op dit punt nodig is. De beoordeling voldoende houdt in dat het facet beantwoordt aan de basisstandaard of basisnorm. De beoordeling goed houdt in dat het niveau van het facet uitstijgt boven de basiskwaliteit. De beoordeling excellent houdt in dat voor het facet een niveau wordt gerealiseerd waardoor de beoordeelde opleiding zowel nationaal als internationaal als een voorbeeld van goede praktijk kan functioneren. Tot besluit De commissie heeft de bezoeken aan de faculteiten als zeer plezierig ervaren en zij denkt met genoegen terug aan de gevoerde gesprekken en aan de haar geboden gastvrijheid. Het bezoek had voor haar een duidelijke meerwaarde; zij kon een beter beeld van het geheel en ook vaak van details krijgen door op locatie te kijken en vragen te stellen. 12 QANU / Kunstmatige Intelligentie

13 2. Algemene bevindingen In dit hoofdstuk heeft de commissie een aantal waarnemingen, conclusies en suggesties van meer algemene aard genoteerd. Ze hecht eraan te benadrukken dat deze op geen enkele wijze in de plaats kunnen treden van de conclusies en beschrijvingen van de afzonderlijke opleidingen. Onderwijs en organisatie De commissie heeft geconstateerd dat alle opleidingen van behoorlijke kwaliteit zijn, ongeacht de organisatorische omgeving. Die omgeving loopt uiteen van een Faculteit der Geesteswetenschappen, een Faculteit der Exacte Wetenschappen, een Faculteit der Sociale Wetenschappen, een Faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen en een Faculty of Humanities and Sciences. De inbedding lijkt nauwelijks van invloed te zijn op de kwaliteit van de opleidingen. De opleidingen verschillen wel inhoudelijk van elkaar, meer dan men op grond van het Frame of Reference zou verwachten (zie ook de paragraaf De onderlinge aansluiting van de opleidingsprogramma s). Aan de UU wordt de bacheloropleiding gegeven door de Faculteit Geesteswetenschappen en de masteropleiding aangeboden door de Faculteit Bètawetenschappen. Hoewel de commissie dit in beginsel geen ideale situatie vindt worden beide opleidingen aangestuurd door één en hetzelfde managementteam, waardoor het risico van onder andere competentiestrijd wordt geminimaliseerd. In Maastricht wordt de bacheloropleiding aangeboden door de Faculty of Humanities and Sciences van de Universiteit Maastricht en de masteropleiding door de transnationale Universiteit Limburg. Maar in de praktijk maakt dat daar geen verschil, omdat in feite beide opleidingen worden gegeven door het Maastricht ICT Competence Centre MICC. Specialisaties Er worden uiteenlopende specialisaties aangeboden en op een efficiënte manier is er tussen de faculteiten van complementariteit sprake. (Zie ook de volgende paragraaf.) De keuze door de student voor een bepaalde specialisatie in de masteropleiding wordt in feite al gemaakt bij de keuze voor de bacheloropleiding. De onderlinge aansluiting van de opleidingsprogramma s Een van de eerste taken die het KION (de verzamelde Kunstmatige Intelligentie Opleidingen in Nederland) zich gesteld heeft, was het opstellen van een kernprogramma dat de basis kan vormen van elk bachelorprogramma Kunstmatige Intelligentie in Nederland. Het doel hiervan was tweeledig: dit kernprogramma zou niet alleen de identiteit van het nog jonge vakgebied nader helpen bepalen, maar ook de overstap van afgestudeerde bachelors naar een masterprogramma elders kunnen vergemakkelijken. Bijkomende gedachte daarbij was dat er op deze manier landelijk een gedifferentieerd masterprogramma kan worden aangeboden waarbij elke universiteit ook bachelors uit andere steden kan aantrekken. QANU / Kunstmatige Intelligentie 13

