WATERSTAAT DELFLAND VAN 1133 TOT 1285; KAARTEN

Transcriptie

1 WATERSTAAT DELFLAND VAN 1133 TOT 1285; KAARTEN KNNV afdeling Delfland Cor Nonhof

2 Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging KNNV afdeling Delfland Postbus AC DELFT twitter: KNNVafdDelfland facebook: KNNV-afdeling-Delfland Inhoud Inleiding... 3 Kaarten... 4 Copyright: KNNV afdeling Delfland, 2017 Referentie: Cor Nonhof, Waterstaat Delfland van 1133 tot 1285; kaarten, KNNV afdeling Delfland, 2017 Overname van delen van de tekst is toegestaan onder bronvermelding. Cor Nonhof, Waterstaat Delfland van 1133 tot 1285; kaarten, KNNV afdeling Delfland,

3 Inleiding Dit deelrapport hoort bij het rapport Waterstaat Delfland van 1133 tot 1285 waar de achtergronden worden besproken. Dit deel is zodanig opgezet dat het ook min of meer zelfstandig valt te lezen. De reeks kaarten begint in 1133 aan de vooravond van de grote stormvloed van 1134 waarbij het Westland een dik pak klei kreeg, het Westland-dek. Op de klei leefde men van gemengd bedrijf met veeteelt op de lagere delen van de gorzen en akkerbouw op de hogere. Er zijn uit die tijd geen resten gevonden van ontginningen of sloten. Men gebruikte de natuurlijke gesteldheid van het land. De situatie op het voedselrijke veen met broekbos was heel anders. Daar legde men ter bescherming van de ontginning kades aan en sloten naar het afwateringswater oftewel de ontginningsas. Het bovenwater werd zo nodig langs de ontginning geleid. Als er geen goede afwatering voorhanden was, groef men zelf een water. De Delf is daar een mooi voorbeeld van. Kenmerkend zijn de lange smalle percelen. Waarbij overigens bedacht moet worden dat in de originele verkaveling het er niet zoveel zullen zijn geweest. Het grote Gantel-estuarium, zie de uitbreiding van het voedselrijke veen, van Naaldwijk met uitlopers naar Leidschendam, Pijnacker, t Woudt en Berkel is in 1133 vervallen. De Gantel ontwatert alleen nog de omgeving van Leidschendam en we tekenen hem benedenstrooms doodlopend op een duin tussen Monster en Naaldwijk. In 1162 is te zien dat de ontginningsmethode op het veen nu ook op de klei wordt toegepast. Beschermd achter rivierdijken kan men meer areaal voor akkerbouw gebruiken en meer monden voeden. Sloten zijn voor afwatering, maar geven ook de grens aan met de buurman. In 1200 zijn volgens archeologische opgravingen ook de ontginningen van Wateringen en Rijswijk voltooid. Over de Escamp is niets bekend, maar we tekenen die ook als ontgonnen. Anders dan de waterstaat is de ondergrond bijgewerkt tot Daarbij tekenen we geen ontginningen in het voedselarme veen. Het is niet echt bekend of dat terecht is. Het ontbreken van schriftelijke overleveringen zegt niet zoveel en het archeologisch archief is in de grote vervening verdwenen. Cor Nonhof, Waterstaat Delfland van 1133 tot 1285; kaarten, KNNV afdeling Delfland,

4 Kaarten Cor Nonhof, Waterstaat Delfland van 1133 tot 1285; kaarten, KNNV afdeling Delfland,

5 Ondergrond 1133; waterstaat 1133 De Gantel heeft als buurman de Lier en de waterscheiding is een belangrijke juridische grens. De omgeving van Berkel watert af via de Harg langs Kethel. Het centrale deel van het woudgebied heeft een gegraven afwatering gekregen: de Delf, tegenwoordig de Schie geheten. Dit is de vooravond van de grote stormvloed van 1134 die een groot gat slaat in de duinen tussen Monster en Naaldwijk. De Gantel krijgt daardoor weer een open verbinding met de Maas. De overstroming volgt in het Westland de contour van het hoge gors. Cor Nonhof, Waterstaat Delfland van 1133 tot 1285; kaarten, KNNV afdeling Delfland,

