Market Consistent Embedded Value: Bespreking van de parameters en toepassing op portefeuille

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Market Consistent Embedded Value: Bespreking van de parameters en toepassing op portefeuille"

Transcriptie

1 Faculteit Wetenschappen en Bio-ingenieurswetenschappen Vakgroep Wiskunde Market Consistent Embedded Value: Bespreking van de parameters en toepassing op portefeuille Eindverhandeling ingediend met het oog op het behalen van de graad van Gediplomeerde in de Gespecialiseerde Studies van de Actuariële Wetenschappen Stéphane Trouvé Promotor: Prof. Kim Everaert Academiejaar

2

3 Dankwoord Het schrijven van deze masterproef geldt als het sluitstuk van mijn opleiding in de Actuariële wetenschappen. Gedurende het uitwerken ervan heb ik kunnen rekenen op heel wat praktische en morele steun. Hiervoor wil ik dan ook enkele mensen oprecht bedanken. Vooreerst wil ik mijn promotor, professor Everaert, bedanken voor alle hulp met betrekking tot de structuur en het verzamelen van interessante informatie. Ondanks haar drukke agenda kon ik steeds bij haar terecht met vragen. Ook haar collega s Mr. Vanheule en Mr. Verbeiren verdienen zeker een bedanking voor hun steun bij de Excel toepassing. Ten slotte wil ik ook mijn vriendin Carmen bedanken voor de steun die ze me een jaar lang heeft gegeven. Ze heeft me steeds moed ingepraat wanneer het even moeilijk werd.

4 Abstract In deze verhandeling wordt het concept Market Consistent Embedded Value (MCEV) in detail besproken. Na een introductie van een aantal essentiële basisbegrippen worden de individuele componenten van de MCEV besproken. In het bijzonder gaat het om het vereiste kapitaal, het vrije surplus, de actuele waarde van de toekomstige winsten voor belastingen (PVFP), de kost van opties en garanties, de kost van non-hedgeable risico s en de frictionele kost gelinkt aan de kapitaalsvereisten voor de in-force business. Na een vergelijking met enkele belangrijke alternatieve Embedded Value methodes wordt overgegaan tot een kritische reflectie met betrekking tot de PVFP. Hierbij wordt het blijvende gebruik in de literatuur van winsten in plaats van kasstromen in vraag gesteld. Na een bespreking van de MCEV interestvoet wordt overgegaan tot een praktische toepassing. De MCEV componenten worden aan de hand van een Excel model en op basis van vijf modelpoints berekend voor een fictief klassiek tak21 product. Hierbij wordt de waarde van de optie met betrekking tot de minimum gegarandeerde interestvoet berekend aan de hand van simulaties van het financiële rendement. De totale MCEV wordt ten slotte berekend door alle componenten samen te beschouwen.

5 Inhoudstafel 1. Inleiding De balans, resultatenrekening en cash flow statement De bedrijfsbalans Boekwaarde versus Marktwaarde Winst versus Cash flow Het concept MCEV Geschiedenis van Embedded Value Praktische nut Algemene definitie De MCEV componenten Het Netto actief Het vereiste kapitaal Het vrije surplus De actuele waarde van de winsten na belastingen Algemene beschrijving Voorbeeld van PVFP De kost van opties en garanties De kost van non-hedgeable risico s frictionele kosten De Balans benadering Alternatieve methodes European Embedded Value Risico neutraal en real world Verschil in EV componenten Klassieke Embedded Value Kasstromen of winsten De MCEV verdisconteringsvoet Bottom up versus top down... 31

6 5.2. Risicovrije interestvoet Definitie Risicovrij in de praktijk De liquiditeitspremie Definitie Berekeningswijze volgens QIS Alternatieve berekeningswijze Extrapolatie van de interestcurven Smith-Wilson Algemene beschrijving Techniek toegepast op zero coupon obligaties als input Nelson-Siegel Toepassing op tak21 product Algemeen Besluit... 49

7 1. Inleiding In de jaren 80 van de 20ste eeuw ontstond bij levensverzekeraars een groeiende interesse voor accurate en betrouwbare informatie. Voorheen werd vooral weinig aandacht besteed aan het aspect van marktwaardering; immers werd hierbij bijna uitsluitend rekening gehouden met boekhoudkundige informatie. Als er al een marktwaardering van eigen vermogen gedaan werd, dan baseerde men zich hoofdzakelijk op historische informatie en werd amper aan enige toekomstprospectie gedaan. Het ontstaan van het concept Embedded Value is concreet het gevolg geweest van de opkomst van verschillende belanghebbende groepen met betrekking tot levensverzekeringsmaatschappijen. Zo is er vooreerst de belanghebbende groep van de investeerders in aandelen van levensverzekeraars. Het spreekt voor zich dat een grondige kennis van de marktwaarde van een bedrijf voor deze groep zeer nuttig is. Ten tweede is een waardering ook belangrijk voor het management van een levensverzekeringsmaatschappij, alsook voor potentiële overnemers en dit met oog op een mogelijke fusie of overname. Ten slotte zijn er nog diverse andere belanghebbenden van marktwaarderingen zoals investeringsanalisten, rating agentschappen, toezichthouders, enz. Het belang van Embedded Value is geleidelijk aan toegenomen en heeft in mei 2004 geleid tot de invoering van de European Embedded Value (EEV) principes door het CFO Forum. Vervolgens werden in 2008 de Market Consistent Embedded Value (MCEV) principes geïntroduceerd, waarbij de grootste voordelen consistentie en transparantie tussen verschillende bedrijven zouden zijn. In deze masterproef wordt een grondige bespreking en analyse van MCEV gemaakt. Er wordt gestart met de beschrijving van enkele financiële concepten, waarvan basiskennis essentieel is bij het waarderen van investeringen. Het gaat hier in het bijzonder over de bedrijfsbalans, waarbij een onderscheid tussen boek- en marktwaarden zeer belangrijk is. Daarnaast wordt ook het verschil tussen boekhoudkundige principes (de resultatenrekening) en zuivere cash flows toegelicht. Een dergelijke toelichting van bovengenoemde concepten laat toe om over te gaan tot de eigenlijke bespreking van MCEV. Er wordt eerst een korte geschiedenis gegeven van MCEV, waarna een uitgebreide definitie volgt met bespreking van alle componenten. De context en het belang van MCEV wordt geschetst, alsook de belangrijkste toepassingen. Er wordt ook een vergelijking gemaakt met andere Embedded Value methodes, zijnde de European Embedded Value methode (EEV) en de Traditional Embedded Value methode (TEV). De bespreking van MCEV laat dan toe over te gaan tot een kritische reflectie met betrekking tot de component Actuele waarde van toekomstige winsten (PVFP). In definities wordt immers verwarring gezaaid door te blijven spreken over winsten, terwijl de focus zou moeten gelegd worden op kasstromen. Ten slotte wordt het 7

8 theoretische gedeelte afgesloten met een bespreking van de verdisconteringsvoet, aangezien deze factor een grote invloed heeft op het eindresultaat. De top down en bottom up benaderingen worden toegelicht, alsook de mogelijke keuzes van risicovrij interestvoeten. Er wordt ook aandacht besteed aan de liquiditeitspremie en een aantal technieken om de interestcurve te extrapoleren. De masterproef wordt ten slotte afgesloten met een praktische toepassing, waarbij de MCEV bepaald wordt voor een Tak21 product. 2. De balans, resultatenrekening en cash flow statement In dit hoofdstuk wordt een beknopte toelichting gegeven van een aantal concepten, waarvan een goede kennis zeer belangrijk is bij het begrijpen van de MCEV. Vooreerst worden de kernprincipes van de bedrijfsbalans besproken, gevolgd door een bespreking van de concepten boekwaarde en marktwaarde. Ten slotte wordt het verschil tussen boekhoudkundige winst en cash flow statement uit de doeken gedaan De bedrijfsbalans Een zeer belangrijke input bij de MCEV bepaling is de balans van de verzekeraar. De balans geeft als het ware een foto van de activa en passiva (of verplichtingen) van een bedrijf. Een analyse van de balans leidt tot een betere kennis van de activiteit en financiering van het bedrijf. Bovendien laat het gebruik van ratio s toe analyses te doen over de solvabiliteit, liquiditeit en rentabiliteit (De Weijs, 2014). De balans bestaat uit een linker- en een rechterdeel. Het linkerdeel bestaat uit alle activa of assets waarover een bedrijf op een bepaald moment beschikt met bijhorende waarden. Enkele voorbeelden van activa zijn: aandelen, obligaties, vastgoed, vorderingen en participaties. Het rechterdeel van de balans bestaat uit de passiva, die op hun beurt opgebouwd zijn uit eigen vermogen en vreemd vermogen. Het is belangrijk om in te zien dat de totale waarden van de actiefzijde en de passiefzijde op elk ogenblik gelijk moeten zijn (De Weijs, 2014). Een voorbeeld van de werking van de balans is terug te vinden in Figuur 1. Het betreft hier de geconsolideerde balans van AG Insurance op 31/12/

9 Figuur 1 Geconsolideerde balans AG Insurance ( 2014) Zoals de balans in de figuur aangeeft, bestaat de actiefzijde uit de aanwending van de beschikbare middelen. De belangrijkste posten in bovenstaande balans zijn: De financiële investeringen, investeringen gelinkt aan unit-linked contracten, leningen en investeringen in vastgoed. Onder financiële investeringen wordt verstaan beleggingen in meestal liquide producten zoals aandelen, bedrijfs- en overheidsobligaties. Dit type activa is zeer populair bij verzekeringsmaatschappijen, omdat meestal veel marktinformatie beschikbaar is in vergelijking met andere activaklassen. Dit laat toe om met grotere nauwkeurigheid het effect te meten van gewijzigde marktomstandigheden op de marktwaarden van de investeringen. Investeringen gelinkt aan unit-linked contracten zijn beleggingen die rechtstreeks verbonden zijn aan contracten waarbij het investeringsrisico volledig door de klant gedragen wordt. Leningen en investeringen in vastgoed zijn twee posten die doorgaans minder liquide van aard zijn. Hoewel de klasse vaak een groot risico gecorrigeerd rendement biedt, is vooral vastgoed is in de praktijk moeilijk te waarderen. Hoewel dit in bovenstaande balans uit Figuur 1 niet het geval is, wordt op de actiefzijde van de balans in vele gevallen een onderscheid gemaakt tussen vaste en vlottende activa. Vaste activa zijn aanwendingen die eerder illiquide van aard zijn en zodus moeilijk in cash kunnen geconverteerd worden. Investeringen in gebouwen en machines zijn hier goede voorbeelden van. Vlottende activa daarentegen kunnen wel gemakkelijk omgezet worden in contant geld, 9

