De positie van derden in samenhangende rechtsverhoudingen

Transcriptie

1 De positie van derden in samenhangende rechtsverhoudingen Faculteit: Departement: Master: Tilburg Law School Privaatrecht Rechtsgeleerdheid, accent privaatrecht Naam: Lonneke Zandberg Studentennummer: Afstudeerdatum: 21 juni 2013 Examencommissie: Mw. Mr. C.H.M.A. Smid Mw. Mr. C.B.M.C. Zegveld

2 Inhoudsopgave: LIJST MET GEBRUIKTE AFKORTINGEN INLEIDING Inleiding Onderzoeksvraag Methoden van onderzoek Opzet van het onderzoek SAMENHANGENDE RECHTSVERHOUDING Inleiding Wat is een samenhangende rechtsverhouding? Derde Toevallige ontmoeting tussen overeenkomst en derde Voorziene ontmoeting zonder normatief verband Voorziene ontmoeting met normatief verband Bescherming van derden in samenhangende rechtsverhouding Van wanprestatie tot onrechtmatige daad Conclusie WANNEER IS EEN CONTRACTANT AANSPRAKELIJK VOOR SCHADE AAN DERDEN? Inleiding Klassieke stroming binnen samenhangende rechtsverhoudingen Moderne stroming binnen samenhangende rechtsverhoudingen Stap verder met theorie van Van Laarhoven Rechtsontwikkeling tussen 1946 en Conclusie CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN Conclusie Beantwoording onderzoeksvraag Aanbevelingen BRONNENLIJST

3 LIJST MET GEBRUIKTE AFKORTINGEN Art. BW HR Hof NJ Nr. M.nt R.o. Artikel Burgerlijk Wetboek Hoge Raad der Nederlanden Gerechtshof Nederlandse Jurisprudentie Nummer Met noot van Rechtsoverweging 3

4 1. INLEIDING 1.1 Inleiding In een samenhangende rechtsverhouding kan een derde die nauw verbonden is met een overeenkomst schade lijden wanneer een van de contractspartijen wanprestatie pleegt. In deze scriptie wordt ingegaan op samenhangende rechtsverhoudingen en de vraag wanneer een contractant aansprakelijk is voor schade aan nauw betrokken derden. Door het aangaan van een overeenkomst verbinden beide partijen zich om een prestatie te leveren aan de andere partij. Er rust een zorgplicht op beide partijen. Wanneer een van de partijen wanprestatie pleegt kan dit schade veroorzaken aan de wederpartij. Deze wanprestatie kan naast schade aan de wederpartij ook schade veroorzaken aan derden. De relativiteit van de contractswerking houdt in dat een overeenkomst slechts werking heeft tussen contractspartijen. 1 Dit brengt met zich mee dat de wanprestatie als zodanig niet onrechtmatig is jegens derden. 2 De handeling of nalatigheid die de wanprestatie jegens de contractspartij heeft veroorzaakt kan wel onrechtmatig zijn jegens een derde op grond van het schenden van de ongeschreven zorgvuldigheidsnorm. Het schenden van een dergelijke norm leidt tot een onrechtmatige daad op grond van artikel 6:162 lid 2 Burgerlijk Wetboek (hierna: BW). Contractspartijen moeten in sommige gevallen dus ook rekening houden met derden die geraakt kunnen worden wanneer men wanprestatie pleegt. 3 Er bestaan drie varianten van samenhangende rechtsverhoudingen. De eerste variant is de feitelijke samenwerking. Hierbij bestaat er tussen partijen geen overeenkomst, maar door de feitelijke samenwerking kunnen er op grond van hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, verplichtingen ontstaan. 4 De tweede variant is de parallelle samenhangende rechtsverhouding. Dit is bijvoorbeeld een samenhangende rechtsverhouding waarbij een financieringsmaatschappij is betrokken. A sluit een overeenkomst met B en voor de financiering van deze overeenkomst sluit A een overeenkomst met C, een financieringsmaatschappij. Zonder C zal A de overeenkomst met B niet kunnen afsluiten. B is 1 Asser/Hartkamp & Sieburgh 2010 (6-III*), nr Du Perron 1999, p HR 3 mei 1946, NJ 1946, HR 29 mei 1998, NJ 1999, 98. 4

5 vereist voor de overeenkomst tussen A en C, want zonder de overeenkomst met B zou A geen overeenkomst met C sluiten. ovk B A Afbeelding 1 ovk C De derde variant van samenhangende rechtsverhoudingen is de ketenfiguur. Van de drie varianten wordt in deze scriptie enkel de ketenfiguur behandeld. Hierbij is sprake van een klassieke stroming en een moderne stroming. De vorm van de klassieke stroming ziet er als volgt uit: Afbeelding 2 A --- overeenkomst --- B I overeenkomst I C De vorm van de moderne stroming van de ketenfiguur ziet er als volgt uit: Afbeelding 3 A --- overeenkomst --- B --- overeenkomst --- C Deze scriptie wordt behandeld vanuit het perspectief van het relativiteitsbeginsel. Er wordt onder andere gekeken naar het relativiteitsbeginsel en in hoeverre er rekening gehouden dient te worden met de belangen van derden. Daarnaast zal behandeld worden of het relativiteitsbeginsel aan betekenis afneemt binnen samenhangende rechtsverhoudingen. De vraag die rijst is in welke gevallen binnen een samenhangende rechtsverhouding een wanprestatie tussen partijen een onrechtmatige daad jegens een derde kan opleveren. De derde is in veel gevallen geen toevallige derde, maar een voorzienbare derde die nauw betrokken is bij de overeenkomst. De partij die wanprestatie pleegt kan in dergelijke gevallen voorzien dat zijn handeling schade veroorzaakt aan deze nauw betrokken derde. Levert een wanprestatie tussen contractspartijen, binnen een samenhangende rechtsverhouding, altijd een onrechtmatige daad 5

6 op jegens een derde wanneer deze derde nauw betrokken is bij de overeenkomst en schade lijdt door deze wanprestatie? Het is van belang voor de partij om vóór het plegen van wanprestatie te weten of hij aansprakelijk is voor de schade aan derden, die veroorzaakt zal gaan worden door zijn wanprestatie. Op deze manier kan de wanpresterende partij zijn risico s afwegen. Du Perron heeft de samenhangende rechtsverhouding onderzocht. Volgens hem is enkel de voorzienbaarheid van schade aan een derde niet voldoende om aansprakelijkheid jegens een derde aan te nemen. Een wanpresterende partij kan wel aansprakelijk gesteld worden wanneer de de belangen van de derde zo nauw bij de overeenkomst waren betrokken, dat de wanpresterende partij die belangen had behoren te ontzien Onderzoeksvraag Om de hiervoor gestelde vragen te kunnen beantwoorden heb ik de volgende onderzoeksvraag geformuleerd: Wanneer is in een samenhangende rechtsverhouding een partij aansprakelijk voor de schade die een nauw betrokken derde lijdt? Bij deze onderzoeksvraag heb ik de volgende vragen geformuleerd: - Wat is een samenhangende rechtsverhouding? Wie kunnen partij zijn bij een dergelijke figuur? Wat wordt in deze context verstaan onder een derde? - Hoe kan een wanprestatie een onrechtmatige daad jegens een derde opleveren? - Wanneer is volgens de rechtspraak een wanpresterende partij aansprakelijk voor schade die een nauw betrokken derde lijdt, in het geval van een samenhangende rechtsverhouding? - Welke meningen en opvattingen worden er in de Nederlandse literatuur geopperd over wanneer een partij aansprakelijk is voor de schade die een nauw betrokken derde lijdt, in het geval van een samenhangende rechtsverhouding? 5 HR 24 september 2004, NJ 2008,587, m.nt. C.E. du Perron. 6