14 De commissie heeft onderzocht in hoeverre het KION erin geslaagd is deze doelstelling te verwezenlijken. Daarbij heeft de commissie vastgesteld dat er nog aanzienlijke verschillen tussen de bachelorprogramma s zijn, dat de bachelorprogramma s erg gericht zijn op de eigen vervolgmasters en dat daarom de overstap van een bacheloropleiding in de ene stad naar een masteropleiding in de andere niet altijd probleemloos zal kunnen verlopen. Het lijkt raadzaam om in voorkomende gevallen per individueel geval te beslissen óf en hóe aansluiting mogelijk is. In de meeste gevallen zal met een beperkt brugprogramma (hoogstens 18 EC) volstaan kunnen worden, maar er zijn ook gevallen denkbaar waar de kloof te groot is. Hieronder volgen enkele voorbeelden. De tabel geeft weer hoeveel tijd (uitgedrukt in EC) in de verschillende plaatsen aan bepaalde clusters van vakken wordt besteed. Ook wordt een toelichting bij de inhoud van de clusters gegeven. Tabel 1: aantal EC besteed aan clusters van vakken, per plaats Groningen Maastricht Nijmegen Utrecht VU Informatica Logica Wiskunde ,5 10 Cognitie (Comp) Taalkunde ,5 10 AI strikt ,5 79 Overig ,5 10 Totaal Voorbeelden van beperkte overstapmogelijkheden De tabel laat zien dat de bacheloropleiding Knowledge Engineering uit Maastricht zich het meest van de andere onderscheidt. Deze opleiding, die terecht een andere naam draagt dan de bachelors in de andere steden, heeft een in verhouding zeer zware wiskundcomponent, terwijl de (computationele) taalkunde geheel ontbreekt, en er nauwelijks ruimte is ingebouwd voor cognitiewetenschap. Overstap van deze bacheloropleiding naar een taalkundig of cognitief georiënteerde masteropleiding elders is uitgesloten, terwijl omgekeerd geen van de bachelorprogramma s uit de andere steden aansluiting geeft op de Maastrichtse masteropleiding Operational Research die voortbouwt op deze bacheloropleiding. (Voor de tweede Maastrichtse masteropleiding, de MSc Artificial Intelligence, ligt dat anders). Een tweede voorbeeld van beperkte overstap tussen sommige masterspecialisaties is de zeer beperkte wiskundecomponent in Utrecht en aan de VU. Deze is te beperkt voor een overstap naar sommige masterspecialisaties elders. Zo zal men met een bachelordiploma van een van deze universiteiten moeilijk terechtkunnen bij de specialisatie aangeboden door de onderzoeksgroep Autonomous Perceptive Systems in Groningen, temeer daar zowel in het programma van de VU als in Utrecht maar weinig tijd is ingeruimd voor subsymbolische technieken. Andere voorbeelden van overstapbeperkingen betreffen de variaties in hoeveelheid informatica (in Groningen de helft van de VU) en de hoeveelheid kern AI (in Utrecht de helft van Groningen en de VU). 14 QANU / Kunstmatige Intelligentie

15 Opmerkingen: Onder het hoofd Informatica zijn in voorkomende gevallen ook meer informatiekundige vakken als informatiesystemen en mens-machine interactie opgenomen. Onder Logica vallen ook vakken als automatentheorie en complexiteitstheorie, die anderen wellicht bij (theoretische) informatica zouden indelen. Bij alle opleidingen behalve Maastricht bestaat de Wiskundecomponent uit basisvakken als lineaire algebra en statistiek. Alleen bij Maastricht komen daar ook verdergaande vakken bij, die de identiteit van de opleiding mede bepalen. (Het gaat hier om vakken als: Mathematical Modelling, Linear Programming, Operation Research). Onder het hoofdje Cognitie valt zowel de neurowetenschappelijke als psychologische benadering van dit fenomeen. Merk op dat niet de opleiding Cognitieve Kunstmatige Intelligentie in Utrecht maar de opleiding Kunstmatige Intelligentie in Nijmegen de grootste cognitiewetenschappelijke component heeft. Utrecht heeft de grootste (computationeel) taalkundige component. Het kopje AI-strikt staat voor alle vakken waarin de computationele modellering van intelligente vaardigheden centraal staat (taalkundige vaardigheden uitgezonderd). Daarbij zijn zowel zeer theoretische vakken als Filosofie van de AI, als zeer toegepaste vakken als Zoektechnieken meegeteld, en zowel vakken met een symbolische (Kennissystemen, Multi-agent systemen) als met een subsymbolische invalshoek (Neurale netwerken). Ook integrerende projecten en afsluitende scripties zijn hier meegeteld. De inhoud van AIstrikt varieert. In sommige programma s (Nijmegen, Groningen, Utrecht) is een substantieel deel van het programma gericht op het modelleren van (natuurlijke) cognitie, in andere ligt het accent (VU, Maastricht) meer op het ontwerpen van bruikbare intelligente kennisverwerkende systemen. Het kopje Overig staat onder meer voor vakken als Academische vaardigheden, en Oriëntatie op de arbeidsmarkt. In Utrecht telt het verplichte KI-stuk van de opleiding niet op tot 180 EC. De student dient 45 EC te besteden aan een minor die op het terrein van de KI mag liggen, maar ook anders kan worden ingevuld. Studentenmobiliteit De commissie heeft tot haar teleurstelling vast moeten stellen dat de aangeboden specialisaties voor de studenten in feite nauwelijks een rol spelen bij hun keuze. Die is bijna altijd geografisch bepaald. De mobiliteit onder studenten is heel gering, ook na de bachelorfase. De commissie heeft ook geconstateerd dat masteropleidingen nauwelijks erop uit zijn om zich aantrekkelijk op te stellen voor bachelorstudenten van zusterfaculteiten. Sterker nog, de commissie heeft gezien dat veel opleidingen hun bachelorstudenten vooral voorbereiden op de masteropleiding in eigen huis. Een student dient bij het kiezen van keuzevakken, al of niet in een zogenaamde minor, hiermee al rekening te houden als hij/zij naar een masteropleiding aan een andere faculteit zou wensen te gaan. Ook de gemaakte afspraken in KION-verband (een bachelorstudent kan minstens naar één masteropleiding van een zusterfaculteit, zonder dat er aanvullende eisen worden gesteld) hebben aan dit gebrek aan mobiliteit geen einde kunnen maken. QANU / Kunstmatige Intelligentie 15

