Doen wat nodig is. Kadernota sociaal domein. 20 februari 2014

Transcriptie

1 Doen wat nodig is Kadernota sociaal domein 20 februari

2 Voorwoord Een verandering start je niet alleen. Die moet ontstaan in de stad, bij en met de partners en de professionals. En bij en met de inwoners om wie het uiteindelijk gaat. In de afgelopen drie jaar heeft de stad meegewerkt in themagroepen, werkconferenties en praktijkwerkplaatsen. In een consultatieronde gaven zeventig reacties een schat aan informatie en ideeën. We hebben de opmerkingen en suggesties uit heel Almere meegenomen. Ze zijn verwerkt in het document dat voor u ligt: de kadernota sociaal domein Doen wat nodig is. Anders en beter Vanaf 1 januari 2015 krijgt de gemeente er forse taken bij op het gebied van de AWBZ, de jeugdzorg en werk en inkomen. Daarmee worden wij als gemeente verantwoordelijk voor bijna de gehele maatschappelijke ondersteuning aan onze inwoners. Wat mij betreft is dit vooral een kans. Een kans om het anders te doen. En om het beter te doen. Anders en beter betekent ook: zoveel mogelijk doen met de beschikbare middelen. De bezuinigingen die het Rijk aan de gemeenten oplegt, zijn zoals het zich laat aanzien - fors. De grote uitdaging wordt om ervoor te zorgen dat we uitkomen met de beperkte beschikbare middelen. En dat Almeerders in een kwetsbare positie de zorg en ondersteuning blijven krijgen die nodig is. Zorg en ondersteuning die hen weer veerkracht geeft. Zodat kinderen gezond en veilig kunnen opgroeien, mensen kunnen meedoen naar vermogen en zelfredzaam en samenredzaam zijn. Ik ben ervan overtuigd dat we dit kunnen bereiken door uit te gaan van burgerkracht en door een effectieve en efficiënte sociale ondersteuningsstructuur te bouwen. Ruimte voor professionals Almere gaat professionals in de stad de ruimte geven om te doen wat nodig is. Professionals moeten minder worden belast met bureaucratie en moeten gewoon hun werk kunnen doen. Door verkokering, versnippering en dwingende procedures lopen bestaande systemen nu vast. Het systeem achter de hulpverleners moet anders en beter gaan werken. Daarmee bedoel ik het systeem om onze inwoners heen: de sociale infrastructuur. Aan het wijzigen van deze sociale infrastructuur werkt Almere onder de naam Transitie Sociaal Domein. Het systeem verandert niet van de ene op de andere dag. Het is een proces van zoeken en leren. Van verkennen en beslissen. Zonder het exacte eindresultaat te kennen, moeten we nu een aantal besluiten nemen over de kaders die aan de basis liggen van het nieuwe stelsel. Die kaders moeten worden vastgelegd om verder te kunnen bouwen. Dat is wat we met deze kadernota beogen. Daar staan we met elkaar voor. Ineke Smidt Wethouder Participatie, Zorg en Inkomen 2

3 Inhoud Voorwoord Hoofdstuk 1: Het sociale domein en de transitie Hoofdstuk 2: Voor de inwoners van Almere 2.1 De inwoners van Almere 2.2 Verantwoordelijkheid voor nieuwe groepen 2.3 Hoe houden we zicht op de resultaten? Hoofdstuk 3: Visie en ambitie 3.1 Visie 3.2 Ambitie: wat willen we bereiken? 3.3 Hoofdlijnen van het Almeerse beleid: burgerkracht en ondersteuning 3.4 Beleidsuitgangspunten 3.5 De rol van de gemeente DEEL I BURGERKRACHT Hoofdstuk 4: Burgerkracht en de kracht van de samenleving 4.1 Samenvatting 4.2 Eigen kracht 4.3 Samenredzaamheid 4.4 Initiatieven uit de samenleving 4.5 Vrijwillige inzet Hoofdstuk 5: Participatie, iedereen doet mee 5.1 Samenvatting 5.2 De inclusieve stad 5.3 Fysieke toegankelijkheid 5.4 Wonen 5.5 Werken 5.6 Vrije tijd Hoofdstuk 6: Preventie en vroegsignalering 6.1 Samenvatting 6.2 Opvoeden en leren 6.3 Rondkomen met je inkomen 6.4 Gezondheid 6.5 Veiligheid DEEL II ONDERSTEUNING Hoofdstuk 7: Lokale ondersteuningsstructuur 7.1 Samenvatting 7.2 Gebiedsgericht werken 7.3 Één huishouden, één plan, één aanpak, ook op school 7.4 Vorming van de teams van wijkwerkers en het netwerk van gezinsbegeleiders 7.5 De plaats van jeugd(hulp) in de ondersteuningsstructuur 7.6 Aansturing 7.7 Als er meer nodig is 7.8 Digitale ondersteuningsstructuur 3

4 Hoofdstuk 8: Toegang 8.1 Samenvatting 8.2 Zelf oplossingen vinden 8.3 Signalering 8.4 Toegang tot ondersteuning 8.5 Regelgeving voor de toegang tot ondersteuning Hoofdstuk 9: Vormen van ondersteuning 9.1 Samenvatting 9.2 Soorten ondersteuning 9.3 Uitgangspunten bij ondersteuningsvormen 9.4 Basisinfrastructuur 9.5 Meer samenhang in ondersteuning Hoofdstuk 10: Ondersteuning, regionaal en landelijk 10.1 Samenvatting 10.2 Regionale samenwerking bij de decentralisatietaken 10.3 Ondersteuning die landelijk wordt georganiseerd Hoofdstuk 11: Kwaliteit en verantwoording 11.1 Samenvatting 11.2 Kwaliteit 11.3 Verantwoording Hoofdstuk 12: Bekostiging 12.1 Samenvatting 12.2 Bekostiging van algemene (welzijns)voorzieningen 12.3 Bekostiging van wijkwerkers en gezinsbegeleiders 12.4 Inkoop en bekostiging van voorzieningen waarvoor een toegangsbepaling nodig is 12.5 Verstrekking van voorzieningen met toegangsbepaling aan inwoners 12.6 Eigen bijdrage Hoofdstuk 13: Financieel kader 13.1 Samenvatting 13.2 Slimmer en anders werken 13.3 Geldstromen binnen het sociale domein: sociaal deelfonds 13.4 Financieel kader en besteding van middelen binnen het sociaal domein 13.5 Overgangsverplichtingen 13.6 Frictiekosten 13.7 Overgangsjaar 2015 Hoofdstuk 14: Risicomanagement 14.1 De inzet van planning en risicomanagement 14.2 Risico s vanuit gemeentelijk oogpunt Hoofdstuk 15: En nu verder Bijlagen Bijlage 1: Hoofdpunten uit de Participatiewet, de Wmo 2015 en de Jeugdwet Bijlage 2: Ondersteuningsmodel bij de Participatieladder Almere Bijlage 3: Verklarende woordenlijst Bijlage 4: Bronnen 4

5 managementsamenvatting De gemeente Almere krijgt er in 2015 omvangrijke taken bij op het gebied van zorg en ondersteuning. In deze kadernota is verder uitgewerkt op welke wijze de gemeente Almere uitvoering gaat geven aan deze extra taken. Deze kadernota is een vervolg op het beleidskader sociaal domein dat het College van BenW in juni 2012 heeft vastgesteld. De nota is geldig voor de jaren Bij de ontwikkeling van deze nota zijn bewoners, maatschappelijke partners, de WMO raad, de cliëntenraad Almere, en andere cliëntenorganisaties betrokken. In drie wijken is al met de nieuwe wijkgerichte aanpak geëxperimenteerd. Ervaringen uit deze wijken zijn gebruikt. Wat gaat er in 2015 veranderen? De gemeente wordt als gevolg van de nieuwe jeugdwet verantwoordelijk voor alle jeugd en opvoedhulp, de jeugdbescherming en jeugdreclassering, en de aanpak van kindermishandeling. Ook de jeugd GGZ en de zorg voor kinderen met een lichte verstandelijke beperking worden gemeentelijke verantwoordelijkheden. Wijzigingen in de WMO geeft de gemeente de verantwoordelijkheid voor de begeleiding van mensen met een beperking, de dagbesteding, kort verblijf buitenshuis en het begeleid wonen. De gemeente was al verantwoordelijk voor het bevorderen van participatie en zelfredzaamheid van bewoners. Door de participatiewet zal er vanaf 2015 geen nieuwe instroom meer zijn in de sociale werkvoorziening. De gemeente zal waar nodig zelf vormen van beschut werken organiseren. De Wajong staat vanaf 2015 alleen nog open voor jonggehandicapten die volledig en duurzaam arbeidsongeschikt zijn. Jongeren die niet aan die criteria voldoen vallen onder de participatie wet en zijn daarmee aangewezen op de gemeente voor ondersteuning bij de reintegratie naar werk. Werken vanuit een visie Startpunt zijn de talenten en mogelijkheden van mensen. De inwoners staan centraal. Mensen worden aangesproken op hun vermogen zelf hun problemen op te lossen. Daarbij is er aandacht voor mensen in een kwetsbare positie; zij moeten ook kunnen participeren. Almere bouwt voort op de kantelingsgedachte die nu al in de WMO wordt toegepast. De gemeente beperkt zich niet tot het afhandelen van claimgerichte aanvragen, maar verkent eerst goed de vraag achter de vraag, en welke mogelijkheden de cliënt heeft om het probleem zelf op te lossen. Pas daarna wordt samen met de cliënt de meest passende oplossing bedacht. Deze kanteling leidt niet alleen tot grotere efficiëntie, het leidt ook tot betere kwaliteit en betere resultaten. De gemeente verbindt zich aan drie resultaten 1. Kinderen in Almere groeien vellig en gezond op 2. Almeerders doen mee naar vermogen 3. Almeerders zijn zoveel als mogelijk zelfredzaam en samenredzaam. Burgerkracht en participatie De gemeente stimuleert burgerkracht, waardoor inwoners zelfredzaam zijn, de eigen regie houden, naar elkaar omzien en zich voor elkaar inzetten. Burgerinitiatieven maar ook het ondersteunen van vrijwilligerswerk krijgen alle aandacht. Almere moet een inclusieve stad zijn, een stad waarin iedereen mee kan doen. Waar de openbare ruimte, het openbaar vervoer en de scholen toegankelijk zijn voor mensen met een beperking. Waar voor iedereen geschikte woningen zijn. Waar kwetsbare groepen niet op te grote afstand van de arbeidsmarkt staan. Ook goede vrijetijdsvoorzieningen zijn belangrijk in een inclusieve stad. 5