10 in normale omstandigheden in minder dan een half jaar. Vlottende activa worden gebruikt om de dagelijkse financiering van een bedrijf te doen. Voorbeelden van vlottende activa zijn cash, korte termijninvesteringen, vorderingen en voorraden (Befumo, 2000). Het rechterdeel of de passiefzijde van de balans bestaat uit verplichtingen en eigen vermogen. De grootste posten in de balans uit Figuur 1 zijn verplichtingen die voortvloeien uit levensverzekeringscontracten en investeringscontracten met betrekking tot leven. Onder levensverzekeringscontracten wordt begrepen contracten met een bepaalde uitkering bij het zich voordoen van een gebeurtenis, zoals overlijden of het bereiken van een bepaalde leeftijd. Een klassiek tak21 contract valt onder deze categorie. Investeringscontracten zijn kapitalisatieproducten, waarbij de nadruk ligt op het behalen van een rendement. Het betreft hier dus spaarproducten, waarbij vaak zelfs geen gebruik wordt gemaakt van sterftetafels. Een voorbeeld van dergelijk product is een Universal Life investering. Eigen vermogen wijst op het gedeelte dat gefinancierd wordt door aandeelhouders. Hierbij moet de kanttekening worden gemaakt dat het gaat om boekhoudkundige waarden, waardoor de cijfers vaak weinig bruikbaar zijn voor analyses. De waarden uit de balans hebben weinig nut bij het uitvoeren van solvabiliteitstesten, aangezien hiervoor marktwaarden nodig zijn. Ten slotte dient nog vermeld te worden dan voor vreemd vermogen soms een onderscheid gemaakt tussen vreemd vermogen op korte termijn en vreemd vermogen op lange termijn. Onder korte termijn financiering wordt dan simpelweg verstaan alle vreemd vermogen met een looptijd kleiner dan één jaar. Alle vreemd vermogen met een looptijd groter dan één wordt geclassificeerd als lange termijn (Befumo, 2000) Boekwaarde versus Marktwaarde Het verschil tussen de boekwaarde en marktwaarde van activa en passiva is van uiterst belang. De balans van een levensverzekeraar toont typisch cijfers in boekwaarden, maar voor berekeningen met betrekking tot MCEV worden meestal marktwaarden gebruikt. De boekwaarde is een louter boekhoudkundige term en reflecteert meestal niet de huidige verkoopwaarde. Wat betreft activa is de boekwaarde vaak de aankoopwaarde van het actief min de som van alle afschrijvingen. Activa worden in de meeste gevallen afgeschreven over een vooraf bepaalde periode via een specifieke methode (e.g. de lineaire methode). Stel dat een bedrijf machines koopt aan en de machines lineair afschrijft over tien jaar. Na twee jaar is de boekwaarde , aangezien twee afschrijvingen van zijn 10

11 toegepast op de aankoopwaarde. De term boekwaarde wordt evenals gebruikt langs de passiefzijde, zowel voor het vreemd vermogen als voor het eigen vermogen en reserves. Wat betreft het vreemd vermogen is de boekwaarde de initiële waarde, waarop correcties worden toegepast voor de verlopen interesten. Voor de boekwaarde van eigen vermogen en reserves geldt ten slotte dat dit overeenstemt met het verschil tussen de totale boekwaarde van de activa en de totale boekwaarde van de passiva ( 2014). Zoals hierboven vermeld is voornamelijk de marktwaarde interessant bij de bepaling van MCEV van levensverzekeraars. Volgens algemeen aanvaarde boekhoudkundige principes is de marktwaarde van een actief het bedrag waaraan het actief kan worden gekocht of verkocht in een transactie tussen een potentiele koper en verkoper. De marktwaarde van vreemd vermogen is het bedrag waaraan de lening of obligatie kan worden uitbetaald of teruggekocht in een transactie tussen marktparticipanten. De marktwaarde van het eigen vermogen wordt dan ten slotte bepaald door het verschil te nemen tussen de totale marktwaarde van de globale activa en de totale waarde van het vreemd vermogen ( Ten slotte dient te worden opgemerkt dat de marktwaarde bepaling vaak geen evidente zaak is. In het geval van beursgenoteerde aandelen of obligaties wordt vanzelfsprekend de marktprijs genomen als leidraad voor de waardering. Echter, in vele gevallen zijn posten op zowel de actief- als passiefzijde illiquide van aard, waardoor een uniforme marktprijs niet beschikbaar is. Enkele voorbeelden hiervan zijn gebouwen, investeringen in Private Equity, hypotheekleningen en OTC obligaties 1. Voor deze activa en passiva worden marktwaarden in de meeste gevallen bepaald door specifieke modellen of op basis van gelijkaardige markttransacties. Aangezien het hier modelwaarden betreft zijn de waarden enkel schattingen van de marktwaarde Winst versus Cash flow Bij de bespreking van MCEV voor levensverzekeraars komt aan bod dat bij de bepaling van de actuele waarde van toekomstige winsten (PVFP), toekomstige cash flows voor de aandeelhouders na belastingen worden geprojecteerd. Deze aandeelhouders cash flows worden meestal bepaald als toekomstige dividenden die een functie zijn van de boekhoudkundige winst. Inzicht in het verschil tussen boekhoudkundige winst enerzijds en 1 OTC staat hier voor over-the-counter. Dit zijn obligaties die niet standaard zijn, maar op maat gemaakt voor de klant. 11

12 vrije cash flow (of Free Cash Flow) anderzijds is van groot belang als basis voor een bespreking van MCEV. De boekhoudkundige winst is een cijfer dat wordt bekomen door de totale kosten af trekken van de totale opbrengsten. Aangezien het hier louter boekhoudkundige concepten betreft, gaat een opbrengsten- of kostenpost niet sowieso gepaard met een kasstroom. Het Matching principe stelt immers dat opbrengsten en kosten opgenomen moeten worden in de periode dat ze plaatsvinden, niet op basis van een kasstroom. Hierbij kan als voorbeeld aangehaald worden een gebouw dat aangekocht wordt en afgeschreven wordt over meerdere jaren. Op het moment van de investering zal als kost enkel de afschrijving van het eerste jaar worden opgenomen. Een jaarlijkse afschrijving wordt als kost geboekt, waardoor de investeringskost gespreid wordt over de duur van het leven van het gebouw. Een tweede voorbeeld dat het Matching principe illustreert is de verkoop van eindproducten aan een klant op het einde van het jaar, waarbij de klant uitstel van betaling krijgt. Hoewel de kasinstroom misschien niet meer dit jaar plaatsvindt, moet volgens het principe toch dit jaar de opbrengst geboekt worden. Het spreekt voor zich dat de boekhoudkundige winst in de praktijk gemakkelijk gemanipuleerd kan worden, bijvoorbeeld door fictieve opbrengsten zonder kasinstromen te boeken. Het verleden heeft dan ook aangetoond dat gevallen van jarenlange manipulatie niet zelden in de praktijk zijn voorgekomen (Hirshleifer et al., 2005). De vrije cash flow daarentegen toont wat de ware kasstromen zijn geweest in een bepaalde periode. Cash flows hebben niks met boekhouding te maken en zijn veel minder vatbaar voor manipulatie. Wel wordt de boekhoudkundige winst vaak gebruikt als basis om tot de totale netto kasstroom te komen. Dit kan door bepaalde correcties toe te passen zoals het weer optellen van geboekte afschrijvingen en het aftrekken van gedane investeringen. Door de transparantie van kasstromen worden cash flows vaak gebruikt om waarderingen toe doen. Zo worden cash flows bijvoorbeeld in de praktijk in vele gevallen gebruikt om aandelen te waarderen of om potentiele nieuwe investeringen te analyseren (Hirshleifer et al., 2005). 3. Het concept MCEV In dit hoofdstuk wordt het concept Market Consistent Embedded Value grondig toegelicht. Vooreerst wordt een korte geschiedenis gegeven van MCEV, gevolgd door een uitgebreide definitie met toelichting van alle componenten. De context en het belang van MCEV wordt geschetst, alsook de belangrijkste toepassingen. Daarna worden de MCEV componenten 12

13 afzonderlijk in detail behandeld, gevolgd door een vergelijking met de balanswaarde benadering. Ten slotte wordt een vergelijking gemaakt met de klassieke Embedded Value (TEV) en de European Embedded Value (EEV), twee belangrijke alternatieve methodes voor MCEV Geschiedenis van Embedded Value Het begrip Embedded Value is ontstaan in de jaren 80 en is voornamelijk ontwikkeld in de Angelsaksische landen. Het ontstaan van de waardering is vooral het gevolg geweest van een toenemende vraag van investeerders naar accurate en betrouwbare informatie betreffende levensverzekeringsmaatschappijen. Er ontstond in deze periode een algemeen besef dat transparantie belangrijk is voor bestaande en potentieel nieuwe investeerders. Waarde voor aandeelhouders werd in die zin een belangrijk concept en de eerste methoden werden ontwikkeld om deze waarde te schatten. Voordien werd enkel en in beperkte omvang gebruik gemaakt van boekhoudkundige informatie dat voornamelijk gebaseerd is op historische gegevens. Deze informatie hield geen rekening met het feit dat levensverzekeraars een zeer specifieke structuur hebben op het vlak van matching tussen kas-instromen en uitstromen. Bovendien werd met de toekomst nauwelijks rekening gehouden, waardoor geen beeld werd gegeven over de intrinsieke waarde (Suarez en Vanduffel, 2008). Het concept Embedded Value heeft sindsdien alsmaar aan belang gewonnen. In mei 2004 werden de European Embedded Value (EEV) principes gelanceerd door het CFO Forum2, waaraan één jaar later de behandeling van waarborgen en opties werden toegevoegd. In 2008 stelde het CFO Forum de MCEV principes voor, die als belangrijkste voordeel consistentie tussen verschillende maatschappijen zouden hebben. De voordelen van MCEV ten opzichte van EEV worden in een later hoofdstuk behandeld (Suarez en Vanduffel, 2008) Praktische nut MCEV wordt in de praktijk vooreerst gebruikt door de levensverzekeraars zelf. Een eerste belangrijke toepassing in de praktijk is de rechtvaardiging van de marktprijs van de aandelen (Harewood et al., 2011). Een verzekeraar kan op basis van MCEV berekeningen besluiten dat het aandeel te hoog of te laag geprijsd is op de markt. Als de berekeningen hoger zijn dan de marktprijs, zullen verzekeringsmaatschappijen eerder geneigd zijn om 2 Het CFO Forum is een discussiegroep opgericht in 2002 en bestaat uit de financiële directeurs van de grootste Europese verzekeringsmaatschappijen. Belangrijke onderwerpen zoals financiële rapportering, verruiming van transparantie worden besproken. 13

14 eigen aandelen in te kopen. Op die manier kan de waarde voor de overige aandeelhouders verhoogd worden. Anderzijds zullen verzekeraars sneller nieuwe aandelen uitgeven als de MCEV berekeningen aangeven dat de marktprijs te hoog is (Vernimmen, 2011). Een tweede belangrijke toepassing van MCEV voor interne doeleinden is het vaststellen van variabele vergoedingen voor kaderleden van verzekeringsmaatschappijen. Een deel van het loon voor topmanagers is meestal gelinkt aan de waarde van het bedrijf, met als doel de belangen van de werknemers in kwestie af te stemmen met die van het bedrijf. De twee meest gebruikte manieren om dit te doen is via het toekennen van aandelen of call opties. Echter, wanneer een bedrijf niet beursgenoteerd is, dient de verzekeraar zelf een waardering te doen om de aandelen en opties te kunnen schatten (Harewood et al., 2011). Ten slotte kent MCEV nog een reeks andere toepassingen met betrekking tot intern gebruik zoals strategische planning, analyse van de winstgevendheid van potentieel nieuwe producten, allocatie van kapitaal Daarnaast kent MCEV ook zijn nut voor extern gebruik. Een eerste interessante toepassing is het waarderen van bedrijven voor fusies en overnames. Een derde geïnteresseerde overnemer, zij het een Private Equity fonds, een bank of een bedrijf uit dezelfde sector, heeft er alle belang bij de waarde van het over te nemen bedrijf zo goed mogelijk te schatten. Alleen met een goede schatting van de marktwaarde kan de overnemer een analyse maken van het al dan niet economische nut van een overname. MCEV wordt ten slotte ook gebruikt door investeringsanalisten en Rating agentschappen. Analisten doen voornamelijk analyses van de aandeelhouderswaarde van bedrijven met het oog op investeringen voor hun eigen bedrijf of voor klanten (buy side). Analisten gebruiken daarnaast ook waarderingen om als advies te verkopen aan klanten (sell side). Rating agentschappen gebruiken waarderingen om ratings toe te kennen aan obligatie-uitgiften van de verzekeringsmaatschappijen (Harewood et al., 2011) Algemene definitie De MCEV van een levensverzekeraar wordt gedefinieerd als de som van volgende componenten (CFO Forum, 2009): 1) De Net Asset Value (NAV), bestaande uit: Het vereiste kapitaal (Required Capital) Vrije deel van het eigen vermogen (Free Surplus) 14