7 1.3 Methoden van onderzoek Om antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag heb ik literatuur- en jurisprudentieonderzoek uitgevoerd. Tijdens het literatuur onderzoek heb ik onder andere gebruikt gemaakt van de zoekmogelijkheden op de website van Tilburg University, daarnaast heb ik gezocht op Kluwer Navigator en verder heb ik gebruik gemaakt van Legal Intelligence. 6 Tijdens het jurisprudentieonderzoek heb ik uitspraken over samenhangende rechtsverhoudingen geanalyseerd. Ik heb ervoor gekozen om alleen uitspraken van de gerechtshoven en de Hoge Raad (hierna: HR) te bestuderen. Ik heb besloten het jaar 1946 als ondergrens te gebruiken voor mijn onderzoek omdat dit het jaar is waarin het eerste lijdende arrest met betrekking tot samenhangende rechtsverhoudingen is gewezen door de Hoge Raad. Voor mijn onderzoek heb ik gebruikt gemaakt van de website van de Nederlandse rechtspraak 7. Deze website publiceert jurisprudentie vanaf Daarnaast heb ik gebruik gemaakt van deze website publiceert uitspraken vanaf Voor de uitspraken tussen 1946 en 1996 heb ik gebruik gemaakt van de online jurisprudentie van de Nederlandse Jurisprudentie (hierna: NJ). Op alle sites heb ik de zoektermen: samenhangende rechtsverhouding, samenhangende rechtsverhoudingen en samenhangende overeenkomst gebruikt bij het zoeken. Het totaal aantal gevonden uitspraken van de gerechtshoven en de Hoge Raad, zonder uitspraken dubbel te tellen door de verschillende zoekmachines kwam uit op 23. Hiervan waren er achttien van de Hoge Raad en vijf van verschillende gerechtshoven. Opvallend is dat op zeventien uitspraken te vinden waren vanaf 1999 tot en met september 2012, waarvan er zes afkomstig zijn uit Dit geeft aan dat het aantal zaken sterk is toegenomen het laatste jaar. Van dit totaal heeft slechts een gering aantal betrekking op de ketenfiguur. Tegenwoordig zijn veel contracten aan elkaar verbonden en van elkaar afhankelijk. Doordat het aantal samenhangende rechtsverhoudingen toeneemt, zal ook het aantal geschillen en dergelijke zaken toenemen. Ik verwacht dan ook dat het aantal zaken over samenhangende rechtsverhoudingen zal blijven toenemen in de toekomst Dit uitgebreide onderzoek heb ik in september 2012 afgesloten. Daarna heb ik uitsluitend de jurisprudentie van de Hoge Raad over dit onderwerp bijgehouden. 7

8 De samenhangende rechtsverhouding blijft niet beperkt tot een rechtsgebied. Het is een rechtsgebiedoverschrijdend onderwerp. Denk bijvoorbeeld aan een wanprestatie die gepleegd wordt jegens een onderneming en de onderneming gaat ten gevolge van deze wanprestatie failliet. Kunnen de aandeelhouders van de failliet gegane onderneming de wanpresterende partij aanspreken voor de schade die zij als derden lijden? In een dergelijke zaak komt het contractenrecht, maar ook het ondernemings- en faillissementsrecht aan bod. De samenhangende rechtsverhouding is een complexe rechtsvorm die nog volop in ontwikkeling is. Mijn verwachting is dat dit onderwerp de komende jaren enorm aan belang zal toenemen door de toenemende complexiteit van ons recht en het meer met elkaar verweven raken van contracten. 1.4 Opzet van het onderzoek De in paragraaf 1.2 genoemde deelvragen hebben tot de volgende opzet geleid: In hoofdstuk twee zal ingegaan worden op wat een samenhangende rechtsverhouding precies inhoudt en wie partij zijn bij een dergelijke figuur. Ook zal er besproken worden welke vormen van ontmoetingen met derden er bestaan en in welke vorm van ontmoeting een derde wordt beschermd in het geval van een wanpresterende contractspartij. Daarnaast zal worden besproken hoe een wanprestatie een onrechtmatige daad jegens een derde kan opleveren. Tot slot zullen de voorzienbaarheid van schade en de redelijkheid en billijkheid aan bod komen. In hoofdstuk drie zullen de klassieke en de moderne stroming besproken worden. Daarnaast analyseer ik hoe de Nederlandse rechtspraak en literatuur omgaan met de problematiek van wanprestatie binnen een samenhangende rechtsverhouding en wat overwogen dient te worden bij de beoordeling of de schade die een derde lijdt voor rekening van de wanpresterende partij komt. Verder zal in hoofdstuk 3 ingegaan worden op de theorie van Van Laarhoven. 11 Ik zal onderzoeken hoe ver de theorie van Van Laarhoven doorgevoerd kan worden. Daarnaast zal literatuur van Du Perron, Vranken en enkele andere auteurs aan bod komen. 11 Van Laarhoven