6 Welke ondersteuning gaat de gemeente geven? Op wijkniveau komen 16 teams van wijkwerkers. Medewerkers van diverse geledingen (als jeugdgezondheidszorg, algemeen maatschappelijk werk, vrijwilligerswerk, wijkverpleegkundige etc.) werken samen in de wijkteams. Deze samenwerking wordt geregeld in een convenant. De wijkteams kijken naar leefbaarheid en veiligheid, dragen bij aan eigen initiatieven van bewoners en signaleren problemen. Zij voeren de keukentafelgesprekken waarin de eigen mogelijkheden van bewoners worden onderzocht. Het wijkteam werkt samen met instanties die aanvullende hulp bieden, zoals de schulphulpverlening, jeugdhulp instellingen, bijstandsconsulenten, het UWV, GGZ-instellingen etc. Bij complexe problematiek kan het wijkteam de hulp van gezinsbegeleiders inroepen. Op stadsdeelniveau wordt een netwerk van gezinsbegeleiders gevormd. Dit netwerk bestaat uit organisaties die vanuit hun specifieke deskundigheid nu al een vorm van gezinsbegeleiding leveren, opnieuw door middel van convenantsamenwerking. De wijkteams en het netwerk van gezinsbegeleiders worden aangestuurd door een gemeentelijke manager, die in elk stadsdeel zal worden aangesteld. Bij zeer complexe problematiek of wanneer de samenwerking stokt, blijft de gemeentelijke brandpuntfunctionaris de autoriteit houden om voor alle partijen bindende beslissingen te nemen. Ook komt er een digitale ondersteuningsstructuur voor werkers in het veld. Daar kan algemene informatie worden gehaald en gedeeld. In VNG verband wordt een ICT-systeem ontwikkeld wat voldoet aan de eisen van informatievoorzieningen aan de gemeenteraad, adequate uitwisseling van informatie over cliënten, waarborgen van privacy en transparantie ten opzichte van de cliënt. Preventie en vroegsignalering De jeugdgezondheidszorg heeft een belangrijke rol in het signaleren van opvoedproblemen en het ondersteunen van ouders. Maar ook de scholen krijgen een belangrijke rol. Een kind, een gezin, een plan, ook op school. Hiervoor worden integrale kindcentra opgezet. Preventie betekent ook het ondersteunen van gezinnen bij het oplossen van hun financiële problemen en zo het opgroeien in armoede tegen te gaan. Het betekent ook het stimuleren van een gezonde levensstijl, en het verbeteren van het leefklimaat en de veiligheid in de wijken. Het voorkomen van jeugdbendes en jeugdcriminaliteit via de jeugdinterventieteams is hierbij van groot belang. Professionals blijven gebruik maken van de al bestaande Flevolandse verwijsindex risicojongeren, zodat altijd duidelijk is of een jongere al bij een professional in beeld is. Er komt een nieuwe stedelijke organisatie voor integrale jeugdgezondheidszorg, die wijkgericht gaat werken. Medewerkers van die organisatie gaan deel uitmaken van de wijkteams. Ook medewerkers die nu bij de afdeling toegang van het Bureau Jeugdzorg werken kunnen bij deze organisatie worden ondergebracht. Toegang tot ondersteuning De toegang tot gespecialiseerde vormen van zorg en ondersteuning (altijd maatwerkvoorzieningen) verloopt via de wijkteams of via de gezinsbegeleiders. Dit gaat op basis van een gemeentelijke toegangsbepaling. Overigens kan ook de huis- of jeugdarts verwijzen naar jeugdhulp, en zal de gemeentelijke afdeling sociale zaken toegang tot uitkeringen onder de nieuwe participatiewet blijven verlenen. Bij overige vragen die bij het stadhuis binnenkomen worden de wijkteams ingeschakeld. Toegang tot ondersteuning zal in verdere regelgeving worden uitgewerkt. Een huishouden, een plan, een aanpak. Ook op school Almere wil dat ondersteuning in het sociale domein altijd in samenhang wordt gegeven. Dus één ondersteuningsplan per huishouden voor alle vormen van zorg en ondersteuning die nodig zijn, ook op school. Dit is een fundamentele breuk met het verleden, waarin inwoners gewend zijn geraakt dat er voor elke vraag een ander loket is, met een eigen intake, werkwijze etc. Er komt één budget (uitgezonderd specifieke rijksdoeluitkeringen), dat in een aantal deelbudgetten wordt verdeeld. In deze kadernota zijn tien beleidsuitgangspunten opgenomen om een samenhangende ondersteuning mogelijk te maken. 6

7 Regionale samenwerking De nieuwe jeugdwet verplicht samenwerking met andere gemeenten. Gespecialiseerde residentiële jeugdhulp (zowel opvoed en opgroeihulp, als GGZ en LVB zorg) en crisisopvang worden samen met de andere Flevolandse gemeenten georganiseerd. Ook het nieuwe meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling, de jeugdbescherming en de jeugdreclassering worden op het niveau van de regio Flevoland opgepakt. Zeer gespecialiseerde vormen van jeugdzorg (zoals gesloten jeugdzorg, gespecialiseerde diagnostiek etc.) worden landelijk ingekocht, waarbij de bekostiging via de individuele gemeenten loopt. De gemeente zoekt samenwerking met andere gemeenten om het toetreden tot de arbeidsmarkt van groepen mensen met een beperking mogelijk te maken. Kwaliteit en verantwoording Met aanbieders van specialistische vormen van hulp en ondersteuning worden raamafspraken gemaakt over zorgvormen en kwaliteit en prijs, maar niet over volume. Cliënten kunnen een keuze maken uit de verschillende aanbieders. De gemeente stelt eisen aan de kwaliteit van de aanbieders van hulp en ondersteuning. Deels zijn deze eisen wettelijk voorgeschreven. Almere zal daarnaast veel aandacht geven aan de klanttevredenheid en klantervaring. Via resultaatgerichte subsidiëring kan worden beoordeeld of de activiteiten maatschappelijke effecten en resultaten hebben. De verantwoording en rapportage aan het Rijk (verticale verantwoording) is tot een minimum beperkt. In plaats daarvan zal aan de gemeenteraad worden gerapporteerd (horizontale verantwoording). En nu verder In de aanloop naar de transitiedatum zal de werkwijze van de wijkteams en het netwerk van gezinsbegeleiders verder worden uitgewerkt. In een integrale verordening zullen werkprocessen worden vastgelegd. De nieuwe organisatie voor jeugdgezondheidszorg zal worden opgezet en er zal een besluit vallen over de opzet van het nieuwe AMHK. Ook zal de systematiek van bekostiging en inkoop verder uitgewerkt. Twee jaar na de transitiedatum wordt de nieuwe ondersteuningstructuur geëvalueerd. 7

8 Hoofdstuk 1: Het sociale domein en de transitie De Transitie Sociaal Domein in Almere Gemeenten krijgen er vanaf 1 januari 2015 omvangrijke taken bij op het gebied van de zorg en ondersteuning aan inwoners. Het gaat om een wijziging van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo 2015) en om de nieuwe Jeugdwet en Participatiewet. Passend onderwijs wordt een nieuwe verantwoordelijkheid van het onderwijs. De gemeente Almere heeft besloten om de decentralisaties niet apart op te pakken, maar in samenhang met elkaar en met andere aspecten van het sociale domein. Daarmee maken we optimaal gebruik van de kansen om de samenhang voor inwoners te verbeteren. We grijpen de decentralisaties aan om het anders en beter te doen. En zoveel mogelijk met de beschikbare middelen. Almere gaat de ondersteuning aan inwoners op een andere manier organiseren: slimmer en effectiever, dichtbij in de wijken. We willen minder verkokering en meer samenwerking tussen organisaties. Één huishouden, één plan, één aanpak. Ook op school. We zien de mogelijkheden van mensen en de samenredzaamheid als startpunt. Wanneer er professionele ondersteuning nodig is, moet die aansluiten op de eigen mogelijkheden en laagdrempelig, op maat en dicht bij mensen worden georganiseerd. Om dit te bereiken, werken we sinds eind 2011samen met partners aan een nieuwe sociale infrastructuur. Deze fungeert als landingsbaan voor de nieuwe taken. De verschillende decentralisatietaken worden in Almere in samenhang opgepakt.het beleid richt zich niet op afzonderlijke doelgroepen, maar op de vragen van inwoners. Of dit nu kinderen, jongeren, volwassenen of ouderen zijn. We werken volgens het principe één huishouden, één plan, één aanpak. Ook op school. Wat gaat er veranderen? Vanaf 1 januari 2015 wordt met de nieuwe Wmo, de Jeugdwet en de Participatiewet de verantwoordelijkheid van de gemeente binnen het sociale domein veel groter: veel nieuwe taken, veel nieuwe klantgroepen en een aanmerkelijke groei van het budget. Met de nieuwe Wmo 2015 wordt de gemeente vanaf 1 januari 2015 verantwoordelijk voor extramurale begeleiding (individuele begeleiding, groepsbegeleiding en dagbesteding voor mensen die zelfstandig thuis wonen), kortdurend verblijf, de inloop in de geestelijke gezondheidszorg, begeleid wonen op participatie gericht en het vervoer naar begeleidingsactiviteiten. Bovendien stuurt het Rijk in de langdurige zorg (AWBZ) op een sterke vermindering van plaatsen in verzorgings- en verpleeghuizen. Meer mensen hebben straks dus (extra) ondersteuning vanuit de Wmo nodig om langer thuis te kunnen blijven wonen. Ook de regelgeving binnen de Wmoondergaat sterke wijzigingen. Tegelijkertijd wordt er fors gekort op huidige Wmo-taken (huishoudelijke hulp). De Jeugdwet regelt dat de gemeente met ingang van 1 januari 2015 verantwoordelijk wordt voor alle jeugdhulp, de uitvoering van de kinderbeschermingsmaatregelen en de jeugdreclassering. Dit in aanvulling op een aantal preventieve taken die al bij de gemeente liggen. Het begrip jeugdhulp omvat de ondersteuning, hulp en zorg aan jeugdigen en hun ouders bij alle denkbare opgroei- en opvoedproblemen, psychische problemen en stoornissen. Het betreft zowel vormen van ambulante hulp als een verblijf bij pleegouders, hulp in medische kinderdagverblijven, psychiatrische zorg, begeleiding en persoonlijke verzorging bij een beperking. De Participatiewetvervangtvanaf 2015 de huidige Wet werk en bijstand, de Wet sociale werkvoorziening en delen van de Wajong. De gemeente wordt verantwoordelijk voor inkomensondersteuning en voor de participatie en re-integratie van een bredere doelgroep met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Op het onderdeel (Wet) werk en bijstand vinden zowel in 2014 als in 2015 belangrijke wijzigingen plaats (zie ook hoofdstuk 9). De Wet passend onderwijs regelt dat zoveel mogelijk leerlingen regulier onderwijs kunnen volgen en dat kinderen die dat nodig hebben speciaal onderwijs krijgen. De 8

9 verantwoordelijkheid voor de uitvoering van deze wet ligt bij het onderwijs. De gemeente moet vanuit de Jeugdwet op overeenstemming gericht overleg voeren met de organisatie voor passend onderwijs. In aanvulling op bovengenoemde wetgeving legt het Rijknadere regelgeving vastin de Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB). Dezeregelgeving kan van grote invloed zijn op de manier waarop de gemeente de wetten moet uitvoeren. Naast de nieuwe wetten blijft er nog een aantal andere, bestaande, wetten op het gemeentelijke sociale domein van kracht: de Wet publieke gezondheid, de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening en een aantal specifieke regelingen op het gebied van werk en inkomen. Daarnaast heeft het kabinet het voornemen de Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten (Wtcg) per 1 januari 2014 af te schaffen. Daarvoor in de plaats komt een nieuwe regeling, uitgevoerd door de gemeenten. Naast de gemeentehebben/krijgen nog twee andere partijen een belangrijke verantwoordelijkheid binnen het sociale domein/zorgdomein: - zorgverzekeraars voor de uitvoering van de Zorgverzekeringswet, waaronder huisartsenzorg, zorg door wijkverpleegkundigen, de functie persoonlijke verzorging en de geestelijke gezondheidszorg voor volwassenen; - zorgkantoren (AWBZ) voor de langdurige zorg (in het bijzonder verzorgings- en verpleeghuiszorg). Voorbehoud De wetgeving is op het moment van schrijven van deze kadernota nog niet vastgesteld. De kaders en concepten zijn wel al bekend. Ook over het financiële kader voor gemeenten, het overgangsregime en de precieze cliëntenaantallen is nog niet alles bekend. Recent is informatie over de historische verdeling van de jeugdbudgetten verschenen. Binnenkort komt er vergelijkbare informatie over de Wmo beschikbaar. In mei 2014 verwachten we duidelijkheid over alle budgetten. Desondanks krijgen gemeenten - zoals het er nu naar uitziet - de opgave om op 1 januari 2015 de nieuwe taken uit te voeren. Deze invoeringsdatum dwingtons om nu de volgende stap te zetten, ondanks de onduidelijkheden en onzekerheden. We moeten nu richtinggevende besluiten nemen om de implementatie verder te kunnen voorbereiden en om de noodzakelijke uitwerkingen te kunnen maken. Alleen dan kunnen we als gemeente tijdig klaar zijn. Alleen dan kunnen we zorgorganisaties en andere maatschappelijke organisaties de tijd bieden om hun organisatie en administratie voor te bereiden. En alleen dan kunnen we direct bij het aanvaarden van de nieuwe taken in samenhang gaan werken. Tegelijkertijd moeten we er rekening mee houden dat nieuwe informatie en wijzigingen in wetgeving en/of budgetten ertoe kunnen leiden dat er aanvullende of gewijzigde besluiten nodig zijn. Antwoord op alle vragen? Met de overgang van een reeks taken naar de gemeente zijn er nog veel vragen. Vragen van inwoners, van maatschappelijke organisaties en van de politiek. In deze kadernota wordt zo goed mogelijk beschreven hoe de toekomst eruitziet en daarmee komt er antwoord op een aantal van die vragen. Maar er blijven ook heel veel vragen onbeantwoord: zijn we wel in staat om deze complexe opgave tot een goed einde te brengen? Kunnen er verschillen tussen gemeenten ontstaan en is dat erg? Kan de gemeente in haar rol van regisseur voldoende ruimte geven voor de noodzakelijke nieuwe ontwikkelingen? Hoe gaat de gemeente om met al die bezuinigingen? Deze kadernota voor het sociale domein brengt antwoorden en samenhang. Elke lezer herkent ongetwijfeld dingen envindt voeding voor de activiteiten waar hij mee bezig is. Elke lezer zal ook ongetwijfeld dingen missen. Belangrijk voor alle lezers is dat het er met deze kadernota vooral om gaat dat we steeds meer werken vanuit dezelfde principes en ons richten op dezelfde doelen. Het proces van de transitie tot nu toe 9