16 De behoefte om bij een zusteropleiding hun studie voort te zetten is bij de bachelorstudenten dan ook zeer gering. Zachte knip bachelor-master Als het mogelijk is om met de masteropleiding te beginnen zonder dat de bachelorfase is afgerond, dan spreekt men wel van een zachte knip tussen bachelor- en masteropleiding. De commissie heeft geconstateerd dat bij de meeste bacheloropleidingen hier sprake van is. Wel stellen opleidingen vaak de eis dat een bepaald minimum aantal studiepunten (EC) in de bachelorfase behaald moet zijn. In de praktijk komt het erop neer dat veel studenten een aanvang maken met de masteropleiding, terwijl ze nog geen bachelordiploma behaald hebben. De commissie betreurt deze mogelijkheid omdat deze overigens op het eerste gezicht studentvriendelijke toegevendheid in feite leidt tot gedwongen winkelnering. Studenten kunnen immers niet aan een andere faculteit met de masterfase beginnen als ze geen bachelordiploma hebben. De regeling leidt dus ook niet tot mobiliteit. Het komt dan ook nauwelijks voor dat een student de masteropleiding aan een andere faculteit gaat volgen. Daarnaast is de commissie van oordeel dat deze souplesse ook niet aanzet tot een voortvarende afronding van de bacheloropleiding. De noodzaak daarvan wordt ondergraven door de zachte knip. Scripties De opleiding heeft totaal ongeveer honderd bachelor- en masterscripties (soms doctoraalscripties) bestudeerd en beoordeeld aan de hand van een beoordelingsformulier. De commissie hecht grote waarde aan de bachelorscriptie. Niet alleen omdat de student er erg veel van kan leren, maar ook omdat hij daarmee een kroon op de bacheloropleiding kan zetten (en ook de opleiding daarmee kan bewijzen dat de student de eindtermen van de opleiding heeft bereikt). Een belangrijk bijkomend voordeel is dat de student een werkstuk kan laten zien waarmee hij eventueel de arbeidsmarkt op kan gaan. De commissie is wel van oordeel dat hiervoor voldoende EC moet worden toegekend. 10 EC lijkt haar een minimum. De commissie adviseert dat de enkele opleiding die nog geen volwaardige bachelorscriptie als eis stelt, dit wel zou moeten doen. De commissie heeft, teneinde ook een beeld te krijgen van de manier waarop begeleiding en beoordeling hadden plaatsgevonden, ook met afgestudeerden een gesprek gevoerd. Daarbij zijn geen problemen naar voren gekomen als te weinig docenten om een scriptie te begeleiden of wachtlijsten. Bij vrijwel alle opleidingen zijn beoordelingsformulieren in gebruik waarmee ook een visitatiecommissie inzicht kan krijgen in de gehanteerde maatstaven en in de wijze waarom die zijn aangelegd. Waar dit nog niet het geval was is men er druk mee doende. Waarin de opleidingen nog wel eens tekort schoten was een brede vergelijking van de scripties binnen dezelfde opleiding teneinde de kwaliteit in den brede te kunnen waarborgen. De commissie hecht hier veel waarde aan, ook omdat zij de scriptie ziet als het sluitstuk van een opleiding en als een instrument waarmee zowel de student als de opleiding kunnen aantonen dat er kwaliteit geleverd is. 16 QANU / Kunstmatige Intelligentie

17 De commissie heeft met genoegen kennisgenomen van het hoge niveau dat sommige studenten hebben bereikt. Sommige van de masterwerkstukken worden dan ook als artikel gepubliceerd. Wel heeft de commissie een aantal masterscripties bestudeerd die in haar ogen nauwelijks in het domein der kunstmatige intelligentie onder te brengen zijn. Het betrof bijvoorbeeld scripties die eerder onder (cognitieve) psychologie of een ander meer monodisciplinair gericht domein vallen. De commissie beveelt het KION aan hierover nog eens van gedachten te wisselen en te komen tot het opstellen van een aantal minimumeisen, in dit kader te stellen aan een (master-) scriptie Kunstmatige Intelligentie. Interdisciplinair vakgebied Kunstmatige Intelligentie is een breed, interdisciplinair vakgebied. Dit blijkt mede uit de grote diversiteit van de onderwerpen die in de opleidingen worden aangeboden. Ook de studenten zijn zeer breed georiënteerd en geïnteresseerd. Aangezien docenten hun wortels meer in monodisciplines hebben liggen, is het een uitdaging voor de opleidingen om een eigen samenhangende identiteit te ontwikkelen. Door zich te verenigen in het KION, hebben de opleidingen een geschikt kader geschapen om deze problematiek het hoofd te bieden. De gezamenlijke universiteiten bieden een boeiende en degelijke opleiding Kunstmatige Intelligentie, met een uniek bachelorprogramma, ook mondiaal gezien. QANU / Kunstmatige Intelligentie 17