9 Mijn conclusie en aanbevelingen sluiten deze scriptie af in hoofdstuk vier. De conclusie bevat een samenvatting van dit onderzoek en in de conclusie beantwoord ik de onderzoeksvraag. Daarnaast bevat hoofdstuk vier aanbevelingen voor de rechtspraktijk. 2. SAMENHANGENDE RECHTSVERHOUDING 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt beschreven wat een samenhangende rechtsverhouding inhoudt, wie betrokken zijn bij een dergelijk figuur, welke vormen van ontmoetingen met derden er bestaan en wanneer een nauw betrokken derde beschermd wordt. Daarnaast komen de gevolgen van het schenden van een ongeschreven rechtsnorm in relatie tot samenhangende rechtsverhoudingen aan bod. Verder zal worden besproken hoe een wanprestatie een onrechtmatige daad jegens een derde kan opleveren. Tot slot komen de redelijkheid en billijkheid en de voorzienbaarheid aan bod. 2.2 Wat is een samenhangende rechtsverhouding? In een samenhangende rechtsverhouding is er altijd sprake van minimaal drie betrokkenen. Twee hiervan zijn contractspartijen (A en B) en C is een derde bij deze overeenkomst. Deze derde heeft een overeenkomst met een van de eerste twee genoemde partijen (bijvoorbeeld met B). Er bestaat geen overeenkomst tussen A en C. Hierdoor ontstaat een open driehoek, zoals hieronder geïllustreerd in afbeelding 4. Afbeelding 4 is een voorbeeld van de klassieke stroming, er bestaat ook een modern stroming. De moderne stroming staat nog in het begin van de ontwikkeling en zal in hoofdstuk drie nader besproken worden. Afbeelding 4 A --- overeenkomst --- B I overeenkomst I C Wanneer A wanprestatie pleegt jegens B, kan dit schade veroorzaken aan C. C kan zijn schade niet op basis van wanprestatie vergoed krijgen omdat er geen overeenkomst bestaat tussen hem en A. Een actie wegens wanprestatie is op grond van artikel 6:74 BW enkel mogelijk tussen contractspartijen. Toch bestaat er voor A een mogelijkheid om C aan te spreken. De wanprestatie van A jegens B kan namelijk een onrechtmatige daad opleveren jegens C doordat A de 9

10 zorgvuldigheidsnorm schendt, zoals bedoeld in artikel 6:162 BW. Hierdoor kan C A aanspreken voor schadevergoeding. In welke gevallen een dergelijke onrechtmatige daadsactie succesvol zal zijn en welke overwegingen bij de beoordeling hiervan relevant zijn, zal voornamelijk in hoofdstuk drie aan bod komen. Op dit moment worden de geschillen bekeken vanuit de tweepartijen overeenkomst, A-B waar C als derde bij moet aansluiten, dit is de klassieke stroming. Verschillende juridische auteurs 12 pleiten voor het doen ontstaan van een meerpartijenverhouding, A-B-C, dit is de moderne stroming. Hierdoor wordt een geschil niet meer bekeken vanuit de contractspartijen, maar staat de derde op gelijke hoogte met de contractspartijen. Een contract heeft dan niet meer uitsluitend werking tussen contractspartijen, maar de contractspartijen dienen tot op zekere hoogte rekening te houden met de belangen van nauw betrokken derden. Dit is opvallend omdat dit strijdig is met het relativiteitsbeginsel. Het introduceren van de meerpartijenverhouding in het Nederlandse recht zal dan ook het einde betekenen van het relativiteitsbeginsel binnen samenhangende rechtsverhoudingen. Doordat nauw betrokken derden op gelijke hoogte gesteld worden met partijen ontstaan er voor derden meer rechten. Dit levert voordelen op wanneer een nauw betrokken derde schade lijdt ten gevolge van een wanpresterende partij. Deze nieuwe gedachten en de moderne stroming worden in hoofdstuk drie besproken. 2.3 Derde De derde is belangrijk in dit onderzoek. Het is dan ook van belang om te bepalen wat er onder het begrip derde verstaan wordt. Dit simpel lijkende woord kan in de literatuur op verschillende benaderingen rekenen. In deze paragraaf zullen de benaderingen van Hartkamp en Du Perron worden behandeld. Van Laarhoven zal niet besproken worden. Zij noemt de derde uiteraard wel, maar geeft hiervan geen definitie. De begrippen partij en derde kunnen als complementair gezien worden. 13 Iemand die geen partij is bij een overeenkomst, is een derde. Een overeenkomst ontstaat door aanbod en aanvaarding van dit aanbod, artikel 6:217 lid 1 BW. Een partij is degene die zijn op een rechtsgevolg gerichte wil door een verklaring heeft geopenbaard. Een derde zou dus degene zijn die geen aandeel heeft in het sluiten van de overeenkomst, noch bij het aanbod, noch bij de 12 Vranken 2000, Van Laarhoven 2005 en Ernes en Lamers Koburg en Dijkshoorn 2012, p

11 aanvaarding. In de literatuur bestaan echter verschillende benaderingen over de concrete afbakening van het begrip derde. Het is van belang om het onderscheid tussen derdenwerking en derdenbeding in het achterhoofd te houden. Het betreft hier derdenwerking, het gaat er om onder welke omstandigheden een derde, die geen partij bij een overeenkomst is, de contractschendende partij aansprakelijk kan houden voor de door hem als gevolg van de contractschending geleden schade. 14 Het gaat in deze scriptie niet om een derdenbeding, artikel 6:253 BW, een beding binnen een overeenkomst voor een derde dat de derde kan accepteren waardoor hij partij wordt bij de overeenkomst, ingevolge artikel 6:254 BW. Door het geven van toestemming kan door een derdenbeding een derde partij worden bij een overeenkomst. Bij derdenwerking wordt geen toestemming verleend, maar wordt de derde wel, in sommige gevallen nadelig, betrokken bij de overeenkomst van anderen. In het oude BW was het relativiteitsbeginsel opgenomen en wel in artikel 1376 BW (oud) en artikel 1351 BW (oud). Daarin stond dat overeenkomsten alleen werking hebben tussen contractspartijen en dat overeenkomsten uitsluitend rechten en verplichtingen kunnen meebrengen voor deze partijen. De introductie van het derdenbeding was een grote stap. Het derdenbeding was in het oud BW opgenomen in artikel Art maakt op dit beginsel dan ook een inbreuk, die de regel bijna geheel uitholt 15. Ik maak hieruit op dat het derdenbeding dat een inbreuk maakt op het pure relativiteitsbeginsel wat voor onbegrip zorgt binnen de rechtspraktijk. Het was dus niet zo gewoon als tegenwoordig dat derden ook betrokken zijn bij overeenkomsten en dat overeenkomsten kunnen doorwerken naar derden. Binnen de samenhangende rechtsverhouding lijkt de derde nu eindelijk voet aan de grond te krijgen zoals verderop, met name in hoofdstuk drie, besproken zal worden. Hartkamp hanteert de benadering dat een derde degene is die geen partij is geweest bij het sluiten van de overeenkomst. 16 Hier voegt hij het volgende aan toe: Wij hanteren (...) een feitelijke benadering, die inhoudt dat als normale situatie geldt dat de overeenkomst alleen tussen partijen rechten en verplichtingen doet ontstaan, en dat als uitzonderingen worden beschouwd alle situaties waarin zij ook rechten of verplichtingen doet 14 Hallie 2004, p Pitlo 1974, p Asser-Hartkamp 2005 (4-II), nr. 380 en Asser/Hartkamp & Sieburgh 2010 (6-III*), nr