10 Het Programma Transitie Sociaal Domein is gestart op 1 oktober Het programmaplan De kracht van Almere in 3D is door het college vastgesteld in januari In juni 2012 is het beleidskader Naar een nieuwe sociale infrastructuur in Almere door het college vastgesteld. Tevens is toen (juli 2012) een bijbehorende reeks uitgangspunten bekrachtigd door de gemeenteraad. In juli 2013 is de uitwerking van het beleidskader via een consultatienota Samenwerken aan de Transitie Sociaal Domein in Almere ter consultatie aangeboden aan de gemeenteraad, aan inwoners en maatschappelijke partners. De resultaten van deze consultatieronde zijn in het college en in de raad besproken en zijn de basis geweest voor de uitwerking in deze nota. Betrokkenheid van inwoners en maatschappelijke partners Deze kadernota is het resultaat van een samenwerkingsproces met inwoners en partners. Er is intensief samengewerkt aan de totstandkoming van dit document. Professionalsin de stad zien niet alleen wat nodig is, maar ook wat overbodig en ineffectief is. In het proces van de transitie zijn zij op allerlei manieren betrokken via werkconferenties en werkgroepen. Verder zijn er drie praktijkwerkplaatsen en andere pilots van start gegaan. Ook in de consultatieronde gaven de professionalsin de stad waardevolle reacties en ideeën. Meer dan ooit is hun ervaring nodig om een nieuwe sociale werkelijkheid te construeren. In de afgelopen jaren hebben ook de formele inspraakorganen als de Wmo-Raad, het Cliëntenberaad Almere (CBA), cliëntenorganisaties en patiëntenverenigingen (verenigd in het Breed Overleg) intensief meegedacht over de decentralisaties en de nieuwe sociale infrastructuur. De adviesraden gaan de burgerparticipatie opnieuw vormgeven door het oprichten van een gemeenschappelijke netwerkorganisatie binnen het sociale domein. Deze netwerkorganisatie gaat (via een open sollicitatieronde) de nieuwe Adviesraad Sociaal Domein vormgeven die de gemeente integraal adviseert. De maatschappelijke partners zijn samen met de gemeente verantwoordelijk voor de maatschappelijke effecten. De beoogde resultaten zijn gemeenschappelijk benoemd. Deze worden getoetst via indicatoren, maar vooral ook via vertelsessies en publiek verantwoorden aan elkaar en met elkaar. Ontwikkelingen binnen de gemeentelijke organisatie De taken van de gemeente binnen het sociale domein nemen sterk toe. Dat vereist een organisatie die daar klaar voor is. Een organisatie die goed in staat is om signalen vanuit de stad op te pikken en die zich snel, adequaat en met de juiste expertise, kan organiseren rondom vragen uit de stad. De gemeente werkt toe naar een integratie van (onderdelen van) de diensten Publiekszaken en Maatschappelijke Ontwikkeling om dit mogelijk te maken. Geldigheidsduur kadernota Deze kadernota is in principe geldig voor de jaren 2014 tot en met Daarmee geeft het document richting aan het transitieproces en het bouwen aan de nieuwe sociale infrastructuur. Dat proces is gestart in 2011, heeft een belangrijke mijlpaal op 1 januari 2015 en gaat daarna zeker nog verder door. Om tot praktische uitvoering te komen, moet er nog veel worden uitgewerkt en doordacht. Dit gebeurt onder andere via het opstellen van verordeningen, het nemen van financiële besluiten en het samenstellen van uitvoerings- of beleidsplannen. Vernieuwingen krijgen geleidelijk hun beslag en resultaten worden geleidelijk geboekt. Tijdens het transitieproces rapporteert de wethouder twee keer per jaar aan de gemeenteraad over de voortgang op het niveau van maatschappelijke effecten en afgesproken resultaten. Een tussenevaluatie wordt uitgevoerd na twee jaar, rond 1 januari Indien nodig wordt de kadernota tussentijds bijgesteld. 10

11 Leeswijzer Deze kadernota is opgebouwd rond de twee pijlers van het Almeerse beleid binnen het socialedomein: het versterken van burgerkracht en het organiseren van efficiënte en effectieve ondersteuning. Deel I van dit document beschrijft hoe burgerkracht werkt in Almere, hoe we werken aan participatie voor iedereen en hoe we inzetten op preventie en voegsignalering. Deel II beschrijft hoe we de nieuwe sociale infrastructuur gaan vormgeven. Dit deel is een nadere uitwerking van het beleidskader Naar een nieuwe sociale infrastructuur in Almere en van de consultatienota Samenwerken aan de Transitie Sociaal Domein in Almere. Aan de hand van de thema s lokale ondersteuningsstructuur, toegang, vormen van ondersteuning, bekostiging enkwaliteit en verantwoording beschrijven we hoe het nieuwe ondersteuningsstelsel eruit komt te zien. Ook beschrijven we hoe de regionale en bovenregionale ondersteuning hierin past. Ter afsluiting wijden we enkele hoofdstukken aan het financiële kader, het risicomanagement en een vooruitblik op het proces voor de komende jaren. 11

12 Hoofdstuk 2: Voor de inwoners van Almere Wat betekenen de veranderingen in het sociale domein voor een stad als Almere? En welke vraagstukken en kenmerken zijn er in Almere die om specifiek lokaal beleid vragen? Almere is een stad van pioniers en ondernemende mensen. Mensen die gewend zijn te bouwen aan hun stad en nieuwe samenleving. Anders dan andere steden kent Almere een relatief kleine kern van maatschappelijke organisaties waarmee de stad is opgebouwd. De pioniersgeest van de stad is ook nu voelbaar als kracht voor verandering en doorontwikkeling. Dit maakt het voor de gemeente ook mogelijk om vanuit partnerschap snel te schakelen. Delen van Almere worden nu letterlijk opgebouwd en inwoners staan samen met organisaties in de klei om een fysieke en sociale omgeving op te bouwen. Andere delen van de stad bestaan al iets langer. Ook daar is de stad nog steeds jong in jaren. Met de Schaalsprong maakt de stad als geheel de komende dertig jaar nog een aanzienlijke groei door. Wat betekent dit alles voor de sociale infrastructuur? In de afgelopen jaren is door onderzoek steeds meer inzicht ontstaan in hoe de stad ervoor staat. Op allerlei niveaus zijn gegevens beschikbaar: op stedelijk niveau, op het niveau van stadsdelen, wijken, buurten en op straatniveau. In een trendanalyse (2013) zijn resultaten van allerlei onderzoeken gebundeld. Die resultaten gebruiken we nu om inzicht te geven in de sociale staat van Almere (paragraaf 2.1). In de paragraaf daarna geven we zicht op de nieuwe klantgroepen die in het kader van de decentralisatietaken naar de gemeente komen (paragraaf 2.2). Daarbij komt ook de mogelijke stapeling van effecten bij bepaalde groepen inwoners aan de orde. In paragraaf 2.3 laten we zien hoe Almere de ontwikkeling van stad en inwoners verder gaat monitoren. 2.1 De inwoners van Almere Kinderen in Almere Almere is een jonge stad en dat blijkt ook uit het aantal kinderen dat er woont. Tot het jaar 2020 blijft het aantal redelijk stabiel rond de In de jaren daarna neemt het aantal kinderen in de leeftijdsgroep van 0 tot 12 jaar toe tot zo n kinderen. Deze toename wordt veroorzaakt door de groei van de stad. Met 85% van de kinderen gaat het goed. Zo n 15% vraagt om begeleiding en specifieke aandacht. Er zijn aandachtspunten. Zo neemt het aantal kinderen dat opgroeit in een minimumhuishouden (nu één op de zes) toe. Ook overgewicht bij kinderen blijft toenemen. Almere is daarnaast de gemeente met het hoogste aantal eenoudergezinnen (11,4% ten opzichte van 6,4% landelijk). Jongeren in Almere Ook het aantal jongeren groeit de komende jaren gestaag en in de jaren daarna fors. De groep jongeren in de leeftijd van 12 tot 18 jaar neemt toe met ruim tot ruim jongeren. De groep jongeren tussen de 18 en 25 jaar groeit op de lange termijn met ruim in aantal, tot een kleine jongeren. De groei heeft betekenis voor het aanbod op de arbeidsmarkt en voor de nodige investeringen in bijvoorbeeld onderwijs- en vrijetijdsvoorzieningen. Het aandeel werkloze jongeren neemt in Almere, net als in heel Nederland, sinds begin 2011 geleidelijk toe. Begin 2013 is de werkloosheid onder jongeren 15%. Dit is hoger dan het landelijke gemiddelde van 13%. Door de aanhoudende economische crisis betreft dit steeds vaker ook hogeropgeleide jongeren. Volwassenen in Almere (25-50 jaar en jaar) Op de lange termijn verschuift de leeftijd van de Almeerders geleidelijk. De groep mensen in de leeftijdsgroep van 25 tot 75 jaar neemt toe. In 2040 tot zelfs tweederde van de hele populatie. Dat is 17% meer dan nu. In deze groep is het aandeel huishoudens uit de zogenaamde lagere middenklasse gegroeid van 29% in 2009 naar 37% in De verklaring ligt gedeeltelijk in het groeiend aantal eenpersoonshuishoudens en eenoudergezinnen en waarschijnlijk in de crisis, waardoor het inkomen per huishouden is gedaald. 12

13 De groep jonge huishoudens (25- tot 50-jarigen) blijft tot het jaar 2020 ongeveer gelijk in aantal ( personen) en groeit daarna gestaag tot ruim personen in Er is een zeer grote arbeidsparticipatie binnen de jonge huishoudens en ook op andere gebieden is de participatiegraad hoog. Deze groep Almeerders doet veel aan vrijwilligerswerken 86% vindt zichzelf gezond. Deze groep is extra gevoelig voor sociaal-economische ontwikkelingen.het overgrote deel is tweeverdiener en heeft een gezamenlijk inkomen dat net iets hoger ligt dan het Nederlands gemiddelde. Als echter een van de twee inkomens wegvalt, ontstaan er problemen. Dit wordt mede veroorzaakt door het hoge aantal koopwoningen. Almere kent daarnaast naar verhouding veel zzp ers(11%) en alleenstaande ouders (8.922 huishoudens). Dit zijn groepen die extra kwetsbaar zijn voor inkomensschommelingen. In huishoudens van tweeverdieners en alleenstaande ouders is de combinatie zorg en arbeid een aandachtspunt. Het is lastig voldoende tijd te reserveren voor kinderen, zeker als er sprake is van een combinatie met andere problemen (bijvoorbeeld: 25% van de eenoudergezinnen is een minimumhuishouden). Almeerders voelen zich gezond, maar de helft van de volwassenen heeft overgewicht. Verder weten we dat bijna 10% een zware drinker is (inclusief nieuwe doelgroepen zoals vrouwen van 50 jaar en ouder) en dat 6 tot 8% last heeft van ernstige depressies. Dit betekent iets voor de investering in de netwerken van Almeerders. Aandacht voor gezondheid en bewegen moeten in de programma s voor een gezond Almere nog meer bijdragen aan preventie. De groep mensen in de leeftijd van 50 tot 75 jaar ( empty nesters ) stijgt in Almere in de periode tot 2042 tot personen. Bij deze groep volwassenen zien we een zeer hoge (arbeids)participatiegraad. Empty nesters zijn de basis voor het vrijwilligerswerk in Almere. We zien dat deze groep een grotebijdrage levert op allerlei terreinen, daar ook steeds meer tijd aan besteedt en zich betrokken voelt bij de leefomgeving. We weten dat deze groep zeer veel mantelzorg levert. Een steeds groter aantal personen (nu 10%) geeft echter aan dat zij overbelast zijn. Dit gegeven is een aandachtspunt voorde verdere ontwikkeling van mantelzorgondersteuning.voor de empty nesters geldt veel meer dan voor de andere groepen volwassenen dat verlies aan arbeid niet gemakkelijk kan worden opgevangen. Ouderen in Almere In de komende decennia groeit Almere mee in de algemene trend van vergrijzing. De groep 75-plussers maakt de komende dertig jaar een grote groei door in Almere. Het aantal ouderen groeit van ruim personen naar ruim personen. Veel Almeerse ouderen (98%) wonen zelfstandig, waarderen hun eigen woning en woonomgeving enorm en voelen zich betrokken bij hun buurt. Hierdoor doen ze een relatief klein beroep op intramurale voorzieningen (verzorgings- of verpleeghuizen). Er is daarentegen wel een grote behoefte aan ondersteunende voorzieningen thuis of in de directe woonomgeving. Wmo-voorzieningen worden op dit moment voor driekwart gebruikt door ouderen. Voor Almere is deze inzet vrij nieuw. Almere is immers nog steeds een erg jonge stad. Ruim 40% van de senioren voelt zich matig eenzaam en 11% zelfs zeer eenzaam. Dit is een mogelijke oorzaak van gezondheidsproblemen. Almeerse ouderen ervaren meer mobiliteitsbeperkingen dan gemiddeld in Nederland. Het aantal gevallen van dementie gaat in de komende jaren sterk stijgen van mensen nu tot ongeveer in In pilots en projecten wordt de aandacht nu specifiek op de ouder wordende Almeerder gelegd. Vergeleken met andere gemeenten scoort Almere hoog op het aantal, de inzet en de ondersteuning van vrijwilligers. Het aantal mantelzorgers is ongeveer gelijk aan andere gemeenten. De tevredenheid over de ondersteuning aan mantelzorgers is hoog in Almere. Van alle Almeerse huishoudens heeft 15% een minimuminkomen (tot 120% van het sociaal minimum). Van alle 65-plushuishoudens is 23% een minimumhuishouden. De ontwikkeling van minimumhuishoudens kent in Almere een stijgende trend. 13