18 18 QANU / Kunstmatige Intelligentie

19 DEEL II: OPLEIDINGSDEEL QANU / Kunstmatige Intelligentie 19

20 20 QANU / Kunstmatige Intelligentie

21 1. De masteropleiding Artificial Intelligence en de masteropleiding Operations Research aan de Transnationale Universiteit Limburg Administratieve gegevens Masteropleiding Artificial Intelligence: Naam opleiding: Artificial Intelligence CROHO-nummer: Niveau: master Oriëntatie: wo Studielast: 60 EC Graad: master of science Variant(en): voltijd Locatie(s): Maastricht Einddatum accreditatie: 31 december 2007 Masteropleiding Operations Research: Naam opleiding: Operations Research CROHO-nummer: Niveau: master Oriëntatie: wo Studielast: 60 EC Graad: master of science Variant(en): voltijd Locatie(s): Maastricht Einddatum accreditatie: 31 december 2007 Het bezoek van de commissie aan de tul vond plaats op 27 en 28 februari Structuur en organisatie van de universiteit De transnationale Universiteit Limburg (tul) is een aangewezen universiteit die in 2001 is opgericht om de samenwerking tussen de Universiteit Maastricht (UM) en de Universiteit Hasselt, voorheen het Limburgs Universitair Centrum (LUC) te Diepenbeek, vorm te geven. Voorafgaand aan de oprichting van de tul vormde sinds 1992 de gezamenlijke opleiding Informatica-Kennistechnologie al een transnationaal samenwerkingsverband met het Limburgs Universitair Centrum. Deze samenwerking bood aan Nederlandse zijde de mogelijkheid om een nieuwe (bèta)studierichting te starten. Aan Vlaamse zijde bood het de mogelijkheid voor het LUC om uit te groeien tot een volwaardige universiteit. (Voorheen mocht het LUC enkel kandidaatsstudenten opleiden.) Deze samenwerking kende obstakels van praktische, organisatorische en culturele aard. Met de introductie van de tul werd een formele organisatie geïntroduceerd waarbij veel van de met grote inspanning tot stand gekomen samenwerkingsvormen binnen de opleiding Kennistechnologie werden verstoord. Het belangrijkste negatieve effect op de opleiding Kennistechnologie QANU / Kunstmatige Intelligentie, Transnationale Universiteit Tilburg 21

22 aan Nederlandse zijde was dat de opleiding niet meer zichtbaar was voor de studiekiezers. Aangezien de tul een aangewezen universiteit is, worden studierichtingen van de tul niet genoemd in de keuzegids hoger onderwijs en ook niet in andere door studiekiezers geraadpleegde overzichten. Zo worden de tul-opleidingen niet opgenomen in de Instroomwijzer van de Informatie Beheer Groep. Hierdoor daalde de instroom aan Nederlandse zijde drastisch. Met de introductie van het bachelor-masterstelsel in Nederland, heeft dit uiteindelijk geleid tot de ontkoppeling van het bachelordeel van de opleiding uit de tul. Met ingang van is de bachelor Knowledge Engineering onderdeel van de Universiteit Maastricht, waarmee de zichtbaarheid voor de Nederlandse studiekiezer weer is hersteld. De masters Artificial Intelligence (AI) en Operations Research (OR) bleven wel een onderdeel van de tul vormen. Beide worden door het MICC in Maastricht aangeboden. De zelfstudie van de master Artificial Intelligence voor de onderwijsvisitatie 2006 wordt aangeboden door het Maastricht ICT Competence Centre (MICC; voorheen de Faculteit der Algemene Weten schappen). Tot mei 2005 bestond het MICC uit de capaciteitsgroepen Informatica en Wiskunde. Het MICC vormt een onderdeel van de Faculty of Humanities and Sciences (FHS) van de Universiteit Maastricht. Deze nieuw opgerichte faculteit bestaat uit vier onderdelen, te weten: MICC, University College Maastricht (UCM), Maastricht Graduate School of Governance (MGSoG) en het Inter national Centre for Integrative assessment & Sustainable development (ICIS). Verantwoordelijk voor het bestuur en beheer van de FHS is de decaan, die tevens voorzitter van het MICC-bestuur is. Daarnaast worden de volgende functies onderscheiden: het hoofd van het MICC, eindverantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken van het MICC; de opleidingsdirecteur, verantwoordelijk voor het onderwijs; de projectmanager, verantwoordelijk voor het bureau. Onder Bureau Onderwijs vallen de examenadministratie, de verroostering, voorlichting en pr, internationalisering, studieadviseur en het secretariaat van het bureau. Oordeel De commissie heeft zich in het gesprek met het bestuur van de tul niet kunnen laten overtuigen van de meerwaarde van de gehanteerde constructie waarbij deze masteropleidingen formeel onder de tul vallen. In feite biedt het MICC deze opleidingen aan. De commissie heeft niet vernomen dat er nu kansen worden geschapen die er niet zouden zijn als de masteropleidingen onder de UM zouden vallen. Van intensieve contacten met de Universiteit van Hasselt is haar weinig gebleken. Ook de studenten hebben naar voren gebracht dat deze opleidingen in de praktijk een louter Nederlandse aangelegenheid zijn. Van de kant van de tul is gewezen op de motorfunctie van de tul-constructie; ook is er een studiedag georganiseerd. De commissie heeft de indruk gekregen dat met name door de gedwongen eenjarige cursusduur de tul constructie eerder als een blok aan het been dan als een positief, mogelijkheden scheppend fenomeen wordt ervaren. Wellicht dat er meer gestalte aan de samenwerking met Hasselt gegeven kan worden als beide masteropleidingen tweejarig worden. 22 QANU / Kunstmatige Intelligentie, Transnationale Universiteit Tilburg