12 ontstaan voor derden. (...) De kwalificatie van uitzondering zegt dus nog niets over de vraag hoe zij kan worden verklaard of gerechtvaardigd Hartkamp geeft aan dat er in uitzonderingssituaties ook rechten en verplichtingen voor derden ontstaan. Ik ben het daar niet mee eens. Er ontstaan geen verplichtingen voor derden binnen een samenhangende rechtsverhouding. Er ontstaan door de overeenkomst zelf ook geen rechten voor derden, het is wel zo dat de wanprestatie jegens een contractspartij een onrechtmatige daad jegens een derde kan opleveren. Du Perron kijkt op een andere manier dan Hartkamp naar derden en hanteert de volgende benadering van derden: allen die geen partij waren bij de overeenkomst als rechtshandeling, met uitzondering van degenen die een partij onder algemene of bijzondere titel in haar positie zijn opgevolgd. Evenmin zijn derden degenen die tot de overeenkomst zijn toegetreden. Degenen die een partij enkel zijn opgevolgd in een crediteurs- of debiteurszijde van een contractuele verbintenis, zijn geen derde in relatie tot die verbintenis, maar wel derde in relatie tot de overeenkomst waaruit zij voortspruit. Doordat iemand na het sluiten van een overeenkomst bij die overeenkomst partij kan worden, is het antwoord op de vraag of iemand derde is tijdgebonden. 19 Hartkamp ziet de overeenkomst als uitgangspunt en een ieder die zich daarbij aansluit ziet hij als derde. Du Perron maakt een onderscheid tussen de overeenkomst als rechtshandeling en de verbintenis die voortvloeit uit deze rechtshandeling. Du Perron ziet derden als degenen die geen partij waren bij de overeenkomst als rechtshandeling. Als uitzondering hierop gelden betrokkenen die zijn toegetreden tot de overeenkomst, evenals de betrokkenen die onder algemene of bijzondere titel zijn toegetreden. Degene die een partij opvolgt, enkel aan de crediteurs- of debiteurs zijde is volgens Du Perron geen derde ten opzichte van de verbintenis, maar wel ten opzichte van de overeenkomst. Du Perron rekent minder betrokkenen tot derden dan Hartkamp. 17 Asser/Hartkamp & Sieburgh 2010 (6-III*), nr Vergelijkbare tekst in Asser-Hartkamp 2005 (4-II), nr Du Perron 1999, nr

13 Mijn visie op wie een derde is ligt dichterbij de uitleg van Du Perron dan bij de uitleg van Hartkamp. Ik ga uit van het punt dat derden degenen zijn die geen actief aandeel hebben gehad bij het sluiten van de overeenkomst. Wie later tot de overeenkomst toetreedt zie ik niet als derde omdat deze toetreding tot stand is gekomen door een wilsuiting waardoor er sprake is van een aanbod en aanvaarding van dit aanbod. Een derde is in mijn ogen een betrokkene die zonder dit te willen, betrokken is bij de overeenkomst en hier mogelijk nadeel van ondervindt of schade door lijdt Vormen van ontmoetingen tussen schadeveroorzaker en derden Met betrekking tot aansprakelijkheid voor schade aan een derde is het voor de wanpresterende partij van belang om te bepalen welke soort ontmoeting het betreft. Het kan gaan om een toevallige ontmoeting en een niet toevallige ontmoeting met een derde. De kenmerken van de verschillende vormen zullen hieronder uiteengezet worden Toevallige ontmoeting tussen overeenkomst en derde Een toevallige ontmoeting kan schade veroorzaken aan een derde. Kenmerkend hierbij is dat de daad op zich geen wanprestatie op hoeft te leveren jegens de contractspartij van de partij die schade veroorzaakt aan de derde. 20 Du Perron geeft als voorbeeld een ingehuurde schilder die een geparkeerde auto beschadigt door onvoorzichtigheid met de verf. De onvoorzichtigheid die tot de schade heeft geleid is geen wanprestatie jegens zijn opdrachtgever, maar is wel onrechtmatig jegens de eigenaar van de auto. Deze derde is een toevallige derde. Er bestaat in een dergelijk geval dan ook geen samenhangende rechtsverhouding, voor de volledigheid heb ik ervoor gekozen om deze vorm van derde toch te benoemen Voorziene ontmoeting zonder normatief verband In het geval van een voorziene ontmoeting zonder normatief verband is de derde een voorziene derde, maar de handeling die wanprestatie jegens de contractspartij kan opleveren kan ook onafhankelijk van de overeenkomst in strijd zijn met een (heteronome) norm. Deze handeling kan hierdoor onrechtmatig zijn jegens de derde. Deze daad op zich is onrechtmatig en deze 20 Du Perron 1999, p

14 onrechtmatigheid staat los van een overeenkomst. 21 Het enige dat door de overeenkomst is gecreëerd is een voorziene ontmoeting. Deze situatie zal zich niet vaak voordoen. Het zou kunnen plaatsvinden in het geval dat een producent bewust een gebrekkig product, waarvan hij weet dat dit bij gebruik schade zal veroorzaken aan de gebruiker, levert aan een tussenpersoon en deze producent weet voor wie zijn product bestemd is. In een dergelijk geval is er sprake van een wanprestatie jegens de contractspartij van de producent, maar er is ook sprake van een onrechtmatige daad jegens de derde, de gebruiker van het product. De handeling zou ook zonder de overeenkomst onrechtmatig zijn. De onrechtmatigheid staat los van de overeenkomst, door de overeenkomst is er enkel sprake van een voorziene derde Voorziene ontmoeting met normatief verband De voor dit onderzoek relevante ontmoeting is de zogenaamde voorziene ontmoeting met normatief verband. In een dergelijk geval meent Du Perron dat een partij zich van wanprestatie dient te onthouden omdat het belang van deze derde met haar overeenkomst is verbonden. Du Perron geeft aan dat het welbekende arrest HR Staat/Degens 22 een voorbeeld is van een voorziene ontmoeting met normatief verband. De Hoge Raad overwoog hierin: dat, wie zich eenmaal contractueel heeft gebonden, - waardoor de contractsverhouding, waarin hij partij is, in het rechtsverkeer een schakel is gaan vormen, waarmede de belangen van derden, die aan dit verkeer deelnemen, in allerlei vormen kunnen verbonden worden - ten aanzien van de wijze waarop hij zich ten opzichte van zijn contractuele verplichtingen gedraagt, bij inachtneming van hetgeen in het verkeer betaamt, niet onder alle omstandigheden de belangen mag verwaarlozen, die derden bij de behoorlijke nakoming van zijn contract kunnen hebben." 23 Bij dit type ontmoeting is de wanprestatie jegens de derde niet per definitie onrechtmatig. De contractuele verbintenis is een schakel gaan vormen in het rechtsverkeer, dat maakt dat de wanprestatie een onrechtmatige daad jegens een derde kan opleveren. In hoofdstuk drie zal verder worden ingegaan op HR Staat/Degens. 21 Du Perron 1999, p. 257 e.v. 22 HR 3 mei 1946, NJ 1946, HR 3 mei 1946, NJ 1946,