6 Ondergrond 1162; waterstaat 1162 Dertig jaar na de ramp van 1134 is de monding van de Gantel al weer verzand. De Zwartendijk tussen Monster en Naaldwijk moet men eerder zien als een bevestiging van de ontstane situatie dan een bewuste afdamming van de Gantel voor landwinning. De stormvloed van 1163 bereikt deze dijk al niet meer. De ontginning van Rijswijkerbroek geeft extra wateroverlast op de benedenloop van de Gantel en de toestand wordt onhoudbaar. Men besluit om het bovenwater van Rijswijkerbroek via Delft om te gaan leiden. Er wordt ook een dijk voorzien tussen Rijswijk en Delft; de huidige Lange Kleiweg. Ook op de klei begint men nu dijken te bouwen en ontginningen uit te leggen zoals men dat op het voedselrijke veen al veel eerder deed. Cor Nonhof, Waterstaat Delfland van 1133 tot 1285; kaarten, KNNV afdeling Delfland,

7 Ondergrond 1200; waterstaat 1200 De stormvloed van 1163 heeft in de omgeving van Vlaardingen een dikke laag klei achtergelaten: het Vlaardingendek. De rivier de Harg langs Kethel was niet meer te repareren en men heeft de Delf van Kandelaar naar Overschie doorgetrokken en aangesloten op de rivier de Schie. In 1200 zijn volgens archeologische opgravingen ook de ontginningen van Wateringen, Rijswijk en Tedingerbroek voltooid. Over de Escamp is niets bekend, maar we tekenen die ook als ontgonnen. Cor Nonhof, Waterstaat Delfland van 1133 tot 1285; kaarten, KNNV afdeling Delfland,

8 Ondergrond 1200 met extra verlanding bij s-gravenzande en De Lier; waterstaat 1245 Nu is ook de Lier verland en de Maasdijk tussen s-gravenzande en De Lier wordt voltooid als bevestiging. De geestambachten moeten afwateren om de hoger gelegen veenontginning van Wateringen heen. De afwatering gaat via sluizen in de Spartel, bij Hutjeshoek en in Vlaardingen. In de Schie ligt bij Schiedam een sluis, maar men heeft daar grote problemen met het bovenwater uit Delft. De Buitenwatersloot en de Gaag tussen Den Hoorn en Schipluiden moeten daar verlichting in brengen. Cor Nonhof, Waterstaat Delfland van 1133 tot 1285; kaarten, KNNV afdeling Delfland,

9 Ondergrond 1200 met extra verlanding bij s-gravenzande en De Lier; waterstaat 1285 Rond Schiedam herstelt men de oude situatie van voor De Poldervaart neemt daarbij de taak van de Harg over. Er wordt een tweedeling gemaakt in de afwatering van de 13 ambachten. De vijf Oost-Ambachten wateren af tussen Vlaardingen en Schiedam via de vijf sluizen in de Poldervaart. Het bovenwater uit de omgeving van Rijswijk wordt geweerd door het leggen van hinderdammen in Delft en bij Den Hoorn. Het bovenwater wordt omgeleid via de Kerstanje en de Lookwatering naar de Gaag. Het Wateringse Veld is nu zover gezakt dat de Zweth als afwatering dienst kan gaan doen. Cor Nonhof, Waterstaat Delfland van 1133 tot 1285; kaarten, KNNV afdeling Delfland,

10 Ondergrond 1200 met extra verlanding bij s-gravenzande en De Lier; onderhoud 1712 Na 1285 is de waterstaat nog niet af. De aanleg van de vlieten en sluizen bij Maassluis zijn nog belangrijke wijzigingen om het verlanden van de Spartel op te vangen en het beschadigen van de sluizen bij Hutjeshoek door een storm. Nog weer later is de Oranjesluis een mogelijkheid geworden om de Lier weer zijn oorspronkelijke loop te laten nemen. Het onderhoud is volgens de kaart van Delfland, 1712, maar veel van de verplichtingen zijn veel ouder. Let op de aansluiting van nummer 17 op 18 van het water tussen Den Hoorn en Schipluiden. Dit water is bij Den Hoorn onthoofd bij de scheiding van de Oost- en West-Ambachten rond Cor Nonhof, Waterstaat Delfland van 1133 tot 1285; kaarten, KNNV afdeling Delfland,