23 1.1. Invoering bachelor-masterstructuur en afbouw ongedeelde opleidingen: stand van zaken Beschrijving overgenomen uit de zelfstudie De examencommissie heeft samen met de studieadviseur met name gekeken naar die doctoraalstudenten die niet meer in staat zouden zijn conform het OER hun doctoraalopleiding af te ronden. Deze studenten, met sterk achterblijvende resultaten, is dan ook geadviseerd om van de doctoraalopleiding over te stappen naar de bachelor- of de masteropleiding. Dit adviesmoment heeft plaatsgevonden in het najaar van Uiteindelijk zijn 13 studenten overgestapt naar de nieuwe structuur. De overgangscriteria om studenten dit advies te geven zijn niet formeel vastgelegd maar zijn steeds in gesprek met de student, examencommissie en studieadviseur besproken en getoetst op haalbaarheid. In geen van deze gevallen was de student het oneens met het gegeven advies. Uitgangspunt was steeds om de student zo min mogelijk extra studievertraging te laten oplopen. Algemene informatie wordt via de universiteitskrant Observant verstrekt. Alle individuele verzoeken en problemen zijn altijd besproken in de examencommissie om te bekijken wat tot de formele mogelijkheden behoorde om lacunes, problemen en keuzemomenten op te lossen dan wel te realiseren. Oordeel De overgang is naar behoren geregeld. Een aantal doctoraalstudenten heeft een intensieve scriptiebegeleiding ontvangen teneinde op tijd af te studeren. In de gesprekken met de studenten zijn geen problemen naar voren gekomen. De commissie heeft geconstateerd dat de invoering probleemloos is verlopen Het beoordelingskader Doelstellingen van de opleiding F1: Domeinspecifieke eisen De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Beschrijving overgenomen uit de zelfstudies De master Artificial Intelligence beoogt studenten met een bachelor Kennistechnologie (of een gelijkwaardig diploma) een degelijke vervolgopleiding te geven in het wetenschapsgebied Artificial Intelligence. De master Operations Research beoogt studenten met een bachelor Kennistechnologie (of een gelijkwaardig diploma) een degelijke vervolgopleiding te geven in het wetenschapsgebied Operations Research. Hierbij wordt het frame of reference (KION, april 2006) gehanteerd, dat onlangs door het KION (Kunstmatige Intelligentie Opleidingen Nederland) is geformuleerd. Het frame of reference definieert alle gebieden die onder het begrip Artificial Intelligence vallen. De zelfstudie haalt de KION-eindtermen aan en voegt daar het volgende aan toe: Naast bovengenoemde domeinspecifieke eisen wordt met de opleiding eveneens academische vorming beoogd in het kader van het specifieke Maastrichtse onderwijsconcept en profielkenmerken, in het bijzonder het project centred learning (PCL). PCL is studentgecentreerd en heeft tot doel actief leren van studenten te bevorderen. Studenten krijgen in kleine groepen van maximaal 5 studenten opdrachten aangeboden waaraan zij gedurende een semester in teamverband werken. De opdrach- QANU / Kunstmatige Intelligentie, Transnationale Universiteit Tilburg 23