15 2) De Value in Force (VIF), bestaande uit: Actuele waarde van de toekomstige winsten na belastingen Min de kost van opties en garanties Min de kost van non-hedgeable risico s Min de frictionele kost gepaard met het aanhouden van de kapitaalsvereisten voor de in-force business Onderstaande figuur geeft een overzicht van de opbouw van MCEV. Figuur 2 De MCEV componenten: een overzicht (PriceWaterhouseCoopers, 2008) 3.4. De MCEV componenten Zoals hierboven aangehaald bestaat MCEV uit zes componenten: Het vereiste kapitaal, het vrije deel van het vrij vermogen, de actuele waarde van de winsten na belastingen, de kost van opties en garanties, de kost van non-hedgeable risico s en de frictionele kost. De verschillende componenten worden hieronder in detail uitgelegd Het Netto actief De componenten vereiste kapitaal en vrije surplus vormen samen het netto actief of Net Asset Value (NAV). De NAV is de post-taks marktwaarde van de activa van de verzekeringsmaatschappij die niet bestemd zijn tot het dekken van verplichtingen. Om de NAV te kunnen bepalen moeten eerst de activa gedefinieerd worden die de technische reserves dekken. Indien activa niet rechtsreeks gelinkt worden aan verplichtingen, wordt meestal een proportionele allocatie verondersteld. Het is belangrijk 15

16 dat de NAV een realistische marktwaarde weerspiegelt van de activa die worden toegewezen aan de aandeelhouders. Ten slotte wordt de NAV berekend rekening houdende met de huidige en toekomstige taksen op de activa die deel uitmaken van de NAV. Er zijn drie methoden om deze taksen in rekening te brengen. Ten eerste is er de mogelijkheid om de marktwaarde van de activa direct aan te passen, zodanig dat niet-gerealiseerde winsten en verliezen onmiddellijk worden opgenomen 3. In de tweede methode wordt ook vertrokken van de marktwaarde van de activa, maar wordt niet verondersteld dat de activa direct verkocht worden. Ongerealiseerde winsten en verliezen worden dus niet direct opgenomen. Echter, onder deze methode worden deze taks effecten geleidelijk opgenomen in de Value in Force (VIF) via projecties (zie verder). Ten slotte is de derde methode een combinatie van de eerste twee methoden. Hierbij wordt voor activa die deel uitmaken van het vrije surplus de eerste methode gebruikt. Voor activa die gelinkt zijn aan het vereiste kapitaal wordt de tweede methode gebruikt. De achterliggende gedachtegang is dat vrij kan beschikt worden over het vrije surplus, wat niet geldt voor de activa gelinkt aan het vereiste kapitaal (Harewood et al., 2011) Het vereiste kapitaal Onder het vereiste kapitaal wordt verstaan het minimale kapitaal dat een bedrijf moet aanhouden om met grote waarschijnlijkheid solvabel te blijven. In de context van MCEV wordt het vereiste kapitaal gedefinieerd als de marktwaarde van de activa bovenop de marktwaarde noodzakelijk om verplichtingen te dekken, waarvan uitkeringen aan aandeelhouders beperkt zijn. Het vereiste kapitaal moet hoe dan ook groter of gelijk zijn aan het kapitaal dat vereist wordt door de toezichthouders. In de meeste gevallen berekenen verzekeringsmaatschappijen echter kapitaalsvereisten via interne modellen. Als deze modellen hogere kapitalen aangeven, moet minstens hieraan voldaan zijn (Milliman, 2012) Het vrije surplus Het vrije surplus wordt gedefinieerd als de marktwaarde van de activa bovenop de marktwaarde noodzakelijk om verplichtingen te dekken, waarvan uitkeringen aan aandeelhouders niet beperkt zijn. De verzekeringsmaatschappij heeft dus een vrij beschikkingsrecht over het vrije surplus. In de praktijk wordt het vrije surplus berekend als het verschil tussen de NAV en het vereiste kapitaal. 3 Dit wordt in de praktijk ook wel Marked to market genoemd 16

17 De actuele waarde van de winsten na belastingen Algemene beschrijving De actuele waarde van de winsten na belastingen (PVFP) duidt op de boekhoudkundige winsten die voortkomen uit de huidige portefeuille van producten en uit activa die voorzien zijn om verplichtingen te dekken. De PVPF reflecteert normalerwijze enkel de intrinsieke waarde van financiële opties en garanties (indien aanwezig). Dit is de waarde die de opties zouden hebben indien de opties vandaag uitgeoefend zouden worden. In de realiteit wordt de PVFP overigens meestal op deterministische wijze berekend (Swiss Life, 2012). De PVFP wordt berekend via een actuariële methode waarbij inkomsten, uitgaven en veranderingen in reserves worden geprojecteerd in de toekomst. In de praktijk zullen in de projecties meestal volgende elementen voorkomen: 1. Premie inkomsten 2. Rendementen op investeringen die technische reserves dekken 3. (Administratie)kosten 4. Commissies 5. Morbiditeit en sterfte claims 6. Surrender claims 7. Maturity claims 8. Taxatie 9. Winst = De geprojecteerde toekomstige winsten worden uiteraard nog verdisconteerd om tot de totale PVFP te komen. Voor de berekening van MCEV dient een tijdsafhankelijke verdisconteringsvoet gebruikt te worden: In bovenstaande formule is fwr t de 1-jaar forward rate in jaar t van een deterministisch risicovrij scenario 4. Dit impliceert dat fwr 0 de 1-jaar spot rate is op de dag van de valuatie (Swiss Life, 2012). 4 Dit wordt ook wel het certainty equivalent scenario genoemd 17

18 Voorbeeld van PVFP De actuele waarde van de winsten na belastingen (PVFP) is een belangrijke component van de MCEV. Inkomsten, uitgaven en veranderingen in reserves worden geprojecteerd en verdisconteerd. Onderstaande tabel geeft de projecties en actuele waarden voor alle inkomsten- en uitgavenposten voor een niet nadergenoemde bestaande tak21 portefeuille. Projecties worden hier gegeven tot en met jaar 2016, maar worden in realiteit tot 2058 gemaakt. Het financieel resultaat bestaat in het voorbeeld uit rendementen op activa, gewaarborgde interesten en uitgekeerde winstdeelnames. Onder rendementen wordt verstaan alle inkomsten die voortvloeien uit activa die de technische reserves dekken. Voorbeelden hiervan zijn coupons, dividenden en gerealiseerde meer-en minwaarden. De gewaarborgde interesten zijn de veranderingen in de reserves als resultaat van de toepassing van de gewaarborgde interestvoet. De uitgekeerde winstdeelnames zijn betalingen aan klanten die afhankelijk zijn van het gerealiseerde resultaat op investeringen. Winstdeelname wordt doorgaans berekend aan de hand van een formule, zo ook voor deze portefeuille. Ten slotte is de winstdeelname positief gecorreleerd met het gerealiseerd resultaat en negatief gecorreleerd met de gewaarborgde interestvoet. Het technisch resultaat bestaat uit het resultaat op premies en uitbetaalde kapitalen. Betreffende het resultaat op premies zijn er twee effecten. De premies worden enerzijds ontvangen door de verzekeraar en impliceren dus inkomsten. Anderzijds leiden premies ook tot een verhoging van de reserves. Dit heeft een negatief resultaat tot gevolg voor de verzekeraar. Verder wordt hier onder premie inkomsten de zuivere premie verstaan, waarbij enkel rekening gehouden wordt met de sterftetafels en technische interestvoet. De toeslagen en kosten komen later aan bod. Zoals voor premies bestaat het resultaat op uitbetaalde kapitalen uit twee bewegingen. Enerzijds is er een reserveverlaging na een uitkering, waaruit een positief resultaat tot stand komt. Anderzijds leiden de uitkeringen op zich tot uitgaven, waardoor een negatief resultaat tot stand komt. Uitkeringen kunnen ten slotte volgende types betreffen: het bereiken van het einde van het contract, afkoop of overlijden. Het gedeelte toeslagen voor kosten in de tabel bevat volgende elementen: inventaristoeslag, inningstoeslag en afkoopvergoeding. De inventaristoeslag dient ten eerste als dekking van het risico dat toekomstige uitbetalingen aan klanten hoger zullen zijn dan verwacht. De toeslag moet met andere woorden de verzekeraar in staat stellen onverwacht grotere prestaties het hoofd te bieden dan die waarin de sterftetafels voorzien. Daarnaast dient de inventaristoeslag om beheerskosten zoals de lonen van het personeel en andere 18

19 bedrijfskosten aangaande het beheer van de verzekeringsportefeuille te dekken. De inningstoeslag is elke andere toeslag ter dekking van de kosten van de verzekeraar en de commissie van tussenpersonen met betrekking tot de inning van al dan niet periodieke premies (Van Gompel,2003). De afkoopvergoeding ten slotte is een projectie van vergoedingen die door klanten betaald zullen worden als gevolg van een afkoop van het contract tijdens de eerste acht jaren van het contract. De vergoeding wordt bepaald in functie van de interestvoeten op de markt op het moment van de afkoop. De berekening gebeurt hier op basis een combinatie van geobserveerde gemiddelde vergoedingen uit het verleden en samenstelling van de huidige portefeuille. De commissies bestaan uit de inningscommissies en de eigenlijke commissies. Deze laatste zijn kosten die de verzekeraar verschuldigd is aan makelaars. Inningscommissies zijn commissies verschuldigd aan tussenpersonen aangaande de inning van premies. De kosten omvatten in het voorbeeld drie elementen: beheerskosten, liquidatiekosten en productiekosten. De beheerskosten zijn projecties van bedrijfskosten, waaronder salarissen, die dus een negatieve impact hebben op het resultaat. Liquidatiekosten zijn kosten die gepaard gaan met de vroegtijdige afkoop van contracten. Ten slotte zijn de productiekosten de uitgaven die de verzekeraar heeft om het product te promoten en op de markt te brengen. Het gaat hier vaak om een eenmalige kost die in het begin van de looptijd valt. In onderstaande tabel wordt de opbouw van de PVFP voor het tak21 product gegeven. De meest links kolom geeft de verschillende posten zoals hierboven besproken. De tweede kolom geeft zoals aangehaald de actuele waarde van elke post. Deze worden berekend door de geprojecteerde waarden ( vanaf de derde kolom) te actualiseren aan de hand van verdisconteringsfactoren (zie ook 2.4.2): Hierbij is fwr t de 1-jaar forward rate in jaar t van een deterministisch risicovrij scenario 19