15 2.3.2 Bescherming van derden in samenhangende rechtsverhouding De extra bescherming voor derden vindt plaats in het geval van een voorziene ontmoeting met normatief verband. Dit wordt veroorzaakt door de bijzondere zorgplicht die in dergelijke gevallen op de partijen rust. 24 Door het schenden van de bijzondere zorgplicht kan deze wanprestatie toch onrechtmatig zijn jegens derden. De bijzondere zorgplicht brengt met zich mee dat een onrechtmatige daad sneller aangenomen kan worden, ook wanneer de wanprestatie op zich geen onrechtmatige daad is zonder het bestaan van de overeenkomst. 2.4 Van wanprestatie tot onrechtmatige daad Hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt Binnen een samenhangende rechtsverhouding kan een nauw betrokken derde die schade lijdt ten gevolge van een wanpresterende partij schadevergoeding eisen op grond van onrechtmatige daad, artikel 6:162 BW. Een onrechtmatige daad kan gerealiseerd worden door een doen of nalaten in strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, artikel 6:162 lid 2 BW. Wanneer een contractspartij handelt in strijd met deze zorgvuldigheidsnorm en wanneer hem dit kan worden toegerekend, kan dit een onrechtmatige daad jegens een derde opleveren. De wanprestatie van een contractspartij jegens een contractspartij kan schending van de zorgvuldigheidsnorm zijn, daardoor levert de wanprestatie in dat geval een onrechtmatige daad op. De inhoud van de term hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt is afhankelijk van de tijd en de samenleving. Hartkamp en Sieburgh geven aan dat er op iedereen binnen de samenleving een zekere verantwoordelijkheid rust met betrekking tot de belangen van anderen. Dit gaat niet zover dat men de hoogst mogelijke voorzichtigheid in acht dient te nemen. Belangen van anderen dienen met de eigen belangen afgewogen te worden en hierbij dient men zich te laten leiden door hetgeen onderling in de maatschappij in redelijkheid van elkaar verwacht mag worden Du Perron 1999, p Asser/Hartkamp & Sieburgh 2011 (6-IV*), nr

16 Redelijkheid en billijkheid Volgens Meijer is de redelijkheid en billijkheid van belang in de relatie tussen contractanten en derden: De betrekkingen tussen contractanten en derden worden naar heersend inzicht echter niet alleen beheerst door de zorgvuldigheidsnorm, maar ook door de redelijkheid en billijkheid. Deze normen, redelijkheid en billijkheid en zorgvuldigheid, zijn bovendien naar elkaar toegegroeid, wellicht zelfs tot het punt dat van één norm kan worden gesproken: de plicht voor partijen om zich elkaars gerechtvaardigde belangen aan te trekken. 26 De redelijkheid en billijkheid maken inderdaad deel uit van de relatie tussen contractanten en derden. Meijers opvatting dat de redelijkheid en billijkheid en de zorgvuldigheidsnorm naar elkaar zijn toegegroeid tot één norm, de plicht voor partijen om zich elkaars gerechtvaardigde belangen aan te trekken, deel ik niet. Vooral het woord elkaars is hier niet op zijn plaats. In mijn ogen dient de contractspartij rekening te houden met een nauw betrokken derde. Maar deze derde hoeft geen rekening te houden met een wanpresterende contractspartij. Dat zou de omgekeerde wereld zijn. Voorzienbaarheid De voorzienbaarheid van schade aan derden is mijns inziens van groot belang bij het beoordelen of er sprake is van een doen of nalaten in strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, artikel 6:162 BW. Hierbij geldt niet enkel hetgeen de contractant had voorzien, maar ook wat hij had dienen te voorzien. Wanneer er sprake is van voorzienbaarheid van de schade zal schending van de zorgvuldigheidsnorm sneller aangenomen dienen te worden. Wanneer de schade niet voorzienbaar was zal het moeilijk, dan wel onmogelijk worden, om de schending van de zorgvuldigheidsnorm aan te kunnen tonen. De contractant is in een dergelijk geval zorgvuldig genoeg geweest met betrekking tot hetgeen hij behoorde te voorzien. De voorzienbaarheid is ook van belang voor de toerekenbaarheid die vereist is bij onrechtmatige daad, artikel 6:162 lid 1 BW. Wanneer schade voorzienbaar is kan een contractant daar naar handelen. Wanneer hij beslist om dan toch wanprestatie te plegen, ongeacht de gevolgen voor een derde kan dit leiden tot toerekenbare schade. 26 Meijer 1998, p

17 De constructie van de samenhangende rechtsverhouding kan een stuk groter worden dan aangegeven in afbeelding 4 van deze scriptie. De voorzienbaarheid van schade jegens derden veroorzaakt door een wanpresterende partij kan verder gaan dan in eerste instantie gedacht zal worden. Ik heb geen casus kunnen vinden waarin het schema zo groot en uitgebreid is geworden als ik denk dat het zal kunnen worden. Daarom heb ik zelf dit schema bedacht. Dit voorbeeld is een zeer hypothetisch voorbeeld, door keuringen en voedselcontroles zal dit in werkelijkheid nooit kunnen gebeuren. Ik wil met dit schema aantonen dat de voorzienbaarheid van schade niet beperkt blijft tot direct gerelateerde partijen. A boer --- overeenkomst --- overeenkomst C afnemer mais overeenkomst D veeboer overeenkomst E slager overeenkomst F consument Afbeelding 5 B leverancier zaden A is een boer en vraagt aan B, leverancier van zaden, een goedkoper zaad voor bijvoorbeeld mais dan het gangbare zaad voor mais. B kan dat wel leveren maar waarschuwt dat de kans op bepaalde chemische omzettingen binnen dit mais groter is en door deze omzettingen kan dit bij het opeten van dit mais tot gezondheidsproblemen leiden. A aanvaardt dit risico en bestelt en plant deze goedkopere zaden. A weet niet dat B weet dat de zaden die hij leverde afgekeurd waren en vernietigd moesten worden. Na de oogst voert A geen testen uit om te weten te komen of er chemische omzettingen hebben plaatsgevonden. A verkoopt de mais aan C, de afnemer. C verkoopt dit mais aan D, de veeboer en deze veeboer voert dit mais aan zijn koeien. Deze koeien lijken geen problemen te ondervinden van het mais en de koeien gaan naar de slacht. Het vlees komt bij de slager terecht en uiteindelijk bij de consument. Deze consument ondervindt wel klachten van het eten van dit vlees doordat de koeien gevoerd zijn met het mais waar een chemische omzetting in heeft plaats gevonden. 17