24 ten zijn gerelateerd aan de vakken die gedurende die periode worden onderwezen. Op deze wijze leert de student opgedane kennis en inzichten te integreren, te bediscussiëren, te beargumenteren en toe te passen op de opdrachten. Deze opdrachten worden in samenspraak met betrokken docenten en indien mogelijk met externe opdrachtgevers geformuleerd. De projecten worden uiteindelijk beoordeeld aan de hand van het product, meestal in de vorm van een softwareprogramma, een rapport of artikel en een groepspresentatie. De commissie heeft in aanvulling op de zelfstudie nog gevraagd naar specifieke eindtermen van de opleidingen en de volgende informatie ontvangen: De master of science in Artificial Intelligence beschikt over diepgaande kennis van algoritmen, methoden en technieken uit de Kunstmatige Intelligentie, Agentsystemen, Zoektechnieken, Machine Learning, Datamining en Computerspelen, om intelligentie in kunstmatige en natuurlijke omgevingen te modelleren en te analyseren. Hierdoor is de master in de beroepspraktijk in staat om werkbare oplossingen te bepalen en/of dienaangaande adviezen te verstrekken. De master heeft een wetenschappelijk verantwoorde probleemoplossende instelling en is in staat om zelfstandig relevante literatuur en softwareapplicaties via bibliotheken of internet te vinden, als ook om deze op toepasbaarheid te beoordelen. De master of science in AI beschikt over de basiscompetenties van een wetenschappelijk onderzoeker en is tevens getraind in teamwerk, in schrijfvaardigheden en in presentatietechnieken. De graad van Master of Science in Artificial Intelligence biedt goede perspectieven voor een werkplek als onderzoeker bij een universiteit, overheidsinstelling of bij een onderzoeksafdeling in een industriële omgeving. Anderen vinden hun werkplek bij bedrijven of instituten die zich richten op meer toegepaste domeinen als kennismanagement, expertsystemen of softwareontwikkeling. De master of science in Operations Research beschikt over diepgaande kennis van algoritmen, methoden en technieken uit de Besliskunde, de Systeem- en Regeltheorie en de Mathematische Simulatie om complexe beslissings- of besturingsproblemen te modelleren en te analyseren. Hierdoor is de master in de beroepspraktijk in staat om werkbare oplossingen te bepalen en/of dienaangaande adviezen te verstrekken. De master heeft een wetenschappelijk verantwoorde probleemoplossende instelling en is in staat om zelfstandig relevante literatuur en softwareapplicaties via bibliotheken of internet te vinden, als ook om deze op toepasbaarheid te beoordelen. De master of science in OR beschikt over de basiscompetenties van een wetenschappelijk onderzoeker en is tevens getraind in teamwerk, in schrijfvaardigheden en in presentatietechnieken. De graad van Master of Science in Operations Research biedt goede perspectieven voor een werkplek als onderzoeker bij een universiteit, overheidsinstelling of bij een onderzoeksafdeling in een industriële omgeving. Anderen vinden hun werkplek in managementfuncties in de wiskundige modellering, in de logistiek of in de planning en scheduling van productieprocessen. Oordeel De zelfstudies nemen de KION-doelstellingen over. Deze doelstellingen zijn als handvat voor wat betreft masteropleidingen echter niet geheel bevredigend omdat ze weinig diepgaand zijn en geen informatie geven over de duur van de opleiding. Wel geven ze een overzicht van vergelijkbare masteropleidingen in het buitenland, met name Edinburgh en Stanford, met daarbij de kanttekening dat het toch lastig blijft om opleidingen te vinden die geheel vergelijkbaar zijn qua structuur en inhoud. De commissie heeft geïnformeerd naar de signatuur van de opleidingen AI en OR. Zij heeft vernomen dat beide meer exact gericht zijn dan de opleidingen aan zusterfaculteiten. AI kijkt vanuit de informatica naar kunstmatige intelligentie en OR is in feite een moderne invulling van bedrijfswiskunde. 24 QANU / Kunstmatige Intelligentie, Transnationale Universiteit Tilburg