20 Tabel 1 De PVFP voor een tak 21 product Resultaat Actuele waarde Rendement op activa 15,248,379 83, , ,720 Gewaarborgde interest 7,181,041 65, , ,495 Winstdeelname 3,389,035 5,424 7,159 7,878 Financieel resultaat 4,678,303 11,788 33,959 71,347 Resultaat op premies 547,359 37,845 39,129 38,566 Resultaat op uitkeringen 166,145 11,568 13,067 12,809 Technisch resultaat 381,214 26,277 26,062 25,757 Inventaristoeslag 12,966 1,441 1,514 1,440 Inningstoeslag 5,827 1,115 1,123 1,115 Afkoopvergoeding 300,993 2,924 5,351 7,318 Toeslagen voor kosten 319,786 5,480 7,988 9,873 Inningscommissie 17,388 1,819 2,084 2,071 Commissies 1,618,671 1,451,008 12,662 12,447 Totale Commissies 1,636,059 1,452,827 14,746 14,518 Beheerskosten 1,400,102 42,347 84,223 83,913 Liquidatiekosten 180, ,004 1,843 Productiekosten 235, , Kosten 1,816, ,348 85,227 85,756 Resultaat op kosten -3,132,503-1,725,695-91,985-90,401 PVFP 1,927,014-1,687,630-31,964 6, De kost van opties en garanties De waarde van een optie heeft steeds een intrinsieke waarde en een tijdswaarde. De waarde van een optie op een ogenblik voor de vervaldag is dus gewoonlijk hoger dan de waarde die de optie heeft als het op dat moment zou worden uitgeoefend. Zoals hierboven besproken wordt de intrinsieke waarde van opties al gecapteerd door de PVFP, omdat de PVFP berekend wordt op deterministische wijze. Echter, de tijdswaarde van opties wordt hier genegeerd en apart op stochastische wijze bepaald (Harewood et al., 2011). De meest gebruikte methode om de tijdswaarde van opties en garanties te berekenen is de volgende (Harewood et al., 2011): 1. De PVFP wordt berekend voor een reeks van risico neutrale scenario s 2. Het gemiddelde van de risico neutrale PVFP s wordt berekend 3. De tijdswaarde van de opties en garanties is dan de PVFP uit het deterministische scenario min de gemiddelde PVFP uit 2. De waarde van de opties en garanties kan dus als volgt worden samengevat: O&G waarde = O&G intrinsieke waarde + O&G tijdswaarde De intrinsieke waarde kan gedefinieerd worden als: 20

21 Intrinsieke waarde = PVFP_d 0 PVFP_d CE Hierbij is PVFP_d 0 de beste schatting van de actuele waarde van de toekomstige winsten na belastingen, zonder rekening te houden met opties zoals een gegarandeerde interestvoet. PVFP_d CE is hierbij de deterministische PVFP, waarbij wel rekening gehouden wordt met opties en garanties. Zoals besproken wordt de intrinsieke waarde gecapteerd in de PVFP. De tijdswaarde kan gedefinieerd worden als: Tijdswaarde = PVFP_d CE PVFP_s Hierbij is PVFP_s de gemiddelde PVFP uit een simulatie van risico neutrale scenario s, zoals hierboven besproken. De totale waarde kan dus geschreven worden als: Totale O&G waarde = (PVFP_d 0 PVFP_d CE ) + (PVFP_d CE PVFP_s) = PVFP_d 0 PVFP_s Figuur 3 Intrinsieke en tijdswaarde van opties en garanties (Allianz, 2013) De veronderstellingen die vereist zijn om TVFOG te berekenen moeten overeenstemmen met de assumpties die gebruikt worden voor de MCEV berekening (eg. mortaliteit, lapse ). Methodes en benaderingen betreffende de modellering moeten ook consistent zijn met de andere componenten van de MCEV berekening. Zo moet bijvoorbeeld bij het bepalen van de interestvoet een consistentie zijn tussen deterministische en stochastische runs (Harewood et al., 2011). 21

22 De lijst hieronder geeft opties en garanties die in de praktijk veel voorkomen: 1. Gewaarborgde intrestvoet en gegarandeerd kapitaal 2. Gegarandeerde afkoopsom 3. Optie tot conversie bij levensverzekeringen 5 4. Gegarandeerde minimumrendementen bij unit-linked (of tak 23) contracten 5. Variable Life 6 en Variable Annuity 7 met bijkomstige garanties zoals gegarandeerde minimale prestaties bij overlijden Aangezien de tijdswaarde van de opties en garanties berekend wordt aan de hand van stochastische modellen, zijn de onderliggende assumpties van wezenlijk belang. Ten eerste worden in de praktijk voor het bepalen van de waarde vaak activarendementen gesimuleerd. De assumpties betreffen hier dan de verwachte rendementen en volatiliteiten, die meestal gebaseerd zijn op historische gegevens. Daarnaast moeten ook assumpties worden gemaakt omtrent het gedrag van polishouders in de verschillende scenario s. Ten slotte moeten mogelijke acties van het management gemodelleerd worden. Er moet rekening gehouden worden met het feit dat het management contractelementen kan veranderen bij gewijzigde marktomstandigheden. Zo zal bijvoorbeeld gedurende een periode van lage interestvoeten het management vaste interest opties bij Variable Annuity contracten inperken. Hoe wordt opgetreden in welke situaties zijn afhankelijk van assumpties die sterk het eindresultaat kunnen beïnvloeden De kost van non-hedgeable risico s Onder non-hedgeable risico s wordt vooreerst verstaan de niet-financiële risico s zoals mortaliteit, langlevendheid, morbiditeit, taksen, kosten In tegenstelling tot niet-financiële risico s zijn financiële risico s vaak wel hedgeable. Echter, dit geldt niet altijd. Non-hedgeable financiële risico s zijn meestal het resultaat van onzekerheid bij het bepalen van beste schattingen, omdat markten niet diep en liquide genoeg zijn. Een voorbeeld hiervan is een polis met een zeer lange duratie, waarbij interestrisico een belangrijke rol speelt. Aangezien financiële producten zelden een looptijd hebben langer dan jaar, moet een schatting 5 De optie tot conversie houdt in dat een tijdelijke levensverzekering kan omgezet worden in een permanente verzekering. 6 Variable Life is een permanente levensverzekering waarbij meestal een deel van premies belegd wordt in verscheidene financiële instrumenten en investeringsfondsen. De uitkering voor de polishouder is afhankelijk van de rendementen. 7 Variable Annuity garandeert op het einde van een vastgelegde periode een minimale uitbetaling. Het overige rendement hangt af van het rendement op de portefeuille 22

23 gemaakt worden van de risicovrije interestcurve voor de punten met langere maturiteit. Hiervoor worden veelal extrapolatietechnieken toegepast, met onzekerheid van de schattingen als gevolg. Dit risico wordt opgenomen als kost van non-hedgeable risico s, indien het nog niet opgenomen is in de PVFP of TVOG (Milliman,2013). Het negende MCEV principe stelt algemeen dat rekening moet worden gehouden met nonhedgeable risico s die nog niet gecapteerd zijn door PVFP of TVOG. Hierbij moeten zowel non-hedgeable niet-financiële risico s als non-hedgeable financiële risico s beschouwd worden (Milliman,2013). De kost van non-hedgeable risico s (CNHR) wordt berekend als de risico neutrale waarde van de kost van het risicokapitaal dat noodzakelijk is voor de risico s. Dit risicokapitaal moet berekend worden op basis van het intern economisch kapitaal model van het bedrijf. De kapitaalkost is dan de risicopremie dat investeerders redelijkerwijze kunnen verwachten op het door hen verschafte kapitaal. De CNHR wordt typisch op volgende deterministische manier berekend (Milliman,2013): CoCcharge: de risicopremie NHRC t : het risicokapitaal voor de non-hedgeable financiële en niet-financiële risico s op tijdstip t Fwr t : de 1-jaar forward rate in jaar t van een deterministisch risicovrij scenario Bovenstaande formule wordt ook wel de kapitaalkost methode genoemd. Zoals blijkt uit de formule bestaat de berekening uit drie stappen: 1. De projectie van het risicokapitaal gelinkt aan de non-hedgeable risico s. Zeker wanneer het risicokapitaal gebaseerd is op basis van een intern model (dus niet het minimum kapitaal opgelegd door de toezichthouder), is dit een element dat moeilijk te schatten is en dus gemakkelijk vatbaar voor schattingsfouten. 2. De berekening van de kapitaalkost, waarbij de geprojecteerde risicokapitalen vermenigvuldigd worden met de procentuele risicopremie. 3. Ten slotte worden de geprojecteerde kapitaalkosten geactualiseerd. De CNHR is dan de som van deze geactualiseerde waarden. 23

24 Deze methode wordt overigens ook gebruikt voor de berekening van de frictionele kosten, toegelicht in de volgende paragraaf frictionele kosten In het kader van MCEV worden onder frictionele kosten enkel verstaan de taks- en investeringskosten van de activa die tegenover het verplichte risicokapitaal staan. Het aspect risico wordt hier niet in opgenomen. Zo worden bijvoorbeeld Agency kosten en mogelijke kosten gebonden aan insolvabiliteit uit de berekening gelaten, omdat ze beschouwd worden als algemene bedrijfsrisico s (PriceWaterhouseCoopers, 2008). Net zoals voor de kost van non-hedgeable risico s moet voor de berekening van de frictionele kosten een projectie worden gemaakt van het risicokapitaal. Hiervoor kan ook de kapitaalkost methode gebruikt worden, zoals hierboven besproken. Opnieuw is het maken van deze projecties vooral een moeilijke opdracht wanneer het risicokapitaal berekend wordt met een risico gebaseerd model. Het verplichte risicokapitaal opgelegd door de toezichthouders is daarentegen doorgaans gemakkelijker te berekenen met bestaande modules (PriceWaterhouseCoopers, 2008). In de berekening moet rekening gehouden worden met het rendement voor de kapitaalsverschaffers. Daarnaast brengen de activa die tegenover dit kapitaal staan een bepaald rendement op, waarvan wel de taksen en investeringskosten nog moeten worden afgetrokken. Er wordt verondersteld dat het vereiste rendement door de kapitaalverschaffers en het rendement verbonden aan de activa gelijk zijn aan de risicovrije rente. Netto blijven dus de taksen en investeringskosten over. De frictionele kosten kunnen op volgende vereenvoudigde manier worden voorgesteld: In bovenstaande formule is RC t-1 het risicokapitaal in het jaar t-1, RR t is de risico neutrale interestvoet in het jaar t en i t is de opbrengstvoet van de investeringen na taksen en investeringskosten. Om de frictionele kosten te berekenen volstaat het om deze berekening te doen voor elke toekomstige periode en de som te nemen van de geactualiseerde waarden (Harewood et al., 2011). 24

25 3.5. De Balans benadering De hierboven beschreven methode wordt ook wel de CFO Forum benadering genoemd. Een alternatieve benadering om de MCEV te berekenen is de balans benadering. Hierbij wordt de MCEV bepaald door de marktwaarde van de verplichtingen af te trekken van de marktwaarde van de activa. De CFO forum benadering wordt ook nog de indirecte methode genoemd, omdat gebruik gemaakt wordt van de resultatenrekening. De balans benadering wordt de directe methode genoemd, omdat er rechtstreeks gefocust wordt op de berekening van de marktwaarden voor activa en verplichtingen. Het is belangrijk op te merken dat beide benaderingen in principe hetzelfde MCEV resultaat moeten geven, aangezien beide methoden mathematisch equivalent zijn. Onderstaande figuur geeft een overzicht van de MCEV bepaling voor beide benaderingen. De directe methode wordt weergegeven in het linkse deel en de indirecte methode in het rechtse deel van de figuur (Milliman,2012). Figuur 4 De directe en indirecte MCEV benadering (Milliman, 2012) 3.6. Alternatieve methodes Naast MCEV bestaan nog een hele reeks andere gelijkaardige methodes met hetzelfde doel: het bepalen van de aandeelhouderswaarde. In deze paragraaf worden de twee voornaamste alternatieve methoden besproken: de European Embedded Value en de klassieke of traditionele Embedded Value. 25