18 De boer, A, had dienen te voorzien dat de door hem geleverde gebrekkige mais schade zou veroorzaken bij anderen. De voorzienbaarheid van schade stopt niet bij het voorzien van schade aan de afnemer van de mais. De boer wist dat de door hem geproduceerde en geleverde mais in de voedselketen terecht zou komen en dat meerdere partijen schade zouden kunnen lijden door de gebrekkige mais. In een dergelijk schema gaat de voorzienbaarheid dus erg ver. 2.5 Conclusie Dit hoofdstuk heeft tot doel om informatie te verstrekken over wat een samenhangende rechtsverhouding inhoudt, wie hierbij betrokken kunnen zijn en wat er in deze context onder een derde wordt verstaan. Daarnaast heeft dit hoofdstuk tot doel om uitleg te geven hoe een wanprestatie jegens een contractspartij een onrechtmatige daad jegens een derde kan opleveren. Bij een samenhangende rechtsverhouding is er altijd sprake van minimaal drie partijen. De contracten tussen deze partijen zorgen voor een open driehoek. Dit is de klassieke stroming. Afbeelding 6 A --- overeenkomst --- B I overeenkomst I C Derden zijn mijns inziens degenen zijn die geen actief aandeel hebben gehad bij het sluiten van de overeenkomst, ze hebben noch een aanbod gedaan noch hebben ze er een geaccepteerd, maar ondanks dat zijn ze toch, in veel gevallen nadelig, betrokken bij een overeenkomst tussen contractspartijen. Eventuele partijen die later tot de overeenkomst toetreden zie ik niet als derden omdat deze toetreding tot stand is gekomen door een wilsuiting waardoor er sprake is van een aanbod en aanvaarding van dit aanbod. Er bestaan verschillende vormen van ontmoetingen tussen schadeveroorzaker en derden. In samenhangende rechtsverhoudingen gaat het om een voorziene ontmoeting met normatief verband. Bij dit type ontmoeting is de wanprestatie niet per definitie onrechtmatig jegens de derde. De contractuele verbintenis is een schakel gaan vormen in het rechtsverkeer. Dat maakt dat de wanprestatie een onrechtmatige daad jegens een derde kan opleveren. 18

19 Het relativiteitsbeginsel houdt in dat contracten enkel werking hebben tussen contractspartijen. De samenhangende rechtsverhouding is dan ook bijzonder omdat onder omstandigheden een derde die geen partij is bij een overeenkomst toch een wanpresterende contractspartij aansprakelijk kan stellen voor de schade die hij lijdt ten gevolge van de handeling die wanprestatie heeft veroorzaakt. Er gaan stemmen op om de samenhangende rechtsverhoudingen niet meer te zien op basis van een twee-relatie, maar te zien als een meerpartijenverhouding. Dit is opvallend omdat dit niet overeenkomt met het relativiteitsbeginsel. Voor nauw betrokken derden zal dit voordelen opleveren, hun positie wordt versterkt door de meerpartijenverhouding. Een onrechtmatige daad kan gerealiseerd worden door een doen of nalaten in strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, artikel 6:162 lid 2 BW. Wanneer een contractspartij handelt in strijd met deze zorgvuldigheidsnorm en wanneer hem dit kan worden toegerekend, leidt dit tot een onrechtmatige daad jegens een derde. De wanprestatie jegens een contractspartij kan schending opleveren van de zorgvuldigheidsnorm jegens de derde, daardoor levert de wanprestatie in dat geval een onrechtmatige daad op. Een door deze hele scriptie terugkerend punt is de voorzienbaarheid van de schade aan de derde. Ook bij de beoordeling of in strijd is gehandeld met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt is de voorzienbaarheid van groot belang. Wanneer de contractant had moeten kunnen voorzien dat een derde, die nauw betrokken is bij de overeenkomst schade zal lijden ten gevolge van een wanprestatie van de contractant, zal schending van de zorgvuldigheid sneller aan te nemen zijn. Wanneer een contractant de schade niet had dienen te voorzien zal het zeer lastig worden om schending van de zorgvuldigheid aan te tonen, hierdoor zal het zeer lastig, dan wel onmogelijk zijn om onrechtmatigheid aan te kunnen tonen. 3. WANNEER IS EEN CONTRACTANT AANSPRAKELIJK VOOR SCHADE AAN DERDEN? 3.1 Inleiding Er bestaat een klassieke stroming en een moderne stroming, beide met hun eigen methode om een geschil binnen een samenhangende rechtsverhouding te beoordelen. De klassieke stroming zal in dit hoofdstuk eerst aan bod komen, daarna wordt de moderne stroming besproken. Bij de 19

20 bespreking van deze stromingen zullen diverse arresten behandeld worden. Daarnaast zullen onder andere de auteurs Vranken, Van Laarhoven, Du Perron en Hartkamp aan bod komen, zij hebben onderzoek verricht naar samenhangende rechtsverhoudingen. Tot slot zal ik in paragraaf 3.4 onderzoeken of de theorie van Van Laarhoven 27 nog een stap verder doorgetrokken kan worden. 3.2 Klassieke stroming binnen samenhangende rechtsverhoudingen In de klassieke stroming is zijn de verhoudingen tussen partijen A, B en de derde (C) als volgt zijn gerangschikt: Afbeelding 7 A --- overeenkomst --- B I overeenkomst I C Begin doorkruising relativiteitsbeginsel De derde (C) staat hiërarchisch gezien niet op gelijke hoogte met A en B. Het uitgangspunt van deze klassieke stroming is het relativiteitsbeginsel. Dit beginsel houdt in dat een contract enkel werking heeft tussen twee partijen, A en B. In 1946 wordt voor het eerst, in HR Staat/Degens, 28 het relativiteitsbeginsel op een voorzichtige wijze doorkruist. In deze casus heeft de Nederlandse Staat een overeenkomst gesloten met Atiba voor het aanleggen van verwarming in een gebouw van een ministerie. Voor de uitvoering van deze overeenkomst heeft Atiba een overeenkomst gesloten met Degens, zie afbeelding 8. Afbeelding 8 Degens --- overeenkomst --- Atiba I overeenkomst I Staat 27 Van Laarhoven HR 3 mei 1946, NJ 1946,