14 2.2 Verantwoordelijkheid voor nieuwe groepen De gemeente wordt met de decentralisaties verantwoordelijk voor de participatie en ondersteuning van nieuwe groepen inwoners. Een verantwoordelijkheid die voorheen elders was belegd (Rijk, provincie, zorgkantoren AWBZ). Huidige en nieuwe doelgroep Jeugdwet Voor de doelgroep kinderen en jongeren is de gemeente op dit moment al verantwoordelijk voor informatie en advies, het signaleren van problemen, toegang tot hulpaanbod, lichte pedagogische hulp en coördinatie van zorg. Verder valt de jeugdgezondheidszorg al onder verantwoordelijkheid van de gemeente (Wet publieke gezondheid). Door de decentralisatie van de Jeugdwet wordt de gemeente ook verantwoordelijk voor alle andere soorten jeugdhulp. De doelgroep valt uiteen in drie subgroepen: - jeugd- en opvoedhulp: ambulante zorg, pleegzorg, residentiële zorg, jeugdbescherming, jeugdreclassering; - jeugd-ggz (geestelijke gezondheidszorg voor jeugd): diagnostiek, kortdurende behandeling, eerstelijns psychologische hulp, gezinsbehandeling, langdurige zorg; - jeugd-(l)vb (jeugd met een licht verstandelijke beperking): individuele begeleiding, dagbesteding, kortdurend verblijf, gespecialiseerde behandeling. Het aantal kinderen dat in Almere hulp in een van deze categorieën ontvangt, is nog niet geheel duidelijk. Landelijk aangeleverde cijfers spreken elkaar tegen en in lokaal onderzoek lijkt nog sprake van dubbeltellingen. De voorlopige cijfers worden gepresenteerd in bijlage 1. Huidige en nieuwe doelgroep Wet maatschappelijke ondersteuning Op dit moment heeft de gemeente in de Wmo al een brede verantwoordelijkheid voor (de ondersteuning bij) de participatie en zelfredzaamheid van inwoners. Deze verantwoordelijkheid gaat van het zorgen voor sociale samenhang en participatie in brede zin tot het bieden van compenserende voorzieningen, maatschappelijke opvang en verslavingszorg.in de nieuwe Wmo 2015 komt daar een aantal taken en klantgroepen bij: de begeleiding bij de participatie en zelfredzaamheid van mensen met een beperking, dagbesteding, het organiseren van kort verblijf (logeerhuis, respijtzorg) en begeleid wonen. De aantallen huidige gebruikers (globaal op basis van gegevens uit 2012) van deze ondersteuningsvormen zijn opgenomen in onderstaande tabel. Tabel 2.1: Aantallen huidige gebruikers Wmo-ondersteuning Type Wmo-ondersteuning Aantallen gebruikers Begeleiding individueel Begeleiding in een groep (dagbesteding) 836 Vervoer 449 Kortdurend verblijf 113 Begeleid wonen 305 Binnen deze ondersteuningsvormen is er nog een grote diversiteit aan ondersteuningsvragen en klantgroepen. Het gaat bijvoorbeeld om mensen met psychische problematiek, een verstandelijke of lichamelijke beperking, een zintuiglijke beperking of dementie. De belangrijkste kenmerken van de groep mensen die op dit moment begeleiding ontvangen: - 55% van de mensen valt in de leeftijdsgroep jaar. - De meest voorkomende beperkingen zijn: somatische aandoeningen/ziektes (45%), psychiatrische aandoeningen/ziektes (25%) en verstandelijke handicaps (15%). - Mensen met een psychiatrische aandoening, verstandelijke handicap of zintuiglijke handicap maken vaker gebruik van individuele begeleiding - Mensen met een psychiatrische aandoening vormen de grootste groep in de dagbesteding. 14

15 Huidige en nieuwe doelgroepen Participatiewet Voor de Participatiewet geldt dat de gemeente nu al verantwoordelijk is voor mensen die een beroep doen op bijstand of bijzondere bijstand. Daarnaast is de gemeente al verantwoordelijk voor de sociale werkvoorziening (Wsw). Met de Participatiewet gaat hierin veel veranderen. Vanaf 2015 is er geen nieuwe instroom meer in de sociale werkvoorziening. De gemeente kan voor degenen die daarop zijn aangewezen andere vormen van beschut werken organiseren. Voor de ongeveer 550 Almeerders die op 1 januari 2015 werkzaam zijn binnen de Wsw, verandert er niets. Zij behouden hun rechten. Wel neemt de rijksbijdrage voor deze plaatsen met per plaats af, waardoor er een aanzienlijk financieel risico voor de gemeente ontstaat. De ongeveer 36 nieuwe mensen die per jaar een beroep doen op de Wsw, hebben onder de nieuwe Participatiewet een vorm van beschut of begeleid werk nodig. De Wajong (uitgevoerd door het UWV) staat per 1 januari 2015 naar verwachting alleen nog open voor jonggehandicapten die volledig en duurzaam arbeidsongeschikt zijn. Aanvragers die niet duurzaam of niet volledig arbeidsongeschikt worden bevonden, kunnen een beroep doen op de nieuwe Participatiewet voor inkomensondersteuning en/of ondersteuning bij participatie/re-integratie naar werk. Het huidige Wajong-bestand wordt in de periode van 2015 tot en met 2017 stapsgewijs herkeurd. De Wajongers die na herkeuring geacht worden (gedeeltelijk) te kunnen werken, gaan met de gemeente aan de slag om uit te stromen naar werk. De verwachting is dat het in Almere gaat om een groep van ongeveer mensen. Daarbij is er een jaarlijkse instroom van ongeveer 130 nieuwe mensen. Overlap in doelgroepen, stapeling van effecten Tussen doelgroepen van de verschillende wetten is veel overlap. Denk aan mensen die een beroep doen op de Participatiewet en daarnaast begeleiding of voorzieningen ontvangen via de Wmo. Of kinderen die een vorm van jeugdhulp ontvangen, terwijl de ouders ondersteuning krijgen bij het aanpakken van schulden of verslaving. Nu de gemeente nog niet beschikt over cliëntgegevens, kan deze overlap nog niet in beeld worden gebracht. Wel weten we dat er in de huidige situatie al een aanmerkelijke overlap is tussen de Wmo en de Wwb. Het Centraal Bureau van de Statistiek heeft op aanvraag van de grote steden en in samenwerking met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gegevens over het gebruik van regelingen gekoppeld. Het gaat om het gebruik van een groot aantal regelingen en voorzieningen op het gebied van inkomen, zorg, beperkingen en (deels) jeugd. Het doel van de koppeling is het in beeld brengen van de mate van stapeling of samenloop van meerdere regelingen per huishouden. Het overgrote deel van de Almeerders maakt gebruik van één of meer regelingen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de tien meestgebruikte regelingen door Almeerders (op basis van gegevens uit 2010). De tabel toont ook het gebruik van de regelingen in heel Nederland. Tabel 2.2: Tien meest gebruikte regelingen in Almere en Nederland Regeling Almere Nederland Wettelijk eigen risico (100%) 77% 74% Toeslagen 67% 68% Wtcg, CER of aftrek bijzondere ziektekosten 34% 38% WW 11% 7% WAO overig (exclusief Wajong) 9% 8% Bijstand 8% 6% Bijzondere bijstand 5% 5% Ziektewet % 3% Huishoudelijke verzorging 3% 5% Speciaal onderwijs of leerlinggebonden financiering 2% 2% 15

16 Het gebruik van regelingen is in sociaal-economisch zwakkere wijken groter dan in andere wijken. Behalve naar het gebruik per regeling is ook onderzoek gedaan naar de samenhang tussen regelingen. Er is vaak samenhang tussen regelingen als bijstand, bijzondere bijstand en schuldsanering. En ook tussen regelingen op het gebied van AWBZ en Wmo. 2.3 Hoe houden we zicht op de resultaten? Ook in de toekomst blijft de gemeente allerlei onderzoek en monitoring uitvoeren. Daarmee volgen we de algemene sociale staat van de stad. Daarnaast doen we ook specifiek onderzoek naar de resultaten van de Wmo (Wmo-monitor), de Jeugdwet, de ontwikkelingen op het gebied van werk en inkomen en de gezondheid van inwoners. Verder vragen we de maatschappelijke partners op allerlei manieren verslag te doen van trends en ontwikkelingen in de stad en presenteren ze deze ook aan elkaar in vertelsessies. Teams van wijkwerkers (zie ook hoofdstuk 7) krijgen een belangrijke rol in het volgen van wat er leeft en speelt in de wijken. Daarbij krijgen zij drie aanvullende instrumenten om de ontwikkelingen in de wijk en de resultaten van hun werk te monitoren: - straatkubus: een instrument om inzicht te krijgen in de vraagstukken die spelen op straatniveau; - wijkscan: een periodiek uitgevoerde scan van de ontwikkelingen in de wijk op het gebied van demografie, leefbaarheid, veiligheid, participatie en de vraag naar ondersteuning; - dashboard: een instrument voor het monitoren van de kwaliteit en de inhoudelijke en financiële resultaten van de wijkteams. Met dit dashboard kan de gemeente (wijkwerkers en wijkmanager) voortdurend volgen welke budgetten worden besteed, welke ondersteuning wordt ingezet, wat de tevredenheid van inwoners daarover is en welke resultaten worden behaald. 16

17 Hoofdstuk 3: Visie en ambitie 3.1 Visie Met de decentralisaties krijgt Almere de verantwoordelijkheid voor bijna de gehele maatschappelijke ondersteuning aan inwoners kinderen, volwassenen en ouderen. De gemeente krijgt hiermee de mogelijkheid om samenhangend beleid te voeren, gericht op preventie van problemen, participatie van inwoners en het bieden van perspectief. De visie van het college is dat de inwoners van Almere centraal staan. Daarbij nemen we steeds de totale leefsituatie van mensen in ogenschouw. We starten bij de mogelijkheden en talenten van mensen. We spreken het zelfoplossend vermogen aan en tegelijkertijd hebben we aandacht voor mensen in een kwetsbare positie. We bouwen voort op de kantelingsgedachte die op dit moment al wordt toegepast in de Wmo. In plaats van het behandelen van claimgerichte aanvragen gaan professionals en inwoners de vraag en behoefte - maar ook de eigen mogelijkheden - goed verkennen, om daarna te zoeken naar passende oplossingen. We denken daarbij vanuit mogelijkheden en talenten. Het behoud van de eigen regie, zelfredzaamheid en zelfoplossend vermogen staat voorop. Daarmee verwacht de gemeente een grotere kwaliteit van ondersteuning te realiseren, een betere aansluiting te vinden op de werkelijke vraag van inwoners en ook de beschikbare middelen efficiënter te kunnen inzetten. In de visie van Almere is het van belang dat professionals de ruimte krijgen om te doen wat nodig is. Dat vergt een zekere mate van (gecontroleerd) vertrouwen, goede opleiding en training en de juiste instrumenten om het werk te kunnen doen. Het college heeft deze visie vervat in tien principes (afkomstig uit het programmaplan De kracht van Almere in 3D uit 2012). Dit zijn de waarden van waaruit we werken. 17