25 De commissie heeft waardering voor de beschrijving van het onderwijsconcept (Project Centered Learning), dat hier ook bijdraagt aan het bereiken van de eindkwalificaties. De studenten werken in kleine groepen aan opdrachten. Deze opdrachten worden in samenspraak met betrokken docenten en indien mogelijk, met externe opdrachtgevers geformuleerd. De commissie heeft vastgesteld dat dit inderdaad zo gebeurt. De afgestudeerden van beide opleidingen hebben de competenties van een wetenschappelijk onderzoeker en beschikken over een wetenschappelijk verantwoorde probleemoplossende instelling. De commissie betrekt ook de beschrijving van de eindkwalificaties vermeld onder facet 2 bij haar oordeel over onderhavig facet. Zij stelt vast dat de vermelde eindkwalificaties van beide opleidingen aansluiten bij de eisen die vakgenoten en de beroepspraktijk stellen conform landelijke afspraken. Beide opleidingen voldoen hiermee aan de criteria behorende bij dit facet. Masteropleiding Artificial Intelligence: het oordeel van de commissie is voldoende. Masteropleiding Operations Research: het oordeel van de commissie is voldoende. F2: Niveau: Bachelor en Master De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor of een Master. Beschrijving overgenomen uit de zelfstudies Hierna volgt een toelichting van de eindtermen aan de hand van de Dublin-descriptoren: Artificial Intelligence Knowledge and understanding De colleges beslaan sleutelgebieden uit de kunstmatige intelligentie (Engels: Artificial Intelligence, AI) met in het bijzonder aandacht voor de volgende 8 onderzoeksgebieden: 1) intelligente zoektechnieken voor bordspelen zoals schaak en Go; 2) intelligente technieken om virtuele karakters te besturen (Game AI) in commerciële computerspelen; 3) agenttechnologie om één of meer agenten te coördineren en te besturen; 4) formele technieken voor kennisrepresentatie en redeneren in agenten; 5) machine learning om in verscheidene domeinen te leren uit voorbeelden; 6) gesitueerde agenten om de aard van laagniveau-denkprocessen te bestuderen; 7) kennismanagement om de uitwisseling en distributie van kennis tussen menselijke en kunstmatige agenten te faciliteren; 8) technieken en methoden voor het verkrijgen en terugvinden van kennis in grote gedistribueerde databestanden. In de tentamens wordt via open vragen getoetst op begrip en kennis. Door hun onderzoekswerk voor de masterthesis komen de studenten in aanraking met de frontline van het onderzoek op dat gebied. Zowel tijdens het researchproject en tijdens het masterthesisonderzoek, als ook tijdens het praktische werk bij verschillende colleges, ervaren studenten de veranderlijkheid van het onderzoeksproces en leren zij daar op een juiste wijze mee om te gaan. Bij verschillende colleges presenteren en bediscussiëren studenten recente wetenschappelijke AI-publicaties. Tijdens die discussies komen ook sociale en ethische aspecten aan bod. In het college Knowledge Management and Knowledge-System Development wordt een aparte les aan ethiek besteed. Applying knowledge and understanding for problem solving and design Door de projectvorm ontwikkelen studenten de vaardigheid tot integratie van relevante vakgebieden bij het toepassen van de theorie in de praktijk. Hierdoor is de master in de beroepspraktijk in staat om problemen uit andere disciplines te abstraheren, in het eigen onderzoek te betrekken en te QANU / Kunstmatige Intelligentie, Transnationale Universiteit Tilburg 25

26 modelleren en vervolgens de procesgang en uitkomsten naar die andere disciplines te vertalen. Door de projectvorm van het onderwijs is de master vertrouwd met het reflecteren op probleemaanpak, werkwijze, tijdsplanning en resultaten. Making judgements Het vermogen om modellen, theorieën, hypothesen en ideeën binnen het domein van de kunstmatige intelligentie te kiezen, toe te passen, te formuleren en te valideren wordt in alle colleges en skills classes verder ontwikkeld. De master heeft een wetenschappelijk verantwoorde probleemoplossende instelling en is in staat om zelfstandig relevante literatuur en softwareapplicaties via bibliotheken of internet te vinden, en deze op toepasbaarheid te beoordelen. Projectverslag en masterthesis resulteren veelal in een gericht advies. Communication Gedurende de masteropleiding geven de studenten verschillende presentaties en discussiëren hierover en geven commentaar op elkaars werk. De masteropleiding wordt afgesloten met een onderzoeksstage uitmondend in een masterthesis en, idealiter, publiceerbare resultaten. De masterthesis wordt individueel gepresenteerd. Learning skills Door de intensieve contacten tussen de studenten onderling en de kleine afstand tot docenten krijgen studenten snel feedback op hun vaardigheden. De projectgroepen en skills classes spelen hier een belangrijke rol, als ook de informele sfeer. Verder zijn de opdrachten in het algemeen zo uitdagend dat er een flink beroep op de creativiteit en de leervaardigheden van de studenten gedaan wordt. Operations Research Knowledge and understanding De colleges beslaan sleutelgebieden uit de Operations Research, Wiskundige Modellering, Optimalisering, Systeem- en Regeltheorie, Speltheorie en Signaalverwerking om een grote diversiteit aan wetenschappelijke vraagstellingen en praktijkproblemen wiskundig te modelleren en te analyseren. In de tentamens wordt via open vragen getoetst op begrip en kennis. Door hun onderzoekswerk voor de masterthesis komen de studenten in aanraking met de frontline van het onderzoek op dat gebied. Zowel tijdens het researchproject als tijdens het masterthesisonderzoek, als ook tijdens het praktische werk bij verschillende colleges, ervaren studenten de veranderlijkheid van het onderzoeksproces en leren zij daar op een juiste wijze mee om te gaan. Applying knowledge and understanding for problem solving and design Door de projectvorm ontwikkelen studenten de vaardigheid tot integratie van relevante vakgebieden bij het toepassen van de theorie in de praktijk. Hierdoor is de master in de beroepspraktijk in staat om problemen uit andere disciplines te abstraheren, in het eigen onderzoek te betrekken en te modelleren en vervolgens de procesgang en uitkomsten naar die andere disciplines te vertalen. Door de projectvorm van het onderwijs is de master vertrouwd met het reflecteren op probleemaanpak, werkwijze, tijdsplanning en resultaten. Voor de overige descriptoren zie AI. Oordeel De eindtermen zijn weergegeven in inhoudelijke beschrijvingen, maar niet in termen van doelstellingen. De KION-eindtermen daarentegen geven wel een heldere beschrijving die overeenstemt met de Dublin-descriptoren. Wat kennis en inzicht betreft beschikt de afgestudeerde master over kennis en inzicht op een niveau dat dat van de bachelor overtreft. Hij heeft 26 QANU / Kunstmatige Intelligentie, Transnationale Universiteit Tilburg