21 Degens zou op grond van deze overeenkomst het benodigde isolatiemateriaal leveren aan Atiba. Degens pleegt wanprestatie door het isolatiemateriaal niet aan Atiba te leveren, maar aan een andere partij die er meer voor betaalt. Doordat dit geschil zich in oorlogstijd afspeelt is het onmogelijk voor Atiba om ditzelfde goedkope isolatiemateriaal geleverd te krijgen. Atiba is gedwongen duurder isolatiemateriaal te gebruiken, dit leidt tot hogere kosten. Een clausule opgenomen in de overeenkomst tussen de Staat en Atiba bepaalt dat de Staat deze meerkosten dient te dragen. Degens was op de hoogte van deze clausule. De vraag rees of Degens onrechtmatig handelde jegens de Staat, ondanks het ontbreken van een overeenkomst tussen Degens en de Staat, door het plegen van wanprestatie jegens Atiba, waardoor de Staat schade lijdt. De Hoge Raad 29 oordeelde dat: wie zich eenmaal contractueel heeft gebonden, - waardoor de contractsverhouding, waarin hij partij is, in het rechtsverkeer een schakel is gaan vormen, waarmede de belangen van derden, die aan dit verkeer deelnemen, in allerlei vormen kunnen verbonden worden - ten aanzien van de wijze waarop hij zich ten opzichte van zijn contractuele verplichtingen gedraagt, bij inachtneming van hetgeen in het verkeer betaamt, niet onder alle omstandigheden de belangen mag verwaarlozen, die derden bij de behoorlijke nakoming van zijn contract kunnen hebben." 30 Kortom, bij de uitvoering van een overeenkomst dienen partijen onder omstandigheden ook rekening te houden met de belangen van derden. Dit betekent een eerste voorzichtige doorkruising van het relativiteitsbeginsel. Dit is een grote stap in vergelijking met de vasthoudendheid aan het relativiteitsbeginsel die voor dit arrest heerste. Dat een contract uit een twee-relatie bestaat waardoor het contract enkel werking heeft tussen contractspartijen is vanaf dat moment dus geen absoluut gegeven meer. De derde (C) maakt vanaf dat moment deel uit van het systeem binnen de klassieke stroming, dit is een eerste stap vooruit in de bescherming van de belangen van derden. Derden blijven hiërarchisch gezien nog wel in een positie sterk beneden de positie van contractspartijen. 29 HR 3 mei 1946, NJ 1946, HR 3 mei 1946, NJ 1946,

22 Doorkruising relativiteitsbeginsel gaat verder De doorkruising van het relativiteitsbeginsel binnen samenhangende rechtsverhoudingen gaat verder in HR Radio Modern/Edah. 31 De feiten in dit arrest zijn als volgt: Radio Modern en Edah zijn in hetzelfde winkelcentrum gevestigd. Zij hebben beiden een huurovereenkomst met het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP), zie afbeelding 9. In de huurovereenkomst is een branchebeschermingsclausule opgenomen. Edah heeft in strijd met deze clausule audio- en videoapparatuur verkocht. Edah mocht deze producten niet verkopen met het oog op de bescherming van de verkoop van deze producten door Radio Modern. Ook in dit arrest wordt het relativiteitsbeginsel doorbroken om de gerechtvaardigde belangen van derden te beschermen. Edah --- overeenkomst --- ABP I Afbeelding 9 overeenkomst I Radio Modern In dit arrest oordeelt de Hoge Raad dat een branchebeschermingsclause opgenomen in een huurovereenkomst niet alleen in te roepen is tussen verhuurder en huurder, maar dat deze clausule ook ingeroepen kan worden door een medehuurder (derde). Ook hier blijft de overeenkomst gesloten tussen twee partijen dus niet beperkt tot deze partijen, er is sprake van derdenwerking van de branchebeschermingsclausule. Partijen mogen erop vertrouwen dat ook de andere huurders de branchebeschermingsclausule zouden respecteren. Beschaming van dit vertrouwen zal in beginsel een vorm van onbehoorlijke concurrentie opleveren en daarmee een onrechtmatige daad jegens de mede-huurders. 32 Ook in dit arrest wordt het relativiteitsbeginsel doorbroken om de gerechtvaardigde belangen van derden te beschermen. De lijn die is uitgezet in HR Staat/Degens 33 wordt voortgezet. Kortom, de Hoge Raad oordeelde dat huurders erop mochten vertrouwen dat de overige huurders de branchebeschermingsclausule zouden naleven. Edah wist dat zij in strijd met de branchebeschermingsclausule producten verkocht. Zij wist ook dat zij door de verkoop van deze 31 HR 12 oktober 1979, NJ 1980, HR 12 oktober 1979, NJ 1980, HR 3 mei 1946, NJ 1946,

23 producten een derde, Radio Modern, zou benadelen. Het vertrouwensbeginsel is een zeer belangrijk beginsel in ons rechtssysteem. Mensen moeten ergens op kunnen vertrouwen om daar hun eigen handelen aan te kunnen aanpassen. Het is de vraag of Radio Modern de huurovereenkomst wel zou zijn aangegaan wanneer de branchebeschermingsclausule niet was opgenomen in de huurovereenkomst. Radio Modern had dan moeten vrezen voor concurrentie binnen het winkelcentrum. De branchebeschermingsclausule bindt huurders niet onderling, desondanks mogen huurders er op vertrouwen dat de overige huurders zich aan de overeenkomst houden. Schending van dit vertrouwen is in strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, dit leidt tot een onrechtmatige daad, artikel 6:162 BW. Tegenwoordig is de branchebescherming veranderd en verkoopt een supermarkt ook drogisterijproducten en soms zelfs grasmaaiers. Wat niet veranderd is, is dat men aan het vertrouwensbeginsel is blijven vasthouden. Het is van groot belang om, ook als derde, ergens vanuit te mogen gaan. Bij aantasting van dit gerechtvaardigde vertrouwen kan de derde een onrechtmatige daadsactie starten jegens degene die inbreuk maakt op dit beginsel. Handvatten worden aangereikt In 2004 wordt het tot nu toe belangrijkste arrest over samenhangende rechtsverhoudingen gewezen. Het betreft het arrest HR Vleesmeesters/Alog. 34 De Hoge Raad vult in dit arrest het arrest van HR Staat/Degens 35 aan met het volgende: Indien de belangen van een derde zo nauw zijn betrokken bij de behoorlijke uitvoering van de overeenkomst dat hij schade of ander nadeel kan lijden als een contractant in die uitvoering tekortschiet, kunnen de normen van hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, meebrengen dat die contractant deze belangen dient te ontzien door zijn gedrag mede door die belangen te laten bepalen. 36 Kortom, het relativiteitsbeginsel wordt met dit arrest volledig doorbroken. Voorheen konden contractspartijen zich verschuilen achter het relativiteitsbeginsel, dit kan niet meer door het doorbreken van het relativiteitsbeginsel. Partijen dienen onder omstandigheden de belangen van derden te ontzien. Door het doorbreken van het relativiteitsbeginsel versterkt de Hoge Raad de positie van derden binnen samenhangende rechtsverhoudingen. 34 HR 24 september 2004, NJ 2008, HR Staat/Degens. 36 HR 24 september 2004, NJ 2008, 587, r.o