26 European Embedded Value De European Embedded Value methode is de grootste tegenhanger van MCEV. Hoewel beide methodes als doel hebben om de aandeelhouderswaarde te berekenen, zijn er enkele belangrijke verschillen. Ten eerste is er een verschil over de manier waarop rendementen en interestvoeten worden bepaald. Bij MCEV wordt de risico neutrale methode gebruikt, terwijl bij EEV met real world parameters gewerkt wordt. Daarnaast is er ook een verschil over hoe risico s aangaande non-hedgeable risico s worden behandeld. Dit heeft een impact op de componenten die deel uitmaken van de berekening Risico neutraal en real world Zoals hierboven aangehaald wordt de risico neutrale waardering gebruikt voor MCEV, tegenover een real world benadering voor EEV. In de risico neutrale waardering wordt verondersteld dat alle investeringen hetzelfde rendement hebben, namelijk de risicovrije interestvoet. Zo zullen bijvoorbeeld overheidsobligaties, bedrijfsobligaties, aandelen of cash beleggingen steeds enkel de risicovrije rente opbrengen. Deze veronderstelling impliceert ook dat alle cash flows verdisconteerd kunnen worden aan de risicovrije interestvoet. De risico neutrale waardering wordt in die zin ook wel markt consistent genoemd (Harewood et al., 2011). De real world benadering laat daarentegen toe hogere verwachte rendementen te nemen, afhankelijk van de activa klasse. Echter, de cash flows worden hier verdisconteerd met interestvoeten die rekening houden met het risico (Stroinski et al., 2008). Het grootste probleem met de real world methode is dat afhankelijk van de activa allocatie meer waarde wordt gecreëerd. Zo zullen bijvoorbeeld de cash flows die resulteren uit aandelen hoger zijn dan cash, waardoor het zal lijken dat een verzekeringsmaatschappij met een grotere aandelenpositie meer waard is dan een verzekeringsmaatschappij met meer cash, alle andere factoren gelijk. Anders gezegd wordt een bedrijf waardevoller als de activa allocatie algemeen risicovoller8 is. Dit strookt niet met een risicobenadering, waaraan sinds de laatste financiële crisissen9 veel belang wordt gehecht. In de realiteit zou het resultaat van de real world benadering in de buurt moeten komen van de risico neutrale benadering, omdat de hogere rendementen van risicovolle producten gepaard gaan met hogere verdisconteringsvoeten. Echter, in de praktijk worden vaak samengestelde interestvoeten 8 Financiële producten hebben meestal positief gecorreleerde verwachte rendementen en volatiliteiten. Wanneer de verwachte opbrengst stijgt, gaat dit meestal gepaard met een groter risico 9 De financiële crisis van 2008 en de Europa crisis van

27 (i.e. een enkele interestvoet voor alle activa) gebruikt, wat arbitrage10 mogelijk maakt (PriceWaterhouseCoopers, 2008). De risico neutrale methode biedt een oplossing aan deze tekortkoming, aangezien steeds de risicovrije interestvoet gebruikt wordt. Bovendien zorgt deze benadering er ook voor dat het gemakkelijker is om verschillende bedrijven te vergelijken. De Embedded Value wordt niet beïnvloed door de activakeuze Verschil in EV componenten Een eerste verschil tussen beide methodes betreffende de gebruikte EV componenten zijn de frictionele kosten. Bij EEV komen de frictionele kosten niet voor als een aparte component, maar wordt hiermee rechtstreeks rekening gehouden in de verdisconteringsvoet gebruikt om de geprojecteerde opbrengsten te actualiseren. Daarnaast is er ook een verschil hoe non-hedgeable risico s worden behandeld. Zoals besproken worden non-hedgeable risico s, zowel financiële als niet-financiële, die niet deel uitmaken van een andere component, opgenomen als CNHR. Deze component is niet aanwezig bij EEV. In plaats daarvan wordt bij deze methode de kost van verplicht kapitaal opgenomen. Hierbij is het verplichte kapitaal ten minste gelijk aan de kapitaalsvereiste dat opgelegd wordt door de toezichthouder. Zoals bij MCEV kan dit kapitaal ook bepaald worden aan de hand van een intern model. De kost wordt berekend door de kapitaalsvereisten te projecteren op basis van een run off. Hierbij wordt verondersteld dat het kapitaal geleidelijk aan wordt afgebouwd, omdat de verplichtingen ten opzichte van de polishouders afnemen. Er wordt immers verondersteld dat er geen nieuwe contracten bijkomen. Vervolgens worden rendementen op de geprojecteerde kapitaalsvereisten genomen. Het rendement komt overeen met de kapitaalkostvoet van de risicomarge zoals gedefinieerd onder Solvency II. Aangezien de risicomarge gezien wordt als de vergoeding voor een potentiele overnemer voor het overnemen van non-hedgeable risico s, is deze kapitaalkost relatief hoog (6%). CNHR daarentegen is een kost voor onzekerheid wanneer asymmetrie optreedt van het risico. De kost is dus over het algemeen kleiner bij MCEV (Milliman, 2006). 10 Arbitrage is een handeling waarbij zonder een initiële investering en zonder risico positieve waarde gecreëerd wordt 11 Bedrijven kunnen wel een andere definitie van de risicovrije rente hanteren, met als gevolg mogelijks een significant effect op de Embedded Value. Hiermee moet dus rekening worden gehouden bij het vergelijken van bedrijven. 27

28 Onderstaande figuur geeft een overzicht van de overeenstemmende en verschillende componenten die gebruikt worden bij MCEV en EEV. Figuur 5 MCEV en EEV componenten (Old Mutual, 2012) Waarbij in bovenstaande figuur: 1. TVFOG: Tijdwaarde van financiële opties en garanties 2. FC: Frictionele kosten 3. CNHR: Kost van non-hedgeable risico s Klassieke Embedded Value Het grote verschil met de klassieke of traditionele Embedded Value (TEV) is dat bij de TEV geen specifieke waardering van opties en garanties toegepast wordt. In tegenstelling tot MCEV en EEV wordt bij deze methode de waarde van opties en garanties gecapteerd in de verdisconteringsvoet. Een probleem hierbij is dat levensverzekeraars vaak de tijdswaarde van de opties niet in rekening brengen. Zoals bij EEV wordt hier immers gebruik gemaakt van een real world benadering. Er wordt bij TEV een top down risicovoet bepaald, rekening houdende met het risicoprofiel van de maatschappij. Bij het bepalen hiervan worden opties in de praktijk nogal eens vergeten. Bijgevolg zijn de risicovoeten in vele gevallen te laag en wordt de Embedded Value overschat. Ten slotte geldt zoals bij EEV dat waarden gemakkelijker gemanipuleerd kunnen worden, aangezien met real world scenario s gewerkt 28

Sectie A: Samenvatting van de waarderingsregels... 1 Sectie B: Boekhoudregels Toepasselijke IFRS normen... 4

Sectie A: Samenvatting van de waarderingsregels... 1 Sectie B: Boekhoudregels Toepasselijke IFRS normen... 4 Hoofdstuk 21 BOEKHOUDHANDLEIDING NMBS GROEP Inhoudstafel Sectie A: Samenvatting van de waarderingsregels... 1 Sectie B: Boekhoudregels... 3 1 Toepasselijke IFRS normen... 4 1.1 Referenties... 4 1.2 Toepassingsgebied...

Nadere informatie

Rentabiliteitsratio s

Rentabiliteitsratio s 18 Rentabiliteitsratio s Nu we de begrippen balans, resultatenrekening en kasstromentabel onder de knie hebben, kunnen we overgaan tot het meer interessante werk, nl. het onderzoek naar de performantie

Nadere informatie

Hoofdstuk 2: Introductie van financiële overzichtsanalyse

Hoofdstuk 2: Introductie van financiële overzichtsanalyse Hoofdstuk 2: Introductie van financiële overzichtsanalyse Hoe kunnen beleggers genoeg leren over een organisatie voordat ze besluiten of ze daarin moeten beleggen of niet. Een belangrijke informatiebron

Nadere informatie

Business Valuation : groeiend belang

Business Valuation : groeiend belang Business Valuation : groeiend belang Inleiding Vandaag de dag worden we steeds vaker geconfronteerd met de vraag hoeveel een onderneming waard is en of ze gelet op de huidige crisis financieel gezond is.

Nadere informatie

Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21

Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21 Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21 Type levensverzekering Waarborgen Doelgroep Tak 21 Rendement isave Income 1 Het product isave Income is een levensverzekering met een gegarandeerde intrestvoet

Nadere informatie

Marktrisico Non-life risico Tegenpartij kredietrisico Operationeel risico Correlatie effecten totaalniveau 500,0% 400,0% 300,0% 200,0% 100,0% 0,0%

Marktrisico Non-life risico Tegenpartij kredietrisico Operationeel risico Correlatie effecten totaalniveau 500,0% 400,0% 300,0% 200,0% 100,0% 0,0% Aan: Van: Directie, XYZ verzekeraar Arcturus Datum: 25 oktober 2010 Betreft: Rapportage QIS 5 op basis boekjaar 2009 (FICTIEF) Management Samenvatting DNB heeft in augustus 2010 verzekeraars gevraagd om

Nadere informatie

Regelgeving versus sturing: De spagaat van een verzekeraar. Annemarie Mijer 7 november 2013

Regelgeving versus sturing: De spagaat van een verzekeraar. Annemarie Mijer 7 november 2013 Regelgeving versus sturing: De spagaat van een verzekeraar Annemarie Mijer 7 november 2013 Wet- en regelgeving in een overgangsfase Solvency I Interim Measures TSC ERB Solvency II 2014 2016 2 De spagaat

Nadere informatie

Inhoudstafel. Winstdelingsreglement Allianz Invest V896 NL Ed. 04/13 2

Inhoudstafel. Winstdelingsreglement Allianz Invest V896 NL Ed. 04/13 2 Inhoudstafel HOOFDSTUK I WINSTDELINGSREGLEMENT...3 1. Doel van het reglement...3 2. Quotiteit van de verzekerde prestaties gebonden aan elk van de gekantonneerde fondsen...3 3. Bepaling van het globaal

Nadere informatie

Financieel Management

Financieel Management 3de bach TEW Financieel Management samenvatting : hoorcolleges aangevuld uit boek Q www.quickprinter.be uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen 162 6,00 Online samenvattingen kopen via www.quickprintershop.be

Nadere informatie

Fidea Flexinvest. Bij overlijden door ongeval: met een extra uitkering van één of tweemaal de uitkering overlijden

Fidea Flexinvest. Bij overlijden door ongeval: met een extra uitkering van één of tweemaal de uitkering overlijden Fidea Flexinvest Type levensverzekering Fidea Flexinvest 1 is een tak23-levensverzekering zonder gewaarborgd rendement, waarvan het rendement verbonden is met beleggings. Meer concreet heeft men de keuze

Nadere informatie

Inhoudstafel. Winstdelingsreglement Allianz Invest V873 NL Ed. 09/12 2

Inhoudstafel. Winstdelingsreglement Allianz Invest V873 NL Ed. 09/12 2 Inhoudstafel HOOFDSTUK I WINSTDELINGSREGLEMENT... 3 1. Doel van het reglement... 3 2. Quotiteit van de verzekerde prestaties gebonden aan elk van de gekantonneerde fondsen... 3 3. Bepaling van het globaal

Nadere informatie

Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21 tak 23

Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21 tak 23 Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21 tak 23 Type levensverzekering isave ProVAPZ 1 Het product isave ProVAPZ is een levensverzekering waarbij de klant de keuze heeft tussen één van of een

Nadere informatie

eindexamenprogramma m&o vwo

eindexamenprogramma m&o vwo Domein G: Externe financiële verslaggeving 17. : - de begroting en de jaarrekening van commerciële en niet-commerciële organisaties analyseren, zoals deze worden voorgelegd aan medezeggenschapsraden, ondernemingsraden

Nadere informatie

Transparantie van de solvabiliteit Presentatie Actuariaatcongres 2014 Bevordert de regelgeving de transparantie van de solvabiliteit?

Transparantie van de solvabiliteit Presentatie Actuariaatcongres 2014 Bevordert de regelgeving de transparantie van de solvabiliteit? Transparantie van de solvabiliteit Presentatie Actuariaatcongres 2014 Bevordert de regelgeving de transparantie van de solvabiliteit? Wouter Elshof Wouter Klaassen 5 maart 2014 Inleiding Thema Actuariaatcongres:

Nadere informatie

19 mei 2008. Wat is de waarde van een bedrijf?