18 De tien principes voor het sociaal domein in Almere 1. Geluk en welbevinden Draagt wat we doen bij aan het geluk, het welbevinden en de kwaliteit van leven van Almeerders? 2. Burgerkracht De mogelijkheden en talenten van kinderen en volwassenen staan centraal. We bieden kansen voor ontwikkeling en scheppen ruimte om kracht en talenten in te zetten voor de samenleving. We spreken mensen aan op hun verantwoordelijkheden. 3. Voorkomen is beter dan genezen We hebben veel aandacht voor preventie. 4. Nabijheid, als mens naast mens De persoonlijke relatie, laagdrempelige ondersteuning die nabij is, het goed op de hoogte zijn van de situatie, doortastendheid. 5. Integraal, holistisch Het denken vanuit de samenhang, zowel van een persoon in relatie tot zijn omgeving, als vanuit de samenhang tussen verschillende levensgebieden. 6. Sterk aan elkaar Mensen worden sterk aan elkaar. Dat geldt ook voor organisaties. Zij benutten elkaars krachtbronnen en vullen elkaar aan. Het geheel is meer dan de som der delen. 7. Wederkerigheid Iedereen heeft iets te geven. Elke ontvanger van hulp vragen wij zijn capaciteiten ook in te zetten voor anderen. 8. Niemand is ongezien We signaleren (het ontstaan van) problemen tijdig en zetten zo nodig hulp in. 9. Eropaf! De professionele houding wordt gekenmerkt door alertheid, een praktische instelling, doortastendheid en nabijheid. 10. Duurzaam en effectief Oplossingen die voor de betrokken mensen effectief, betekenisvol en langdurig goed zijn. Gezonde, toekomstbestendige sociale systemen. Het ondersteuningsstelsel is van goede kwaliteit volgens de geldende maatstaven. 18

19 3.2 Ambitie: wat willen we bereiken? De ambitie in Almere is groot. De inzet op het sociaal domein kenmerkt zich door inzet op preventie, participatie en het bieden van perspectief. Dit is niet alleen een kreet. Het betekent ook dat er fundamentele keuzes worden gemaakt. Bijvoorbeeld door de inzet op preventie te behouden en zoveel mogelijk te voorkomen dat de bezuinigingen aan de basis plaatsvinden. Voorkomen is beter dan genezen geldt nog steeds! Preventie, participatie en perspectief vragen om inzet in de wijken. Om een grote inzet van inwoners en organisaties. En om een veranderende overheid die verantwoordelijkheid teruglegt bij inwoners en professionals. Met de Transitie Sociaal Domein werkt Almere aan drie resultaten: - Kinderen groeien gezond en veilig op. - Mensen doen mee naar vermogen. - Mensen zijn zoveel mogelijk zelfredzaam en samenredzaam. 3.3 Hoofdlijnen van het Almeerse beleid: burgerkracht en ondersteuning De maatschappelijke doelen moeten behaald worden met een budget waar fors op bezuinigd wordt en binnen wettelijke kaders die vanuit de Rijksoverheid worden opgelegd. Dat is geen eenvoudige opgave. Daar is niet alleen een forse stelselwijziging voor nodig, maar ook een andere mindset bij overheid, professionals en inwoners. We moeten anders en innovatiever gaan werken. We moeten meer gebruikmaken van de zelfredzaamheid van inwoners en de kracht van de samenleving, we moeten meer integraal werken, beter gebruikmaken van nabije voorzieningen en meer sturen op resultaat. Een transformatie! Om maatschappelijke doelen te behalen binnen de financiële en wettelijke kaders, zetten we in op twee sporen die in samenhang worden opgepakt: 1. Het vergroten van burgerkracht: het zien, herkennen, ruimte geven aan, behouden en vergroten van de eigen regie en zelfredzaamheid van inwoners, ook in ondersteuningstrajecten en ongeacht hun leeftijd. Dit spoor is uitgewerkt in Deel I van deze kadernota. Wat mogen we verwachten als we de burgerkracht weten te vergroten? - Inwoners nemen meer eigen verantwoordelijkheid voor hun situatie en lossen problemen meer zelf op. - De ondersteuning door het sociale netwerk en/of informele organisaties neemt toe ten opzichte van de inzet van professionele organisaties. - De initiatieven van inwoners voor de stad en medebewoners nemen toe. De veronderstelling is dat de kracht van de samenleving groter wordt als er meer aandacht is voor preventie. Er ontstaan minder problemen, of deze lopen minder hoog op. In dat geval is ondersteuning vanuit de overheid soms minder nodig. Als er wel ondersteuning nodig is, gaan we zoveel mogelijk uit van de mogelijkheden en talenten die mensen hebben. Zo leggen we opnieuw de verbinding met burgerkracht en bouwen we aan een samenhangend systeem. 2. Het inrichten van efficiëntere en effectievere ondersteuning: we bieden ondersteuning aan de inwoners van Almere die het (tijdelijk) niet zelfstandig redden. Dit spoor is uitgewerkt in Deel II van deze kadernota. 19

20 Hoe ziet efficiëntere en effectievere ondersteuning eruit? - Door een betere signalering en er eerder bij zijn kunnen we ondersteuning inzetten voordat problemen te hoog oplopen. De ondersteuning kan daardoor vaak ook lichter van aard zijn. - De toegang tot ondersteuning is laagdrempelig en dichtbij (in de wijk of het stadsdeel). - Daar waar meervoudige ondersteuning geboden wordt, is er voor elk huishouden één plan en één aanpak, ook op school. De ondersteuning is samenhangend. - De ondersteuning wordt ingezet in aanvulling op de eigen mogelijkheden van mensen en de inzet door het netwerk. - Er is een goede afstemming tussen hulpverleners die betrokken zijn bij een gezin of huishouden. - Goede nazorg en waakvlamcontact door wijkwerkers voorkomt terugval. We weten dat sommige mensen ondersteuning nodig hebben om zelfredzaam te zijn en te kunnen participeren in de samenleving. Sterker nog, er is een groep mensen die intensieve ondersteuning en zorg nodig heeft, in veel gevallen langdurig.ondanks de bezuinigingen moet de benodigde ondersteuning voor die groep mensen beschikbaar blijven. Daarom wil Almere die ondersteuning slimmer en beter organiseren. Oog voor iedereen Werken aan het versterken van burgerkracht, zelfredzaamheid en samenredzaamheid betekent niet dat we geen oog hebben voor mensen die (al dan niet tijdelijk) ondersteuning nodig hebben. We realiseren ons terdege dat er een groep mensen is die het zonder ondersteuning niet redt. Voor hen zorgen we dat die ondersteuning er is en blijft. 3.4 Beleidsuitgangspunten Op basis van het bovenstaande vragen we aan de gemeenteraad om de volgende beleidsuitgangspunten vast te stellen. Op basis daarvan gaat het college werken aan de realisatie van de nieuwe sociale infrastructuur in Almere die verderop in deze kadernota wordt toegelicht. 20

21 Beleidsuitgangspunten Transitie Sociaal Domein A. De 10 principes voor het beleid in het sociaal domein zijn (zie ook p. 18): 1. Geluk en welbevinden 2. Burgerkracht 3. Voorkomen is beter dan genezen 4. Nabijheid, als mens naast mens 5. Integraal, holistisch 6. Sterk aan elkaar 7. Wederkerigheid 8. Niemand is ongezien 9. Eropaf! 10. Duurzaam en effectief B. Burgerkracht is het leidende principe bij het beleid voor het sociale domein. De inwoner wordt aangesproken op wat redelijkerwijs van hem verwacht kan worden. De inspanning van de gemeente is aanvullend daarop. Daarbij wordt het principe van wederkerigheid binnen de mogelijkheden van de inwoner - toegepast. C. De ondersteuning en zorg aan inwoners krijgen integraal vorm op alle levensdomeinen door: a. te werken volgens het principe één huishouden, één plan, één aanpak. Ook op school; b. samenwerking te formaliseren met en tussen verschillende partners op basis van hun eigen professionele expertise; c. het organiseren van integrale jeugdgezondheidszorg van 0 tot 19 jaar in één organisatie voor de jeugdgezondheidszorg in Almere; d. de regelgeving voor ondersteuning binnen het sociale domein op te nemen in één integrale verordening; e. het sturen op nieuwe en vanuit het perspectief van de vrager samenhangende ondersteuningsvormen. Ook individuele cliëntondersteuning wordt hierin meegenomen. D. De lokale ondersteuningsstructuur en toegang worden primair gebiedsgericht, dichtbij de inwoners en laagdrempelig georganiseerd. In de regionale samenwerking binnen het sociale domein is het uitgangspunt: lokaal waar het kan, regionaal waar nodig. E. De gemeentelijke regierol in het sociale domein krijgt vorm door naast het reguliere toezicht op maatschappelijke effecten en middelen ook toezicht te houden op processen, procedures, kwaliteit, budget en samenwerking. F. Er komt een regionale crisisdienst (waarin onder andere verplichte taken zijn opgenomen op het gebied van OGGZ en van het huidige Steunpunt Huiselijk Geweld en Advies- en Meldpunt Kindermishandeling). G. De gemeente realiseert voldoende algemene en voorliggende voorzieningen om te voldoen aan de vraag. Dit gebeurt volgens het principe van het in de wet vastgelegde getrapte toekenningsproces van algemene voorliggende naar specifieke maatwerkvoorzieningen. Bovendien realiseren we vormen van preventie en vroegsignalering. H. De gemeente realiseert een naar de omvang van de vraag voldoende niveau van algemene en voorliggende voorzieningen. Dit volgens het principe van het in de wet vastgelegde getrapte toekenningsproces van algemene voorliggende naar specifieke maatwerkvoorzieningen. Bovendien realiseren we vormen van preventie en vroegsignalering. 21

22 I. Voor de verschillende vormen van ondersteuning worden verschillende passende vormen van bekostiging gehanteerd. De bekostiging van algemene (welzijns)voorzieningen vindt bij voorkeur plaats via resultaatgerichte subsidieverlening. Dat geldt ook voor de teams van wijkwerkers en gezinsbegeleiders. Zo wordt de doorontwikkeling geborgd van de infrastructuur die de afgelopen jaren binnen het sociaal domein is opgebouwd. Voorzieningen waarvoor een toegangsbepaling is vereist, worden ingekocht op basis van een (bestuurlijke) aanbesteding of via een resultaatgerichte subsidie. J. Bij de bekostiging van individuele (maatwerk)voorzieningen is keuzevrijheid voor inwonerseen leidend principe. K. i. Er wordt één ontschot en geoormerkt budget gevormd voor het sociale domein. Dit gebeurt conform het landelijke ontschotte sociaal deelfonds, uitgezonderd specifieke doeluitkeringen en budgetten voor de Wet bundeling van uitkeringen inkomensvoorziening aan gemeenten (BUIG). Het budget wordt in de uitwerking verdeeld in een aantal deelbudgetten voor: a. ondersteuning die bovenlokaal (landelijk/regionaal) wordt ingekocht; b. bepaalde zeer specialistische vormen van individuele ondersteuning; c. algemene vormen van ondersteuning, stedelijk georganiseerd; d. inkomensondersteunende voorzieningen; e. wijkgerichte voorzieningen en ondersteuning (wijkteams, netwerk van gezinsbegeleiders en overige ondersteuning); f. overige uitvoeringskosten van de gemeente, waaronder apparaatskosten. ii. De hoogte van de (deel)budgetten wordt jaarlijks bij de programmabegroting vastgesteld. L. Overschotten binnen het sociaal deelfonds zullen gereserveerd blijven binnen het sociaal domein, om zodoende tegenvallers of knelpunten op te kunnen vangen op korte, dan wel middellange termijn. 3.5 De rol van de gemeente Het sociaal domein is een complex veld met veel verschillende partijen, belangen en strategische posities. De roep om gemeentelijke regie is groot en tegelijkertijd is er een roep om loslaten: stel inwoners in staat hun burgerkracht te versterken en stel professionals in staat om te doen wat nodig is. De financiële armslag binnen het sociaal domein wordt beperkter. De economische crisis en de grote bezuinigingen op de decentralisatietaken stellen gemeenten voor financiële afwegingen en vergroten de noodzaak om controle en grip te houden op de uitgaven. Ten slotte is er de roep om kwalitatieve, effectieve en een verantwoorde besteding van de overheidsmiddelen. Voor de gemeentelijke overheid is het een voortdurend balanceren tussen de verschillende rollen: van aanjager en regisseur tot controleur en handhaver. Van dienstverlener en hulpverlener tot manager en kwaliteitsbewaker. Ook in het proces van de Transitie Sociaal Domein worden deze verschillende rollen van de gemeente zichtbaar. De gemeente zal meer sturen op resultaat, bijvoorbeeld via publiek verantwoorden.als basis voor de toetsing van de resultaten en de verantwoording op het sociaal domein zijn 10 maatschappelijke effecten vastgesteld. 22