27 vergaande kennis van de hoofdgebieden van kunstmatige intelligentie en specialistische kennis van ten minste één van de kerngebieden van KI. De master kan deze kennis en inzicht op een wetenschappelijke manier toepassen in zijn werk. Met betrekking tot oordeelsvorming is de master in staat tot het geven van een oordeel of het formuleren van een plan op basis van onvolledige, beperkte en gedeeltelijk zelfs niet-betrouwbare gegevens. Wat betreft communicatie kan de master informatie, ideeën, problemen en oplossingen overbrengen op zowel specialisten als niet-specialisten. Met betrekking tot leervaardigheden: hierover beschikt de master voor zover ze nodig zijn in een succesvolle loopbaan op hoog niveau. Op grond van het bovenstaande concludeert de commissie dat in termen van eindkwalificaties het niveau van de beide opleidingen correspondeert met het niveau van een afgestudeerde master. De eindkwalificaties voldoen aan het niveau dat van opleidingen als deze verwacht kan worden, zoals vastgelegd in de Dublin-descriptoren. Masteropleiding Artificial Intelligence: het oordeel van de commissie is voldoende. Masteropleiding Operations Research: het oordeel van de commissie is voldoende. F3: Oriëntatie WO De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de volgende beschrijvingen van een Bachelor en een Master in WO: De eindkwalificaties zijn ontleend aan eisen vanuit de wetenschappelijke discipline, de internationale wetenschapsbeoefening en voor daarvoor in aanmerking komende opleidingen de relevante praktijk in het toekomstige beroepenveld. Een WO-bachelor heeft de kwalificaties voor toegang tot tenminste één verdere WO-studie op masterniveau en eventueel voor het betreden van de arbeidsmarkt. Een WO-master heeft de kwalificaties om zelfstandig wetenschappelijk onderzoek te verrichten of multien interdisciplinaire vraagstukken op te lossen in een beroepspraktijk waarvoor een WO-opleiding vereist is of dienstig is. Beschrijving overgenomen uit de zelfstudies De eindtermen van de master Artificial Intelligence zijn ontleend aan de domeinspecifieke eisen zoals eerder verwoord (zie f1 en f2). Hiernaast is ook rekening gehouden met de Criteria for Academic Bachelor s and Master s Curricula, zoals verwoord in het gelijknamige boekje van A.W.M. Meijers, C.W.A.M. van Overveld en J.C. Perrenet (Drukkerij Lecturis, Eindhoven University of Technology, Eindhoven, The Netherlands, 2 nd edition, 2005). Het programma is zo ingericht, dat het niveau en de kwalificaties van de masterstudenten op zijn minst vergelijkbaar zijn met die van de afstudeerders uit de oorspronkelijke doctoraalopleiding. Wat betreft de masteropleidingen Kunstmatige Intelligentie neemt de opleiding in Maastricht een aparte plaats in. Deze masteropleidingen in Maastricht hebben ten gevolge van de samenwerking met de Universiteit Hasselt (voorheen Limburgs Universitair Centrum) in de transnationale Universiteit Limburg een duur van één jaar, terwijl de overige vergelijkbare Nederlandse masteropleidingen tweejarig zijn. Eindkwalificaties van de masteropleiding Artificial Intelligence zijn tot stand gekomen vanuit de eindkwalificaties voor de gelijknamige afstudeerrichting van de voormalige transnationale doctoraalopleiding Kennistechnologie. Afgestudeerden van die opleiding en afstudeerrichting zijn werkzaam op diverse promotieonderzoeken op het gebied van kunstmatige intelligentie en op vele plaatsen in het bedrijfsleven. QANU / Kunstmatige Intelligentie, Transnationale Universiteit Tilburg 27