19 mei 2008. Wat is de waarde van een bedrijf? 19 mei 2008 Wat is de waarde van een bedrijf? Wat is de waarde van een bedrijf? P.P.C. Buijsrogge RV Register Valuator Makelaar in bedrijfsbelangen www.corporatesearch.nl buijsrogge@corporatesearch.nl

Nadere informatie

FINANCIËLE INFOFICHE LEVENSVERZEKERING VOOR TAK 23

FINANCIËLE INFOFICHE LEVENSVERZEKERING VOOR TAK 23 KBC-Life Invest Plan KBC-Life Invest Plan 1 is een tak23-levensverzekering zonder gewaarborgd rendement, waarvan het rendement verbonden is met beleggingsfondsen. Type Levensverzekering Meer concreet heeft

Nadere informatie

Samenvatting Management & Organisatie Boek 2B, Hoofdstuk 41 t/m 44

Samenvatting Management & Organisatie Boek 2B, Hoofdstuk 41 t/m 44 Samenvatting Management & Organisatie Boek 2B, Hoofdstuk 41 t/m 44 Samenvatting door een scholier 2184 woorden 5 april 2011 6,7 25 keer beoordeeld Vak Methode M&O In balans Hoofdstuk 41 Regels voor de

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) In dit proefschrift ontwikkel ik enige kwantitatieve methoden die gebruikt kunnen worden bij het nanciële risicomanagement van in de eerste plaats een levensverzekeraar

Nadere informatie

Sectoraal pensioenstelsel voor de sector van het drukkerij-, grafische kunst- en dagbladbedrijf Transparantieverslag 2016

Sectoraal pensioenstelsel voor de sector van het drukkerij-, grafische kunst- en dagbladbedrijf Transparantieverslag 2016 Sectoraal pensioenstelsel voor de sector van het drukkerij-, grafische kunst- en dagbladbedrijf Transparantieverslag 2016 1. Welke instellingen komen tussen in het beheer van uw aanvullend pensioen? De

Nadere informatie

De premies die de tijdelijke handelsvennootschap (THV) DIB-Ethias Lokale Contractanten ontvangt, worden op verscheidene manieren beschermd:

De premies die de tijdelijke handelsvennootschap (THV) DIB-Ethias Lokale Contractanten ontvangt, worden op verscheidene manieren beschermd: Welke zekerheden en garanties werden er ingebouwd in de groepsverzekering van de tweede pijler voor de contractuele personeelsleden van de lokale besturen? De premies die de tijdelijke handelsvennootschap

Nadere informatie

Managed Funds Balanced Fund 1

Managed Funds Balanced Fund 1 Managed Funds Balanced Fund 1 PENSIOENSPAREN, LANGE TERMIJNSPAREN EN NIET-FISCAAL SPAREN Type levensverzekering Levensverzekering met een rendement dat gekoppeld is aan beleggingsfondsen (tak 23). Waarborgen

Nadere informatie

Financiële infofiche Levensverzekering voor Tak 23. AG Fund+ 1. Type levensverzekering

Financiële infofiche Levensverzekering voor Tak 23. AG Fund+ 1. Type levensverzekering Financiële infofiche Levensverzekering voor Tak 23 AG Fund+ 1 Type levensverzekering Individuele levensverzekering waarvan het rendement gekoppeld is aan beleggingsfondsen (tak 23). Waarborgen Bij overlijden

Nadere informatie

Werkkapitaal, Equity cashflow, Entity cashflow en Discretionary Cashflow

Werkkapitaal, Equity cashflow, Entity cashflow en Discretionary Cashflow Werkkapitaal, Equity cashflow, Entity cashflow en Discretionary Cashflow Er is al heel wat gezegd en geschreven over het onderwerp Cash Flows. Wat ons blijft verbazen is hoe onvolledig deze publicaties

Nadere informatie

FINANCIËLE INFOFICHE LEVENSVERZEKERING VOOR TAK 23

FINANCIËLE INFOFICHE LEVENSVERZEKERING VOOR TAK 23 _ FINANCIËLE INFOFICHE LEVENSVERZEKERING VOOR TAK 23 KBC-Life Privileged Portfolio KBC-Life Privileged Portfolio 1 is een tak23-levensverzekering zonder gewaarborgd rendement, waarvan het rendement verbonden

Nadere informatie

Sectoraal pensioenstelsel voor de diamantsector Transparantieverslag 2018

Sectoraal pensioenstelsel voor de diamantsector Transparantieverslag 2018 Sectoraal pensioenstelsel voor de diamantsector Transparantieverslag 2018 1. Welke instellingen komen tussen in het beheer van uw aanvullend pensioen? De inrichter van het sectoraal pensioenstelsel ten

Nadere informatie

Gekantonneerd Fonds. 1 29/09/2014 Infosessie Mercer Marsh Benefits

Gekantonneerd Fonds. 1 29/09/2014 Infosessie Mercer Marsh Benefits 1 29/09/2014 Infosessie Mercer Marsh Benefits Inhoud Gekantonneerd fonds Korte beschrijving Samenstelling 31/12/2013 Even terug in de tijd naar het jaar 2011 en 2012 Knipperlichtreserve Communicatie NBB

Nadere informatie

Nationale Staat: Structurele bedrijfsstatistieken

Nationale Staat: Structurele bedrijfsstatistieken Nationale Staat: Structurele bedrijfsstatistieken Summary doc 1 Doel In hoofdlijnen snel inzicht krijgen in het gemiddeld aantal fte s gedurende het boekjaar. Deze informatie dient met name voor statistische

Nadere informatie

Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21 tak 23

Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21 tak 23 Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21 tak 23 Type levensverzekering isave Invest 1 Het product isave Invest is een levensverzekering die een combinatie biedt van de volgende beleggingsvormen:

Nadere informatie

De grote accountancykantoren berichten

De grote accountancykantoren berichten René Steen en Auke Jan Hulsker zijn werkzaam bij Sofia Consulting network IFRS 17 INSURANCE CONTRACTS De impact van IFRS 17 op de balans en resultatenrekening van verzekeraars Verzekeraars zijn al jarenlang

Nadere informatie

Nieuwe gewaarborgde rentevoeten voor de pensioenplannen die afgesloten worden door een onderneming Vragen & Antwoorden

Nieuwe gewaarborgde rentevoeten voor de pensioenplannen die afgesloten worden door een onderneming Vragen & Antwoorden Nieuwe gewaarborgde rentevoeten voor de pensioenplannen die afgesloten worden door een onderneming Vragen & Antwoorden Employee Benefits Institute 1. Welke zijn de nieuwe rentevoeten die AXA Belgium waarborgt

Nadere informatie

Top Rendement Invest Pluk de vruchten van uw belegging! 3,51 % gemiddeld over de laatste 8 jaar 1

Top Rendement Invest Pluk de vruchten van uw belegging! 3,51 % gemiddeld over de laatste 8 jaar 1 3,51 % gemiddeld over de laatste 8 jaar 1 Top Rendement Invest Pluk de vruchten van uw belegging! Top Rendement Invest is een individuele levensverzekering (tak 21) van AG Insurance. Raadpleeg de Financiële

Nadere informatie

financiële infofiche Flexibel VAP Saving Plan geldig op 22 mei 2017

financiële infofiche Flexibel VAP Saving Plan geldig op 22 mei 2017 Type levensverzekering Doelgroep Contracterende partijen Waarborgen Vrij Aanvullend Pensioen voor Zelfstandigen, met gewaarborgde intrestvoet door de verzekeringsmaatschappij. Deze levensverzekering laat

Nadere informatie

CONCEPT ACTIVE BOND SELECTION. Actief inspelen op een rentemarkt in beweging

CONCEPT ACTIVE BOND SELECTION. Actief inspelen op een rentemarkt in beweging CONCEPT ACTIVE BOND SELECTION Actief inspelen op een rentemarkt in beweging Buy-and-hold strategie heeft goed gerendeerd Het doel van de obligatiebelegger is genieten van een regelmatige maar zekere inkomstenstroom

Nadere informatie

De financiële en bancaire aspecten van bewind

De financiële en bancaire aspecten van bewind De financiële en bancaire aspecten van bewind Ilse VREVEN Personal Banker Regio Midden - Limburg Hasselt, 16 november 2018 Agenda 1. Economische context 2. MIFID II Wettelijke context 3. Mogelijke types

Nadere informatie

3. Jaarrekening Stichting KHO-Heliomare

3. Jaarrekening Stichting KHO-Heliomare 3. Jaarrekening Stichting KHO-Heliomare 3.1 Balans per 31 december 2013 (voor resultaatbestemming) Activa 31-12-2013 31-12-2012 Vaste activa Materiële vaste activa 591.897 591.897 Financiële vaste activa

Nadere informatie

Advies Commissie Parameters

Advies Commissie Parameters Advies Commissie Parameters Voorstel tot herziening van verwachte rendementen Sprenkels&Verschuren Maart 2014 Copyright 2014 Sprenkels & Verschuren. Geen enkele reproductie van het document of een deel

Nadere informatie

financiële infofiche Flexibel VAP Saving Plan geldig op 1 januari 2017

financiële infofiche Flexibel VAP Saving Plan geldig op 1 januari 2017 Type levensverzekering Doelgroep Contracterende partijen Waarborgen Vrij Aanvullend Pensioen voor Zelfstandigen, met gewaarborgde intrestvoet door de verzekeringsmaatschappij. Deze levensverzekering laat

Nadere informatie

Kasterlee, studieavond KVK, dinsdag 20 januari 2009

Kasterlee, studieavond KVK, dinsdag 20 januari 2009 Kasterlee, studieavond KVK, dinsdag 20 januari 2009 1 Inleiding Rosita Mares Voorzitter KVK 2 Hoe veilig zijn levensverzekeringen? Wim Aurousseau Verantwoordelijke Asset Management, Delta Lloyd Life Tak

Nadere informatie

1 november 2011 Examenhal (18:30 21:30)

1 november 2011 Examenhal (18:30 21:30) Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Naam: Studentnummer: Tentamen Financiering voor Vastgoedkunde Antwoordsuggesties 1 november 2011 Examenhal (18:30 21:30) Omcirkel het meest juiste antwoord bij de Multiple

Nadere informatie

Essentiële Beleggersinformatie

Essentiële Beleggersinformatie Essentiële Beleggersinformatie Dit document verschaft u essentiële beleggersinformatie aangaande dit fonds. Het is geen marketingmateriaal. De verstrekte informatie is bij wet voorgeschreven en is bedoeld

Nadere informatie

Nieuwe gewaarborgde rentevoeten voor de pensioenplannen die afgesloten worden door een onderneming Vragen & Antwoorden

Nieuwe gewaarborgde rentevoeten voor de pensioenplannen die afgesloten worden door een onderneming Vragen & Antwoorden Nieuwe gewaarborgde rentevoeten voor de pensioenplannen die afgesloten worden door een onderneming Vragen & Antwoorden Employee Benefits Institute 1. Welke zijn de nieuwe rentevoeten die AXA Belgium waarborgt

Nadere informatie

Inhoudstafel. Deel I - Groepsverzekering of IPT. Voorwoord... 1. Inhoudstafel. 1. Schema... 5. 2. Algemeen... 6

Inhoudstafel. Deel I - Groepsverzekering of IPT. Voorwoord... 1. Inhoudstafel. 1. Schema... 5. 2. Algemeen... 6 Inhoudstafel Voorwoord.... 1 Deel I - Groepsverzekering of IPT 1. Schema.................................................... 5 2. Algemeen.................................................. 6 2.1. Waarom

Nadere informatie

Hoofdstuk 14: Kapitaalstructuur in een perfecte markt.