23 De 10 maatschappelijke effecten in het sociale domein 1. Ontwikkelkansen van kinderen en jongeren zijn vergroot (Talentontwikkeling jongeren) 2. Kinderen groeien gezond en veilig op (Kinderen) 3. Iedereen doet naar eigen kunnen mee, ongeacht zijn of haar beperkingen (Participatie) 4. Inwoners en het bedrijfsleven zijn meer betrokken bij de eigen leef- en woonomgeving, ter verbetering van de buurten, wijken en de stad en totstandkoming van sociale verbanden in de buurten (Leefbaarheid en sociale cohesie) 5. Meer Almeerders nemen deel aan vrije tijdsactiviteiten in de eigen stad (Vrije tijd) 6. Het aanbod van (vrijetijds)voorzieningen is beter afgestemd op de vraag van inwoners (Vrije tijd, welzijn en ondersteuning). 7. Meer Almeerders hebben een gezonde leefstijl (Gezondheid) 8. Meer Almeerders hebben toegang tot informatie en noodzakelijk advies, bemiddeling en zorg (Ondersteuning en zorg). 9. Minder overlast door bepaalde doelgroepen; zoals jongeren, verslaafden (Veiligheid). 10. Meer Almeerders zijn financieel zelfredzaam (Inkomen) Het college kiest tegelijkertijd voor een steviger toezicht op processen, procedures, kwaliteit en samenwerking. De reden daarvoor is dat het college de sturing op de sociale infrastructuur in dit omvangrijke transitieproces zwaar laat wegen. Bovendien kan het college daarmee de onafhankelijkheid bij de toegangsprocessen beter waarborgen. Hetzelfde geldt voor de participatie van meerdere partners met een eigen deskundigheid. Gemeenschappelijke uitgangspunten voor de verschillende rollen de gemeente zijn: - We behouden datgene wat goed is en bouwen daarop voort. - We gaan uit van de (innovatie)kracht van professionals en maatschappelijke organisaties. - We hebben oog voor diversiteit van aanbieders en partners. Publiek verantwoorden Op 14 mei 2013 hebben achttien gesubsidieerde instellingen en de gemeente Almere de intentieovereenkomst Publiek Verantwoorden ondertekend. Gezamenlijk worden stappen gezet om de verticale verantwoording te beperken tot de minimaal benodigde informatie. De gemeentelijke partners en het college gaan uit van onderling vertrouwen bij het verantwoorden en - daar waar noodzakelijk - van vertrouwelijkheid. Instellingen krijgen de ruimte om hun verantwoordelijkheid waar te maken binnen de beschikbare middelen en om doelen en maatschappelijke effecten te realiseren. Het maatschappelijke veld krijgt gezamenlijk meer invloed op het behalen van beoogde effecten binnen het sociaal domein. Ook komt er meer aandacht voor horizontale verantwoording: het vertellen aan elkaar en aan de inwoners. Informeren moet leiden tot een groter vermogen om te leren en te innoveren. De centrale vraag daarbij is doen we het goede en doen we dat goed genoeg?. 23

24 DEEL I: BURGERKRACHT Mensen doen mee, kijken naar elkaar om, nemen initiatief en zorgen voor elkaar. Burgerkracht is er. Almere neemt burgerkracht als uitgangspunt van haar beleid binnen het sociale domein. We zien en erkennen de kracht van inwoners en maken mogelijk dat mensen die meer kunnen zich inzetten. Daarmee bouwen we aan de kracht van de samenleving. Burgerkracht Burgerkracht is een breed begrip. Letterlijk is het de kracht van de burger. De kracht om regie in eigen hand te houden. De kracht om voor zichzelf te zorgen (eigen kracht en zelfredzaamheid) en voor anderen (samenredzaamheid). En de kracht om (samen met anderen) initiatief te nemen om de eigen leefwereld, zowel fysiek als sociaal, te verbeteren. De veronderstelling is dat er minder problemen ontstaan en/of problemen minder hoog oplopen wanneer de kracht van de samenleving toeneemt en wordt ingezet op preventie. Dan is ondersteuning vanuit de overheid soms minder nodig. Hiervoor bestaat al veel wetenschappelijk bewijs. Ook onderzoek van verschillende gemeenten wijst uit dat deze aanpak succesvol is en in veel opzichten winst oplevert. Wanneer in de ondersteuningstructuur ook de kracht van de samenleving optimaal wordt benut, dan staat er werkelijk een sterke sociale infrastructuur. Binnen het sociale domein zijn er zowel vanuit de gemeente als vanuit inwoners en organisaties al veel initiatieven, activiteiten en voorzieningen die bijdragen aan burgerkracht, preventie en vroegsignalering. Daarop bouwen we voort. In dit deel van de kadernotageven we een schets van wat er nu al is en hoe de nieuwe sociale infrastructuur nog beter bijdraagt aan deze ontwikkelingen. In hoofdstuk 4 komt aan de orde hoe burgerkracht in Almere werkt. Hoofdstuk 5 beschrijft hoe we werken aan participatie voor iedereen. En hoofdstuk 6 toont hoe we inzetten op preventie en vroegsignalering. 24

25 Hoofdstuk 4: Burgerkracht en de kracht van de samenleving 4.1 Samenvatting Burgerkracht is er. De gemeente geeft ruimte om burgerkracht optimaal te benutten. We bewaken en borgen de kracht van inwoners om voor zichzelf te zorgen en om de regie in eigen hand te houden. Dat doen we in de ondersteuningsstructuur en in de gekantelde werkwijze (paragraaf 4.2). Samenredzaamheid maken we mogelijk door mantelzorgers en vrijwilligers te ondersteunen, door vraag en aanbod bij elkaar te brengen en door mensen uit te nodigen iets terug te doen wanneer zij zelf een vorm van ondersteuning ontvangen (paragraaf 4.3). Ook geven we ruimte aan burgerinitiatieven, zowel in regelgeving als financieel. De teams van wijkwerkers gaan de verbinding tussen vrijwilligersinitiatieven en professionele zorg versterken (paragraaf 4.4). Tot slot blijft Almere investeren in de ondersteuning van vrijwilligerswerk (paragraaf 4.5). 4.2 Eigen kracht Met eigen kracht doelen we enerzijds op de mogelijkheid om voor jezelf te zorgen en zelf oplossingen te vinden voor vragen en problemen. De gemeente helpt inwoners daarbij door goede informatie en advies te bieden (zie ook paragraaf 8.1). Anderzijds doelen we op de manier waarop een inwoner zelf regie houdt op de ondersteuning die hij/zij nodig heeft. De (gekantelde) werkwijze in het ondersteuningsstelsel maakt dat mogelijk. 4.3 Samenredzaamheid Naar elkaar omzien en je inzetten voor een ander, dat is samenredzaamheid. En dat gebeurt in Almere al heel veel. Door mantelzorgers, vrijwilligers en betrokken buren. Almere wil de samenredzaamheid verder vergroten. Dat doen we door mantelzorgers en vrijwilligers goed te ondersteunen. En door steeds meer mensen uit te dagen zich actief in te zetten voor de stad. Dat gaat niet vanzelf. Weten mensen of iemand op hun aanbod zit te wachten? Beseft iemand dat hij/zij iets te bieden heeft? De gemeente faciliteert het bijeenbrengen van vraag en aanbod en het versterken van sociale netwerken. Ook de teams van wijkwerkers kunnen daarbij een initiërende en faciliterende rol spelen. In de ondersteuningsstructuur werken we het principe van wederkerigheid verder uit. Als mensen een beroep doen op ondersteuning vanuit de overheid, nodigen we hen actief uit iets terug te doen, op hun eigen niveau en naar eigen mogelijkheden.kunnen zij zich met hun talenten ook inzetten voor een ander? Project Wmo meets WWB Mensen met een uitkering doen klussen in en om het huis bij mensen die ondersteuning nodig hebben. In 2012 is in opdracht van de gemeente Almere onderzocht hoe dit kon gaan werken. De uitkomsten waren positief en worden verder in de praktijk gebracht. 4.4 Initiatieven uit de samenleving Almere is een stad van pioniers en ondernemende mensen. Mensen die gewend zijn te bouwen aan hun stad en een nieuwe samenleving. Er zijn tal van initiatieven van inwoners, werkgevers, verenigingen, kerken en vrijwilligersorganisaties. De uitdaging is om inwoners en organisaties veel meer bewust te ondersteunen, te faciliteren en te stimuleren. De gemeente werkt er samen met professionele organisaties aan om het mogelijk te maken dat initiatieven van mensen een succes kunnen worden. Uitnodigen, morele steun bieden, zichtbaar maken, medewerking aanbieden en samen met betrokkenen afspraken maken over het speelveld en de regels. We bieden feitelijke steun door het opheffen van belemmeringen en zo nodig door het leveren van een financiële bijdrage. De teams van wijkwerkers dragen ertoe bij dat er meer verbinding ontstaat tussen informele (vrijwillige) initiatieven en professionele zorg en welzijnsorganisaties. 25

26 4.5 Vrijwillige inzet Vrijwilligerswerk is goud waard. Vrijwilligers leveren een onschatbare bijdrage aan de stad. Heel veel Almeerders doen vrijwilligerswerk, vaak zelfstandig, of in een of ander georganiseerd verband (bijvoorbeeld een vereniging, een kerk of via een vrijwilligersorganisatie). Almere investeert in de ondersteuning van vrijwilligerswerk en blijft daar ook de komende jaren op inzetten. Maatschappelijke stage Jong geleerd, oud gedaan. Onder dat motto maken kinderen tijdensde maatschappelijke stage kennis met vrijwilligerswerk en leveren zij een bijdrage aan de samenleving. 26

27 Hoofdstuk 5: Participatie, iedereen doet mee! 5.1 Samenvatting Participatie is letterlijk meedoen aan de samenleving. Een besluit of en in welke mate iemand wil meedoen, is voorbehouden aan ieder individu. Samenleving en gemeente hebben een rol in het wegnemen van drempels en het stimuleren van mensen om mee te doen. In dit hoofdstuk beschrijven we de inclusieve stad en hoe we daaraan werken (paragraaf 5.2). Bijvoorbeeld door de openbare ruimte, het openbaar vervoer en de scholen fysiek toegankelijk te maken ook voor mensen met een beperking (paragraaf 5.3). Ook zorgen we dat er voor iedereen voldoende geschikte woningen zijn (paragraaf 5.4) en dat er kansen zijn op de arbeidsmarkt (paragraaf 5.5). Tot slot hebben we aandacht voor de mogelijkheden die vrijetijdsvoorzieningen bieden om inwoners mee te laten doen (paragraaf 5.6). 5.2 De inclusieve stad Meedoen, deelnemen aan, participatie. Het zijn de woorden van deze tijd. De meeste Almeerders doen mee, maar niet voor iedereen is meedoen vanzelfsprekend of eenvoudig. Sommige mensen voelen zich buitengesloten. Omdat ze geen werk hebben. Omdat ze weinig sociale contacten hebben. Omdat ze door een beperking minder gemakkelijk kunnen meedoen dan mensen zonder beperking. Of simpelweg omdat bepaalde gebouwen niet toegankelijk zijn. Almere werkt aan een samenleving waarin iedereen zoveel mogelijk meedoet en daarin hebben we één ambitie: we werken aan een inclusieve stad. Een inclusieve stad is een stad zonder letterlijke drempels en ook zonder figuurlijke drempels. In een inclusieve stad is er een goede fysieke toegankelijkheid van openbare gebouwen en voorzieningen, wonen mensen zo veel mogelijk samen in de wijk, nemen ze deel aan het reguliere onderwijs en werken ze in een reguliere arbeidssituatie. Er is oog en respect voor diversiteit. 5.3 Fysieke toegankelijkheid Om mee te kunnen doen aan de samenleving, moeten inwoners letterlijk en figuurlijk toegang krijgen tot die samenleving. Wat voor gezonde, mondige, krachtige, zelfredzame inwoners van onze stad normaal en eenvoudig is, is dat niet voor mensen in een kwetsbare positie. Almere zorgt voor goede toegankelijkheid en doorgankelijkheid van de openbare ruimte en van voorzieningen, ook voor mensen met een beperking. Verder hebben we aandacht voor de bereikbaarheid van locaties met het openbaar vervoer en de toegankelijkheid van het openbaar vervoer. De teams van wijkwerkers en de vormen van ondersteuning moeten straks voor iedereen letterlijk en figuurlijk goed toegankelijk zijn. De informatie over toegankelijkheid is straks onderdeel van de (digitale) sociale kaart van Almere. Zo kunnen bijvoorbeeld wijkwerkers als het gaat over mobiliteit- in gesprek met inwoners beter inschatten waar precies de bottleneck zit. Ook de school moet fysiek toegankelijk zijn voor ieder kind. De gemeente werkt actief aan het realiseren van schoolgebouwen met optimale leeromgevingen, toegankelijk voor en passend bij elk kind. Ouders en kinderen worden gestimuleerd om, veel meer dan voorheen het geval was, zelfstandige vormen van leerlingenvervoer uit te proberen, zoals het reizen per openbaar vervoer of fiets. De afstand tot de school of een eventuele beperking van een kind mag geen drempel vormen om het kind naar school te laten gaan. Inzet van leerlingenvervoer en vervoersvoorzieningen op basis van de Wmo helpen hierbij. 5.4 Wonen Algemeen geldt het uitgangspunt dat er voldoende geschikte woningen moeten zijn voor alle doelgroepen. Voor een aantal doelgroepen betekent dit een extra uitdaging. Zo zijn er bijvoorbeeld woningen nodig voor jongeren, zodat ook zij zelfstandig kunnen wonen. Voor 27