24 De Hoge Raad heeft in HR Vleesmeesters/Alog 37 een opsomming gegeven van hetgeen overwogen dient te worden bij de beoordeling of normen van hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt 38 met zich meebrengen of een contractant de belangen van een nauw betrokken derde dient te ontzien. Deze opsomming is van grote toegevoegde waarde binnen samenhangende rechtsverhoudingen. De te maken overwegingen luiden als volgt: 39 a. de hoedanigheid van alle betrokken partijen; b. de aard en strekking van de desbetreffende overeenkomst; c. de wijze waarop de belangen van de derde daarbij zijn betrokken; d. de vraag of deze betrokkenheid voor de contractant kenbaar was; e. de vraag of de derde erop mocht vertrouwen dat zijn belangen zouden worden ontzien; f. de vraag in hoeverre het voor de contractant bezwaarlijk was met de belangen van de derde rekening te houden; g. de aard en omvang van het nadeel dat voor de derde dreigt; en h. de vraag of van hem kon worden gevergd dat hij zich daartegen had ingedekt; alsmede i. de redelijkheid van een eventueel aan de derde aangeboden schadeloosstelling. 40 Deze lijst lijkt een zeer goed doordachte opsomming van te maken overwegingen. Partijen kunnen door middel van deze opsomming beredeneren of zij de belangen van derden dienen te ontzien. Voor derden geldt dat zij aan de hand van deze opsomming kunnen beredeneren of hun belangen hadden moeten worden ontzien door een partij. In mijn ogen zorgen deze handvatten voor meer duidelijkheid en meer rechtszekerheid, zowel voor de contractant als voor de derde die de wanpresterende partij zou willen aanspreken. Deze handvatten zijn zo duidelijk en volledig dat deze opsomming nog een lange tijd mee zal kunnen gaan in ons Nederlandse rechtssysteem. Van Laarhoven heeft onderzoek verricht naar samenhangende rechtsverhoudingen en zij geeft een opsomming waar volgens haar naar gekeken dient te worden bij het vaststellen van rechtsplichten in samenhangende rechtsverhoudingen. De opsomming van Van Laarhoven, een 37 HR 24 september 2004, NJ 2008, HR 24 september 2004, NJ 2008, 587, r.o HR 24 september 2004, NJ 2008, 587, m.nt. C.E. du Perron. 40 HR 24 september 2004, NJ 2008, 587, m.nt. C.E. du Perron. 24

25 vergelijking van haar opsomming met de door de Hoge Raad gegeven omstandigheden en de beoordeling of de opsomming van Van Laarhoven een toegevoegde waarde heeft wordt besproken bij de moderne stroming in paragraaf 3.3. Relativiteitsbeginsel soms lastig los te laten Het uitgangspunt van Hartkamp en Sieburgh is het relativiteitsbeginsel, ze geven aan dat er wel uitzonderingen mogelijk zijn. 41 Dit uitgangspunt van Hartkamp en Sieburgh met betrekking tot het relativiteitsbeginsel is even voorzichtig als dat van de Hoge Raad uit Dat zij ruim zestig jaar na HR Staat/Degens 42 nog steeds op deze wijze naar het relativiteitsbeginsel kijken geeft mijns inziens aan dat zij nog altijd vast blijven houden aan het relativiteitsbeginsel. Ik verwacht dan ook dat zij niet snel voor de moderne stroming zullen pleiten. Doorbreken relativiteitsbeginsel en ontstane mogelijkheden Derden kunnen nu op grond van een onrechtmatige daadsactie in aanmerking komen voor vergoeding van hun schade. In de door mij onderzochte arresten zijn enkel vorderingen tot geldelijke schadevergoedingen aan de orde. 43 Een vordering tot nakoming, artikel 6:74 BW of een vordering tot ontbinding van de overeenkomst, artikel 6:265 e.v. BW staan niet open voor derden. Dit kan leiden tot onwenselijke situaties voor derden omdat een derde in sommige gevallen meer baat heeft bij een vordering tot nakoming van de overeenkomst dan een geldelijke schadevergoeding. 44 Wanneer de derde wel een mogelijkheid heeft tot het vorderen van nakoming van de overeenkomst, kan de derde op het moment dat de contractant wanprestatie pleegt actie ondernemen en nakoming van de overeenkomst vorderen. Ook kan tijdens deze procedure duidelijk worden voor de contractant wat de verwachte schade voor de derde zal zijn en welke 41 Asser/Hartkamp & Sieburgh 2010 (6-III*), nr HR 3 mei 1946, NJ 1946, De door mij onderzochte arresten betreffen de volgende: HR 03 mei 1946, NJ 1946, 323, HR 12 oktober 1979, NJ 1980, 117, HR 29 mei 1998, NJ 1999, 98, HR 23 januari 1998, NJ 1999, 97, HR 6 september 2000, NJ 2000, 538, HR 14 januari 2000, NJ 2000, 307, HR 1 maart 2002, LJN AD8169, HR 24 september 2004, NJ 2008, 587, HR 24 maart 2006, NJ 2007, 377, HR 2 oktober 2009, NJ 2009, 478, HR 10 juli 2009, NJ 2010, 496, HR 20 januari 2012, NJ 2012, 59, HR 20 januari 2012, NJ 2012, 60, HR 3 februari 2012, NJ 2012, 406, HR 6 april 2012, NJ 2012, 980, HR 10 augustus 2012, NJ 2012, Ernes en Lamers 2012, p

26 consequenties voor de derde hieraan verbonden zijn. De contractant zal mogelijk anders handelen wanneer hij bekend is met het feit dat de schade enorm zal zijn voor de derde, want deze schade zal onder omstandigheden op hem verhaald kunnen worden op grond van een onrechtmatige daad, artikel 6:162 BW. Daarnaast zijn er ook gevallen waarin de contractant de schade niet zal kunnen vergoeden. Denk hierbij aan bouwbedrijven die niet zelden failliet gaan omdat de opdrachtgever de aannemingssom niet voldoet aan de aannemer. Deze aannemer kan dan op zijn beurt de onderaannemer niet meer betalen. Als gevolg hiervan kan de onderaannemer failliet gaan. Een schadevergoeding in geld zal de schade niet kunnen dekken, omdat de belangen verder gaan dan geldelijke belangen. Denk aan ontslag van werknemers en verlies van betrouwbare connecties. In dit kader zou het dan ook een goede optie kunnen zijn om het eisen van nakoming door een derde mogelijk te maken. Ik zie voor derden mogelijkheden op grond van artikel 6:103 BW die kunnen leiden tot een vordering tot nakoming van de overeenkomst. In mijn aanbevelingen zal ik hier verder op in gaan. Het doorbreken van het relativiteitsbeginsel zorgt ervoor dat de derde een sterkere positie tot schadevergoeding heeft gekregen, in de vorm van een geldsom of in een andere vorm dan betaling van een geldsom. Het meest recente arrest van de Hoge Raad betreffende de ketenfiguur in een samenhangende rechtsverhouding is van Het betreft het arrest HR Wierts/Visseren 45. Uit dit arrest volgt dat de Hoge Raad de lijn uitgezet in HR Staat/Degens 46, HR Radio Modern/Edah 47, HR Vleesmeesters/Alog 48 blijft volgen. Dit betekent ook dat de Hoge Raad nog steeds de klassieke stroming toepast. 45 HR 20 januari 2012, NJ 2012, HR 3 mei 1946, NJ 1946, HR 12 oktober 1979, NJ 1980, HR 24 september 2004, NJ 2008,