Hoofdstuk 14: Kapitaalstructuur in een perfecte markt. Hoofdstuk 14: Kapitaalstructuur in een perfecte markt Bedrijven gebruiken bonden om investeringen te financieren of om fondsen te collecteren om schulden mee af te betalen Wat voor soort bonden zouden

Nadere informatie

Actuarïele technieken voor niet-actuarissen

Actuarïele technieken voor niet-actuarissen Actuarïele technieken voor niet-actuarissen Date: 2012-11-14 Module 1- Initiatie in de actuariële technieken betreffende levensverzekeringen DAGEN GEANIMEERD DOOR Steven Boes, Senior Manager, TOWERS WATSON

Nadere informatie

COMMISSIE VOOR BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN. Advies van 4 september 2013 1

COMMISSIE VOOR BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN. Advies van 4 september 2013 1 COMMISSIE VOOR BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN CBN-advies 2013/12 - Erkenning van de opbrengsten en kosten die overeenstemmen met interesten en royalty's, evenals de toewijzing van de resultaten in de vorm van

Nadere informatie

F I N A N C I Ë L E I N F O F I C H E

F I N A N C I Ë L E I N F O F I C H E F I N A N C I Ë L E I N F O F I C H E Argenta-Flexx 1 Deze financiële infofiche maakt integraal deel uit van de verzekeringsvoorwaarden T Y P E L E V E N S V E R Z E K E R I N G Levensverzekering met een

Nadere informatie

SPAREN OF BELEGGEN BIJ P&V Verzeker u van een aantrekkelijk rendement

SPAREN OF BELEGGEN BIJ P&V Verzeker u van een aantrekkelijk rendement SPAREN OF BIJ P&V Verzeker u van een aantrekkelijk rendement Welke beleggingsformules het best zijn aangepast aan uw doelstellingen, bespreekt u best met uw P&V adviseur. Hij helpt u graag verder bij het

Nadere informatie

De belangrijkste risico s verbonden aan hypothecaire leningen met kapitaalopbouw waarbij een levensverzekering wordt afgesloten, zijn de volgende:

De belangrijkste risico s verbonden aan hypothecaire leningen met kapitaalopbouw waarbij een levensverzekering wordt afgesloten, zijn de volgende: De Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA) en de FOD Economie waarschuwen voor formules voor hypothecaire kredieten met kapitaalopbouw waarbij een levensverzekering wordt afgesloten De FSMA

Nadere informatie

Hoofdstuk 20: Financiële opties

Hoofdstuk 20: Financiële opties Hoofdstuk 20: Financiële opties Hoofdstuk 20 introduceert financiële opties, die beleggers het recht geven om een aandeel te kopen of te verkopen in de toekomst. Financiële opties zijn een belangrijk instrument

Nadere informatie

Jaaroverzicht VAPZ & RIZIV

Jaaroverzicht VAPZ & RIZIV Jaaroverzicht VAPZ & RIZIV 1. wat is een jaaroverzicht? Een jaaroverzicht bezorgt u een jaarlijks overzicht van de bewegingen op uw contract tijdens het afgelopen kalenderjaar (E). 2. nieuwe gegevens op

Nadere informatie

Vergelijking verzekeraars en banken

Vergelijking verzekeraars en banken Vergelijking verzekeraars en banken Level playing field vanuit toezicht en kapitaaleisen? Presentatie door drs. Juriaan Borst AAG ACIS Symposium - Universiteit van Amsterdam 5 september 2014 2014 Towers

Nadere informatie

FINANCIËLE INFOFICHE LEVENSVERZEKERING VOOR TAK 21

FINANCIËLE INFOFICHE LEVENSVERZEKERING VOOR TAK 21 KBC-Life Capital Type Levensverzekering KBC-Life Capital 1 is een tak 21-beleggingsverzekering met een door de verzekeringsonderneming gegarandeerd rendement. Hoofdwaarborg: Uitkering van de reserve bij

Nadere informatie

Financiële infofiche Levensverzekering voor Tak 23 AG Fund+ 1

Financiële infofiche Levensverzekering voor Tak 23 AG Fund+ 1 Financiële infofiche Levensverzekering voor Tak 23 AG Fund+ 1 Type levensverzekering Individuele levensverzekering waarvan het rendement gekoppeld is aan beleggingsfondsen (tak 23). Waarborgen Bij overlijden

Nadere informatie

Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21

Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21 Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21 Type levensverzekering Spaar- of beleggingsdoelstelling Waarborgen Doelgroep Tak 21 Rendement isave Income 1 Het product isave Income is een levensverzekering

Nadere informatie

Stichting Praemium Erasmianum Amsterdam. Financieel publicatieverslag 2016

Stichting Praemium Erasmianum Amsterdam. Financieel publicatieverslag 2016 Stichting Praemium Erasmianum Amsterdam Financieel publicatieverslag 2016 INHOUDSOPGAVE Pagina 1. JAARREKENING 1.1 Balans per 31 december 2016 1 1.2 Staat van baten en laten over 2016 3 1.3 Grondslagen

Nadere informatie

ING Lifelong Income 1

ING Lifelong Income 1 ING Lifelong Income 1 Type levensverzekering Levensverzekering (tak 23) van NN Insurance Belgium nv waarvan het rendement gekoppeld is aan beleggingsfondsen (beschreven verder in deze infofiche), waarbij

Nadere informatie

Wettelijke regelingen in verband met de jaarrekening

Wettelijke regelingen in verband met de jaarrekening 16 hoofdstuk Wettelijke regelingen in verband met de jaarrekening 16.1 Onder de werking van boek 2 titel 9 van het burgerlijk wetboek vallen ondernemingen die gedreven worden in de vorm van een NV, BV,

Nadere informatie

Onderbouwing van de rendementsverwachtingen

Onderbouwing van de rendementsverwachtingen Onderbouwing van de rendementsverwachtingen 2013 Portfolio Management Ostrica BV Februari 2013 Rendementsverwachtingen Ostrica 2013 In dit document wordt een onderbouwing gegeven van de rendementsverwachtingen

Nadere informatie

GROEPSVERZEKERING. Brochure werknemer. Pension@work. Mijn werk, mijn groepsverzekering, mijn toekomst!

GROEPSVERZEKERING. Brochure werknemer. Pension@work. Mijn werk, mijn groepsverzekering, mijn toekomst! GROEPSVERZEKERING Brochure werknemer Pension@work Mijn werk, mijn groepsverzekering, mijn toekomst! 2 Gefeliciteerd! Uw werkgever biedt u de groepsverzekering Pension@work aan. Daarmee bouwt hij voor u

Nadere informatie

Life Cycle Plan 1. Aanvullende waarborg optioneel:

Life Cycle Plan 1. Aanvullende waarborg optioneel: Life Cycle Plan 1 Type levensverzekering Levensverzekering waarvan het rendement verbonden is aan beleggingsfondsen (tak 23). Waarborgen - In geval van leven van de verzekerde (= verzekeringsnemer) op

Nadere informatie

Top Rendement Invest Pluk de vruchten van uw belegging! 4,67 % gemiddeld over de laatste 9 jaar 1!

Top Rendement Invest Pluk de vruchten van uw belegging! 4,67 % gemiddeld over de laatste 9 jaar 1! 4,67 % gemiddeld over de laatste 9 jaar 1! Top Rendement Invest Pluk de vruchten van uw belegging! Top Rendement Invest is een individuele levensverzekering (tak 21) van AG Insurance. Raadpleeg de Financiële

Nadere informatie

Dorssport bedrijfswaardering basis concept jaarrekening 2017

Dorssport bedrijfswaardering basis concept jaarrekening 2017 Dorssport bedrijfswaardering basis concept jaarrekening 2017 Bedrijfsnaam: Dorssports Vestigingsplaats: Heiloo Pagina 2 van 12 1. Uitkomsten 1. 1. Waarde eigen vermogen Basisscenario Waarde eigen vermogen

Nadere informatie

Nieuwe gewaarborgde rentevoeten voor de pensioenplannen die afgesloten worden door een onderneming Vragen & Antwoorden

Nieuwe gewaarborgde rentevoeten voor de pensioenplannen die afgesloten worden door een onderneming Vragen & Antwoorden Nieuwe gewaarborgde rentevoeten voor de pensioenplannen die afgesloten worden door een onderneming Vragen & Antwoorden Employee Benefits Institute 1. Welke zijn de nieuwe rentevoeten die AXA Belgium waarborgt

Nadere informatie

Levensverzekeraars reduceren renterisico met derivaten

Levensverzekeraars reduceren renterisico met derivaten Levensverzekeringen worden in de regel voor een lange periode afgesloten. De rente speelt hierdoor voor levensverzekeraars een belangrijke rol. Bij een rentedaling daalt het eigen vermogen van deze sector

Nadere informatie

Financiële Informatiefiche voor fiscale levensverzekering

Financiële Informatiefiche voor fiscale levensverzekering Financiële Informatiefiche voor fiscale levensverzekering Geldig vanaf 6/2/2015 DL Strategy Type Levensverzekering Levensverzekering met intrestvoet gewaarborgd door de verzekeringsmaatschappij (Tak 21).

Nadere informatie

3. Herziening van de methodologie met betrekking tot de sector van de verzekeringsinstellingen

3. Herziening van de methodologie met betrekking tot de sector van de verzekeringsinstellingen Integrale versie 3. Herziening van de methodologie met betrekking tot de sector van de verzekeringsinstellingen Om tegemoet te komen aan de voorschriften van het ESR 1995, werd de op de verzekeringsinstellingen

Nadere informatie

Top-Hat Plus Plan Managed Funds Aggressive Fund 1

Top-Hat Plus Plan Managed Funds Aggressive Fund 1 Top-Hat Plus Plan Managed Funds Aggressive Fund 1 INDIVIDUELE PENSIOENTOEZEGGING (tak 23) Type levensverzekering Levensverzekering met een rendement dat gekoppeld is aan beleggingsfondsen (tak 23). Er

Nadere informatie

Tradealot Obligatie II van Tradealot B.V.