28 ouderen en mensen met een beperking geldt dat we willen bevorderen dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. De ontwikkelingen in de langdurige zorg, waarbij de toegang tot verzorgings- en verpleeghuizen van rijkswege fors beperkt wordt, spelen hierbij een rol. Hoewel het percentage Almeerders dat thuis woont relatief al erg hoog is (98%), zijn er toch maatregelen nodig. Corporaties, welzijns- en zorgorganisaties en cliëntorganisaties brengen gezamenlijk in kaart wat er nodig is om een geschikte woonplek voor alle inwoners van Almere waar te maken. Relevante besluiten hierover zijn opgenomen in de Uitvoeringsagenda Wonen met Welzijn en Zorg. 5.5 Werken Het hebben van werk is niet voor iedereen vanzelfsprekend. In de ondersteuningsstructuur is volop aandacht voor trajecten om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt te begeleiden. Van dagbesteding en beschut werk tot regulier, betaald werk als dat mogelijk is. Door aandacht te besteden aan toegankelijkheid van werk voor kwetsbare groepen, voorkomen we dat er een afstand tot de arbeidsmarkt ontstaat. Gemeente en werkgevers werken samen aan verbeteringen op dit vlak. Enerzijds door een gezond economisch (en internationaal) vestigingsklimaat te organiseren en anderzijds door mogelijkheden voor mensen te creëren om te participeren op de arbeidsmarkt. We werken actief samen in regionaal verband (zie ook hoofdstuk 10). Een belangrijk initiatief is het verbeteren van de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt en een sluitende aanpak voor kwetsbare jongeren. Dit is een aanpak voor kwetsbare jongeren bij de sprong van school naar werk. Daarnaast kan een passend sportaanbod mensen helpen uit een sociaal isolement te komen en een zinvolle dagbesteding te hebben. Daarmee worden zij geholpen bij hun terugkeer op de arbeidsmarkt. 5.6 Vrije tijd Sport, cultuur en andere vrijetijdsvoorzieningen bieden mensen de mogelijkheid om in contact te komen met anderen. Om mee te doen. Daarnaast is het de plek van ontmoeten en van signaleren. Het is het meest wijdverspreide netwerk in de stad, dat diep in de haarvaten van wijken zit. Daarmee zijn het belangrijke voorzieningen die participatie bevorderen. Sportverenigingen bieden mensen de mogelijkheid in verenigingsverband te sporten en elkaar te ontmoeten, terwijl combinatiefunctionarissen en buurtsportcoaches zorgen voor laagdrempelig aanbod op playgrounds en scholen in de directe woonomgeving van inwoners. Op deze manier worden mensen niet alleen in staat gesteld om te sporten, te bewegen en anderen te ontmoeten. Zij kunnen ook hun talenten ontdekken en verder ontwikkelen, eventueel onder professionele begeleiding. Almere zorgt dat er voldoende voorzieningen zijn en dat ze laagdrempelig en toegankelijk zijn voor iedereen, ook voor mensen in een kwetsbare positie. Dat bewerkstelligen we bijvoorbeeld via het Stadsfonds, dat kinderen uit minimumgezinnen helpt om toch te kunnen deelnemen aan sport en cultuur. 28

29 Hoofdstuk 6: Preventie en vroegsignalering 6.1 Samenvatting Voorkomen is beter dan genezen. Almere wil voorkomen dat problemen van mensen hoog oplopen en zet in op preventie en vroegsignalering. Bestaande trajecten en projecten op het gebied van preventie, vroegsignalering en opvoeding worden stevig ingebed in de nieuwe sociale infrastructuur. De lijnen met de teams van wijkwerkers en gezinsbegeleiders zijn kort. In dit hoofdstuk gaan we nader in op de preventie-inspanningen op gebied van opvoeden en leren (paragraaf 6.2), inkomen (paragraaf 6.3), gezondheid(paragraaf 6.4) en veiligheid (paragraaf6.5). 6.2 Opvoeden en leren Via de jeugdgezondheidszorg (de consultatiebureaus) zijn nagenoeg alle Almeerse kinderen in beeld. De jeugdgezondheidszorg heeft daarmee een belangrijke signalerende rol en een rol in de opvoedondersteuning van ouders. Ook het onderwijs en de scholen hebben een belangrijke rol als het gaat om kinderen gezond en veilig te laten opgroeien en om alle kinderen ontplooiingskansen te bieden. Vroegsignalering, preventie en een doorgaande lijn binnen het onderwijs aan jongeren van 0 tot 23 jaar zijn hierbij essentieel. Integrale kindcentra spelen hierin een belangrijke rol. Alle professionals (van leidster van een kinderdagverblijf, leerkracht en intern begeleider tot kinder- en jongerenwerker en jeugdverpleegkundige) in Almere die met jeugd werken, denken vanuit hun eigen expertise actief mee met jeugdigen en hun ouders bij het oplossen van vraagstukken. Indien nodig geven zij de juiste richting aan voor ondersteuning door de wijkwerkers of gezinsbegeleiders (jeugdzorg). Doorstart Doorstart richt zich op gezinnen die de opvoeding van hun kinderen niet op eigen kracht aankunnen en weinig steun uit hun omgeving krijgen. De vrijwilligers van doorstart stimuleren de ouders om zelf oplossingen te vinden. Zo neemt het zelfvertrouwen van ouders en kinderen toe. Bron: website Humanitas. Binnen de LEAplus (voorheen Lokaal Educatieve Agenda), het passend onderwijs en de zogeheten sluitende aanpak jongeren wordt de kwaliteit van het onderwijs verbeterd. Daarnaast is er oog voor samenhang. Samenhang tussen jeugdhulp, het voorkomen van voortijdig schoolverlaten, de aanpak van jeugdwerkloosheid, een vangnet en springplank voor kwetsbare jongeren en de aansluiting op onderwijs en arbeidsmarkt. Dit om vanuit het onderwijs de ontwikkeling van elk kind maximaal mogelijk te maken om vervolgens goed voorbereid deel te kunnen nemen aan de maatschappij. Almere leest voor Om ouders en kinderen te ondersteunen actief te zijn met taal, is naast de website almereleestvoor.nl ook een reeks woordenschatboekjes ik zoek een woord ontwikkeld. De boekjes worden uitgereikt aan ouders die hun kind inschrijven voor de basisschool. Het zijn spel- en voorleesboekjes die kunnen worden gebruikt om de woordenschat van kinderen uit te breiden. De boekjes stimuleren de taalontwikkeling van jonge kinderen met verhalen en plaatjes uit het dagelijkse leven. (Voor)lezen is heel belangrijk bij de ontwikkeling van kinderen. Taal is de basis van kennis. Professionals maken gebruik van ESAR voor vroegsignalering. ESAR is de Flevolandse Verwijsindex Risicojongeren (VIR) en staat voor Elektronisch Signaleringssysteem Alle Risicojeugd. Het is bedoeld als instrument om risicojeugd (kinderen en jongeren met problemen op meerdere leefgebieden) vroegtijdig te signaleren en te ondersteunen. Daarbij 29

30 gaat het om het uitwisselen van dat-informatie (signaleren dat er een probleem is met een kind of gezin) en niet om het uitwisselen van wat-informatie (inhoudelijke informatie over het probleem). Het systeem helpt daarmee voorkomen dat de problemen van jongeren verergeren. Daarnaast zijn er verschillende preventieprogramma s gericht op kinderen en ouders in risicogezinnen. De Wet passend onderwijs regelt dat zoveel mogelijk leerlingen regulier onderwijs kunnen volgen en tegelijk dat kinderen die dat echt nodig hebben speciaal onderwijs krijgen. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van deze wet ligt bij het onderwijs, maar heeft stevige verbinding met de wijk en het gezin. Ook hier geldt: éénhuishouden, éénplan, één aanpak, ook op school. Laaggeletterdheid bij volwassenen Niet kunnen lezen en schrijven is een belangrijke drempel voor mensen om mee te kunnen doen. Almere zet actief in op het bestrijden van laaggeletterdheid bij volwassenen. In de projecten Taal doet het en Taal voor het leven wordt gewerkt aan het opsporen van laaggeletterdheid en het leren lezen door de inzet van getrainde vrijwilligers. 6.3 Rondkomen met je inkomen Voor een aantal mensen is rondkomen lastig. Steeds meer kinderen in Almere groeien op in armoede. Dit heeft ook invloed op de mate waarin zij kunnen participeren. Vanzelfsprekend zijn mensen daar in principe zelf voor verantwoordelijk. Ter ondersteuning van het rondkomen faciliteert de gemeente budgettrainingen en andere projecten gericht op het voorkomen van financiële problemen. Als er financiële problemen zijn, dan zet de gemeente in op het opsporen van de oorzaak en het stabiliseren of oplossen van de schulden. Wijkwerkers krijgen een rol in dit traject van schuldstabilisatie.de organisatie PLANgroep verzorgt de toegang tot de schulddienstverlening. gewoon Geluk Ymere, De Alliantie, GoedeStede en de gemeente Almere willen inwoners die financiële problemen hebben - huurders en kopers - helpen. Dit gebeurt met de cursus gewoon Geluk. Deze cursus is bedoeld om mensen in moeilijke situaties te helpen. De cursus geeft handvatten om financiële zaken weer op orde te krijgen. Het programma bestaat uit drie bijeenkomsten. 6.4 Gezondheid De nieuwe sociale ondersteuningsstructuur en de vormen van ondersteuning zijn erop gericht om mensen met een (fysiek en/of geestelijk) gezondheidsprobleem te ondersteunen. Door ook stevig in te zetten op preventie, voorlichting en het bevorderen van een gezonde levensstijl, dragen we eraan bij dat mensen langer gezond blijven. De speerpunten van het recent vastgestelde Almeerse gezondheidsbeleid zijn: - meer Almeerders op een gezond gewicht; - het versterken van de mentale en fysieke weerbaarheid; - erkenning van de expertise en ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers; - het tegengaan van overmatig gebruik van alcohol en drugs. We stimuleren en activeren inwoners om letterlijk en figuurlijk in beweging te komen. Daarbij zijn organisaties op het gebied van onderwijs, sport, cultuur en welzijn belangrijk. Ook zien we steeds meer initiatieven van groepjes mensen die zelf via hun eigen netwerk in beweging komen. Almere wordt JOGG-gemeente (Jongeren op Gezond Gewicht). 30

31 Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG) JOGG is een lokale, wijkgerichte, duurzame en integrale aanpak rondom jongeren, ouders en omgeving. JOGG is de beweging waarbij iedereen in de stad zich inzet om gezond eten en bewegen voor jongeren gemakkelijk en aantrekkelijk te maken. Jongeren (0-19 jaar), hun ouders en hun omgeving staan hierbij centraal. Het is een lokale aanpak waarbij niet alleen ouders en gezondheidsprofessionals zich bezighouden met de leefstijl van de kinderen, maar bijvoorbeeld ook winkeliers, bedrijven, scholen en de gemeente zelf. De wijkverpleegkundigen van de Zichtbare Schakel zijn een belangrijke verbinding tussen de medische eerste lijn en het sociale domein. De gemeente dringt er bij de zorgverzekeraar op aan dat deze schakel wordt uitgebreid. Playing for success Playing for success is een programma van tien weken voor leerlingen die door sociale factoren minder presteren op het gebied van rekenen, taal en ICT. Playing for success wordt georganiseerd bij voetbalclub Almere City FC en stadslandgoed De Kemphaan. Door de combinatie van onderwijs, sport en natuur verbeteren deelnemers hun vaardigheden en krijgen ze meer zelfvertrouwen. 6.5 Veiligheid Met de groei van Almere worden de veiligheidsthema s complexer en vertoont Almere de normale kenmerken van een grote stad. Net als elke andere grote stad heeft Almere te maken met burenruzies, overlast door gezinnen met veel problemen, drugspanden, jeugdoverlast en criminaliteit. Een instrument om op wijkniveau te werken aan verbetering van het leefklimaat en de veiligheid is de Integrale Wijkaanpak. Daaraan zijn ook andere projecten verbonden op het gebied van stedelijke vernieuwing. De teams van wijkwerkers krijgen straks een belangrijke rol in het signaleren van problemen en het vroegtijdig zoeken naar oplossingen. Daarbij gaan zij intensief samenwerken met de (jeugd)agenten en de veiligheidsmanagers in de wijken. Het speerpunt jeugd en veiligheid in het Actieprogramma Veiligheid van de gemeente Almere kent een aanpak waarbij preventie en repressie hand in hand gaan. Deze aanpak sluit aan opverschillende andere programma s binnen de gemeente. Er is een scala aan preventieprojecten vanuit jeugdzorg, welzijn en onderwijs die in zekere mate bijdragen aan het voorkomen van jeugdcriminaliteit. Een belangrijke rol is weggelegd voor de aanpak van jeugdgroepen in de stad via de jeugdinterventieteams. Samenwerking tussen deze teams en de teams van wijkwerkers krijgt vorm binnen de nieuwe sociale infrastructuur. 31

32 DEEL II - Ondersteuning Met de Transitie Sociaal Domein zet de gemeente in op de doelstelling dat jeugd en mensen die (tijdelijk) verminderd zelfredzaam zijn zoveel mogelijk mee kunnen doen in de maatschappij en zo veilig en zelfstandig mogelijk kunnen blijven wonen. Deze ontwikkelingen zijn hard nodig. De bestaande systemen dreigen vast te lopen. De huidige manier van indiceren, verantwoorden en bekostigen heeft geleid tot fragmentatie, medicalisering, institutionalisering en jaarlijks stijgende kosten. De kwaliteit en toegankelijkheid van ondersteuning voor inwoners staan hierdoor onder druk. Reden voor een omslag in de aanpak. De kortingen die met de transitie gepaard gaan vergroten de noodzaak van een fundamenteel andere aanpak: voortbouwen op het bestaande leidt automatisch tot nog grotere tekorten en minder kwaliteit. De gewenste kanteling van verzorgingsstaat naar participatiestad, van vangnet naar springplank, is een forse uitdaging, maar biedt tegelijk grote kansen. Het is voor het eerst dat de gemeente de regie kan voeren over zo n groot deel van de ondersteuningsstructuur. Er ligt een kans om een lokaal ondersteuningsstelsel te bouwen dat minder versnipperd en minder bureaucratisch is. Een ondersteuningsstelsel dat uitgaat van wat mensen (en hun omgeving) zelf nog kunnen, in plaats van claimbare rechten op strak omlijnde vormen van zorg. Er ligt een kans om de ondersteuning vanuit nabijheid vorm te geven, integraal en beginnend bijde vraag van een persoon of een gezin. Want die vragen volgen maar zelden de indeling zoals van tevoren door beleidsmakers bedacht. Voor inwoners zitten er geen schotten tussen werk, zorg of opvoeden. Er ligt ook een kans om professionals de ruimte te geven om samen met inwoners richting te geven aan de ondersteuning. Professionalsmaken vanuit hun deskundigheid een afweging over de inzet van middelen en voelen zich daar medeverantwoordelijk voor. Door in het ondersteuningsstelsel bovendien nadrukkelijker een koppeling te leggen met burgerkracht, vroegsignalering en preventie, ontstaat een stelsel dat optimaal bijdraagt aan een krachtig sociaal domein. Kortom: het moet anders en beter en het kan goedkoper. Het nieuwe ondersteuningsstelsel kenmerkt zich onder andere door integrale dienstverlening aan inwoners, wijkgericht werken, een fundamentele aanpassing van werkprocessen, informatisering en bekostigingssystemen en bovenal een andere manier van denken en handelen. Niet het compensatiebeginsel (recht op zorg of denken in termen van producten), maar doen wat nodig is. Tabel II.1: Ondersteuning in de oude en nieuwe situatie Van Naar Ondersteuning is gericht op het opheffen van Ondersteuning is gericht op participatie beperkingen en het vergroten van eigen mogelijkheden Ondersteuning leidt tot overnemen van de eigen Ondersteuning is gericht op behoud en regie het vergroten van de eigen regie Ondersteuning is versnipperd, wordt geboden op Ondersteuning is laagdrempelig, basis van richtlijnen en protocollen samenhangend en op maat Voor ondersteuning moet je naar een loket, Ondersteuning vindt, daar waar mogelijk voorzieningen zijn vaak ver weg en nodig, dicht bij inwoners plaats Er wordt snel gekozen voor professionele en Er is veel aandacht voor preventie. specialistische ondersteuning Ondersteuning is eenvoudig waar Ondersteuning wordt geleverd door veel verschillende hulpverleners die onvoldoende samenwerken mogelijk, specialistisch waar nodig Ondersteuning wordt geleverd volgens het principe één huishouden, één plan, één aanpak, ook op school 32

33 Een belangrijk onderdeel van het nieuwe stelsel zijn de teams van wijkwerkers. In Almere oefenen we met het concept via praktijkwerkplaatsen en andere pilots. We zetten in op het versterken van de kracht van inwoners. De relatie met de huisartsen als partner in de eerste lijn en de jeugdgezondheidszorg moet verstevigd worden en de werkprocessen tussen de teams en de stedelijke dienstverlening moeten lean en mean worden ingericht. In voorgaande hoofdstukken hebben we beschreven wat de rol van de teams van wijkwerkers is bij het versterken van de burgerkracht en bij preventie en vroegsignalering. In de volgende hoofdstukken gaan we in op de organisatie van het ondersteuningsstelsel: de structuur, toegangsprocessen, vormen van ondersteuning, bekostiging, kwaliteit en verantwoording. Ook de regionale samenwerking komt aan de orde. De richtinggevende beslissingen over het ondersteuningsstelsel staan benoemd en worden toegelicht. Op basis hiervan en met input van de praktijkwerkplaatsen zullen er nog tal van punten worden uitgewerkt en vastgelegd in verordeningen, financiële besluiten, uitvoeringsplannen en beleidsplannen. 33

34 Hoofdstuk 7 - Lokale ondersteuningsstructuur struc tuur(de; v; meervoud: structuren) manier waarop een samengesteld geheel is opgebouwd De ambitie is om de huidige complexe en soms gefragmenteerde ondersteuningsstructuur in een aantal jaren zodanig om te vormen dat integrale en samenhangende ondersteuning aan inwoners beter mogelijk wordt. De nieuwe structuren stimuleren burgerkracht en voorzien in passende aanvullende ondersteuning voor mensen die dat nodig hebben. We geven professionals ons vertrouwenen de ruimte om tedoen wat nodig is. 7.1 Samenvatting Om de ondersteuning dicht bij de mensen te brengen, kiest Almere ervoor om gebiedsgericht te werken (paragraaf 7.1) in teams van wijkwerkers en een netwerk van gezinsbegeleiders. Er worden zestien teams van wijkwerkers gevormd. De wijkwerkers werken aan een veilige en sociale wijk en bieden (toegang tot) ondersteuning aan inwoners. Wanneer de problematiek meervoudig, langdurig of complex is, schakelt de wijkwerker een gezinsbegeleider in. Voor het vormen van de teams van wijkwerkers en het netwerk van gezinsbegeleiders werkt de gemeente samen met partners in de stad volgens het principe één huishouden, één plan, één aanpak, ook op school. Daarmee werken we aan meer samenhang in de ondersteuning en aan een betere aansluiting op de vraag van inwoners (paragraaf 7.2). De samenwerking tussen partners in de gebieden krijgt vorm in convenanten waarin afspraken worden gemaakt over de inzet van medewerkers, de rollen, taken en verantwoordelijkheden, het beheer en overdracht van dossiers, de kwaliteit en de resultaten (paragraaf 7.3). De samenstelling van de teams van wijkwerkers wordt gebaseerd op de wijkscan (zie ook paragraaf 2.3). De nieuw te vormen organisatie voor jeugdgezondheidszorg (0-19 jaar) vervult een belangrijke rol voor kinderen en ouders. Jeugdgezondheidszorg krijgt ook een plek in de teams van wijkwerkers (paragraaf 7.4). Gemeentelijke managers sturen de teams van wijkwerkers en het bijbehorende netwerk aan op proces, budget, samenwerking en kwaliteit van dienstverlening (paragraaf 7.5). Voor het oplossen van crisissituaties is er een brandpuntfunctie en een (te vormen) regionale crisisdienst (paragraaf 7.6). Ter ondersteuning van de beschreven lokale ondersteuningsstructuur wordt er gewerkt aan een digitaal ondersteuningssysteem (paragraaf 7.7). De ondersteuning die bovenlokaal wordt georganiseerd, beschrijven we in hoofdstuk Gebiedsgericht werken De ondersteuningsstructuur wordt gebiedsgericht georganiseerd in teams van wijkwerkers (wijkniveau) en in een netwerk van gezinsbegeleiders dat in teams op stadsdeelniveau samenwerkt. We brengen daarmee de ondersteuning dicht bij de mensen, organiseren een betere samenwerking tussen hulpverleners en meer samenhang in de ondersteuning. Figuur 7.1: Illustratie van de nieuwe lokale ondersteuningsstructuur 34

35 In Almere worden zestien teams van wijkwerkers en een stadsbreed netwerk van gezinsbegeleiders gevormd. Bij de grootte en de indeling van de wijken is uitgegaan van criteria zoals schaalgrootte, aard en omvang van de problematiek en bevolkingsopbouw. Verder is er gekeken naar de wijkindeling van onder andere het passend onderwijs. In overleg met maatschappelijke partners zijn er enige aanpassingen gedaan in de gekozen wijkindeling. Figuur 7.2: Wijkindeling zestien teams van wijkwerkers Voor het netwerk van gezinsbegeleiders wordt een stedelijk netwerk gevormd uit de organisaties die vanuit hun specifieke deskundigheid nu ook al een vorm van gezinsbegeleiding leveren. Dat zijn bijvoorbeeld jongerencoaches, jobcoaches, gezinscoaches en medewerkers in de intensieve pedagogische thuishulp, vroeghulp en OGGZ-begeleiding. Zij werken vanuit dit stedelijke netwerk in teams in de stadsdelen Almere Haven (inclusief Almere Hout), Almere Stad West, Almere Stad Oost, Almere Buiten en Almere Poort. 7.3 Eén huishouden, één plan, één aanpak, ook op school Almere werkt toe naar een veel grotere samenhang in de ondersteuning binnen het sociale domein. Het uitgangspunt is dat we werken volgens het principe één huishouden, één plan, één aanpak, ook op school. Daarmee bedoelen we dat we breed kijken naar de ondersteuningsvragen die er in het hele gezin of huishouden spelen, dat de oplossingen in samenhang worden gezocht, dat er op basis daarvan één ondersteuningsplan wordt gemaakt en dat de ondersteuners hun aanpak op elkaar afstemmen. Daarmee bereiken we dat de ondersteuning zo efficiënt en effectief mogelijk is. We zetten deze nieuwe werkwijze af tegen de oude manier van werken, waarbij er sprake is van verschillende loketten waarbij inwoners zelf hun weg ernaartoe moeten vinden, elke organisatie zijn eigen intake doet, een eigen plan opstelt en een eigen aanpak kiest en het productaanbod vooral afhangt van de sector en de specifieke deskundigheid van een organisatie. 35