Tradealot Obligatie II van Tradealot B.V. Tradealot Obligatie II van Tradealot B.V. Belangrijkste informatie over de belegging Dit document is opgesteld op 16-feb-2018. Dit document helpt u de risico s, de kosten, en het rendement van de belegging

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2009 2010 31 371 Kredietcrisis Nr. 286 BRIEF VAN DE MINISTER VAN FINANCIËN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 27 november

Nadere informatie

de leasinggever? Ontwerpadvies CBN over leasing (IV) : hoe verwerken bij

de leasinggever? Ontwerpadvies CBN over leasing (IV) : hoe verwerken bij Ontwerpadvies CBN over leasing (IV) : hoe verwerken bij de leasinggever? Auteur(s): Stefaan Van Crombrugge Editie: 722 p. 5 Publicatiedatum: 31 juli 2014 Ontwerpadvies CBN over leasing (IV) : hoe verwerken

Nadere informatie

Financiële infofiche Levensverzekeringen voor tak 23. Top Profit 1. Type levensverzekering

Financiële infofiche Levensverzekeringen voor tak 23. Top Profit 1. Type levensverzekering Financiële infofiche Levensverzekeringen voor tak 23 Top Profit 1 Type levensverzekering Individuele levensverzekering waarvan het rendement gekoppeld is aan beleggingsfondsen (tak 23). Waarborgen Waarborgen

Nadere informatie

Financial Management BDK A. Kapitaalkosten

Financial Management BDK A. Kapitaalkosten A. Kapitaalkosten In dit hoofdstuk wordt onderzocht hoeveel procent van elke bron van geld (eigen vermogen of vreemd vermogen) gebruikt moet worden om een bedrijf te financieren. Kapitaalkosten Kapitaalkosten

Nadere informatie

SPAREN OF BELEGGEN BIJ P&V Verzeker u van een aantrekkelijk rendement

SPAREN OF BELEGGEN BIJ P&V Verzeker u van een aantrekkelijk rendement SPAREN OF BELEGGEN BIJ P&V Verzeker u van een aantrekkelijk rendement Welke beleggingsformules het best zijn aangepast aan uw doelstellingen, bespreekt u best met uw P&V adviseur. Hij helpt u graag verder

Nadere informatie

Belang juiste waardering hypotheekleningen

Belang juiste waardering hypotheekleningen Onderwerp: Bijlage Q&A Waardering hypotheekleningen in de toereikendheidstoets Dit document beschrijft welke aspecten DNB betrekt bij haar oordeel over de waardering en het waarderingsproces (conform artikel

Nadere informatie

OEFENINGEN HOOFDSTUK 4

OEFENINGEN HOOFDSTUK 4 OEFENINGEN HOOFDSTUK 4 1 2 OEFENING 1 NA HET LEZEN VAN EEN ARTIKEL IN DE TIJD RAAKT DE ONDERNEMING FLUXUS GEÏNTERESSEERD IN HET VERSCHIL TUSSEN MARKTWAARDE EN BOEKWAARDE. HET MANAGEMENT, DAT ER ALTIJD

Nadere informatie

Geconsolideerde winst- en verliesrekening (in miljoen euro)

Geconsolideerde winst- en verliesrekening (in miljoen euro) Geconsolideerde winst- en verliesrekening (in miljoen euro) Niet-geauditeerde, geconsolideerde cijfers volgens de boekhoudkundige regels van IFRS Q3 2017 Q3 2018 9M 2017 9M 2018 Omzet 593 539 1.803 1.647

Nadere informatie

VOORBEELDEXAMENVRAGEN ( VOORBEELDEXAMEN!!!!)

VOORBEELDEXAMENVRAGEN ( VOORBEELDEXAMEN!!!!) VOORBEELDEXAMENVRAGEN ( VOORBEELDEXAMEN!!!!) VRAAG 1 WELKE VAN DE VOLGENDE UITSPRAKEN ZIJN JUIST? 1) IRR HOUDT GEEN REKENING MET DE GROOTTE VAN DE INVESTERING. 2) INDIEN EEN ONDERNEMING PROJECTEN DOORVOERT

Nadere informatie

3,21 % gemiddeld over de laatste 8 jaar1. Top Rendement Invest. Pluk de vruchten van uw belegging!

3,21 % gemiddeld over de laatste 8 jaar1. Top Rendement Invest. Pluk de vruchten van uw belegging! 3,21 % gemiddeld over de laatste 8 jaar1 Top Rendement Invest Pluk de vruchten van uw belegging! Uw nettopremie is steeds volledig beschermd Uw belegging is volledig veilig. U kunt uw nettopremie (= gestorte

Nadere informatie

Publicatierapport 2017 Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord N.V. Alkmaar 2 mei 2018

Publicatierapport 2017 Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord N.V. Alkmaar 2 mei 2018 Publicatierapport 2017 Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord N.V. Alkmaar 2 mei 2018 Geconsolideerde jaarrekening Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord NV, Alkmaar 2 Geconsolideerde balans per 31

Nadere informatie

SPD Bedrijfsadministratie. Correctiemodel FINANCE & RISKMANAGEMENT 6 OKTOBER UUR. SPD Bedrijfsadministratie B / 7

SPD Bedrijfsadministratie. Correctiemodel FINANCE & RISKMANAGEMENT 6 OKTOBER UUR. SPD Bedrijfsadministratie B / 7 SPD Bedrijfsadministratie Correctiemodel FINANCE & RISKMANAGEMENT 6 OKTOBER 2015 08.45 11.15 UUR SPD Bedrijfsadministratie B / 7 Opgave 1 (40 punten) 1. Een voorbeeld van een goed antwoord: De interest

Nadere informatie

Managed Funds Balanced Fund 1

Managed Funds Balanced Fund 1 Managed Funds Balanced Fund 1 Type levensverzekering Levensverzekering met een dat gekoppeld is aan beleggingsfondsen (tak 23). Waarborgen - Bij leven van de verzekerde: dit is een levensverzekeringscontract

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Arbitrage en financiële besluitvorming

Hoofdstuk 3: Arbitrage en financiële besluitvorming Hoofdstuk 3: Arbitrage en financiële besluitvorming Elke beslissing heeft consequenties voor de toekomst en deze consequenties kunnen voordelig of nadelig zijn. Als de extra kosten de voordelen overschrijden,

Nadere informatie

Inhoud Noordhoff Uitgevers bv. Antwoorden hoofdstuk 1 2. Antwoorden hoofdstuk 2 3. Antwoorden hoofdstuk 3 4. Antwoorden hoofdstuk 4 5

Inhoud Noordhoff Uitgevers bv. Antwoorden hoofdstuk 1 2. Antwoorden hoofdstuk 2 3. Antwoorden hoofdstuk 3 4. Antwoorden hoofdstuk 4 5 Inhoud Antwoorden hoofdstuk 1 2 Antwoorden hoofdstuk 2 3 Antwoorden hoofdstuk 3 4 Antwoorden hoofdstuk 4 5 Antwoorden hoofdstuk 5 6 Antwoorden hoofdstuk 6 8 Antwoorden hoofdstuk 7 9 Antwoorden hoofdstuk

Nadere informatie

Essentiële beleggersinformatie

Essentiële beleggersinformatie Dit document verschaft u essentiële beleggersinformatie aangaande dit fonds. Het is geen marketingmateriaal. De verstrekte informatie is bij wet voorgeschreven en is bedoeld om u meer inzicht te geven

Nadere informatie

Essentiële beleggersinformatie

Essentiële beleggersinformatie Dit document verschaft u essentiële beleggersinformatie aangaande dit fonds. Het is geen marketingmateriaal. De verstrekte informatie is bij wet voorgeschreven en is bedoeld om u meer inzicht te geven

Nadere informatie

Junior Life Cycle 1. Aanvullende waarborgen optioneel:

Junior Life Cycle 1. Aanvullende waarborgen optioneel: Junior Life Cycle 1 Type levensverzekering Levensverzekering waarvan het rendement verbonden is aan beleggingsfondsen (tak 23). Waarborgen - In geval van leven van het verzekerde kind op de einddatum:

Nadere informatie

Bij deze opgave horen de informatiebronnen 1 tot en met 6. In deze opgave blijven de belastingen buiten beschouwing.

Bij deze opgave horen de informatiebronnen 1 tot en met 6. In deze opgave blijven de belastingen buiten beschouwing. Opgave 2 Bij deze opgave horen de informatiebronnen 1 tot en met 6. In deze opgave blijven de belastingen buiten beschouwing. VastNed Retail nv is een Nederlands vastgoedbeleggingsfonds dat met gelden

Nadere informatie

Stichting Bewaarder Holland Immo Group XI/ Retail Residential Fund te Eindhoven

Stichting Bewaarder Holland Immo Group XI/ Retail Residential Fund te Eindhoven Stichting Bewaarder Holland Immo Group XI/ Retail Residential Fund te Eindhoven Jaarrekening 2012 Stichting Bewaarder Holland Immo Group XI/ Retail Residential Fund Jaarrekening 2012 Inhoudsopgave Jaarstukken

Nadere informatie

Top-Hat Plus Plan Managed Funds Balanced Fund 1

Top-Hat Plus Plan Managed Funds Balanced Fund 1 Top-Hat Plus Plan Managed Funds Balanced Fund 1 INDIVIDUELE PENSIOENTOEZEGGING (tak 23) Type levensverzekering Levensverzekering met een rendement dat gekoppeld is aan beleggingsfondsen (tak 23). Er kunnen

Nadere informatie

BEHEERSREGLEMENT ERGO Life Return

BEHEERSREGLEMENT ERGO Life Return BEHEERSREGLEMENT ERGO Life Return 1.1. Inhoud beheersreglement 1.1. Inhoud beheersreglement...3 1.2. Situering...3 1.3. Beleggingsvormen (tak 23)...3 1.3.1. Algemene omschrijving...3 1.3.2. ERGO Life Euro

Nadere informatie

-VOLULIFE. De groepsverzekering van de nieuwe generatie. AG Employee Benefits

-VOLULIFE. De groepsverzekering van de nieuwe generatie. AG Employee Benefits -VOLULIFE De groepsverzekering van de nieuwe generatie AG Employee Benefits -VOLULIFE Omdat elke werkgever die denkt in het belang van zijn onderneming, ook aan de toekomst van zijn medewerkers denkt.

Nadere informatie

Financiële infofiche Levensverzekering voor Tak 23. AG Fund+ 1. Type levensverzekering

Financiële infofiche Levensverzekering voor Tak 23. AG Fund+ 1. Type levensverzekering Financiële infofiche Levensverzekering voor Tak 23 AG Fund+ 1 Type levensverzekering Individuele levensverzekering waarvan het rendement gekoppeld is aan beleggingsfondsen (tak 23). Waarborgen Bij overlijden

Nadere informatie

BUSINESS VALUATION UITWERKING TOPAAS B.V.

BUSINESS VALUATION UITWERKING TOPAAS B.V. BUSINESS VALUATION UITWERKING TOPAAS B.V. VERONDERSTELLINGEN Vraagprijs 2.500.000 (pand en inventaris). Inkomsten: In totaal 40 kamers; Bezetting kamers: T1 45%, T2 52%, T3 63%, vanaf T4 en verder 68%;

Nadere informatie

Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21

Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21 Financiële infofiche levensverzekering voor tak 21 Type levensverzekering Spaar- of beleggingsdoelstelling Waarborgen Doelgroep Tak 21 Rendement isave Life Income 1 Levensverzekering met een vaste rente-uitkering.

Nadere informatie

F I N A N C I Ë L E I N F O F I C H E

F I N A N C I Ë L E I N F O F I C H E F I N A N C I Ë L E I N F O F I C H E Argenta-Flexx 1 Deze infofiche maakt integraal deel uit van de verzekeringsvoorwaarden T Y P E L E V E N S V E R Z E K E R I N G Levensverzekering met een door Argenta

Nadere informatie

Vastgoed financieren. In een commerciële omgeving. Anja van Balen Sector Banker zorg 31 oktober 2013

Vastgoed financieren. In een commerciële omgeving. Anja van Balen Sector Banker zorg 31 oktober 2013 Vastgoed financieren In een commerciële omgeving Anja van Balen Sector Banker zorg 31 oktober 2013 Welkom in de commerciële bancaire wereld Businessplannen Bancaire normen Business plan Focus aanbrengen

Nadere informatie

KBC-Life Alternative Selector

KBC-Life Alternative Selector KBC-Life Alternative Investments KBC-Life Alternative Selector KBC-Life Alternative Investments 1 is een tak23-levensverzekering, waarvan het rendement verbonden is met beleggingsfondsen. Type levensverzekering

Nadere informatie

Jaarrekening 2014. Stichting Oevernet

Jaarrekening 2014. Stichting Oevernet Jaarrekening 2014 Stichting Oevernet 1.0 Inhoud 1 Inhoud 2 2 Jaarrekening 2.1 Bestuursverslag 3 2.2 Grondslagen 4 2.3 Balans per 31 december 6 2.4 Staat van Baten en Lasten 7 2.5 Toelichting Financiële

Nadere informatie

Examen PC 2 vak Cash Management

Examen PC 2 vak Cash Management Examen PC 2 vak Cash Management Instructieblad Betreft: examen: PC 2 leergang 6 onderdeel: CAS datum: 19 december 2013 tijd: 16.00 17.30 uur Deze aanwijzingen goed lezen voor u met uw examen start Aanwijzingen:

Nadere informatie